ەر توستىك
ەرتە زاماندا ەرنازار دەگەن كىسى بولىپتى. ەرنازاردىڭ ءوزى باي بولىپتى. قورا تولعان قويلارى بولىپتى. ماتاۋ تولعان تۇيەلەرى بولىپتى. ءورىس تولعان جىلقىلارى بولىپتى. ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلى بولىپتى. ءبىر جىلى ۇلكەن جۇت بولىپ، ەل مالىن الىسقا، وتارعا ايداپ كەتىپتى. ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلى سونىڭ ىشىندە كەتىپتى. ءبىر قىستىق ازىعىن الىپ، كەمپىرى مەن ەرنازار ۇيىندە كالىپتى. ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلى سول كەتكەننەن حابارسىز كەتەدى، ايلار وتەدى – كەلمەيدى، جىلدار وتەدى – كەلمەيدى. ەرنازاردىڭ ازىعى تاۋسىلادى، اشىقتى، جەيتىن تاماق تاپپادى. كەمپىرىمەن ەكەۋىنىڭ ورنىنان تۇرۋعا الدەرى ارەڭ-ارەڭ كەلەدى.
ءبىر كۇنى كەشكە جاقىن كەمپىر توسەگىنەن تۇرىپ، ءۇيدىڭ تۇندىگىن اشادى. تۇرۋعا مۇرشاسى كەلمەي جاتقان شال شاڭىراققا قاراسا، شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋىشىندە كەرۋلى تۇرعان كەر بيەنىڭ توستىگى كوزىنە تۇسەدى. ەرنازاردىڭ قۋانىپ، ەسى شىعادى:
— كەمپىر، ءسۇيىنشى! كەرۋلى تۇرعان كەر بيەنىڭ توستىگى مايلى كورىنەدى، بول، جىلدام اسىپ جىبەرشى، – دەيدى.
ءسويتىپ، بۇلار توستىكتى قازانعا سالادى. توستىكتى اسىپ جەپ، شال مەن كەمپىر الدەنەدى. ۇزاماي كەمپىر جۇكتى بولادى. مەزگىلى بولىپ، بوسانادى. ءبىر ۇل تۋادى، ونىڭ اتىن توستىك جەگەن سوڭ بىتكەن بالا دەپ، توستىك قويادى.
توستىك وزگەشە بالا بولىپ وسەدى: ءبىر ايدا ءبىر جاستاعى بالاداي، ءۇش ايدا ءۇش جاستاعى بالاداي، ءبىر جىلدا ون بەستەگى جاسوسپىرىمدەي بولىپ، ەكى جاسىندا الىسقان كىسىلەرىن الىپ ۇراتىن بالا بولادى. ساداق تارتىپ ۇيرەنەدى، تارتقان ساداعىن توعىز قابات كەتپەننەن وتكىزەدى. اڭ اۋلاپ، قۇس اتىپ، شال اكەسى مەن كەمپىر شەشەسىن اسىرايدى.
توستىك ءبىر كۇنى اۋىلدىڭ اراسىندا وتىرعان تارعاقتى ساداقپەن تارتىپ قالادى. ساداق تارعاقتىڭ قاناتىن ءۇزىپ كەتەدى. تارعاق جىعىلماي، ءبىر قاناتىن سابالاپ قاشا بەرەدى. توستىك ۇستايمىن دەپ قۋىپ جۇگىرەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، تارعاق ءبىر كەمپىردىڭ ورمەگىنىڭ ۇستىنەن قارعىپ وتەدى. قۋىپ كەلە جاتقان توستىك تە ورمەكتەن سەكىرەدى. سويتكەندە توستىكتىڭ ءبىر باقايى ورمەكتى ءىلىپ كەتەدى. ورمەكتىڭ ءبىرسىپىرا ءجىبى ءۇزىلىپ قالادى.
ورمەك توقىپ وتىرعان كەمپىر: «الداعانا كوك شەشەك-اي! ورمەگىمدى ءۇزىپ كەتتىڭ-اۋ! ەرتەدەن قارا كەشكە ءبۇيتىپ، جار قۋالاپ، تورعاي اتقانشا، تەنتىرەپ جۇرگەن سەگىز اعاڭدى تاۋىپ الساڭ بولماي ما؟» – دەپ قارعاپ سىلەيدى.
توستىك كەمپىرگە جاۋاپ بەرە الماي، ونىڭ سوزىنە قاتتى قورلانادى. اسىرەسە، «تەنتىرەپ كەتكەن سەگىز اعاڭ» دەگەن ءسوز وعان قاتتى تيەدى. توستىك بۇرىن اعالارى بارىن ەسىتكەن جوق ەكەن. اكە-شەشەسى ونى توستىككە ايتپايدى ەكەن. كەمپىرگە ءسوز قايىرا الماي، توستىك جۇگىرگەن بەتىمەن ۇيىنە كەلەدى. اتىپ اكەلگەن قۇستارىن لاقتىرىپ تاستاپ، وتىرا كەتەدى. توستىكتىڭ اشۋلى ءتۇرىن كورىپ، شەشەسى:
«ساعان نە بولدى؟ كىممەن جانجالداستىڭ؟» – دەپ سۇرايدى.
توستىك كەمپىردىڭ ءسوزىن تۇگەلىمەن شەشەسىنە ايتادى. «اعالارىم قايدا؟ نەگە كەلمەيدى؟ ىزدەپ تاۋىپ اكەلەمىن!» – دەيدى. شەشەسى:
«قاقباس كەمپىر وتىرىك ايتادى. سەنىڭ اعالارىڭ بولعان جوق، ونىڭ سوزىنە نانبا»، – دەيدى. ءسويتىپ توستىكتى ناندىرىپ قويادى.
تاعى ءبىر كۇنى توستىك اسىق ويناپ ءجۇرىپ، الگى كەمپىردىڭ جالعىز بالاسىن جۇدىرىعىمەن قويىپ جىبەرسە، بالا ءولىپ قالادى. كەمپىر توستىكتى بۇرىنعىدان دا جامان قارعاپ-سىلەيدى.
— قىرشىنىڭنان قيىلعىر، توستىك! مەنىڭ جالعىز بالاما ءالىڭ جەتكەنشە، ايدالادا تەنتىرەپ ولگەن سەگىز اعاڭنىڭ قۋراعان سۇيەگىن تاۋىپ الساڭ بولماي ما؟ – دەيدى.
كەمپىردىڭ ءسوزى توستىككە وي سالادى. شەشەسىنەن اعالارىن سۇرايدى. شەشەسى ايتادى: «سەگىز اعاڭنىڭ بارى راس ەدى، جۇت جىلى كەتىپ ەدى، سودان قايتقان جوق، قايدا جۇرگەندەرىن بىلمەيمىز»، – دەيدى.
توستىك اعالارىن ىزدەۋ قامىنا كىرىسەدى. كەمپىر-شالعا اڭ مەن قۇستىڭ ەتىن قاقتاپ ءۇيىپ بەرەدى دە توستىك جولعا شىعادى. بەلىنە ساداق بايلانادى، قولىنا تەمىر تاياق الادى، اياعىنا تەمىر ەتىك كيەدى. اي جۇرەدى، جىل جۇرەدى، تالاي ەلدى، تالاي جەردى ارالايدى. جولداسى دا ساداعى، ازىعى دا ساداعى، جولىندا كەز كەلگەن اڭدى اتىپ جەپ وتىرادى. تەمىر ەتىكتەن تەڭگەدەي، تەمىر تاياقتان تەبەندەي قالعاندا، الىستان ساعىم كوتەرگەن بەل كورىنەدى. ءولدىم-تالدىم دەپ كەلىپ، بەلگە شىقسا، قاراۋىتقان قالىڭ جىلقى كورىنەدى، جىلقىنىڭ ار جاعىندا ەل كورىنەدى. جىلقىعا كەلسە، جىلقىنىڭ ىشىندە تىگۋلى تۇرعان قارا قوس تۇر. قوسقا كىرسە، اسۋلى موسى، ءىلۋلى باقىر تۇر. باقىردىڭ ءىشى پىسكەن ەتكە تولى ەكەن. توستىك ەتكە تويىپ الادى دا ەلگە قاراي جۇرەدى.
توستىكتىڭ كەلگەن ەلى اس بەرىپ جاتقان ەل ەكەن. «اعالارىمدى وسى استان ىزدەپ كورەيىن»، – دەپ، اسقا تىگىلگەن قالىڭ ءۇيدى جاعالاي قىدىرا باستايدى. ارىقتاعان، ازعان كيىمى جىرتىق-جىرتىق توستىكتى ەشكىم ەسكەرمەيدى. جاياۋ جۇرگەن ادامدى كىم ءبىلسىن؟ ءسويتىپ كەلە جاتسا، تاباقشىلار ءبىر كەزدە: «ەرنازاردىڭ سەگىزىنە تارت، ەرنازاردىڭ سەگىزىنە تارت»، – دەپ، شۋىلداسىپ ءجۇر ەكەن. «ەرنازاردىڭ سەگىزىن كورەيىن»، – دەپ، ۇيگە كىرمەك بولسا، تاباقشىلار توستىكتى كەيىن كاراي سۇيرەپ، قاقپالاي بەرەدى. «قايىرشى نەمە، ءالى ەتكە تويمادىڭ با؟» – دەپ جەكىرىپ ۇرسادى. توستىك وعان شىداماي، تاباقشىنىڭ بىرەۋىن جۇدىرىقپەن قويىپ قالىپ، مۇرتتاي تۇسىرەدى. جۇرت جينالىپ قالادى.
— كىم كەرەك؟ نە قىپ جۇرگەن ادامسىڭ؟ – دەپ، توستىكتەن ءجون سۇرايدى. توستىك:
— ماعان ەرنازاردىڭ سەگىزى كەرەك، – دەيدى. — اداسىپ كەتكەن سەگىز اعامدى ىزدەپ ءجۇرمىن، – دەيدى. سول ارادا ەرنازاردىڭ سەگىزى ءجون سۇراسىپ، توستىكپەن جىلاپ-سىقتاپ تانىسادى. ەرنازاردىڭ سەگىزى ەلدەن اداسقاننان كەيىن، جۇتتان قالعان جالعىز كۇرەڭ بيەنى باعىپ، سودان كوپ جىلقى وسىرگەن ەكەن. باعاناعى كوپ جىلقى سولاردىكى ەكەن. توستىكتەن ەلىنىڭ ءجونىن بىلگەن سوڭ، ولار دا قايتپاق بولادى.
توعىزى توعىز جاعىنان شىعىپ، قالىڭ جىلقىنى ايداي باستايدى. ءبىراق جىلقى ۇيلىعىپ، ءبىر جاقتى بەت الىپ جۇرە المايدى. قانشا ايداسا دا سەرپىلىپ، العاشقى ايداعان جەرىنە قايتىپ كەلەدى دە وتىرادى. توعىزى جىلقىنى نەشە كۇن ايدايدى، اياعىندا جۇرگىزە الماي، جالىعادى.
ءبىر كۇنى توستىك مىناداي ايلا تابادى: بارلىق جىلكىنىڭ باسى كۇرەڭ بيەنى ۇستاپ الىپ، جىلقىنىڭ ورتاسىنداعى ءبىر دوڭگە شىعادى، بيەنى جىعىپ، ءتورت اياعىن بۋادى دا قىل بۇراۋ سالىپ، تاقىمىن بۇرايدى. تاقىمى بۇرالعان سوڭ، بيە قاتتى شىڭعىرادى. بيەنىڭ شىڭعىرعان داۋىسىنا شۇرقىراسىپ قالىڭ جىلقى جينالادى. جىلقى ابدەن جينالىپ بولدى دەگەن كەزدە، توستىك بيەنى تۇرعىزىپ الادى دا جەتەكتەي جونەلەدى. سوندا قالىڭ جىلقى ءوز بەتتەرىمەن بۇلاردىڭ سوڭىنان شۇباي بەرەدى. ەندى ەشقايسىسى دا جىلقى ايداپ الەك بولمايدى، كۇرەڭ بيەنى جەتەكتەپ جۇرەدى دە وتىرادى. قالىڭ جىلقى شۇبىرىپ ەرەدى دە وتىرادى. سۋدىڭ تۇنىعىن ىشە-ىشە، ءشوپتىڭ سونىسىن جەي-جەي، تالاي اسقاردان اسىپ، تالاي ءشولدى باسىپ، توستىگى باستاپ، ەرنازاردىڭ سەگىزى امان-ەسەن ەلدەرىنە كەلەدى.
بالالارى امان-ەسەن كەلگەن سوڭ، ەرنازار ەل جيىپ، توي قىلادى. تۇيەدەن بۋرا، جىلقىدان ايعىر، تۋ بيە، قويدان قوشقار، قۇنان قوي سويىپ، قىمىزىن كولدەي، ەتىن تاۋداي قىلىپ قويادى. اقساقال، قاراساقالىن تۇگەل رازى قىلادى. توي تارقاعاننان كەيىن، ەرنازار توعىز ۇلىن اياقتاندىرۋ قامىنا كىرىسەدى. توعىزىنا توعىز كەلىنشەك ىزدەيدى. كەلىنىنىڭ توعىزىن ءبىر ۇيدەن تاپپاق بولىپ، ەل قىدىرادى. كوپ ەلدى ارالايدى. ءبىراق ەرنازار ويلاعانداي، توعىز قىز ءبىر ۇيدەن تابىلمايدى.
ءسويتىپ، ەرنازار كۇدەر ءۇزىپ كەلە جاتسا، الدىنان ءبىر اۋىل كورىنەدى. اۋىلدىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن ءبىر كوڭىر ءۇيدىڭ تۇسىنا كەلىپ، مەيمان بولاتىندىعىن بىلدىرەدى. ۇيگە كىرسە، كەرەگەسىنىڭ باسىندا سەگىز سىرعا ءىلۋلى تۇر ەكەن، سونى كورگەن سوڭ، ەرنازار ەڭكىلدەپ جىلاي باستايدى. ءۇيدىڭ بايبىشەسى ەرنازاردان:
- نەگە جىلادىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.
- جىلاعان سەبەبىم: توعىز ۇلىم بار، سوعان توعىز كەلىنشەك ىزدەپ جۇرگەن اداممىن؛ توعىز ۇلىمنىڭ ءبىر اكە-شەشەدەن تۋعانى سياقتى، توعىز كەلىنىمنىڭ دە ءبىر اكە-شەشەدەن تۋعان بولۋىن ىزدەپ جۇرگەن اداممىن، كەرەگەنىڭ باسىنداعى كوپ سىرعانى كورگەندە، تىلەگىمە جەتتىم عوي دەپ قۋانىپ قالىپ ەدىم، ساناسام بىرەۋى كەم ەكەن، سوعان جىلاپ وتىرمىن، – دەيدى ەرنازار.
- ەندەشە، جىلاما، تاعى بىرەۋى بار، انە تۇر، – دەپ، بايبىشە تۇسباقاننان تاعى ءبىر سىرعانى الىپ كەلەدى. «كەنجەكەيىمنىڭ سىرعاسى ەدى، مۇنى سەگىز قىزىمنىڭ سىرعاسىنا ارالاستىرمايمىن، انا قىزدارىم - ءبىر توبە، كەنجەكەيىم - ءبىر توبە. سوندىقتان كەنجەكەيىمنىڭ سىرعاسى ولاردىكىنەن ءبىر بولەك تۇرادى»، – دەپ، سىرعانى قايتادان ورنىنا ءىلىپ قويادى.
ەرنازار وعان:
— سەنىڭ سەگىز قىزىڭ ءبىر توبە، كەنجەكەيىڭ ءبىر توبە بولسا، مەنىڭ سەگىز ۇلىم ءبىر توبە، توستىگىم ءبىر توبە ەدى، كەنجەكەيىڭ توستىگىمدىكى بولسىن – دەيدى.
ءسويتىپ، ەرنازار توعىز قىزعا قۇدا ءتۇسىپ قايتادى.
ەرنازار كەلىندەرىن الىپ قايتۋعا توعىز ۇلىمەن ساپارعا شىعادى. جولدا بۇلارعا پەرىنىڭ قىزى بەكتورى كەزدەسەدى، ول توستىكتى كورىپ عاشىق بولادى. توستىكتى كەنجەكەيدەن ايىرىپ الۋ نيەتىنە كىرىسەدى.
ەرنازار توعىز ۇلىمەن كەنجەكەيدىڭ اۋىلىنا بارىپ، كوپ ۋاقىت جاتادى. وتىز كۇن ويىن، قىرىق كۇن تويىن ىستەتىپ، كەلىندەرىن الىپ، ەلىنە قايتپاقشى بولادى.
كەنجەكەيدىڭ اكەسى قىزدارىنا تۇگەل ەنشى بەرىپ، كوپ جاساۋمەن ۇزاتادى. سوندا كەنجەكەي اكەسىنىڭ بەرگەن ەنشىسىنە – مىنگىزگەن ات، ارتتىرعان تۇيە، تارتتىرعان جاساۋىنا رازى بولمايدى. «اكەم ماعان جىلقىدان شالقۇيرىق اتتى بەرسىن، جاساۋدان اقسىرمالدى ساۋىتتى بەرسىن، تۇيەدەن قۇبا ىنگەندى بەرسىن»، – دەيدى.
كەنجەكەيدىڭ اكەسى قىزىنا اشۋلانىپ، كىسىسىن قايتا جىبەرەدى:
— قىزىما ايتا بار، ەرنازاردىڭ بايلىعى وعان جەتەدى. شالقۇيرىق اتتى سۇراعانى نەسى؟ شالقۇيرىق - جىلقىمنىڭ قۇتى، قۇتقا قىز يە بولعان جەر بار ما ەكەن؟ قۇبا ىنگەن - تۇيەمنىڭ باسى، تۇيەمنىڭ باسىن سۇراعانى نەسى، قىزدا ونداي تۇيە ارتقان بار ما ەكەن؟ اقسىرمالدى ساۋىت - اتادان ۇلعا قالاتىن مۇرا، مەنى قىزىم قۋ باس دەگەنى مە؟ قىزىم ءويتىپ جاۋلىعىن بىلدىرمەسىن، – دەيدى.
كەنجەكەي اكەسىنە قايتا كىسى سالىپتى؛ «شالقۇيرىقتى سۇراعانىم، ەرگە لايىق ات ەدى، ەر ءمىنسىن دەپ ەدىم؛ قۇبا ىنگەندى سۇراعانىم، ەر قوسىن ارتسىن دەپ ەدىم؛ اقسىرمالدى ساۋىتتى سۇراعانىم، ەر توستىك ەر ەدى، سول ەر كيسىن دەپ ەدىم»، – دەپتى.
اكەسى كەنجەكەيدىڭ سوزىنەن جەڭىلىپ، سۇراعاندارىن بەرىپتى. «قىزىما سالەم ايت، سورقۇدىقتىڭ باسىنا كوشىن قوندىرماسىن، قوندىرسا كەسىر بولادى»، – دەپتى.
سونىمەن ەرنازار كەلىندەرىن الىپ قايتا بەرەدى. ءبىر كۇنى كوشى جار باسىندا تىگۋلى تۇرعان جارتى لاشىققا كەزدەسەدى. بۇل پەرىنىڭ قىزى بەكتورىنىڭ لاشىعى ەكەن. كوش تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتقان كەزدە، لاشىعىنان شىعىپ، شايقاقتاپ، پەرىنىڭ قىزى بەكتورى مىنانى سويلەيدى:
سۇيگەن جارىڭ ەر توستىك،
قۇتتى بولسىن، كەنجەكەي!
مىنگەن دە اتىڭ شالقۇيرىق،
قۇتتى بولسىن، كەنجەكەي!
ارتقان دا تۇيەڭ قۇبا ىنگەن،
قۇتتى بولسىن، كەنجەكەي!
كيگەن دە ساۋىتىڭ اقسىرمال،
قۇتتى بولسىن، كەنجەكەي!
جار باسىندا دەمەسەڭ،
جارتى لاشىق دەمەسەڭ،
ءبىزدىڭ ۇيگە تۇسە كەت،
كوبىكتى ساۋمال ىشە كەت، – دەيدى.
پەرىنىڭ، قىزى بەكتورىنىڭ تيىسە سويلەگەنىن جاقتىرماي، كەنجەكەي مىناداي جاۋاپ بەرەدى:
پەرىنىڭ قىزى بەكتورى،
شايپاۋ ءسوزىڭ قوي، تورى.
سۇيگەن دە جارىم ەر توستىك،
ءوز جارىمدى سۇيەمىن،
مىنگەن دە اتىم شالقۇيرىق،
ءوز اتىمدى مىنەمىن.
ارتقان دا تۇيەم قۇبا ىنگەن،
ءوز تۇيەمە ارتامىن.
كيگەن دە ساۋىتىم اقسىرمال،
ءوز ساۋىتىم كيەمىن،
جار باسىندا دەمەيمىن،
جارتى لاشىق دەمەيمىن،
قايتسەڭ دە ۇيىڭە تۇسپەيمىن،
بال بەرسەڭ دە ىشەيمىن.
پەرىنىڭ قىزى بەكتورى،
شايپاۋ ءسوزىڭ قوي، تورى!
وسىلاي دەپ بەكتورىنىڭ بەتىن قايتارىپ تاستايدى. «قاپ، بالەم، كەنجەكەي ساعان قىلارمىن» – دەپ، بەكتورى ءتىسىن قايراپ قالا بەردى.
كوش بەتىمەن تارتا بەردى. ءبىر كۇنى سورقۇدىقتىڭ باسىنا كەلىپ جەتەدى. كەنجەكەي اتاسىنا كىسى جىبەرىپ: «اتام بۇل قۇدىققا قونباسىن، ىرىمى جامان جەر»، – دەپ ايتقىزادى. «كەلىنىم كەلمەي جاتىپ، مەنىڭ قونىسىمدى بيلەيىن دەگەن ەكەن»، – دەپ، ەرنازار بولماستان الگى جەرگە قونادى.
كوش قونىسىمەن، كەنجەكەي باسقا كەلىندەرىنەن ءۇيدى بۇرىن تىگىپ جىبەرەدى دە اتاسىن قوناق قىلادى. كەنجەكەيدىڭ اياۋلى ەكەنىن ەرنازار سول ارادا بىلەدى: «كەلىنىم اقىلدى ەكەن، ءتىلىن بەكەر الماعان ەكەم»، – دەپ وكىنەدى.
سول كۇنى تۇمان بولادى. كەنجەكەي ءوز اكەسىنىڭ ايتقانى ويىنا ءتۇسىپ، كىرپىگىن ىلمەي جاتادى. ەرتە تۇرىپ قاراسا، قۇبا ىنگەن جوق. «قۇبا ىنگەن جوق» – دەپ، اتاسىنا حابار بەرەدى.
ەرنازار ات ەرتتەپ ءمىنىپ، قۇبا ىنگەندى اينالا قاراپ جۇرسە، اناداي جەردە تۇرعان قۇبا ىنگەن كورىنەدى. قاسىنا كەلسە، بۇيداسى ءبىر كوكپەككە ورالىپ قالعان ەكەن. جانىندا ءبىر تال بار ەكەن، تالدىڭ تۇبىندە ءبىر جاربيعان جامان كەمپىر وتىر.
— شەشە، شەشە! انا تۇيەنىڭ بۇيداسىنا قول جالعاپ جىبەرشى، – دەيدى ەرنازار.
كەمپىر سوندا:
— تۇرسام، وتىرا المايمىن، وتىرسام، تۇرا المايمىن، شىراعىم. اپەرۋگە ءالىم جوق ناشار اداممىن، – دەپ ءمۇلايىمسيدى.
كەمپىردىڭ سوزىنە نانىپ، بۇيدانى ءىلىپ الايىن دەپ، ەڭكەيە بەرگەندە، ەرنازاردى كەمپىرەكەڭ شاپ بەرىپ جاعادان الا كەتەدى. ەرنازاردا تاپجىلۋعا شاما جوق. ولاي-بۇلاي جۇلقىنىپ بايقاپ ەدى، بولاتىن كورىنبەيدى، كەمپىر قىسىپ اكەتىپ بارادى. ەرنازاردىڭ موينى ءۇزىلىپ، بۋىنىپ بارادى، شىبىن جانى شىعىپ بارادى.
ەرنازاردىڭ «قويا بەر» دەگەنىنە كەمپىر قويا بەرۋشى بولمادى. ولەتىن بولعان سوڭ، ەرنازار جالىنا باستادى:
— اعارعان ساقال، شاشىم بار! قارتايىپ كەلگەن جاسىم بار! توعىز كەلىنىمدى جاڭا عانا ءتۇسىرىپ، جاڭا عانا قىزىعىن كورەيىن دەپ وتىرمىن. قويا بەر مەنى، شەشەجان، – دەيدى.
- جوق، – دەپ، كەمپىر قىسىپ قويادى، ەرنازاردىڭ جانى شىعىپ بارادى.
توعىز كەلىن ءتۇسىرىپ،
ەلدەي كوشىپ كەلەمىن.
تولىپ جاتقان جاساۋدان.
تويعانىڭشا بەرەمىن.
بوسات مەنى شەشەتاي! – دەيدى.
— جوق، – دەپ، كەمپىر قىسىپ قويادى. ەرنازاردىڭ جانى شىعىپ بارادى.
وعان رازى بولماساڭ،
توعاي تولعان قويىم بار،
قانشا الاتىن ويىڭ بار؟
بوسات مەنى، شەشەتاي! – دەيدى.
— جوق، – دەپ، كەمپىر ودان سايىن قىسىپ قويادى. ەرنازاردىڭ جانى شىعىپ بارادى.
وعان رازى بولماساڭ،
ساۋىسقانداي ساقتىعى،
جۇمىرتقاداي اقتىعى،
جەلبىرەگەن جەلەگى
جاڭا ءتۇسىپ كەلەدى.
سەگىزىنەن ءبىر دانا،
اقىلى اسقان ول دانا
كىشى كەلىنىم كەنجەكەي،
و دا بولسىن سەنىكى،
ءبىر ءادىل جان مەنىكى،
جىبەرشى مەنى، شەشەكە! – دەيدى.
— جوق، – دەپ، كەمپىر ودان سايىن قىسىپ قويادى. ەرنازاردىڭ جانى شىعىپ بارادى.
وعان رازى بولماساڭ،
سويىلداي سەگىز ۇلىم بار،
مەندە قانداي قۇنىڭ بار،
و دا بولسىن سەنىكى،
ءبىر ءادىل جان مەنىكى
جىبەرە كور، شەشەكە! – دەيدى.
— جوق، – دەپ، كەمپىر قىسىڭقىراپ جىبەرگەندە، ەرنازاردىڭ جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلەدى، ولۋگە از-اق قالادى.
وعان رازى بولماساڭ،
اتاماسىم اتايىن،
سەگىزىنەن ءبىر بولەك
جالعىزىمدا قۋات بوپ،
جاياۋىمدا قانات بوپ،
پانا بولعان ءبىر كەزدە،
ەر توستىگىم — ەڭ كەنجەم،
و دا بولسىن سەنىكى،
ءبىر ءادىل جان مەنىكى،
جىبەرشى مەنى، شەشەكە! – دەگەندە، كەمپىردىڭ قولى بوسانىپ سالا بەرەدى.
- توستىكتى ماعان قالاي بەرەسىڭ؟ – دەپ سۇرايدى كەمپىر. وعان ەرنازار ايتادى:
- مەنىڭ قالتامدا توستىكتىڭ ساداعىنىڭ ۇشىن شىعاراتىن ەگەۋى بار. توستىك ونسىز جۇرە المايدى. مەن سونى وسى اراعا تاستاپ كەتەيىن. توستىك ىزدەپ كەلەدى، سوندا ءوزىڭ ۇستاپ ال، – دەيدى.
كەنجەكەي مۇنىڭ ءبارىن كورىپ تۇرادى. ەرنازار قۇبا ىنگەندى الىپ قايتىپ كەلەدى، كوش جونەلەدى، بىرنەشە كۇن كوشەدى. توستىك تۇندە وتاۋىنا كىرەيىن دەسە، وتاۋى ىلعي بەرىك بولادى. ءبىر كۇنى توستىك جەڭگەلەرىن سالىپ، وتاۋىنا كىرەدى. توسەگىنە جاتىپ ەدى، كەنجەكەي بولات كەزدىكتىڭ سابىن توستىكتىڭ جۇرەگىنە تىرەپ، ۇش جاعىن ءوز جۇرەگىنە قويادى:
— قوزعالماي جات، قوزعالساڭ، ەكەۋىمىز دە جارىلامىز، – دەيدى. توستىك مۇنىڭ سەبەبىن سۇرايدى. كەنجەكەي:
— اكەڭ سەنى بەكتورىنىڭ جالماۋىزىنا بەرىپ كەتكەن، سەن مەنىكى ەمەسسىڭ، جالماۋىزدان ءبىرجولا قۇتىلىپ كەل، – دەيدى.
- اكەم مەنى جالماۋىزعا نەگە بەرەدى؟ – دەيدى ول.
كەنجەكەي:
- نانباساڭ، اكەڭنەن ەگەۋىڭدى سۇراپ كورشى، – دەيدى. ەرتەڭىنە ەرتەمەن تۇرىپ توستىك:
— ەگەۋىمدى بەرشى، اكە! مىنا جاقتا كيىك ءجۇر ەكەن، ساداعىمنىڭ ۇشىن شىعارايىن دەپ ەدىم، – دەيدى.
ەرنازار ساسىڭقىراپ قالىپ، قورباڭداپ كىسەسىن قاراعان بولادى دا:
— قاپ، اتتەگەن-اي، قالىپ قويعان ەكەن. تۇنەۋگۇنى سورقۇدىقتىڭ باسىندا، قۇبا ىنگەندى ىزدەپ بارعاندا، ءبىر تالدىڭ تۇبىنە ءتۇسىپ، ات شالدىرىپ ەدىم، ەگەۋىڭ سوندا ءتۇسىپ قالعان ەكەن عوي، – دەيدى.
سونىمەن توستىك ەگەۋىن ىزدەمەك بولادى، ەگەۋىنىڭ قالعان جەرى – نەشە كۇندىك الىس جول. ەرنازاردىڭ ايتۋىمەن توستىك ەگەۋىن ىزدەۋگە التى اياقتى الا اتتى، جەتى اياقتى جيرەن اتتى مىنبەك بولادى.
توستىك جىلقىدان التى اياقتى الا اتتى ءمىنىپ، جەتى اياقتى جيرەن اتتى جەتەگىنە الىپ كەلە جاتقاندا، الدىنان كەنجەكەي شىعىپ مىنانى ايتادى:
سورقۇدىقتىڭ باسىنا
سورعا بولا قوندى اتام.
جالماۋىزعا جالعىزىن
جانىنان قورقىپ بەردى اتام،
جۇرەتۇعىن جولىڭدا
قۇلان وتپەس ءشولى بار،
ونى دا باسىپ وتەسىڭ،
قىران وتپەس قيا بار،
ونى دا باسىپ وتەسىڭ.
التى اياقتى الا اتىڭ
قۋلىق بيە قۇلىنى،
تابانىنا تاس باتسا،
ماڭدايىنان كۇن وتسە،
التى كۇنگە جاراماس.
جەتى اياقتى جيرەنىڭ
تابانىنا تاس باتسا،
ماڭدايىنان كۇن وتسە،
جەتى كۇنگە جاراماس.
سان جورعانى المادىم،
ەر اتى دەپ تاڭدادىم.
ايىل-تۇرمان ابزەلىن
ەرتەدەن باستاپ سايلادىم.
توستىك، ساعان ارنادىم،
جابى ەمەس، قازانات،
ەر سەرىگى قولعانات
شالقۇيرىقتى ءمىن، توستىك!
سان جاساۋىن المادىم،
ساعان بولا تاڭدادىم،
اقسىرمالداي ساۋىتتى
وسى جولعا كي، توستىك! – دەپ زارلايدى.
توستىك كەنجەكەيدىڭ ءتىلىن الىپ، شالقۇيرىق اتتى مىنەتىن بولادى. جىلقىدان شالقۇيرىقتى ۇستاپ اكەلۋگە كىسى جىبەرسە، بارعان كىسىگە شالقۇيرىق ات ۇستاتپايدى. الدىنا كەلگەنىن تىستەپ، ارتىنا كەلگەنىن تەۋىپ، ماڭايىنا جان جۋىتپايدى.
شالقۇيرىقتى ۇستاۋعا توستىكتىڭ ءوزى كەلەدى. شالقۇيرىق توستىككە ءوزى كەلەدى. شالقۇيرىق توستىكتەن قاشپايدى. قولىن سوزسا، تىرپ ەتپەي تۇرىپ، جۇگەنگە باسىن ءوزى ۇسىنادى.
توستىك جۇرەردە كەنجەكەي قۇبا ىنگەندى بۋراعا شوگەرەدى. «نە توستىك ءولدى دەگەن كۇنى بوتالا، نە توستىك كەلدى دەگەن كۇنى بوتالا» دەپ، سەرت قىلادى. ءوزى بەلىن ون ەكى قۇلاش تورعىن ورامالمەن تارتادى. «نە توستىك ءولدى دەگەن كۇنى، نە توستىك كەلدى دەگەن كۇنى شەشىل» دەپ، سەرت قىلادى.
توستىك جولعا شىعادى. توستىك اۋلىنان ۇزاپ شىققان سوڭ، شالقۇيرىق اتقا ءتىل بىتەدى.
— توستىك باتىر، ەندى ەكەۋىمىزدىڭ جانىمىز ءبىر، قانداي پالە بولسا دا بىردەي كورەمىز. مەنىڭ مىنا ايتقان سوزدەرىم ەسىڭدە بولسىن. ەگەۋىڭنىڭ قاسىندا جالماۋىز كەمپىر سەنى كۇتىپ وتىر، سەن ەگەۋىڭدى الا بەرگەندە، ۇستاپ الماق. ەگەۋگە جاقىنداعان كەزدە كەمپىردى الدايتىن ءبىر اقىل تاۋىپ ال. كەمپىر الدانا بەرگەندە، مەن بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولا بەرەيىن، سول كەزدە سەن ەگەۋدى ءىلىپ ال دا جونەل، ارتىڭا قاراۋشى بولما، – دەيدى.
كوپ ۋاقىت جول جۇرگەننەن كەيىن، توستىك ەگەۋ جاتقان جەرگە كەلەدى. كەلسە، ەگەۋدىڭ قاسىندا كەمپىر وتىر. ەر توستىك جاقىنداي ءتۇسىپ: «شەشە، شەشە، ارتىڭداعى قىزداردىڭ ءبارى وزىڭدىكى مە؟» – دەيدى. سوندا كەمپىر ارتىنا جالت قارايدى، سول مەزگىلدە شالقۇيرىق بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولا بەرەدى. توستىك ەگەۋدى ءىلىپ الىپ جونەلەدى.
سوندا كەمپىر: «سەن بە ەدىڭ، توستىك، الداعان؟ سەنى مە، توستىك، قاپ، بالەم!» – دەپ، تاماعى قىرىلداپ، وكپەسى سىرىلداپ، شاشى جالپىلداپ، كوزى جارقىلداپ، تىستەرى سارتىلداپ، قاتتى ساسىپ، ەگەگىن باسىپ توستىكتى قۋا جونەلەدى.
توستىك قاشىپ كەلەدى. كەمپىر قۋىپ كەلەدى. ءبىر مەزگىلدە تاۋ قاڭباقتاي ۇشادى، تاس بۇرشاقتاي جاۋادى. شالقۇيرىقتىڭ قۇيرىعىنا قازانداي قارا تاس ورالا كەتەدى. شالقۇيرىقتىڭ شاپقان سالماعىنا شىداماي، قارا جەر قاق ايىرىلادى. شالقۇيرىق پەن ەر توستىك جەر استىنا ءتۇسىپ كەتەدى.
سول كەزدە شالقۇيرىققا ءتىل بىتەدى:
— ءبىز ەندى جەر استىنا تۇستىك، بىزگە بۇدان بىلاي جەر استىنىڭ ەلى جولىعادى. ءبىراز جۇرگەن سوڭ، جىلان باپى حاننىڭ ورداسىنا كەلەمىز. جىلان باپىحاننىڭ ورداسىنا كەلگەنىمىزدە، مەنى الىسقا قويىپ، ءوزىڭ ورداعا كىرەسىڭ. ورداعا كىرگەنىڭدە، ەسىڭدە بولسىن، ۇيگە كىرگەنىڭدە، ەكى بوساعادان ەكى قارا شۇبار جىلان ىسىلداپ تۇرا كەلەدى، ولاردان سەسكەنۋشى بولما، جىلان باپى حاننىڭ ەسىگىن كۇزەتكەن قۇرالدارى. ءتور الدىنا بارا بەرگەنىڭدە، ەكى سۇر جىلان ىسىلداپ كەلەدى دە ەكەۋى دە ەكى جەڭىڭنەن كىرەدى، قوينىڭنان شىعادى، قوينىڭا كىرەدى، قونىشىڭنان شىعادى. بۇلار جىلان باپى حاننىڭ ۇلى مەن قىزى بولادى. تورگە وتىرا بەرگەنىڭدە، ءداۋ ەكى سارى جىلان ىسىلداپ تۇرا كەلەدى، ودان دا سەسكەنبە. بۇلار – جىلان باپى حاننىڭ ءوزى مەن ايەلى. ەگەردە بۇلاردان سەسكەنسەڭ، سەنى ەر توستىك دەمەيدى، جەر استى ەلىنە ءقادىرىمىز بولمايدى، جەر ۇستىنە جول تاۋىپ شىعا الماي قالامىز، – دەيدى.
ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ، شالقۇيرىق ايتقانداي، جىلان باپى حاننىڭ ورداسى كورىنەدى. توستىك شالقۇيرىقتى اناداي جەرگە قويىپ، سالەم بەرىپ، ۇيگە كىرەدى. ەكى بوساعاداعى ەكى قارا شۇبار جىلان ىسىلداپ تۇرا كەلەدى. توستىك ودان سەسكەنبەيدى. ءتور الدىنا بارا بەرگەندە، ەكى سۇر جىلان ىسىلداپ كەلىپ، توستىكتىڭ جەڭىنەن كىرىپ، قوينىنان شىعادى، قوينىنان كىرىپ، قونىشىنان شىعادى. توستىك ولاردان دا سەسكەنبەيدى. تورگە بارىپ وتىرا بەرگەندە، توسەكتەن ەكى ءداۋ جىلان ىسىلداپ كوتەرىلەدى. توستىك ولاردان دا سەسكەنبەيدى، تورگە شىعىپ وتىرا بەرەدى.
ءبىر مەزگىلدە توسەكتەگى ەكى سارى جىلاننىڭ ءبىرى ۇلكەن كىسى بولادى دا ءبىرى سونىڭ بايبىشەسى بولادى.
— جاقسى كەلدىڭ، ەر توستىك! جەر استىنداعى ەل دە سەنى رەنجىتپەيدى، – دەيدى.
ەكى سۇر جىلاننىڭ ءبىرى ادەمى جىگىت، ءبىرى ادەمى كىز بولىپ كەتەدى. ودار دا:
— جەر ءۇستىنىڭ ەر توستىگى، جەر استىنا جاقسى كەلدىڭىز. جەر استىنىڭ الىپتارى، ونەرپازدارى سەنىڭ شىلاۋىڭدا بولادى، – دەيدى.
بوساعاداعى ەكى قارا جىلان ەكى قارا قۇل بولىپ كەتەدى. توستىكتىڭ الدىنا كەلىپ، قول قۋسىرىپ تۇرادى.
توستىك جىلان باپى حاننىڭ ەلىندە ۇزاق ۋاقىت تۇرادى. جىلان باپى حاننىڭ تەمىر حان دەگەن اراز حانى بار ەكەن. تەمىر حاننىڭ قىزىن جىلان باپى حان سۇراپ، نەشە رەت جىبەرسە دە تەمىر حان قىزىن بەرمەي قويعان ەكەن. جىلان باپى حان توستىكتى سوعان جۇمسايدى. تەمىر حاننىڭ قىزىن اكەپ بەرسە، توستىككە ءوز قىزىن بەرەتىن بولىپ ۋادە قىلادى.
توستىك جىلان باپى حانعا تەمىر حاننىڭ قىزىن اكەپ بەرمەك بولىپ، جولعا شىعادى. تەمىر حاننىڭ ەلى جەتى ايلىق جول ەكەن. توستىك ەلسىزبەن كەلە جاتسا، الدىندا ءبىر ادام كورىنەدى. «بۇل نە قىلعان ادام؟»، – دەپ ابايلاسا، الگى ادام اعاشتىڭ باسىندا وتىرعان ەكى ساۋىسقاننىڭ قۇيرىعىن بىلدىرمەي جۇلىپ الادى دا بىلدىرمەگەن بويىمەن ءبىرىنىڭ قۇيرىعىن بىرىنە قوندىرا قويادى. ساۋىسقاندار مۇنى تۇك سەزەر ەمەس.
«و، نە قىپ جۇرگەن جانسىڭ؟» – دەپ، توستىك قاسىنا جەتىپ كەلەدى.
«جەردىڭ ۇستىندەگى توستىك جەردىڭ استىنا ءتۇستى دەگەنگە، سوعان جولداس بولايىن دەپ جولىن توسىپ جۇرگەن ادام ەدىم»، – دەيدى الگى كىسى.
«توستىككە جولداس بولارلىقتاي، قانداي ونەرىڭ بار ەدى؟» – دەيدى توستىك.
«العاندى ادامعا سەزدىرمەيتىن اسقان ەپتى ەدىم. جان-جانۋاردىڭ ساعى ساۋىسقان بولسا، قۇيرىقتارىن ۇرلاپ الىپ، ءبىرىنىڭ قۇيرىعىن بىرىنە كيگىزگەنىمدى جاڭاعىداي سەزبەي قالادى»، – دەيدى كىسى.
«جارايدى. ەندەشە، سول ىزدەگەن توستىگىڭ مەن بولامىن»، – دەيدى توستىك.
ەكەۋى ءجۇرىپ كەلەدى. تاعى ەلسىزبەن كەلە جاتسا، جولدارىندا ءبىر ادام كورىنەدى. «نە قىپ جۇرگەن ادام؟» – دەپ بايقاسا، كيىكتەردى ماتاپ جۇرگەن ادام ەكەن. ەكى اياعىنا بايلاپ العان قازانداي ەكى قارا تاسى بار. «سول تاستارىممەن ءجۇرىپ، قاشقان كيىكتەردەن اعىپ ءوتىپ كەتپەي، ءدال جەتىپ ۇستايمىن. جەلاياق دەگەن جۇيرىكپىن»، – دەيدى كىسى: «جەردىڭ ۇستىندەگى توستىك جەردىڭ استىنا ءتۇستى دەگەنگە، سوعان جولداس بولايىن دەپ، جولىن توسىپ جۇرگەن ادام ەدىم»
«جارايدى، ەندەشە، وسى ىزدەگەن توستىگىڭ مەن بولامىن»، – دەيدى توستىك.
ءسويتىپ، ۇشەۋ بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى. بۇلار كەلە جاتسا، ءبىرتالاي كۇننەن كەيىن ەلسىزدە تاعى ءبىر ادام كورىنەدى. «نە قىلعان ادام ەكەن؟» – دەپ بايقاسا، الگى كىسى جەرگە بىرەسە وڭ قۇلاعىن توسەيدى، بىرەسە سول قۇلاعىن توسەيدى، جەر استىنان ءبىر نارسە تىڭداعان سياقتى بولادى.
«و، نە قىپ جۇرگەن ادامسىڭ؟» – دەپ، ۇشەۋى قاسىنا جەتىپ كەلەدى.
«جەردىڭ ۇستىندەگى ەر توستىك جەردىڭ استىنا ءتۇستى دەگەنگە، سونىڭ جولداسى بولايىن دەپ، جولىن توسىپ جۇرگەن اداممىن»، – دەيدى كىسى.
«توستىككە جولداس بولارلىقتاي قانداي ونەرىڭ بار ەدى؟» – دەيدى توستىك.
«جەر استىنىڭ اتاقتى تىڭشىسىمىن، قانداي جاسىرىن اڭگىمە بولسا دا تىڭداپ ءبىلىپ الامىن، مەنەن جاسىرىن سىر بولمايدى. الىستاعىنى، جاقىنداعىنى تۇگەل ەسىتەتىن ساققۇلاق دەگەن ەر مەن بولامىن»، – دەيدى.
«جارايدى، ەندەشە، ىزدەگەن توستىگىڭ مەن بولامىن»، – دەيدى ەر توستىك.
ءسويتىپ، تورتەۋ بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى. بۇلار ەلسىز تۇزدە كەلە جاتسا، الىستا ءبىر تاۋ كورىنەدى، ول تاۋدىڭ ۇستىنە تاعى ءبىر تاۋ شىققانداي بولادى. جاقىنداپ كەلىپ قاراسا، ءبىر ادام تاۋدى ولاي دا كوتەرىپ قويادى، بۇلاي دا كوتەرىپ قويادى. ءبىر تاۋدى كوتەرىپ، ءبىر تاۋدىڭ ۇستىنە قويادى.
«و، نە قىپ جۇرگەن ادامسىڭ؟» – دەپ، توستىك قاسىنا جەتىپ كەلەدى.
«جەردىڭ ۇستىندەگى ەر توستىك جەردىڭ استىنا ءتۇستى دەگەنگە، سونىڭ جولداسى بولايىن دەپ، جولىن توسىپ جۇرگەن اداممىن»، – دەيدى كىسى.
«توستىككە جولداس بولارلىقتاي، قانداي ونەرىڭ بار ەدى؟» – دەيدى توستىك.
«جۇرتتان اسقان الىپپىن، جەردىڭ ۇستىندە دە، استىندا دا ماعان شاق كەلەتىن ادام جوق، قايراتىم ىشىمە سىيماعان سوڭ، تاۋلاردى كوتەرىپ، ەرمەك قىلامىن، تاۋسوعار دەگەن ەرمىن»، – دەيدى كىسى.
«جارايدى. ىزدەگەن توستىگىڭ مەن بولامىن»، – دەيدى توستىك.
بەسەۋ بولىپ ءجۇرىپ كەلەدى. بۇلار جاپان دالادا ءجۇرىپ كەلە جاتسا، ءبىر ۇلكەن كول كورىنەدى. كولدىڭ سۋى ايتقانشا سۋالىپ، جوق بولىپ كەتەدى دە ايتقانشا شاراسىنان اسىپ، ەرنەۋى تولىپ كەتەدى. ەر توستىك جولداستارىمەن مۇنىڭ مانىسىنە تۇسىنە المايدى. «بۇل سۋ قايدان كەلىپ، قايدا كەتىپ جاتىر؟»، – دەپ اينالا ىزدەيدى. سويتسە، قامىستىڭ اراسىندا بىرەۋ وتىر، كولدىڭ سۋىن ۇرتتاپ قالسا جوق بولادى، اۋزىنان توگىپ جىبەرسە، شاراسىنان اسىپ سۋ قايتا تولىپ كەتەدى.
«و، نە قىپ وتىرعان ادامسىڭ؟» – دەپ، توستىك جانىنا جەتىپ كەلەدى.
«جەردىڭ ۇستىندەگى توستىك جەر استىنا ءتۇستى دەگەن سوڭ، جولداس بولىپ ەرەيىن دەپ، جولىن توسىپ جۇرگەن اداممىن»، – دەيدى الگى كىسى.
«توستىككە جولداس بولارلىقتاي، قانداي ونەرىڭ بار؟» – دەيدى ەر توستىك.
«جەر-جاھاندا بار نارسەنىڭ مەشكەيىمىن. ماعان بۇل جالعاندا تويىم جوق. ءبىر كولدىڭ سۋى قارنىما تۇك بولمايدى، قانشا ۇلكەن داريا بولسا دا ءبىر-اق ۇرتتايمىن. كولتاۋىسار دەگەن ەر بولامىن»، – دەيدى كىسى.
«جارايدى. ەندەشە، سول ىزدەگەن توستىگىڭ مەن بولامىن»، – دەيدى توستىك.
التاۋ بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى. كوپ ۋاقىت جول جۇرگەننەن كەيىن بۇلارعا ءبىر وبا كورىنەدى. جاقىنداسا، وبانىڭ باسىندا جالپيعان ءبىر ادام وتىر.
«و، نە قىپ جۇرگەن ادامسىڭ؟» – دەيدى وعان توستىك.
— جەردىڭ ۇستىندەگى توستىك جەردىڭ استىنا تۇسكەنىن، جىلان باپى حانعا كەلىپ، ونىڭ قورقىتقانىنان قورىقپاستان تورىنە شىققانىن، ودان تەمىر حاننىڭ ەلىن ىزدەپ شىققانىن، جولىندا جەر استىنىڭ ونەرپازدارىن جيناپ كەلە جاتقانىن كورگەن سوڭ، سوعان جولداس بولايىن دەپ، جولىن توسىپ وتىرمىن، – دەيدى.
«توستىككە جولداس بولارلىقتاي، قانداي ونەرىڭ بار ەدى؟» – دەيدى توستىك.
«جەر استىنىڭ قىراعىسىمىن. توستىك، سەنىڭ نە كۇيگە ۇشىراعانىڭنىڭ ءبارىن كورىپ وتىرمىن. بار ونەرىم قىراعىلىق، جەردىڭ استى-ۇستىندە مەنىڭ كوزىمە قاعىس جەر جوق، قانداي نارسە بولسا دا انىقتاپ قاراسام، ءبارىن دە كورەمىن»، – دەيدى كىسى.
«جارايدى، ەندەشە، مەنىڭ جولداسىم بول»، – دەيدى توستىك.
جەتەۋ بولىپ ءجۇرىپ كەتەدى، بۇلار جەتى اي جول ءجۇرىپ، تەمىر حان ەلىنىڭ وتىرعان جەرىنە كەلسە، تەمىر حان ەلىنىڭ جۇرتى جاتىر. توستىكتىڭ كەلە جاتقانىن ەستىپ، كوشىپ كەتىپ قالعان ەكەن. ساققۇلاق تىڭداپ كورسە، ادام باسپاس دەگەن جەرگە قونىپ جاتقان حابارى ەستىلەدى. قىراعى كوز جىبەرىپ ەدى، التى تاۋدىڭ ار جاعىندا، جەتى كولدىڭ جەلكەسىندەگى جالپاق جارتاستىڭ استىنا بارىپ تىعىلعان ەكەن.
تاۋسوعار جولداعى تاۋلاردى ورنىنان الىپ، كوشىرىپ قويا سالادى. كولتاۋسار كولدەردى ۇرتتاپ سۋالتا سالادى. ەر توستىك جولداستارىمەن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا تەمىر حاننىڭ اۋلىنا جەتىپ كەلەدى.
بۇلار كەلسە، تەمىر حاننىڭ قىزىن كەششە حان الماق بولىپ جاتىر ەكەن. ەر توستىك كەلگەن سوڭ، تەمىر حان ەكى جاعىنا دا كىسى سالىپ: «قىزىمدى، قايسىسىنىڭ ونەرى اسسا، سوعان بەرەمىن»، – دەپ ايتقىزادى. توي قىلىپ، ەل جينايدى، ەكى جاقتىڭ ونەرىن كورۋگە جەر استىنىڭ قارايعان حالقىنىڭ ءبارى جينالادى. كەششە حاننىڭ قالىڭ مالعا اكەلگەن قورا-قورا قويىنىڭ، قاتارلى تۇيەسىنىڭ، ءۇيىر-ۇيىر جىلقىسىنىڭ ءبارى دە تويعا سويىلادى. ەر توستىك جولداستارىمەن ءبىر ۇيدە وتىرادى. بۇلاردى تويعىزامىن دەپ، قانشا ەت اكەلسە دە جەتپەيدى. تويعا ارنالعان تاماقتىڭ ءبارىن دە كولتاۋىسار جەپ قويادى. ءتىپتى تويعىزا المايتىن بولعان سوڭ، تەمىر حان مەن كەششە حان بىرىگىپ، ءبىر امال تابادى. توستىكتەردىڭ تاماعىنا ۋ سالىپ بەرمەك بولادى. ساققۇلاق مۇنى ەستىپ وتىرادى دا توستىككە ايتادى. توستىك ۇرىسىپ، تاماقتى قايتارىپ جىبەرەدى. توستىكتەردىڭ تاباعىنا سالىنعان ۋدى بىلدىرمەستەن، كەششە حاننىڭ نوكەرلەرىنىڭ تاباعىنا سالىپ جىبەرەدى. كەششە حاننىڭ نوكەرلەرى قىرىلىپ قالادى. بۇدان جەڭىلگەن سوڭ، تەمىر حان ات شابىسىنا تۇسەدى. ءوزىنىڭ بار جۇيرىگىن بايگەگە قوسادى. ەر توستىك شالقۇيرىقتى دايارلايدى.
قاراقشىنىڭ تۇبىنە كەلگەن سوڭ، شالقۇيرىققا ءتىل بىتەدى
«ەگەر اتتى وتە الىسقا ايداسا، مەنىڭ شابىسىم دا وتە جىلدام بولادى. ءۇش كۇن شاپسام، ءبۇيىرىم قىزىپ، ءوزىمدى توقتاتۋعا شامام كەلمەي، كەتىپ قالۋىم مۇمكىن. مەن كەلە جاتقان الدىمنان ارقان كەرىپ قوي. ارقان ءۇش قابات بولسىن، ءبىر قاباتى كەندىردەن بولسىن. ءۇش قابات ارقاننىڭ ۇشەۋى دە ۇزىلسە، مەن ساعان جوقپىن، اعىنىمدى توقتاتا الماي كەتكەنىم، ۇشەۋى دە ۇزىلمەسە، مەن جىعىلىپ ولەمىن، وندا دا ساعان جوقپىن. ەگەر ارقان جارتىلاي ۇزىلسە، مەن توقتايمىن، جىعىلىپ قالسام دا جانىم قايتادان كىرەدى، كۇدەر ۇزبە»، – دەيدى.
«ەر توستىكتىڭ جالعىز شولاعى ءبىر جەردە زورىعىپ قالسىنشى» – دەپ، تەمىر حان اتتى ءبىر جۇمالىق جەرگە ايداتادى.
بالۋان كۇرەسى باستالادى. تاۋسوعارعا بالۋان شاق كەلمەيدى. جەر استىنىڭ الىپتارىنىڭ ءبارى جىعىلىپ بىتەدى. كۇرەسۋگە كىسى شىقپاعان سوڭ، تاۋسوعار ءبىر تاۋدى كوتەرىپ الىپ جۇرتقا كۇشىن كورسەتەدى. تەمىر حان مەن كەششە حان قاتتى ساسىپ:
«تاۋدى ءبىز جاققا قويا كورمەسىن» – دەپ، توستىككە جالىنادى.
توستىك تاۋدى ورنىنا قويعىزادى. ءبىر جەتى وتكەن سوڭ، بايگە اتتارى قايتىپ ورالادى. جۇرت قاراقشىنىڭ تۇبىنەن اتتارىن كۇتەدى. ءبىر مەزگىلدە الىستان ءبىر شاڭ كورىنەدى، شاڭنىڭ ىشىنەن جاقىنداي كەلە، ءبىر قارا كورىنەدى، شالقۇيرىق ەكەنىن تانىپ، ەر توستىك ءۇش قابات ارقان كەرەدى. شالقۇيرىق قۇيىنشا زاۋلاعان بەتىمەن ارقانعا كەلىپ جوق بولادى. قاراسا، شالقۇيرىق جىعىلعان ەكەن، ارقاننىڭ ەكى قاباتى ءۇزىلىپ، ءبىر قاباتى قالعان ەكەن، شالقۇيرىق تالىپ تۇسەدى سوندا توستىك:
سورقۇدىقتىڭ باسىنا
سورعا بولا قوندى اكەم
جانىنان قورقىپ كەمپىرگە،
ەگەۋىمدى بەردى اكەم
جۇرەتۇعىن جولىمدا
قۇلان وتپەس جول بولدى
اسقار-اسقار تاۋ مەنەن
شەكسىز داريا كول بولدى
قۋلىق بيە قۇلىنى –
التى اياقتى الانى
«جارامايدى، جابى» دەپ،
مىندىرمەگەن كەنجەكەي
كارى بيە قۇلىنى –
جەتى اياقتى جيرەندى،
«جارامايتىن جابى» دەپ،
مىندىرمەگەن كەنجەكەي
سان جورعانى الماعان،
ەر اتى دەپ تانداعان،
ايىل-تۇرمان ابزەلىن
ەرتەدەن قامداپ سايلاعان،
كەنجەكەي سىندى ارۋدىڭ
قالماسىن دەپ كوڭىلى،
ءمىندىم سەنى، شالقۇيرىق
جالعىز ءوزىم قوس ارتىپ،
جاپان تۇزگە جول ارتىپ،
جالماۋىزعا شىققاندا،
ءتىل ءبىتتى ساعان، شالقۇيرىق!
جالماۋىزعا كەلگەندە،
ەگەۋدى الا بەرگەندە،
بەتەگەدەن بيىكتەپ،
الاسارىپ جۋساننان،
ەپتەيلەندىڭ، شالقۇيرىق!
ەگەۋدى الا قاشقاندا،
جالماۋىزدان ساسقاندا،
تاۋلار ۇشىپ قاڭباقتاي،
تاسى بوراپ بۇرشاقتاي،
قازانداي ءداۋ قارا تاس،
قۇيرىعىڭا ورالىپ،
جەرگە دە كىردىڭ، شالقۇيرىق!
جىلان باپى جەرىنە،
جەر استىنىڭ ەلىنە
شىعا كەلگەن مەزگىلدە
ءتىل ءبىتتى ساعان، شالقۇيرىق!
ءجون ءبىلدىردىڭ ەرىڭە
جاياۋىمدا قانات بولعان، شالقۇيرىق!
جالعىزىمدا جولداس بولعان، شالقۇيرىق!
ساسقانىمدا اقىلىم بولعان، شالقۇيرىق!
ءۇش جانىڭ بار ەدى، ەكەۋى شىقسا دا ءبىرى قالعان شىعار، تۇر، شالقۇيرىق. ءتىرىل، شالقۇيرىق!» – دەپتى.
سول ۋاقىتتا شالقۇيرىققا جان ءبىتىپ، وقىرانىپ تۇرەگەلەدى. باسقا اتتار بىرنەشە كۇننەن كەيىن كەلەدى.
تەمىر حان مەن كەششە حان بالۋان جانە ات بايگەسىنەن جەڭىلىپ، نە قىلارىن بىلمەي ساسادى. «ەندى جاياۋ جارىسقا سالىپ كورەيىك»، – دەيدى.
جاياۋ جارىستى ءبىر كۇندىك جەردەن جىبەرمەك بولادى. ەر توستىك جەلاياقتى قوسادى. جۇيرىكتەر ءبىر كۇن ءجۇرىپ بارىپ، بارعان جەرىنە قونىپ، ەرتەڭىنە ەرتەمەن جارىسىپ قايتپاق بولادى. تەمىر حان جۇگىرگىشتەردىڭ ىشىنە ءبىر مىستان كەمپىردى قوسا جىبەرگەن ەكەن. بارىپ قونعان جەرىندە سول مىستان جەلاياققا:
«شىراعىم، شارشادىڭ عوي. باسىڭنىڭ ءبيتىن قاراپ بەرەيىن، دەمىڭدى الىپ ۇيىقتا، جارىساردا ءوزىم وياتامىن»، – دەپ ونى الداپ ۇيقتاتىپ تاستايدى.
جەلاياق مىستان كەمپىردىڭ سوزىنە نانىپ قاننەن-قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتا بەرەدى.
ءبىر مەزگىلدە ويانسا، شەكەسىنەن كۇن ءوتىپ بارادى. ءتۇس بولىپ قالعان ەكەن، جۇگىرگىشتەر الدەقاشان كەتىپ قالىپتى. كەمپىردىڭ الداعانىن ءبىلىپ، جەلاياق سانىن ءبىر-اق سوعىپ، تۇرا جونەلەدى. جەردەن ءبىر ۋىس توپىراقتى الا جونەلەدى. قۇستاي ۇشىپ، قۇيىنداي ۇيىتقىپ كەلە جاتسا، جاياۋلار دا قازىقشىعا جاقىنداپ قالعان ەكەن، ەڭ الدىندا مىستان كەمپىر بارا جاتىر ەكەن. جەلاياق وتە بەرىپ، ۋىسىنداعى توپىراقتى كەمپىردىڭ كوزىنە شاشىپ كەتەدى. «الداعانا، كوك شەشەك-اي، مىقتادىڭ-اۋ!» – دەپ، كەمپىر كوزىن ۋقالاپ قالا بەرەدى. ءسۇيتىپ، جاياۋ بايگەسىندە دە ەر توستىك جەڭەدى.
تەمىر حان ەندى قايتادان توي جاساپ، قىزىن جىلان باپى حانعا ۇزاتپاق بولادى. تەمىر حاننىڭ ەرنەۋى قىرىق قۇلاش ۇلكەن قازانى تەرەڭ كولگە ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. «ناعىز ەر بولسا، سونى الىپ بەرسىن»، – دەپ، ول ەر توستىككە كىسى سالادى.
«كولدىڭ سۋىن قۇرت!» – دەپ، توستىك كولتاۋىساردى جۇمساپ ەدى، قانشا ۇرتتاسا دا كولدىڭ سۋى كولتاۋىساردىڭ ۇرتىنا سىيمايدى. سۋدىڭ ۇشتەن ءبىرى قالعاندا، كولتاۋىساردىڭ ۇرتى سۋعا تولىپ بىتەدى.
سوندا شالقۇيرىققا ءتىل ءبىتىپ: «قازاندى مەن سۇڭگىپ الىپ شىعامىن»، –دەپ رۇقسات سۇرايدى. ەر توستىك رۇقسات ەتەدى. شالقۇيرىق:
«مەن سۋعا سۇڭگىگەندە، اق كوبىك شىقسا، جاقسى بولعانى، قۋانا بەر، امان-ەسەن قازاندى الىپ شىققانىم. قىزىل كوبىك كورىنسە، جامان بولعانى، الىپ شىعا الماي، سۋ استىندا قالىپ قويعانىم»، – دەيدى.
شالقۇيرىق سۋعا سۇڭگىپ كەتەدى. كوپكە دەيىن ەش نارسە بىلىنبەيدى. ءبىر مەزگىلدە اق كوبىك كورىنەدى. ەر توستىك قۋانادى. ونىڭ ارتىنان ۇزاماي، قىزىل كوبىك كورىنەدى. ەر توستىك شوشىپ، زارلانا باستايدى:
سورقۇدىقتىڭ باسىنا
سورعا بولا قوندى اكەم
جانىنان قورقىپ كەمپىرگە،
ەگەۋىمدى بەردى اكەم
جۇرەتۇعىن جولىمدا
قۇلان وتپەس جول بولدى
اسقار-اسقار تاۋ مەنەن
شەكسىز داريا كول بولدى
قۋلىق بيە قۇلىنى —
التى اياقتى الانى
«جارامايدى، جابى» دەپ،
مىندىرمەگەن كەنجەكەي
كارى بيە قۇلىنى —
جەتى اياقتى جيرەندى،
«جارامايتىن جابى» دەپ،
مىندىرمەگەن كەنجەكەي
سان جورعانى الماعان،
ەر اتى دەپ تانداعان،
ايىل-تۇرمان ابزەلىن
ەرتەدەن قامداپ سايلاعان،
كەنجەكەي سىندى ارۋدىڭ
قالماسىن دەپ كوڭىلى،
ءمىندىم سەنى، شالقۇيرىق
جالعىز ءوزىم قوس ارتىپ،
جاپان تۇزگە جول ارتىپ،
جالماۋىزعا شىققاندا،
ءتىل ءبىتتى ساعان، شالقۇيرىق!
جالماۋىزعا كەلگەندە،
ەگەۋدى الا بەرگەندە،
بەتەگەدەن بيىكتەپ،
الاسارىپ جۋساننان،
ەپتەيلەندىڭ، شالقۇيرىق!
ەگەۋدى الا قاشقاندا،
جالماۋىزدان ساسقاندا،
تاۋلار ۇشىپ قاڭباقتاي،
تاسى بوراپ بۇرشاقتاي،
قازانداي ءداۋ قارا تاس،
قۇيرىعىڭا ورالىپ،
جەرگە دە كىردىڭ، شالقۇيرىق!
جىلان باپى جەرىنە،
جەر استىنىڭ ەلىنە
شىعا كەلگەن مەزگىلدە
ءتىل ءبىتتى ساعان، شالقۇيرىق!
ءجون ءبىلدىردىڭ ەرىڭە
جاياۋىمدا قانات بولعان، شالقۇيرىق!
جالعىزىمدا جولداس بولعان، شالقۇيرىق!
ساسقانىمدا اقىلىم بولعان، شالقۇيرىق!
ءۇش جانىڭ بار ەدى، ەكەۋى شىقسا دا ءبىرى قالعان شىعار، تۇر، شالقۇيرىق.
سۋ استىنان شىق، شالقۇيرىق! – دەيدى.
ەر توستىك زارلانىپ تۇرعاندا، شالقۇيرىق ءداۋ قارا قازاندى قۇيرىعىنا بايلاپ، سۋ ۇستىنە شىعا كەلەدى. شالقۇيرىققا ءتىل ءبىتىپ سويلەيدى:
— سۋ وتە تەرەڭ ەكەن، تۇبىنە زورعا جەتتىم، قازاندى زورعا تاپتىم. سوندا اق كوبىك شىقتى. قازاندى كوتەرىپ شىعۋ قيىن بولدى، تىستەپ ەدىم، شىعارا المادىم. سوندا قىزىل كوبىك شىقتى. قۇيرىعىمدى ۇزارتىپ، قازاندى بايلاپ الىپ، زورعا شىقتىم، – دەيدى.
شالقۇيرىقتىڭ امان-ەسەن شىققانىنا تەمىر حان ەلى قاتتى كۇيىنىستى. تەمىر حان ەر توستىكتەرگە ارناپ ۇلكەن ساراي سالدىرىپ، قۇدالاردى سوندا كىرگىزدى. قۇدالاردىڭ كىرۋى-اق مۇڭ ەكەن، ەسىك سارت ەتىپ جابىلىپ قالدى. ساراي تۇتاس تەمىردەن سالىنعان ەكەن. اۋزىن مىقتاپ قۇلىپتاپ تاستاپ، سىرتىنان تاۋ-تاۋ قىلىپ، وتىن ۇيەدى دە وت جاعىپ ورتەي باستايدى. ساراي قىزۋعا اينالدى. ساراي ىشىندەگى توستىك جولداستارىمەن كۇيەتىن بولدى. تاۋسوعار ورنىنان تۇرادى دا سارايدىڭ ەسىگىن تەۋىپ جىبەرەدى. ەسىك شالقاسىنان تۇسەدى. كولتاۋىساردىڭ ءبىر ۇرتىندا ءبىر كولدىڭ سۋى بار ەكەن، بۇركىپ جىبەرگەندە، اينالاسىنداعى ءورتتىڭ ءبارىن ءسوندىرىپ تاستايدى.
تەمىر حان مەن كەششە حاننىڭ ايلاسى ابدەن قۇريدى. ەر توستىككە قىزىن قوسىپ بەرىپ، جىلان باپى حاننىڭ ەلىنە قاراي شىعارىپ سالادى. ءسويتىپ، ەر توستىك جىلان باپى حانعا قايتادى. قايتىپ كەلە جاتقاندا، جولدان ەرگەن التى جولداسىنىڭ ءبارى دە وزدەرىنىڭ جەرلەرىنەن ءارى جۇرمەيدى. «بۇدان ءارى بارۋعا بىزدەرگە جول جوق»، – دەپ، ولار ەر توستىكپەن قوشتاسىپ قالا بەرەدى.
ۇزاق ءجۇرىپ، ەر توستىك جىلان باپى حاننىڭ ەلىنە كەلەدى. ايتقانىن ىستەپ كەلگەن سوڭ، ول ەر توستىككە وتە ريزا بولادى، ءوزىنىڭ قىزىن بەرەدى جانە: «نە قالايسىڭ؟» – دەپ، توستىكتەن سۇرايدى. توستىك:
— جەر ۇستىنە شىعامىن، ەلىمە قايتقىم كەلەدى، – دەيدى. جىلان باپى حان توستىكتىڭ تىلەگىن ورىنداپ، قىزىن بەرىپ جانە جانىنا قانشاما جولداس قوسىپ بەرىپ، جەر ۇستىنە شىعاتىن ەسىككە قاراي شىعارىپ سالىپ، قوش ايتىسىپ قالا بەرەدى.
جەر ۇستىنە شىعاتىن ەسىككە دەيىن التى ايلىق جول ەكەن. جولدىڭ اۋىرلىعىنا شىداماي، جىلان باپى حاننىڭ قىزى جانە جولداستارىنىڭ ءبارى قىرىلىپ قالادى. كۇڭكە دەگەن ءبىر كۇڭى مەن شالقۇيرىق، ەر توستىك ۇشەۋى امان قالادى.
ۇشەۋى شارشاپ، ءبىر بۇلاقتىڭ باسىنا كەلىپ جاتادى. بۇلاقتىڭ باسىندا ءبىر ۇلكەن بايتەرەك تۇرادى. ءبىر مەزگىلدە سول بايتەرەكتىڭ باسىنان شۋىلداعان اششى داۋىس ەستىلەدى. قاراسا، شۋىلداعان بالاپاندار ەكەن، بۇلاردى جەۋگە ءبىر ايداھار جوعارى ورمەلەپ بارا جاتىر ەكەن.
ەر توستىك ساداعىن الادى دا ورمەلەپ بارا جاتقان ايداھاردىڭ ەكى كوزىنىڭ اراسىنان دالدەپ تارتىپ قالادى، ايداھار جەرگە سىلق ەتە تۇسەدى. ايداھاردىڭ جەرگە قۇلاپ قالعانىن كورگەن سوڭ، بالاپاندار شۋىلىن توقتاتادى. ەر توستىك جايلانىپ ۇيقىعا كىرىسەدى.
ەر توستىك ءبىر داۋىستان شوشىپ ويانسا، قاتتى داۋىل تۇرعان ەكەن، داۋىلدىڭ ارتىنان بۇرشاق ارالاس جاڭبىر جاۋادى، جاڭبىرمەن قابات سۋىلداعان داۋىس ەستىلەدى، سونىڭ ارتىنان ۇزاماي-اق ءبىر ءداۋ قارا قۇس كورىنەدى، ءداۋ قارا قۇس سۋىلداعان بەتىمەن بايتەرەككە كەلىپ قونعاندا، بايتەرەك مايىسىپ، سىنىپ قالا جازدايدى.
بۇل ءداۋ قارا قۇس – سامۇرىق ەكەن. سامۇرىقتىڭ ۇلكەندىگى سونداي، جايىپ جىبەرگەندە ءبىر قاناتىنىڭ ءوزى ءبىر ايلىق جەردى الىپ كەتەدى ەكەن.
قونىسىمەن سامۇرىق بايتەرەكتىڭ تۇبىندەگى ەر توستىكتى بۇرۋگە تاپ بەرەدى، ءبىراق بالاپاندارى شىر-شىر ەتكەن سوڭ توقتايدى.
سامۇرىقتىڭ ەكى باسى بار ەكەن: ءبىر باسى ادامدىكىندەي، ءبىر باسى قۇستىكىندەي ەكەن. سامۇرىقتىڭ ادام باسى توستىككە ءتىل قاتادى.
— ەي، ادام، بۇل جەرگە نە جۇمىسپەن كەلدىڭ؟ مەنىڭ بالاپاندارىمدى اۋلاي كەلدىڭ بە؟ بۇل جەردى ادام باسقان ەمەس، بۇل مەنىڭ مەكەنىم، – دەيدى.
وعان ەر توستىك:
— مەن جەر ءۇستىنىڭ ەر توستىگى ەدىم، سەنىڭ مەكەنىڭە اداسىپ كەلدىم، بالاپاندارىڭا قاستىق ويلاعان جوقپىن، انا جاتقان ايداھاردان ايىرىپ الدىم. نانباساڭ، وزدەرىنەن سۇرا، – دەيدى.
بالاپاندار ەر توستىكتىڭ كورسەتكەن جاقسىلىعىن جاسىرماي ايتىپ بەرەدى. سول ارادا الىپ قارا قۇس ەرتوستىكتىڭ اياعىنا جىعىلىپ، ونىمەن ايىرىلماس دوس بولادى.
الىپ قارا قۇس جىلىنا ءبىر-اق بالاپاندايدى ەكەن. سودان كەيىن بالاپاندارىنا جەم ىزدەپ الىسقا كەتىپ، ءبىر ايدا ءبىر-اق قايتۋعا مۇرشاسى كەلىپ جۇرەدى ەكەن. الىپ قارا قۇستىڭ سول كەتكەننىن اڭدىپ ءجۇرىپ، سول ماڭداعى ءبىر ايداھار جىل سايىن بالاپاندارىن جەپ كەتەدى ەكەن. الىپ قارا قۇس سودان زاپى بولىپ، قايتقاندا وسىلاي جىلاپ قايتادى ەكەن.
باعاناعى داۋىل اسىعىپ ۇشقاندا الىپ قۇستىڭ قاناتىنان تۇرعان جەل ەكەن، جاڭبىر سونىڭ جىلاعان كوزىنىڭ جاسى ەكەن. ءوزى جەم ىزدەگەن ساپارىنان قايتقاندا، بالاپاندارىن امان كورگەنى وسى جولى-اق ەكەن.
الىپ قارا قۇس ەر توستىكپەن دوس بولعان سوڭ: «نە قالايسىڭ؟» – دەپ سۇرايدى.
ەر توستىك باسىنان كەشكەن اڭگىمەسىنىڭ ءبارىن ايتا كەلىپ، اداسىپ جۇرگەنىن، ەندى جەر ۇستىنە شىققىسى كەلەتىنىن ايتادى.
الىپ قارا قۇس ەر توستىكتى قاناتىنا مىنگىزىپ ۇشىپ، تار تەسىكتەن وتكىزىپ، جەر ۇستىنە شىعارادى. قوشتاسارىندا توستىككە ءبىر تال قاۋىرسىنىن ءۇزىپ بەرەدى: «دەنەمدەگى ەرەكشە قاسيەتى بار جالعىز تال قاۋىرسىنىم وسى ەدى. قىسىلعان جەرىڭدە، وسى قاۋىرسىندى تۇتاتساڭ، دايار بولامىن، قانداي قىسىمشىلىقتا بولساڭ دا قۇتقارىپ الامىن. ەگەردە ونى جوعالتىپ الساڭ، مەنەن جاردەم كۇتپە»، – دەيدى.
جەر ۇستىنە شىققان سوڭ، ەر توستىك كۇننىڭ قىزۋىنا بالقىپ، اۋىر ۇيقىعا كەتەدى، ەش نارسەدەن كاۋىپسىز جاتا بەرەدى.
ەر توستىكتى جالماۋىز كەمپىر ۇستاي الماي قالعان سوڭ، پەرىنىڭ قىزى بەكتورى اشۋلانىپ، كەمپىردى بۋىندىرىپ ولتىرگەن ەكەن. كەمپىردەن شويىنقۇلاق دەگەن بالا قالعان ەكەن. بەكتورى وعان ەر توستىكتىڭ شىعار جەرىن كۇزەتتىرىپ قويادى.
«ەر توستىك جەر استىندا قالمايدى، جەردىڭ بەتىنە قاشان دا بولسا، ايتەۋىر، ءبىر شىعادى، سول شىققانىن اڭدىپ وتىرىپ، ۇستاپ ال. ەگەر ۇستاي الماي قالساڭ، مەنەن جاقسىلىق كۇتپەيسىڭ»، – دەيدى.
شويىنقۇلاق سودان بەرى ەر توستىكتى كۇزەتۋمەن بولعان ەكەن. جەر ۇستىنە شىعىپ، ۇيقتاپ جاتقان توستىكتى ۇستاپ، قول-اياعىن بايلاپ الىپ، بەكتورىعا اكەلىپ بەرەدى. ەر توستىكتى تەرەڭ زىندانعا سالىپ تاستايدى دا كۇڭكەنى شويىنقۇلاققا قوسادى. شالقۇيرىقتى بەكىتىپ ۇستايدى.
سونىمەن ەر توستىك ۇزاق ۋاقىت زىنداندا قالىپ قويادى، شويىنقۇلاقتان جۇكتى بولىپ، كۇڭكە ءبىر بالا تاۋىپ الادى. شويىنقۇلاق شالقۇيرىقتى ءمىنىپ اڭ اۋلايدى.
شالقۇيرىقتى بەكىتۋگە تۇساۋ شاق كەلمەيدى.
ءبىر كۇنى شويىنقۇلاق اڭنان قايتىپ، شالقۇيرىققا تۇساۋ تابا الماعان سوڭ، ونى ءوزىنىڭ قىرىق قۇلاش قايىس بەلبەۋىمەن تۇسايدى. قايىس بەلبەۋدىڭ ءبىر جاعى شەشىلىپ كەتەدى. اياعى بوساعان سوڭ، شالقۇيرىق شاۋىپ وتىرىپ، توستىك جاتقان قۇدىقتىڭ باسىنا كەلىپ، تۇياعىمەن جەر تارپىپ تۇرادى. سويتكەندە، بەلبەۋ ەر توستىكتىڭ جاتقان قۇدىعىنا ءتۇسىپ كەتەدى.
بەلبەۋىندە شويىنقۇلاقتىڭ شاقپاعى بار ەكەن. توستىك سول شاقپاقپەن الىپ قارا قۇس بەرگەن قاۋىرسىندى تۇتاتادى. قاۋىرسىن تۇتاسىمەن-اق الىپ قارا قۇس جەتىپ كەلەدى، قاناتىنا مىنگىزىپ قۇدىقتان شىعارادى، قول-اياعىن شەشىپ بەرەدى.
«قولىمنان كەلگەن جاقسىلىعىم وسى، دوسىم، شويىنقۇلاققا ءالىم كەلمەيدى. سەبەبى، ونىڭ جانى وزىندە بولمايدى، جانىن ول ەشكىمگە بىلدىرمەي، وزىنەن بولەك ءبىر جەردە ساقتايدى. قايتسەڭ دە سونىڭ جانىن تاۋىپ ال، جانىن تاپپاساڭ، قۇتىلا المايسىڭ»، – دەيدى دە قوشتاسىپ كەتىپ قالادى.
توستىك شالقۇيرىققا ءمىنىپ، شويىنقۇلاقتىڭ ۇيىنە كەلەدى. كەلسە، شويىنقۇلاق شالقۇيرىقتى ىزدەپ كەتكەن ەكەن. كۇڭكە توستىككە جىلاپ كورىسەدى، كورگەن قورلىقتارىنىڭ ءبارىن شاعىپ: «شويىنقۇلاقتان قۇتقار»، – دەپ جالىنادى.
ەر توستىك كۇڭكەدەن شويىنقۇلاقتىڭ سىرىن تۇگەل سۇراپ بىلەدى. شويىنقۇلاق بالاسىن وتە جاقسى كورەدى ەكەن، بالاسىنان ايايتىنى بولمايدى ەكەن. سونى بىلگەننەن كەيىن، توستىك كۇڭكەگە مىنانى ايتادى:
— كەشكە شويىنقۇلاق كەلەدى، كەلگەننەن كەيىن تاماققا ابدەن تويعىزىپ جاتقىز، كوزى ۇيقىعا بارا بەرگەن كەزدە، بالانى قايتا-قايتا شىمشىپ جىلاتا بەر. شويىنقۇلاق: «بالا نەگە جىلايدى؟»، – دەسە، بالاڭ: «مەن شويىنقۇلاقتىڭ بالاسى ەمەس، ەر توستىكتىڭ بالاسى بولسام كەرەك. ەگەر شويىنقۇلاق مەنىڭ ناعىز اكەم بولاتىن بولسا، جانىمدى جانىنا قوسقىزىپ قويار ەدى، جانىنىڭ قايدا ەكەنىن ماعان ءالى كۇنگە دەيىن ايتپاي، جاسىرىپ ءجۇر. ەر توستىك بولسا، الدەقاشان جانىنىڭ قايدا ەكەنىن ايتىپ بەرەر ەدى»، – دەپ جاتىر دە. جىلاتا بەر، جىلاعان سايىن: «نەگە جىلايدى؟» – دەپ سۇراسا، وسى ءسوزدى ايتا بەر، باسقا ەش نارسە ايتپا»، – دەيدى.
سويتەدى دە، ەر توستىك بالانىڭ بەسىگىنىڭ استىن قازىپ الىپ، جاسىرىنىپ جاتادى. كەشكە شويىنقۇلاق كەلەدى. ەر توستىك ايتقانداي، كۇڭكە ونى تاماققا تويعىزىپ جاتقىزادى. جاتقان سوڭ بالانى جىلاتا باستايدى. بالانى الديلەپ ۋاتقان بولىپ وتىرىپ، شىمشىپ جىلاتا بەرەدى:
شويىنقۇلاق:
«كۇڭكە، بالانى ۋات!» – دەپ اقىرادى.
كۇنكە ۋاتقان بولىپ بالانى ونان جامان جىلاتادى.
بالا جىلاي بەرگەن سون، شويىنقۇلاق:
«بالام نەگە جىلايدى، سۇراشى»، – دەيدى.
كۇڭكە بالانىڭ جىلاعانىن سۇراعان بولىپ، شويىنقۇلاققا جاۋاپ قايىرادى:
— بالاڭ: «مەن شويىنقۇلاقتىڭ بالاسى ەمەس، ەر توستىكتىڭ بالاسى بولسام كەرەك. ەگەر شويىنقۇلاق مەنىڭ اكەم بولسا، جانىمدى ءوز جانىنا قوسقىزىپ قويار ەدى. قوسۋ بىلاي تۇرسىن، جانىنىڭ قايدا ەكەنىن دە ماعان ءالى كۇنگە دەيىن ايتپاي ءجۇر. ەر توستىك بولسا، جانىنىڭ قايدا ەكەنىن الدەقاشان ايتىپ بەرەر ەدى، سوعان جىلايمىن»، – دەيدى دەپ، شويىنقۇلاقتى ناندىرادى.
«بالام بىلشىلداماسىن، ونىڭ اكەسى توستىك ەمەس، مەن، وعان مەنىڭ جانىم كەرەك بولسا، وڭاشا جەردە ايتىپ بەرەمىن»، – دەيدى شويىنقۇلاق.
سويتەدى دە، كۇڭكەنى ۇيدەن شىعارىپ جىبەرەدى، شويىنقۇلاق بالاسىنىڭ بەسىگىنە كەلىپ، قۇلاعىنا سىبىرلاپ، جانىنىڭ قايدا ەكەنىن ايتادى: «جانىم الىستا، ونى وزىممەن بىرگە ساقتامايمىن. بورىقتى بۇلاقتىڭ باسىندا قىرىق ەلىك جۇرەدى، سونىڭ ىشىندە قايقى قاراكەر ەلىك بار، قايقى قاراكەر ەلىكتىڭ ىشىندە توعىز قارا ساندىق بار، سول ساندىقتىڭ ەڭ كىشىسىنىڭ ىشىندە توعىز بالاپان بار، سول توعىز مەنىڭ جانىم بولادى. وسىنى ءبىلىپ قوي. جانىڭ كەۋدەڭە سىيماي بارا جاتسا، سوعان اپارىپ قوسا سال، ءبىراق وزىڭنەن باسقا جان سەزۋشى بولماسىن، ەگەر سەزۋشى بولسا، سەن دە، مەن دە ءتىرى بولمايمىز»، – دەيدى. سودان كەيىن ول ورنىنا بارىپ جاتىپ قالادى.
شويىنقۇلاقتىڭ جانىنىڭ قايدا ەكەنىن ءبىلىپ العاننان كەيىن، توستىك سالىپ وتىرىپ، بورىقتى بۇلاقتىڭ باسىنا كەلەدى. ەلىكتەردىڭ سۋ ىشەتىن سۋاتىن اڭدىپ، جاسىرىنىپ جاتادى. كۇن شاڭقاي ءتۇس بولعان مەزگىلدە، قىرىق ەلىك بورىقتى بۇلاق قايداسىڭ دەپ سالىپ كەلە جاتقاندا، سۋاتقا جاقىنداعان كەزدە، وسقىرىنىپ تۇرا قالىپ قايتا جونەلەدى. كۇن ىسىعان سايىن ەلىكتەر سۋعا بەتتەپ كەلەدى دە جاقىنداعان مەزگىلدە وسقىرىپ، تۇرا قالىپ، جالت بەرىپ، قايتا جونەلەدى. ۇزاپ كەتەدى دە شولگە شىداماي سۋعا قايتا ويىسادى، ءبىراق سۋاتقا جاقىندامايدى، ۇركىپ وسقىرىنىپ تۇرا قالادى.
الدەن ۋاقىتتا ەلىكتەر بىر-بىرىمەن سويلەسە باستايدى.
بىرەۋى: «سۋ باسىندا بوتەن ءبىر ءيىس بار»، – دەيدى.
ەندى بىرەۋى: «ادام ءيىسى سەكىلدى»، – دەيدى.
«شويىنقۇلاققا قاستىق ويلاعان بىرەۋ شىعار؟» – دەيدى.
اسىرەسە، قايقى قاراكەر ەلىك وزگەسىنەن وقشاۋ ارتىندا جۇرەدى. ەلىكتەر الگىدەي سوزگە كەلگەندە، ول قاشا جونەلەدى.
سوندا ەر توستىك ءۇن بەرىپ، مىنانى ايتادى:
جان سەرىگىم، قىرىق ەلىك،
جانىم سەندە، قىرىق ەلىك،
جان ساقتاعان قايقى قارا،
شوشىتقان سەنى كىم كەلىپ؟
سۋىڭ تۇنىق بىلعانباعان،
قاشاسىڭدار نەدەن جەرىپ؟
توستىك ەردى ولجالادىم،
قاتىنىن قۇشىپ، اتىن ءمىنىپ.
شوشىتىپ الدىم سەندەردى،
ادام ءيىسى سودان ءسىڭدى.
قايتۋعا كورىپ جانىمدى.
جاڭا كەلدىم قولىم ءتيىپ.
جالعىز ۇلىم جانى دا،
كەۋدەسىنە تۇرماي سىيىپ.
قوسقىزا سونى جىبەردى.
جان ساقتاعان قايقى ەلىك،
جاسىمنان بولدىڭ جان سەرىك.
سۋدىڭ ءىشىپ تۇنىعىن،
شوپتەن تاڭداپ سونى جە،
ادام ءيىسى شىعادى دەپ،
مەنەن ۇركىپ جەرىمە.
ءوزىم امان تۇرعاندا،
كىم كەلمەكشى جەرىمە. – دەيدى. ەلىكتەر سوندا دا سەنبەي، وسقىرىپ، ودىرايىپ تۇرىسادى.
سوندا توستىك:
وسى ايتقانىما سەنبەستەن،
قاشاسىندار بەرمەي جانىمدى،
ايىرا الماي داۋىستى،
سىندىراسىڭدار ساعىمدى،
جولداس بولعان سەندەرمەن،
شويىن اتىم قۇرىسىن،
قارا الا تۇيعىن كەلگەن سوڭ،
جىرتتىرماسام تاڭىڭدى،
سۋداي شاشىپ قانىڭدى! – دەيدى.
سوندا ەلىكتەر قاشپاي، سۋدى جاعالاي باستايدى. شويىنقۇلاقتىڭ بويىن كورمەگەن سوڭ، بۇرىنعىلارىنداي ەتەنە بولىپ، جاقىندامايدى. توستىك تە ولارعا بويىن كورسەتە المايدى. ەلىكتەر سەنەرىن دە بىلمەي، سەنبەسىن دە بىلمەي، بايقاي-بايقاي كەلىپ، سۋاتتان جاپىرلاسىپ سۋ ىشۋگە باس قويادى.
ارت جاعىنان قايقى قارا ەلىك تە سۋعا باس قويادى. ەلىكتەر وتە شولدەپ قالعان ەكەن، سۋعا تويىپ، قارىندارىن قامپيتىپ، قايقايىپ شىعا بەرەدى. اسىرەسە، قايقى قارانىڭ قارنى جەر سىزىپ، سۋاتتان بۇرىلا بەرگەن كەزدە، توستىك قارنىنان ءدال كوزدەپ ساداقتى تارتىپ قالادى، قارنى اقتارىلىپ، توعىز قارا ساندىق جەرگە ساۋ ەتە تۇسەدى. ەڭ كىشىسىن ۇستاپ الىپ، تەستىك اشىپ جىبەرسە، ءىشى تولعان بالاپان، ءشۇپىر-شۇپىر ەتەدى. ساناپ جىبەرسە، توعىز بالاپان ەكەن. سەگىزىنىڭ موينىن جۇلىپ الىپ: «شويىنقۇلاقتى شالاجانسارىندا ءبىر كورەيىن»، – دەپ، سونىڭ ۇيىنە تارتادى.
شويىنقۇلاقتىڭ ۇيىنە جاقىنداعاندا، كۇڭكە الدىنان شىعادى.
«شويىنقۇلاق قالاي؟» – دەپ سۇرايدى ەر توستىك.
«شويىنقۇلاق السىرەپ جاتىر»، – دەيدى كۇڭكە.
كەلسە، شويىنقۇلاقتىڭ كىرپىگى زورعا قيمىلدايدى، بولار-بولماس قانا دەمىن الىپ جاتىر ەكەن. «ە، باتىر، قالايسىڭ؟» – دەپ، ەر توستىك مازاقتاپ جاقىنداي بەرگەندە، شويىنقۇلاقتىڭ قولى ەر توستىكتىڭ جاعاسىنا ساپ ەتە قالادى. ەكەۋى الىسا كەتەدى. توستىك: «وپ-وڭاي-اق جەرگە جانشىپ تاستايمىن عوي»، – دەپ ويلاپ ەدى، شويىنقۇلاق ءال بەرمەيدى. ەندى ءبىراز الىسقان سوڭ، شويىنقۇلاقتىڭ كۇشەيىپ بارا جاتقاندىعى بايقالادى. توستىك بۋىنىپ قارا تەرگە ءتۇسىپ، ءالى كەتىپ بارا جاتادى. توبەسىنەن تاۋ باسقانداي، دەنەسىن تەمىر تور شىرماعانداي بولىپ كورىنەدى. سول مەزگىلدە توستىك كۇڭكەگە جالىنادى:
جىلان باپى جەرىنەن،
جەر استىنىڭ ەلىنەن.
جالعىز-اق ەرگەن، جولداسىم، كۇڭكە!
توستىگىڭنەن ايىرىلىپ،
شويىنقۇلاق قولىندا،
تۇتقىن بولعان كۇڭكە!
كيۋگە كيىم، جەۋگە تاماق تاپپاي،
ءومىرىن قورلىقپەن وتكىزگەن كۇڭكە!
توستىگىڭ جامان قىسىلىپ،
جان شىعۋعا ۇسىندى.
جەتسەڭشى، جىلدام، جەتسەڭشى!
قورقاقتاپ قاشىپ كەتپەشى،
قوينىما قولىڭ سالساڭشى
ساندىق بار، جىلدام الساڭشى!
بالاپان باسىن جۇلساڭشى،
ءسويتىپ ءبىر ەرلىك قىلساڭشى! – دەپ زارلانادى.
كۇڭكە جۇگىرىپ كەلىپ، توستىكتىڭ قوينىنداعى ساندىقتى جۇلىپ الىپ اشىپ جىبەرەدى. قاراسا، بالاپاندار جىبىرلاپ، كوبەيىپ قالعان ەكەن، مويىندارىن جۇلىپ-جۇلىپ العاندا، شويىنقۇلاق سىلق ەتىپ قۇلاي كەتەدى.
توستىكتىڭ ساندىقپەن قوينىنا سالىپ اكەلگەن ءبىر بالاپانى سەگىز بالاپان بولىپ قالعان ەكەن. ەندى بىرەۋى تىرىلسە، شويىنقۇلاق مۇلدەم ءال بەرمەي كەتپەك ەكەن. بالاپانداردىڭ مويىنى تۇگەل جۇلىنعان سوڭ شويىنقۇلاق تا ءولىپ قالعان ەكەن.
شويىنقۇلاقتى ءولتىرىپ، دەمىن الىپ وتىرسا، شويىنقۇلاقتىڭ بالاسى، بەسىگىن شىقىر-شىقىر ەتكىزىپ، بىردەمە سويلەپ جاتادى.
توستىك قۇلاق سالىپ تىڭداسا.
«قاپ، بالەم، توستىك، ساعان قىلماسام، اكەم شويىنقۇلاقتىڭ قۇنىن الماسام!»-دەپ، شىرەنىپ-شىرەنىپ قويادى.
سول ارادا توستىك ونىڭ قول-اياعىن بايلاپ بەسىك-مەسىگىمەن سۋعا تاستاپ جىبەرەدى. ءسويتىپ بەكتورىنىڭ جالماۋىزىنان ابدەن قۇتىلىپ الادى دا ەر توستىك ەلىن ىزدەيدى.
ەر توستىك جەر استىنا كىرگەنىنە، تۇسكەنىنە كوپ جىل بولادى. ەر توستىك جالماۋىزدىڭ قولىندا قالدى دەپ ەلى مۇلدە كۇدەر ءۇزىپ قويادى. جالعىز عانا كەنجەكەي «ەرتوستىك ءبىر كەلەر» – دەپ، دامەلى بولىپ جۇرەدى. «قۇبا ىنگەن قاشان بوتالار ەكەن؟ ەر توستىكتىڭ نە ولگەن حابارى، نە كەلگەن حابارى قاشان بىلىنەر ەكەن؟» – دەپ، سونى كۇتۋمەن بولادى.
ءبىر كۇنى كەنجەكەي ەرتەمەن تۇرسا، قۇبا ىنگەن جوق «بوشالاپ كەتسە يگى ەدى!» – دەپ، كەنجەكەيدىڭ جۇرەگى سۋ ەتە قالادى. جان-جاقتان جۇگىرىپ قۇبا ىنگەندى ىزدەيدى. ىزدەپ ءجۇرىپ:
جەلى تولعان تۇيەدەن،
ارتايىن دەپ ەر قوسىن،
تاڭداپ تا العان قۇبا ىنگەن،
ارناپ تا العان قۇبا ىنگەن.
الىس جولعا ەر توستىك
شىققان كۇنى قۇبا ىنگەن
نە كەلگەندە، نە ولگەندە،
بوتالاۋعا سەرت قىلىپ!
ءسوز بايلاپ ەڭ مەنىمەن
ەرتە تۇرىپ جەلىدەن
ءجۇرىپ تە كەتتىڭ، قۇبا ىنگەن،
الدە ءبىر حابار توستىكتەن
ءبىلىپ كەتتىڭ، قۇبا ىنگەن!
توستىك ەردىڭ ولگەنىن،
ولمەسە، قايتىپ كەلگەنىن،
ءبىلدىرشى ەندى، قۇبا ىنگەن!
دامىل كورمەي قانشادان،
قايعى باسىپ شارشاعان،
قام كوڭىلدى تىندىرشى،
ەندى، مىنە، قۇبا ىنگەن! – دەپ زارلايدى.
سول مەزگىلدە بەلىندەگى ورامالى شەشىلىپ، اياعىنا ورالىپ اۋرە قىلادى.
سەرتپەن تارتىپ وراعان،
تورعىن، بەلدەن بوسايسىڭ،
اياقتى وراپ شارشاعان
جۇرگىزبەيسىڭ، تۇسايسىڭ
الدە ءبىر حابار توستىكتەن
بىلگەنگە بۇگىن ۇقسايسىڭ – دەپ زارلاپ جۇرەدى.
قۇبا ىنگەن ءبىر سايدا بوتالايىن دەپ جاتىر ەكەن. ار جاعىنان اقساق بوز اتقا مىنگەن ءبىر اقساقالدى شال كورىنەدى. قۇبا ىنگەن بوتالاپ جاتقاندا، كەنجەكەيدىڭ بەلىندەگى تورعىن ورامالى دا شىر اينالا تارقاتىلىپ جازىلا بەرەدى.
كەنجەكەي «ەندى ەر توستىك ولگەن ەكەن. ءتىرى بولسا، الدەقاشان ءبىر حابار بولار ەدى»، – دەپ ويلاپ، زارلانا باستايدى.
اقشەلەك كەلگىر، قۇبا ىنگەن،
سەرتتەسكەن ەدىڭ مەنىمەن
توستىك ەر قايتىپ كەلگەن كۇن،
نەمەسە توستىك ولگەن كۇن،
بەلگى بەرىپ بىرىنەن،
بوتالارمىن دەگەنسىڭ...
قانشاما جىل وتسە دە،
ءومىرىم ءوتىپ كەتسە دە،
ءۇمىت ۇزبەي توستىكتەن،
ءبىر كەلەر دەپ ءجۇر ەدىم.
ءتورت اياقتى كوسىلىپ،
تۇلا بويىڭ ەسىلىپ،
بوتالاپسىڭ، قۇبا ىنگەن،
نەنى ءبىلىپ ەسىرىپ.
كەلۋىنەن حابار جوق،
شاماسى توستىك ولگەنى.
سەرتتەسكەن، تورعىن ورامال،
وراي بۋدىم بەلىمدى،
كەلمەسە، توستىك كەشىگىپ،
شەشىلمەسكە بەردىڭ سەرتىڭدى.
توستىكتەن ءالى حابار جوق،
سۋسيسىڭ بەلدەن شەشىلىپ،
تۋرالعانداي بىرت-بىرت كەسىلىپ،
شاماسى، توستىك ولگەنى! – دەپ، جىلاپ وتىرادى.
اقساقال شالدىڭ استىنداعى اقساق بوز ات كىسىنەپ قويا بەرەدى. كەنجەكەي اتتىڭ كىسىنەگەن داۋسىنان ونىڭ شالقۇيرىق ەكەنىن تانيدى. كەنجەكەي مەن قۇبا ىنگەن ەكەۋىن ەر توستىك تانيدى. سول ارادا امانداسىپ، ءماز بولىپ قالىسادى. ءبارى دە باياعى ايىرىلعان كۇندەگى قالىپتارىنا كەلىپ، قايتادان جاسارادى. ەر توستىك جاس جىگىت، كەنجەكەي جاڭا تۇسكەن كەلىنشەك، شالقۇيرىق بەستى ات قالپىنا كەلەدى.
ودان كەيىن ۇزاق جىلدار ءومىر جاساپ، ماقساتتارىنا جەتەدى.
You Might Also Like
-
بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر حان ءوزىنىڭ قول استىنداعى حالقىنا جار سالادى.
-
باياعى زاماندا اتاقتى ءبىر پاتشا بولىپتى. ونىڭ كۇندەي سۇلۋ ءۇش قىزى، ايدان اپپاق ءبىر ۇلى بولىپتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە پاتشاعا ونەرپاز ءۇش جىگىت كەلىپتى، ونىڭ بىرەۋى قولىنا تاۋىس (كوركەم تۇكتى قۇس)، بىرەۋ...
