InfoHub Logo

ەرتە زاماندا ءبىر پاتشا بولىپتى. پاتشانىڭ ءۇش بالاسى بار ەكەن. ەڭ ۇلكەنىنىڭ اتى – اسان، ورتانشىسىنىڭ اتى – ۇسەن، ال ەڭ كەنجە بالاسىنىڭ اتى – حاسان ەكەن.

حاسان وتە سۇلۋ، اقىلدى، ءارى باتىر، اقكوڭىلدى بالا بولىپ وسەدى. پاتشا ۇيىقتاپ جاتىپ ءتۇس كورەدى، تۇسىندە ءبىر عاجايىپ قۇس كورەدى. قۇستىڭ كۇلسە، اۋزىنان بۋداق-بۋداق گۇل تۇسەدى، جىلاسا، كوزىنەن مونشاق-مونشاق مارجان تۇسەدى. مىنە، پاتشا وسى قۇسقا ىنتىق بولادى. دەرەۋ ورنىنان تۇرىسىمەن، اسان مەن ۇسەندى شاقىرىپ الىپ ايتادى: «مەن تۇسىمدە ءبىر تاماشا، ومىرىمدە كورمەگەن قۇستى كوردىم، ءوزى وتە سۇلۋ، كۇلسە، اۋزىنان بۋداق-بۋداق گۇل تۇسەتىن، جىلاسا، كوزىنەن مونشاق-مونشاق مارجان تۇسەدى. وسى قۇستى قايدان دا بولسا ماعان تاۋىپ اكەپ بەرەسىڭدەر. ەگەردە تاۋىپ اكەپ بەرمەسەڭدەر، باستارىڭدى الامىن»، – دەيدى.

اسان مەن ۇسەن اكەسىنەن كورىققانىنان: «قايدان دا بولسا تاۋىپ اكەپ بەرەمىز»، – دەپ ۋادە بەرەدى دە جول ءجۇرىپ كەتەدى. بۇل ۋاقيعانى حاسان بىلمەيدى. حاسان اكەسىنىڭ اسان مەن ۇسەندى كۇلسە، اۋزىنان بۋداق-بۋداق گۇل تۇسەتىن، جىلاسا، كوزىنەن مونشاق-مونشاق مارجان تۇسەتىن قۇسقا جۇمساعانىن قىرىق كۇننەن كەيىن بارىپ بىلەدى. اسان مەن ۇسەندى وسىنداي الىس جولعا جۇمساپ، ءوزىنىڭ ۇيدە قالعانىنا قاپا بولىپ، اكەسىنە جىلاپ كەلەدى.

— اكە، – دەيدى حاسان، — اسان مەن ۇسەندى جۇمساعان جاققا مەنى نەگە جۇمسامادىڭىز، الدە مەنى ول ەكەۋىنەن جەك كورەسىز بە، يا بولماسا ماعان سەنبەدىڭىز بە؟

پاتشا ايتادى: «جوق، بالام، ولاي ەمەس، مەن اسان مەن ۇسەندى وتە قاتەرلى، قيىن جولعا جۇمسادىم. ال سەنى ول قيىن ساپارعا جۇمساۋعا قيمادىم!» حاسان اكەسىنە جالىنىپ، سول قۇستى ىزدەۋگە رازىلىعىن الىپ، ەل-جۇرتىمەن قوش ايتىسىپ، ەكى اعاسىنىڭ ارتىنان كەتەدى. قىرىق كۇن بۇرىن كەتكەن اعالارىن حاسان قۋىپ جەتەدى. اعايىندى ۇشەۋى ءبىر ۇلكەن جولعا ءتۇسىپ جۇرە بەرەدى. ءبىر كۇندەرى بۇلاردىڭ ءجۇرىپ كەلە جاتقان جولى ءۇش ايىرىلادى: ءبىر جول وڭعا، ءبىر جول سولعا، ءبىر جول تۋرا بەتىمەن. ءار جولدىڭ باسىندا ۇلكەن تاس تۇر، تاستىڭ  بەتىنە ويىپ جازعان جازۋى بار. ءبىرىنشى جولدا «بارسا، كەلەر»، ەكىنشى جولدا «بارسا، مۇمكىن كەلەر، مۇمكىن كەلمەس»، ءۇشىنشى جولدا «بارسا، كەلمەس» دەپ جازىلعان. اسان «بارسا، كەلەر» جولىنا تۇسەدى. ۇسەن «بارسا، مۇمكىن كەلەر، مۇمكىن كەلمەس» جولىنا تۇسەدى، ال حاسان «بارسا كەلمەس» جولىنا ءتۇسىپ جۇرە بەرەدى. بىرنەشە اي، بىرنەشە كۇن جۇرگەننەن كەيىن حاساننىڭ الدىنان ۇلكەن قالا كورىنەدى، قالانىڭ اينالاسىندا كوپ كيىك جايىلىپ ءجۇر. حاساننىڭ وسى كەزدە ازىعى تاۋسىلىپ، بىرنەشە كۇننەن بەرى اس ىشپەي، اشىعىپ كەلە جاتقان كەزى ەكەن. كيىكتىڭ بىرەۋىن اتىپ الايىن دەپ، بەلىنە اسىنعان ساداعىن الىپ كەزەنە بەرگەندە، كيىكتەردىڭ ءبارى ماڭىراپ، حاساندى قورشاپ الىپ، مۇڭلى داۋىسپەن شۋلاي كەتەدى. حاسان كيىكتەردى اتپايدى، «بۇل جانۋارلارعا نە بولعان» دەپ ويلاپ، ەشنارسەگە تۇسىنبەستەن، قالانىڭ ىشىنە كىرەدى.

ءبىر ۇلكەن سارايدىڭ ىشىنە كىرىپ: «كىم بار؟» – دەپ داۋىستاپ ەدى، ەشكىم جاۋاپ بەرمەدى. جان-جاعىنا قاراپ ەدى، ءبىر التىن تاباق تولا قۋىرىلعان ەتتى كورەدى، ابدەن اشىققان حاسان ەتتى جەمەكشى بولىپ، تاباققا قولىن سالا بەرگەندە: «ءاي، ادامزات، تارت قولىڭدى!» – دەپ، ءۇستى-باسى البا-جۇلبا، ءتىسى اقسيعان، تۇسىنەن ادام قورقاتىن ءبىر كەمپىر كەلىپ، ءبىر نارسەلەردى ايتىپ، اۋزىن كۇبىرلەتتى دە جەردى تەۋىپ قالدى. وسى كەزدە حاسان كيىككە اينالدى. الگى كەمپىر حاساننىڭ موينىنان جەتەكتەپ، جاڭاعى ماڭىراپ  حاساننىڭ الدىنان شىققان كيىكتەرگە اپارىپ قوستى. حاسان ادام تۇرىنەن ايىرىلعانمەن، اقىلىنان اداسپادى. كوپ كيىكتەردەن ءبولىنىپ، جاڭاعى ءوزى كەلگەن جولىنا ءتۇسىپ، العان باعىتىنا قاراي جۇرە بەرەدى. بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن، الدىنان جاڭادان سوعىلعان ۇلكەن ساۋلەتتى ءبىر ساراي كورىنەدى. كيىك بولعان حاسان سول ساۋلەتتى سارايدىڭ ىشىنە كىردى، الدىنان ءبىر سۇلۋ قىز شىعىپ، كيىككە قاراپ: «سەن كيىك ەمەسسىڭ عوي، ادامزاتسىڭ عوي، ەگەردە مەن سەنى ادام قالپىڭا كەلتىرسەم، سەن مەنى الاسىڭ با؟» – دەپ سۇراپ ەدى، كيىك-حاسان ءتىل قاتپادى.

قىز ايتتى: «سەنى كيىككە اينالدىرىپ جىبەرگەن مەنىڭ زالىم انام عوي، سەنىڭ ءتىلىڭدى دە سويلەتپەي قويىپتى عوي»، – دەدى دە كيىك-حاساننىڭ بەتىنە ءبىر ۋىس توپىراق شاشىپ جىبەرىپ ەدى، حاسان بۇرىنعىسىنان دا سۇلۋ جىگىتكە اينالدى. حاسان ادام قالپىنا كەلگەن سوڭ قىزبەن سىپايى امانداسىپ، قىزعا ۇلكەن العىس ايتتى جانە دە باسىنان وتكىزگەن تاريحىن بايان ەتتى. قىز دا باسىنان وتكەن-كەتكەنىن حاسانعا ايتىپ بەردى.

قىز ايتتى: «مەن سول سەنى كيىككە اينالدىرعان جالماۋىز كەمپىردىڭ جالعىز قىزى ەدىم، شەشەمنىڭ ادامعا جاساعان دۇشپاندىعىنا توزە الماي، ەنشىمدى الىپ بولەك شىعىپ ەدىم. مەن ومىرىمدە ادام بالاسىن كورمەي جالعىز وتەرمىن دەپ قاپالىقتا وتىر ەدىم، قۇداي سەنى ماعان كەزدەستىردى، مەن سەنىڭ سوڭىڭنان قالمايمىن»، – دەدى.

حاسان ايتتى: «مەن اكەمە بەرگەن ۋادەمدى ورىنداماي، ساعان ۇيلەنە المايمىن»، – دەدى.

قىز سۇرادى: «اكەڭە قانداي ۋادە بەرگەن ەدىڭ؟» حاسان اكەسىنىڭ تۇسىندە ءبىر تاماشا قۇستى كورگەنىن، كۇلسە، اۋزىنان بۋداق-بۋداق گۇل تۇسەتىنىن، جىلاسا، كوزىنەن مونشاق-مونشاق مارجان تۇسەتىنىن ايتتى. سول قۇسقا اكەسىنىڭ كورۋگە قۇمار بولىپ، ەكى اعاسىن «سونى تاۋىپ اكەلىڭدەر» – دەپ جۇمساعانىن، اعالارىنىڭ ارتىنان بارامىن دەپ، ءوزىنىڭ ءوتىنىپ، قانداي قيىندىق بولسا دا ءتوزىپ، قايدان دا بولسا، قۇستى تاۋىپ اكەلىپ بەرەمىن دەگەن اكەسىنە بەرگەن ۋادەسىن ايتتى. قىز حاساننىڭ بۇل ءسوزىن ەستىپ جىلاي بەردى. «سەن بۇل قۇستى ىزدەيتىن بولساڭ، ماعان جوقسىڭ. بۇل قۇس مەنىڭ قۇسىم ەدى، ادامشا سويلەي الاتىن ەدى. مەنەن بۇل قۇستى پەرى پاتشاسىنىڭ كۇلجامال دەگەن قىزى اسكەرىمەن كەلىپ تۇرىپ، تارتىپ الىپ كەتكەن ەدى. ول پەرىنىڭ ەلىن ىزدەپ تابارسىڭ-اۋ، ءبىراق تا قۇستى ساعان وڭايلىقپەن الدىرا قويماس»، – دەدى. حاسان ايتتى: «مەن قانداي قيىندىققا بولسا دا توزۋگە ءتيىسپىن، قانداي دا بولسا قۇستى اكەمە تاۋىپ اپارىپ بەرۋ مىندەتىم جانە بورىشىم، ال قۇستى امان-ەسەن تاۋىپ الىپ قايتسام، الدىمەن ساعان كەلەمىن، سەنەن باسقا ەشكىمگە ۇيلەنبەيمىن»، – دەدى. قىز حاساننىڭ بەتتەگەن جاعىنان قايتپايتۇعىنىن بىلگەن سوڭ، حاسانعا رۇقسات بەرىپ، ءجون سىلتەدى.

— باتىسقا قاراي توقسان كۇن جۇرەسىڭ، ودان كەيىن الدىڭنان اسپانمەن تالاسقان بيىك تاۋ كەزدەسەدى، سەن ول تاۋدىڭ ار جاعىنا توقسان كۇن دەگەندە وتەرسىڭ. سول تاۋدىڭ ارعى تۇبىندە ۇلكەن جالعىز ءتۇپ بايتەرەك بار، سول بايتەرەكتىڭ باسىندا سامۇرىق قۇستىڭ ۇياسى بار. سەنى، مۇمكىن، سول سامۇرىق پەرىنىڭ ەلىنە جەتكىزەر»، – دەدى.

سودان كەيىن قىز ايتتى: «مەنىڭ زالىم شەشەم ءتىرى تۇرعاندا، ەكەۋىمىزدى بىرگە ءومىر سۇرگىزىپ قويمايدى، ءبىر زيانىن تيگىزەدى، مەنىڭ شەشەمنىڭ اجالى مىنادان بولادى»، – دەپ، ءبىر ساداقتىڭ وعىن بەردى. — قالاي قاراپ اتساڭ دا مەنىڭ شەشەمنىڭ ماڭدايىنا تيەدى، – دەدى. حاسان ساداقتىڭ وعىن الىپ، كوپ كىدىرمەستەن اتىپ جىبەرەدى، اتىلعان وق جالماۋىز كەمپىردىڭ ماڭدايىنان ءتيىپ سول زاماتتا ءولدى. بۇدان كەيىن حاسان قىزبەن قوش ايتىسىپ باتىسقا قاراي ءجۇرىپ كەتتى. قىز ايتقانداي حاسان توقسان كۇن ءجۇرىپ اسپانمەن تالاسقان ۇلكەن تاۋعا كەزدەستى، تاۋدىڭ ار جاعىنا توقسان كۇن دەگەندە زورعا دەپ اسىپ ءتۇستى. ۇلكەن جالعىز ءتۇپ بايتەرەككە كەلىپ ساياسىندا دەمالىپ وتىر ەدى: «ءاي، ادامزات، ءبىزدى ولىمنەن قۇتقار، قۇتقار!» – دەپ، شىرىلداعان سامۇرىق قۇستىڭ بالاپاندارىنىڭ داۋسىن ەستىدى. حاسان: «بۇل مۇساپىرلەرگە نە بولدى؟» – دەپ قاراپ ەدى، ءبىر ۇلكەن ايداھار جىلان بالاپانداردى جۇتۋعا ازىرلەنىپ، بايتەرەكتىڭ باسىنا قاراي جىلجىپ ورمەلەپ بارا جاتىر ەكەن. حاسان كوپ ويلانباي، دەرەۋ قىناپتاعى قىلىشىن سۋىرىپ الىپ، ايداھاردى بىرنەشە جەردەن شاۋىپ ءولتىردى. سامۇرىق قۇستىڭ بالاپاندارى ولىمنەن امان-ەسەن قۇتىلعانىن ءبىلىپ، حاسانعا كوپ راقمەت ايتتى، اشىعىپ وتىرعان بالاپاندار ايداھاردىڭ ەتىن جەپ تويىپ الدى. ءدال وسى كەزدە قاتتى جەل تۇرىپ، نوسەر جاڭبىر جاۋدى.

حاسان بالاپانداردان سۇرادى: «بۇل نە قىلعان جەل، نە دەگەن نوسەر جاڭبىر؟» – دەپ.

بالاپاندار ايتتى: «بۇل - جەل ەمەس، ءبىزدىڭ انامىزدىڭ قاناتىنىڭ لەبى، ال جاڭبىر دەگەنىمىز ءبىزدىڭ انامىزدىڭ كوز جاسى. ءبىزدىڭ انامىز جىلدا وسى بايتەرەكتىڭ باسىنا جۇمىرتقالىپ، بالاپان باسىپ شىعارادى ەكەن. انامىز بالاپاندارىنا تاماق ىزدەپ كەتكەندە، جاڭاعى ءسىز ولتىرگەن ايداھار ىنىنەن شىعىپ، ءبىزدىڭ انامىزدىڭ باسىپ شىعارعان بالاپاندارىن جەپ قويادى ەكەن، ءبىزدىڭ انامىز كەلگەنشە، قايتىپ ىنىنە تىعىلىپ قالادى ەكەن. ءقازىر ءبىزدىڭ انامىز اڭ اۋلاپ قايتىپ كەلە جاتىر، بىزدەردى ءتىرى كورەمىن بە، الدە ايداھار جەپ قويدى ما دەپ جىلاپ كەلە جاتىر. مىنە، ول - جاڭبىر ەمەس، ءبىزدىڭ انامىزدىڭ كوز جاسى»، – دەدى. — ءبىزدىڭ انامىز، – دەدى بالاپاندار، — ادامزاتتىڭ ەتىنە سونداي قۇمار. ءسىزدى كورسە، دەرەۋ جۇتىپ جىبەرۋى مۇمكىن، سوندىقتان ءسىز ءبىزدىڭ قاناتىمىزدىڭ استىنا جاسىرىنا تۇرىڭىز، – دەدى. حاسان بالاپانداردىڭ قاناتىنىڭ استىنا جاسىرىندى. ءبىر مەزگىلدەن كەيىن سامۇرىق قۇس كەلىپ، بايتەرەكتىڭ باسىنا قوندى. سامۇرىق قۇستىڭ سالماعىنان بايتەرەك ءيىلىپ جەرگە ءتيدى. بالاپاندارىنىڭ تاماعىنا كوپ بۇعى، كيىك، تاعى باسقا اڭداردى الىپ كەلىپ ءۇيىپ تاستادى. بالاپاندارىنىڭ ءتىرى ەكەنىن كورىپ، كوز جاسى تىيىلىپ، قۋانىپ كەتتى. ءدال وسى كەزدە جادىراپ كۇن دە شىعىپ، كاتتى جەل دە تىيىلدى. ءبىر كەزدە سامۇرىق قۇس تامسانىپ، جان-جاعىنا قاراي بەردى: «ادامزاتتىڭ ءيىسى شىعادى، سەندەر كورگەن جوقسىڭدار ما؟» – دەدى. بالاپاندار ايتتى: «ەگەر ءسىز ءبىر قاسىق قانىن كەشسەڭىز، ءبىز ادامزاتتى كورسەتەلىك»، – دەدى. سامۇرىق «ماقۇل» دەگەندەي باس يزەدى، بالاپاندار قاناتىنىڭ استىنداعى حاساندى كورسەتىپ ەدى، سامۇرىق حاساندى جۇتىپ جىبەرە جازدادى. بالاپاندار شىر-شىر ەتىپ، اناسىنىڭ تاماعىنان ۇستاي الدى. سودان كەيىن سامۇرىق بالاپاندارىنان: «بۇل ادامزات سەندەرگە قانداي جاقسىلىق ىستەدى؟» – دەپ سۇرادى. بالاپاندار ايتتى: «بۇل ادامزات ايداھاردى ءولتىرىپ، ءبىزدى اجالدان قۇتقاردى»، – دەدى. سامۇرىق حاسانعا ۇلكەن العىس ايتىپ، نە جۇمىسپەن كەلگەنىن سۇرادى جانە دە قانداي جاردەم كەرەك دەدى. حاسان باسىنان كەشكەن ۋاقيعانى جاسىرماي ايتىپ بەردى جانە پەرىلەردىڭ جەرىنە جەتكىزىپ تاستاۋدى ءوتىندى. سامۇرىق «ماقۇل» دەپ، جول قامىنا كىرىستى. بالاپاندارىنا ءوزى قايتىپ كەلگەنشە جەتەرلىك اۋقات جيناپ بەرىپ، جولدا جەيتىن ازىعىن دا الىپ، ۇستىنە حاساندى مىنگىزىپ پەرىنىڭ جەرىنە قاراي ۇشادى. سامۇرىق ءبىر جەتى ۇشادى، مۇحيتتان وتەدى، شولدەن وتەدى، وت دارياسىنان وتۋگە جاقىنداعاندا، جەيتىن تاماعى تاۋسىلىپ، باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتقان سامۇرىق ساستى.

— ەي، ادامزات، باراتىن جەرىمىزگە جەتە المايمىز-اۋ، مەنىڭ ءالىم قۇرىدى، قۇلاۋعا اينالدىم! – دەيدى. حاسان دەرەۋ ەكى سانىنىڭ ەتىنەن ەكى جاپىراق ەت كەسىپ، سامۇرىقتىڭ اۋزىنا توستى. سامۇرىق حاساننىڭ بەرگەن ەتىن جەپ، كۇشىنە كەلەدى.

سودان كەيىن سامۇرىق حاساننان سۇرايدى: «بۇل قايدان شىققان ەت؟ سونداي ءدامدى ءارى كۇش بەرەتىن ەت ەكەن»، – دەيدى. حاسان ايتتى: «مەن سىزگە سانىمنىڭ ەتىن كەسىپ بەردىم». سامۇرىق حاساننىڭ ەكى سانىنداعى جاراسىن دەرەۋ سيپاپ ەدى، جارا جازىلىپ كەتتى. وسىدان كەيىن كوپ ۇزاماي-اق سامۇرىق پەن حاسان پەرىنىڭ جەرىنە كەلىپ جەتتى. سامۇرىق ايتتى: «پەرىلەر ءبىر ۇيىقتاسا قىرىق كۇن ۇيىقتايدى. پەرىلەردىڭ ۇيىقتاعانىنا ءقازىر ءۇش كۇن بوپتى. مەن سەنى وسى جەردە ءۇش كۇن كۇتەمىن، ءۇش كۇندە قايتىپ كەلمەسەڭ، مەن ساعان قاراماي-اق ۇشىپ كەتە بەرەم»، – دەيدى. حاسان ءۇش كۇندە قايتىپ كەلۋگە ۋادە بەرىپ، قالاعا قاراي كەتەدى. قالا وتە سۇلۋ ەكەن، ىلعي التىننان سوعىلعان، بۇرىن مۇنداي سۇلۋ قالا كورمەگەن حاسان قالانى تاماشالاپ، قۇستى دا، سامۇرىقتى دا ۇمىتىپ كەتەدى. حاسان ءبىر كەزدە قالانى ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر ۇلكەن تاماشا سوعىلعان سارايعا كىرەدى. سارايدىڭ ىشىندە قىرىق قىز ۇيىقتاپ جاتىر، ار جاعىندا وڭاشا ءبىر بولمەدە التىن كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە تاعى ءبىر قىز ۇيىقتاپ جاتىر. ودان ءارى تاعى ءبىر بولمەگە كىرىپ ەدى: جايۋلى داستارقان، نەشە ءتۇرلى تاماق. تاماقتان الىپ جەيىن دەپ ەدى، ءبىر نارسە شاڭق ەتە قالدى: «ءاي، ادامزات، بىرەۋدىڭ تاماعىن نەگە رۇقساتسىز جەيسىڭ؟» – دەپ كۇلىپ جىبەرگەندە، اۋزىنان بۋداق-بۋداق گۇل تۇسەدى. حاسان قاراسا، ءوزىنىڭ ىزدەپ جۇرگەن قۇسى ەكەن، التىن قاپاستا وتىر. حاسان قۋانىپ كەتتى. قۇستى الىپ سامۇرىققا تەز قايتپاقشى بولىپ، قۇسقا ۇمتىلعاندا، قۇس شار ەتە ءتۇستى. «سەن مەنى الىپ كەتە المايسىڭ. ەگەردە مەن اششى داۋسىممەن سايراسام، وسى قالاداعى ۇيىقتاپ جاتقان پەرىلەردىڭ ءبارى ويانادى. ال، سەنىڭ ءبىر مىسقال ەتىڭ بۇل جەردە مىڭ ءدىلدا تۇرادى، مەنى ەسكەرتپەدى دەپ وكپەلەمە، ەندىگىسىن ءوزىڭ ءبىل»، – دەدى.

حاسان قۇسقا جالىنىپ جىلاي بەردى. جولدا كورگەن ۋاقيعالارىن جانە دە قۇستىڭ بۇرىنعى ەگەسىمەن قوسىلماقشى بولىپ ۋادەلەسكەنىن ايتتى. قۇس حاساننىڭ كوڭىلىن قيماي: «ماقۇل، مەنى الىپ كەتە عوي، ءبىراق جولدا كورگەن وقيعالارىڭدى ايتىپ حات جازىپ، انا بولەك بولمەدە ۇيىقتاپ جاتقان قىزدىڭ قالتاسىنا سال»، – دەدى. حاسان قۇستىڭ ايتقانىن ورىندادى. سودان كەيىن قۇستى الىپ، سامۇرىققا كەلدى. سامۇرىق ەندى بولماسا ۇشىپ كەتەيىن دەپ وتىر ەكەن. حاسان قۇسپەن سامۇرىقتىڭ ارقاسىنا ءمىنىپ، كوپ قيىندىق كورمەي، سامۇرىقتىڭ بالاپاندارىنا امان-ەسەن جەتتى. ار جاعىنا جەتۋ ءۇشىن سامۇرىق قاناتىنىڭ ءبىر قاۋىرسىنىن ءۇزىپ بەردى. حاسان قۇسپەن سامۇرىقتىڭ قاناتىنىڭ قاۋىرسىنىنا ءمىنىپ، ۋادەلەسكەن قىزىنا كەلدى. قىز قۋانىپ، حاساندى، قۇستى بار ىنتاسىمەن قارسى الدى. بىرنەشە كۇن دەمالعان سوڭ، حاسان قىزدى، قۇستى الىپ، سامۇرىق بەرگەن قاۋىرسىنعا ءمىنىپ، ەلىنە قاراي ءجۇرىپ كەتتى. بىرنەشە كۇن جۇرگەن سوڭ، الدىنان جاياۋ كەلە جاتقان ءبىر ادامعا جولىقتى. قاراسا، ءوزىنىڭ ورتانشى اعاسى ۇسەن ەكەن، جولدا جول ازىعى تاۋسىلىپ ءبىر بايدىڭ مالىن باعىپ كۇنىن كورگەن، سودان كەيىن ەلىنە جاياۋ قايتىپ كەلە جاتىر ەكەن. ءوزى ابدەن اشتىقتان ازعان، كيىمدەرى توزعان. حاسان ۇسەندى سۋعا ءتۇسىرىپ، ۇستىنە جاڭا كيىمدەر كيگىزدى، تاماققا ابدەن تويعىزدى. ءسويتىپ، وزدەرىمەن بىرگە قاۋىرسىنعا مىنگىزىپ كەلە جاتسا، ۇسەننىڭ حالىنەن دە جامان ازىپ-توزعان، ءبيتى تورعايداي، موينى ىرعايداي بولعان اسانعا كەزدەسەدى. حاسان اساندى دا ۇسەن سياقتى جۋىندىرىپ، كيىندىرىپ، تاماققا تويعىزىپ، قاۋىرسىنعا مىنگىزىپ الىپ جۇرەدى. ءبىر كۇنى بۇلار ءبىر جەرگە كەلىپ قونادى. وسى كەزدە اسان مەن ۇسەن ەكەۋى اقىلداسادى. «ءبىزدىڭ اكەمىز بۇرىن دا ءبىز ەكەۋىمىزدەن حاساندى جاقسى كورۋشى ەدى، ەندى حاسان ەلگە بارعان سوڭ، قۇستى مەن تاپتىم، قىزدى دا ءوزىم تاپتىم دەر، ال ءبىزدى اشتان ولەيىن دەپ كەلە جاتقان جەرىنەن ءوزىم تاماققا تويىندىرىپ الدىم دەر. اكەمىز ەكەۋىمىزدىڭ بايعا جالدانىپ مال باققانىمىزدى ەستىسە، مەنىڭ اتىما داق كەلتىردىڭدەر دەپ دارعا اسۋى دا مۇمكىن. قايتكەن كۇندە دە حاساننىڭ كوزىن جويۋ كەرەك، سودان كەيىن قۇستى ءوزىمىز تاۋىپ الىپ كەلدىك دەيمىز»، - دەيدى. ەكەۋى وسىلاي ەتىپ كەلىسىپ، حاسانعا كەلەدى. «بىزگە قۇدىقتان سۋ الىپ بەر»، – دەيدى. حاسان «ماقۇل» دەپ، بەلىنە ءجىپ بايلاپ تەرەڭ شىڭىراۋ قۇدىققا تۇسەدى. اسان مەن ۇسەن حاسان قۇدىقتىڭ ءدال ورتاسىنا جەتىسىمەن ءجىپتى پىشاقپەن كەسىپ جىبەرەدى. حاساندى قۇدىققا تاستاعاننان كەيىن، اسان مەن ۇسەن قىزدى «مەن الامىن»، «مەن الامىن» دەپ تالاسىپ قالادى. قىز ەكەۋىنە دە تيمەي، ايدالاعا قاڭعىرىپ كەتەدى.

اسان مەن ۇسەن قۇستى الىپ ەلىنە كەلەدى. اكەسىنە قۇستى الىپ كەلگەنىن باياندايدى. پاتشا اسان مەن ۇسەننەن: «حاسان قايدا؟» – دەپ سۇرايدى. اسان مەن ۇسەن: «حاسان ءبىزدىڭ ايتقانىمىزعا كونبەي، تەڭىزدىڭ سۋىنا شومىلىپ جاتقاندا، جايىن جۇتىپ قويدى. ءبىراق ءبىز جايىندى ولتىردىك، حاساننىڭ كەگىن الدىق»، – دەيدى. پاتشا حاساننىڭ ولگەنىن ەستىپ، قاتتى قايعىرىپ، باسىن كوتەرمەي كۇن-تۇن جاتىپ الادى. ءدال سول كۇنى پەرىلەر ۇيقىسىنان ويانادى، پەرى پاتشاسىنىڭ قىزى قاپاستاعى قۇستىڭ جوق ەكەنىن ءبىلىپ، قالاعا جار سالادى. قالتاسىنداعى حاتتى كورىپ، قۇستى ادامزاتتىڭ الىپ كەتكەنىن ءبىلىپ، پەرى پاتشاسىنىڭ قىزى اسكەرىمەن قۇستى ىزدەۋگە اسپانعا ۇشادى. حاساننىڭ اكەسى ءبىر كۇنى ءوزى ورنىنان تۇرماستان: «قۇستى سايراتىڭدار!» – دەپ بۇيرىق بەرەدى. قۇستى التىن قاپاسقا وتىرعىزىپ سايراتادى. قۇس قايعىلى، مۇڭلى ءۇن، اششى داۋىسپەن سايرايدى. ءدال وسى كەزدە اسپاندا ۇشىپ، قۇستى ىزدەپ كەڭ اسپاندى كەزىپ جۇرگەن پەرىنىڭ قىزىنىڭ اسكەرلەرى حاساننىڭ ەلىنىڭ ۇستىنەن ادام بولىپ تۇسە بەرەدى. اسپاننان ادام جاۋعان سوڭ، حاساننىڭ ەلىنىڭ ادامدارى ۇرەيلەنىپ، قورقىپ پاتشاعا كەلىپ تىعىلادى. پەرى پاتشاسىنىڭ قىزى اسكەرىمەن قۇستىڭ تۇرعان جەرىنە كەلىپ، پاتشانى الدىنا شاقىرادى. پاتشا جاتقان ورنىنان تۇرىپ، كيىمىن كيىپ، بەلىن بۋىنىپ، اللاعا سيىنىپ، پەرى پاتشاسىنىڭ، الدىنا كەلەدى.

پەرى قىزى پاتشادان سۇرايدى: «ەي، ادامزاتتىڭ پاتشاسى! مىنا قۇستى قاي بالاڭىز الىپ كەلدى، سونى ماعان كورسەتىڭىز، مەن ءسىزدىڭ سول بالاڭىزبەن سويلەسەر ەدىم»، – دەيدى. «ءاي، پەرى قىزى! وسى قۇسىڭدى مەن تۇسىمدە كورىپ، ءبىر كورۋگە قۇمار بولعانىم راس. الىپ كەلىڭدەر دەپ ءۇش بالامدى جۇمساعانىم راس. ال، سول ءۇش بالامنىڭ ەكەۋى امان قايتىپ كەلدى، ال، ەڭ كىشىسى، جاقسى كورەتىن بالام قايتپادى، جولدا بالىق جۇتتى دەپ كەلدى، وتىرىك-راسىن ءالى انىقتاعانىم جوق. ال، سول بالامنىڭ قايعىسىنان مىنا قۇستى وسى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن، ەندىگىسىن انا ءتىرى كەلگەن ەكى بالادان سۇراڭىز!» – دەدى دە پاتشا ۇيىنە كەتتى. پەرى قىزى اسان مەن ۇسەندى شاقىرىپ: «قالاي الىپ قايتتىڭدار، سونى ايتىپ بەرىڭدەر»، – دەدى. اسان مەن ۇسەن: «ە، قالاي الىپ قايتتىڭدار دەيتىن نەسى بار، جۇيرىك اتپەن باردىق تا الىپ قايتتىق»، – دەدى. پەرى قىزى ايتتى: «سەندەر شىندارىڭدى ايتپاي وتىرسىڭدار، ءبارىبىر مەن ءقازىر قۇستى سويلەتەمىن، قۇس بارلىق شىندىقتى ايتىپ، سەندەردىڭ سوزدەرىڭ وتىرىك بولسا، باستارىڭدى الامىن!» – دەدى دە قۇسقا «سويلە» دەپ بەلگى بەردى. قۇس جولدا بولعان وقيعانىڭ ءبارىن ايتتى: «حاسان اقكوڭىل، قايىرىمدى جىگىت ەكەن، جىلاپ قويماعان سوڭ، ەرگەنىم راس، حاسان مەنى الىپ، مەنىڭ بۇرىنعى يەمنىڭ ۇيىنە اكەلدى. سودان كەيىن ءبارىمىز وسى جاققا قاراي كەلە جاتقانىمىزدا، جولدا ازىپ-توزىپ، اشىعىپ كەلە جاتقان اسان مەن ۇسەندى كەزدەستىردىك. حاسان بۇل ەكەۋىن تاماققا تويىندىرىپ، كيىم كيىندىرىپ ەدى، بۇلار حاسانعا قاستىق ويلاپ، قۇدىققا الداپ ءتۇسىرىپ تاستاپ كەتتى. سودان كەيىن مەنىڭ بۇرىنعى يەمدى ەكەۋى «مەن الامىن»، «مەن الامىن» دەپ تالاسىپ ەدى، ول قىز ەكەۋىنە دە تيمەي، ايدالاعا قاڭعىرىپ كەتتى. ولاردىڭ اشتان ولەتىن ۋاعى بولعان جوق، ءالى ءتىرى بولۋى مۇمكىن»، – دەدى. پەرى قىزىنىڭ ءبىر اسكەرى جەر ءجۇزىن ءبىر ساعاتتا اينالىپ شىعاتىن جۇيرىك ەكەن، پەرى قىزى سول جۇيرىكتى جۇمسادى، ال اسان مەن ۇسەننىڭ باسىن كەسىپ الدى. پەرى كىزىنىڭ مۇنىسىنا بارىن ءوز قۇلاعىمەن ەستىگەن پاتشا قارسى بولعان جوق. اسان مەن ۇسەننىڭ باسى الىنىپ بولعان كەزدە، جۇيرىك پەرى حاسان مەن قىزدى الىپ كەلدى. پەرى قىزى حاساننىڭ باتىرلىعىنا، ادامگەرشىلىگىنە ريزا بولىپ، قۇستى ءوز قولىنان حاساننىڭ اكەسىنە سىيلايدى. پاتشا پەرى قىزىنا العىس ايتىپ قىرىق كۇن تويىن، وتىز كۇن ويىن جاسادى. پەرى قىزى اسكەرىمەن قوناق بولدى.

سونىمەن ادال ادامدار ءوز ماقساتتارىنا جەتىپ، باقىتتى ءومىر كەشتى.

---