InfoHub Logo

باياعى زاماندا قارا باسى باق-داۋلەتكە ەمىن-ەركىن بولسا دا دۇنيەنىڭ اۋىر ءبىر ارمانىنا ۇشىرايتىن ادامدار بولعان ەكەن. سونداي ءبىر ارماندى ادام يەن دالادا زار يلەپ، جاپادان جالعىز كەلە جاتادى. اتى – مۇراتقان. سوندا مۇراتقان «نە قىلام، ءۇش جىل ساندالىپ كوك وگىزدىڭ ۋاقيعاسىن بىلە المادىم، بۇل بىلاي تۇرسىن، ىزدەپ شىققان قىزدىڭ دا ءجۇزىن كورىپ، اۋىز ەكى سويلەسە المادىم، ەندى مۇنى ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ بىلمەيدى، قايتىپ كەتۋگە ەل-جۇرتىمنىڭ قايدا قالعانىن تاعى بىلمەيمىن. كوكتە ەكەنىمدى، جەردە ەكەنىمدى ءقازىر بىلەر جان جوق» دەپ، تومەن قاراپ اياڭداپ كەلە جاتىر ەدى، ادامشا ازىناعان ءبىر داۋىس قۇلاعىنا جەتتى. ادامزات كورمەگەنىنە، ەل-جۇرتتىڭ بەتىن كورمەگەنىنە تالاي زاماندار وتكەن مۇراتقانعا مىنا داۋىس ءبىر ءتۇرلى قورقىنىش سياقتى دا بولادى. «يا، اللا، بۇل نە عاجاپ، بۇل جەردە ادام بالاسى جۇرمەيتىن ەدى عوي» دەپ، جان-جاعىنا كوز سالىپ قاراپ تۇرا قالدى. قاراسا، الدىنا ءبىر ۇلكەن ءداۋ تاياپ، ءتونىپ كەلىپ قالعان ەكەن. الگى داۋىس قويماي، مۇنى شاقىرا بەرگەندەي بولدى. مۇراتقان بۇل دا وزىمدەي ادام شىعار دەپ، تاۋعا قاراي ءجۇردى. بيىك تاۋعا تاياپ كەلگەندە، ءبىر ۇلكەن قۇس سياقتى نارسەنى كوردى. مۇراتقان، باسى ادام سياقتى بولعان سوڭ، بۇل ادامشا ءتىل بىلەدى ەكەن دەپ ويلادى. «ەي، بەرى كەلگىن»، – دەپ داۋىس بەردى. ونى قۇس تىڭداماي كەتىپ قالدى. مۇراتقان ويلانىپ، «ادام سياقتى قۇس بولادى دەۋشى ەدى، وسى ەكەن عوي، مۇنان گورى دۇرىستاۋ بىرەۋى تاعى بار شىعار» دەپ، تاۋدىڭ باسىنا قاراي ءجۇردى. ءبىر زاماندا تاۋدىڭ باسىنا جەتتى. كەلسە، ءبىر بيىك تاۋ، جان-جاعىنا قارادى، ەش نارسە كورىنبەيدى. جالعىز-اق ەتەكتە ءبىر قارا تۇر. ونىسى بەيىت بولىپ شىقتى. ونىڭ ىشىندە ءبىر نارسە قاراڭدايدى. ونان باسقا ەش نارسە جوق. مۇراتقان ءبىراز دامىلداپ وتىردى دا «قوي، بۇيتكەنشە ولگەن ارتىق، اقىر يت جەمەدە كەتەدى ەكەم، ونان دا جانىمدى قيناماي، تاستان سەكىرىپ قۇلاپ ولەيىن» دەپ، الگى بيىك تاسقا كەلىپ، ەندى قۇلايىن دەپ تۇرعاندا، ارت جاعىنان ءبىر داۋىس: «ەي، اقىماق، قۇدايسىز اجالدى ءوزىڭ سۇراما، بەيىتكە بارساڭ مۇراتىڭا جەتەسىڭ»، – دەدى. ارتىنا جالت قاراسا، دانەمە جوق. سونان سوڭ، «اناۋ قارايعان بەيىت ەكەن عوي، وعان دا بارا كەتەيىن» دەپ ويلادى. سوعان قاراي ءجۇردى، كىرىپ كەلسە، ىشىندە ءۇش ادام وتىر. «اسسالاۋماعالايكۇم»، – دەدى مۇراتقان. «اعالايكۇماسسالام، جوعارى شىق»، – دەدى وتىرعاندار. ءبىراز وتىرعان سوڭ، ۇشەۋى بىر-بىرىنەن ءجون سۇراستى. وتىرعان ۇشەۋى مۇراتقاننان ءحالىن بايان ەتۋدى تىلەك ەتتى. «سونان سوڭ ءبارىمىز دە كەزەكپەن ايتامىز»، – دەدى. «جارايدى»، – دەپ، مۇراتقان ءسوز باستادى. ءبىرىنشى ءدارۋىش: «مەن باعدات شاھارىنداعى پاتشانىڭ بالاسى ەدىم. اكەمنىڭ پاتشالىق دارەجەسى ۇلكەن. قول استىنا بىرنەشە شاھار قارايدى. مەن جالعىز بالاسىمىن، ابدەن كامەلەتكە تولدىم. ءبىر كۇنى جالعىز ءوزىم سارايدا وتىر ەدىم، ويىما الدەنەلەر ءتۇستى. قوي بۇيتپەيىن، نە قىلسام دا داۋلەت جەتەدى عوي، اكەم بەتىمنەن قاقپايدى، حالىق اۋزىندا جۇرەرلىك ءبىر ءىس ىستەيىن دەپ ويلادىم. سول شاھارعا قاراعان بالتاشى، ۇستا بارلىعىن جيىپ الىپ، شاھاردىڭ ورتا تۇسىن كورسەتىپ:

«وسى جەردەن سىرتىن نەشە ءتۇرلى ورنەكپەن بەزەندىرىپ، ماعان تاماشا ءبىر ساراي سالاسىزدار. قاراعان ادام قايتىپ كوزىن المايتىن بولسىن. التىن، گاۋھار، ىنجۋدەن سالىنسىن، قاراڭعى تۇندە نەشە شاقىرىمداي جەردى جارىق قىلىپ تۇراتىن بولسىن. مەن ءوزىم ساراي بىتكەن كەزدە كەلىپ، ءبىر-اق كورەرمىن. جانە قىرىق ەسىگى بولسىن، ءار ەسىك ءار قابىرعادان شىعاتىن بولسىن. ەگەردە وسى ايتقانداي بولماي، ساراي كوڭىلىمە ۇناماسا،تەگىس باستارىڭدى الام»، – دەدىم. «قۇپ، تاقسىر»، – دەپ شۋ ەتە ءتۇستى. وسىمەن ءجۇرىپ كەتتىم. مەن ساراي سالعىزىپ جاتىرمىن دەپ اكەمە ايتپادىم. سونىمەن اڭ اۋلاپ، ساياحاتتاپ جۇرە بەردىم، جارتى اي اڭدا بولسام، جارتى اي ۇيدە، وسى ساۋىقپەن ءبىر جىل ءوتتى. ءبىر كۇنى قاسىما قىرىق نوكەرىمدى ەرتىپ الىپ، سارايىمنىڭ بىتكەن-بىتپەگەنىن كورۋگە كەلدىم. كەلسەم، بىتكەن ەكەن. وزىمە حابار ەتىپ، كورسەتۋگە كۇتىنىپ وتىر ەكەن. بايقاپ قاراسام، سارايدىڭ سىرتىنا ادام بالاسىنىڭ كوزى تويار ەمەس، التىن-كۇمىس جالاتىپتى. قايران قالىپ، كوزىمدى ايىرمادىم. بۇل التىن كۇمبەز سارايدىڭ سۇلۋلىق تاماشاسىن كورگەن ادام سوعان قاراپ تۇرۋمەن-اق ءومىرىنىڭ قالاي وتكەنىن بىلەتىن ەمەس. ەندى ءىشىن كورەيىك دەپ، ءبىر ەسىگىنەن كىرىپ ەدىم، ەسىم شىعىپ كەتىپتى، قايدان كەلىپ، قايدا باراتىنىمدى ۇمىتىپ كەتتىم. قىرىق جىگىت قاسىمدا، الگى سارايدى ءۇش كۇن ارالاپ زورعا ءبىتىردىم. ىشىندە ءجۇرىپپىز دە قويىپپىز. بوي جازىپ ءبىراز جۇرگەن سوڭ، ءبىر جىگىت: «مۇنىمىز قالاي، تۇك كورمەگەن كىسىشە جان-جاققا قاراپ ءجۇرىپ العانىمىز؟» – دەدى. ارتىما جالت قاراپ: «قانشا ۋاقىت بولدى؟»، – دەدىم. جىگىتىم: «بۇگىن ءبىز كەلگەلى ءۇش كۇن بولدى»، – دەدى. «ەندەشە، قايتايىق»، – دەپ، دالاعا قاراي ءجۇرىپ ەدىك، جول تابا الساقشى. ارى-بەرى ءجۇرىپ ەدىك، جول تابا المادىق. سونان سوڭ ءۇي سالعان ءبىر بالتاشى ەسىكتەن شىعاردى. قايتىپ كەلگەن سوڭ اكەمە حابار سالدىم.

— جارايدى، – دەپ، اكەم قىرىق ءۋازىرىن قاسىنا ەرتىپ، سارايدى كورۋگە كەتتى. ارالاپ ءجۇرىپ قايتتى. «جاسىم الپىسقا كەلدى، نەشە جىل پاتشالىق داعۋاسىن قۇردىم، وسى ۋاقىتقا دەيىن ارتىما مۇرا بولىپ قالارلىق ءبىر ءىس ىستەمەگەن ەكەنمىن. بالام، قايىرلى بولسىن»، – دەپ اكەم ماعان ريزا بولدى. كەشىكپەي مەن سارايعا كىردىم. كىرگەن سوڭ قىرىق ەسىگىنە قىرىق كۇزەتشى قويدىم. قايىرشى كەلەتىن بولسا، ءار ەسىگىنەن ءبىر مىڭ ءدىلدا بەرەتىن قىلىپ قويدىم، ءسويتىپ، سالتاناتپەن بىرنەشە ۋاقىت ءومىر ءسۇردىم. ءبىر كۇنى نوكەرىم قاسىمدا، كوڭىلىم شاتتانىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرىپ: «وسى دۇنيەدە مەنەن دە سالتاناتتى پاتشازادالار بار ما ەكەن، شىركىن، ب ا ق - مىناۋ، داۋلەت - مىناۋ، جومارتتىق، ءسان-سالتانات - مىناۋ، ەندى وسىلارىما لايىق اي مەن كۇندەي ءبىر سۇلۋ جارىم بولسا»، – دەدىم. نوكەرلەرىم ۇندەمەي وتىردى دا: «تاقسىر، ولاي دەمەڭىز، كىم جوق دەيسىز، دۇنيەگە كىم كەلىپ، كىم كەتپەدى وسى كۇندە. مىسىر شاھارىنىڭ ىبىرايىم اتتى پاتشاسىنىڭ، شامشيبانۋ دەگەن قىزى بار، ونىڭ سۇلۋلىعىنا تەڭدەسەتىن جان جوق، ون تورتىنەن تۋعان ايداي، كوزى تۇسكەن ادامدى ەرىكسىز ەلجىرەتىپ اكەتەدى. ونىڭ قازىرگى پاتشالىعى جانە جومارتتىعى سىزدەن ون ەسە ارتىق، ونىڭ دا وسى سەكىلدى سارايى بار. مىڭ جەردەن ەسىك شىعارعان، كەلگەن قايىرشى بولسا، سول ەسىكتىڭ بارىنەن قايىر الادى، ءبىر العاندا، قايىرشى باسى ون مىڭ ءدىلدا الادى. ونىڭ بۇل جالعاندا تەڭدەسى جوق جانە سول جەرگە كەلگەن قوناقتى قانداي اسىعىس شارۋاڭ بار بولسا دا ءۇش كۇن قوندىرماي جىبەرمەيدى. سول قىز كەلسە، ارينە، بۇل سارايىڭىز مۇنان دا ارتىق گۇلدەنەر ەدى. ءبىراق ول كەلمەيدى عوي»، – دەدى. مىنا ءسوز ماعان مەيىلىنشە اۋىر ءتيدى. قاتتى قاھارىم كەلىپ:

— سەن، لاعنات، اۋزىڭا كەلگەنىڭدى وتتاپ، نە دەپ بىلجىراپ وتىرسىڭ، وسىنشا حالىقتىڭ الدىندا ماسقارالادىڭ، – دەپ، الگى نوكەرىمدى جازالايتىن بولىپ، ەكى جەندەت شاقىرىپ الىپ:

«مىنانى دارعا تارت!» – دەدىم. ەندى جەندەت تارتىپ جونەلگەندە: «تاقسىر، دات»، – دەدى. كوز كورگەن جولداس قوي، «ايتا قوي، داتىڭدى» دەدىم. كوزىنەن جاسى اعىپ:

«تاقسىر، مەن سىزگە ايتقاندا، ءسىزدى كەمىتەيىن دەپ، بولماسا، قورلايىن دەپ ويلاعان جوق ەدىم. كوپ قىزمەت ىستەگەنىمەن، سىزگە ءتاۋىر ايەل كەرەكتىگىن ويلاپ، نە قىلسا دا سونى السىن دەپ ەدىم، سىزگە ەش قاستىعىم جوق، ەندى مەنىڭ سىزدەن سۇرايتىنىم، حان ءامىرىڭ ەكى ەمەس قوي، مەنى قازىرگى ولىمنەن بوساتىپ، قاشان شامشيبانۋ قىزدىڭ سونداي ەكەنىن بىلگەنىڭىزشە، زىندانعا سالا تۇرىڭىز، ەگەر مەنىڭ وسى ءسوزىم وتىرىك بولسا، ريزامىن، باسىمدى الىڭىز، بولماسا، راس بولسا، قايتەسىز، ناقاق قانىمدى توگەسىز بە؟» – دەپ، ەڭىرەپ قويا بەردى. مەن بۇل سوزگە توقتادىم دا:

«اشۋ ۇستىندە جازا بەردىم، قانشا جازاسى بولسا دا كەشتىم»، – دەدىم.

ول: «جوق، تاقسىر، حان ءامىرى - بىرەۋ، مەنى زىندانعا سالىڭىز، قىزدىڭ حابارىن بىلگەن سوڭ بوساتارسىز»، – دەدى. «جارايدى»، – دەپ، ونى سالدىرىپ تاستاپ، قانشا ساۋىت-سايمانمەن شامشيبانۋدى ىزدەپ ءجۇرىپ كەتتىم. شامشيبانۋدى ىزدەپ كوپ قايعىردىم. ارىپ-اشىپ شارشادىم. ءوزىم جاياۋمىن. الدەقانداي زامان بولادى دەپ، ىستەتىپ، كيىپ شىققان تەمىر ەتىك تاۋسىلىپ، ويماقتاي قالعاندا، تەمىر تاياق تاۋسىلىپ، تەبەندەي قالعاندا، ەكى كوزىمە كوك شىبىن ۇيالاپ، قىبىرلاپ قانا كەلە جاتىر ەدىم، ءبىر مەزگىلدە الىستان ىزىلداعان داۋىس شىقتى. داۋىس شىققان جاققا قاراپ بايقاسام، ات ۇستىندەگى ادامداي بىرەۋ الدىندا ءبىر نارسەلەر سالىپ ايداپ جۇرگەن سەكىلدى. ازىراق تۇردىم دا «قوي، نەدە بولسا بۇعان بارايىن» دەپ ويلاپ، ەپتەپ اياڭداپ ءجۇرىپ كەلە جاتتىم. ومىردەن كۇدەر ۇزگەندەي تاياپ كەلسەم، ادامزات ەكەن. كەلە امانداسىپ، ءجون سۇراستىق. مەن شالعا مىسىر شاھارىنىڭ قىزى شامشيبانۋدى ىزدەپ كەلە جاتقانىمدى باياندادىم. قويشى شال مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭدادى دا: «وي، بايعۇس، وعان جولىعىپ، امانداسام دەپ اۋرە بولما، ءوزى وسى كۇنى اۋرۋ، ادامزاتقا كورىنبەيدى، نە سەبەپتەن بولعانىن بىلمەيمىن. ۇستىنە اكەسى دە كىرمەيدى دەيدى. سىرتىنان بارعان سەن ءبىر ءمۇساپىر ادامسىڭ، جولىعام دەگەنگە بولار ما ەكەن. ال، بارام دەسەڭ سول مىسىر شاھارى وسى ارادان تۇستىك جەردە، مەن سول حاننىڭ وتارداعى قويىن باعىپ جۇرگەن كىسىمىن»، – دەدى. قويشىنىڭ جونىمەن شاھارعا قاراي ءجۇرىپ كەتتىم، كۇن باتا شاھارعا جەتتىم. شاھاردىڭ ءسان-سالتاناتى ادام قاراپ تويمايتىن سۇلۋ ەكەن. جولىققاننان پاتشانىڭ سارايىن سۇرايىن دەپ، تاماشالاپ ءبىر كوشەمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدىم، ءبۇيىر جاقتان «توقتا» دەگەن داۋىس شىقتى، قاراسام ءبىر ادام جانىما كەلىپ:

«قايدا باراسىز، توقتاڭىز، بۇگىن مىناۋ ۇيدە قوناق بولاسىز»، – دەدى.  — پاتشامىزدىڭ ءامىرى بار: «قوناق قىلماي ادام بالاسىن وتكىزبە»، – دەگەن، ءۇش كۇن مۇندا بولاسىز دا باراتىن جەرىڭىزگە سونان سوڭ باراسىز»، – دەدى. توقتاعىم كەلمەي، نە بولسا دا پاتشا سارايىنا بارىپ جەتەيىن دەپ ەدىم، بوساتپادى. امال بار ما، ەرىپ ۇيىنە كەلدىم. كىرىپ كەلسەم، سول ءۇيدىڭ ءوزىن قوناققا دەپ ارناپ سالدىرعان ەكەن. قاراپ وتىردىم، وسى قوناق ءۇيدىڭ ءوزى سارايىما تاياۋ بار ەكەن. وتىرىسىمەن تاماق اكەلدى. جاساعان سايمانى كورمەگەن قىمباتتى نارسەلەردەن ەكەن. ءىشىپ بولعان سوڭ، ىدىس-اياقتى اپاردى دا ەندى ءبىزدىڭ مۇلىكتەن شىقتى دەپ، ءبىر بۇرىشكا ءۇيىپ تاستادى. ازدان سوڭ ەت اكەلدى، وعان دا جاساعان نارسەلەردى انادان ارتىق، كوزدى تايدىراتىن، قالاي ادام بالاسىنىڭ قولىنا ءتۇستى ەكەن، بۇل نارسە تەك پەرىدە عانا بولۋى مۇمكىن عوي دەپ ويلادىم. سونىمەن ءۇش كۇن جاتتىم، تاماققا جاساعان نارسەلەردىڭ بىرىن-بىرىنە قوسپادى، ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرىن باعاناعى بۇرىشقا ۇيە بەردى. مەرزىمدى ۋاقىتىم تولعان سوڭ، جۇرۋگە ۇلىقسات سۇرادىم. ەندى ۇلىقسات بەردى، ءبىراق سىزگە ايتاتىن ءسوز مىناۋ: «ۇيىلگەن نارسە ءبىزدىڭ مۇلىكتەن شىققان، تاعام بەرگەن سوڭ، ءسىزدىڭ مۇلكىڭىز بولىپ قالعان، بىرگە الا كەتىڭىز»، – دەدى. «جوق، راقمەت، كولىگىم جوق، الىپ جۇرە المايمىن، كەرەگى جوق»، – دەپ ەدىم: «جوق، بولمايدى، پاتشا بىلسە، باسىمىزدى الادى، مۇنى الماي كەتە المايسىز»، – دەدى داياشى. المايمىن دەپ ەدىم ەرىكسىز بەردى، امال بار ما، الىپ شىعىپ، ارقالاپ كەلە جاتىر ەدىم، جولدا ءبىر قايىرشى كەزدەسىپ، قۇداي الدىندا قارىزدىعىم جوق دەپ نارسەلەردى الگىگە بەرىپ، پاتشانىڭ سارايىنىڭ ءجونىن سۇراپ الىپ ءجۇرىپ كەتتىم، ەندى كوشەنىڭ ورتاسىنا جەتە بەرگەندە جانە بىرەۋ ۇستاپ الىپ، قوناسىڭ دەپ جىبەرمەي، تاعى قوندىردى. بايلاۋداعى ادامداي قونبايىمىن دەسەم بولمايدى. بۇل دا الگىنى ىستەدى، سونىمەن قىزدىڭ سارايىنا جەتكەنشە، توعىز قوندىردى. سول ارادا بەرگەن نارسە ءبىر شاھاردىڭ مۇلكىنە تۇرادى دەۋگە بولار. بۇدان قۇتىلىپ ءوتىپ، قىزدىڭ سارايىنا كەلدىم. ءبىر ادام جۇگىرىپ شىعىپ، ۇيگە كىرگىزدى. كىرگەن سوڭ، ءجون سۇراسىپ وتىردىق. الدەن ۋاقىتتا ءبىر بايبىشە ادام كەلىپ جايىمدى بىلگەن سوڭ، ءبىر جەندەتىن شاقىرىپ، مەنىڭ شارۋامدى ايتتى. جاڭاعى كەلگەن كىسى قىز شامشيبانۋدىڭ داياشىسى ەكەن دە بايبىشە شەشەسى ەكەن. ول وتىردى دا: «وي، شىراعىم، سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى عوي، – دەدى. — سەبەپ، وسى كۇنى وڭتۇستىك جاقتا ءبىر پاتشانىڭ بالاسى ءبىر كوك وگىزگە جىلىندا ءبىر دۇرە سالىپ، ارتىنان ءوزى زارلاپ جىلايدى ەكەن. ءومىرى وسىمەن ءوتىپ كەلە جاتسا كەرەك. سول نە سەبەپتەن سويتەدى، سونىڭ كىناسىن بىلە الماي، شامشي ءقازىر قايعى ۇستىندە، كىمدە كىم سونى ءبىلىپ كەلسە، مەيلى، قايىرشى بولسىن، مەن سوعان تيەمىن دەيدى»، – دەدى. «جارايدى، ونى مەن تابام»، – دەدىم دە سونى ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ كەتتىم. سونىمەن ايلار، جىلدار ءجۇرىپ وتىرىپ، ايتقان جونمەن، ىزدەپ، ارىپ-شارشاپ ءبىر شاھارعا كەلىپ جەتتىم-اۋ. ءبىر كوشەنىڭ بويىن ورلەپ ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدىم، ءبىر شال ادام ۇشىراستى. شالدان:

         — اتا، بۇل شاھار نە دەگەن شاھار؟ – دەدىم. شال توقتاپ:

         — بالام، ءوز جولىڭ بولسىن، قايدان كەلەسىڭ؟ – دەدى.

         — ايتقانىڭ كەلسىن، مەن ءبىر ءمۇساپىر بالامىن، بالاسى جوققا بالا بولام، – دەدىم.

         — وي، قاراعىم، پەرزەنت كورە الماي، ءومىرىم جىلاۋمەن كەلە جاتىر ەدى، ماعان بالا بولاسىڭ با؟ – دەدى قارت.

         — جارايدى، اتا، بولام، – دەدىم. شال قوشەمەتتەپ بەتىمنەن ءسۇيىپ، ۇيىنە ەرتىپ الىپ كەلدى. ءبىر كەمپىرى بار ەكەن، ول دا قۋانىپ، جىلاپ كورىسكەندەي بولىپ جاتىر. سول ۋاقىتتا كۇن ساسكە ەدى. شال مەن كەمپىر ايتتى: «بالام، ءبىز مىنا حالىقپەن بىرگە باراتىن جەرىمىز بار»، دەدى. ءجونىن سۇراپ ەدىم، «كوك وگىزدى جىگىتكە بارامىز» دەدى. «اتا، مەن دە بارايىن، سىزگە بالا بولدىم عوي، وسى باستان ەل تانيىن»، – دەدىم. مەنىڭ كوڭىلىمدى قيا الماي ەكەۋى: «جۇرسەڭ، جۇرە عوي»، – دەدى. قۋانىپ كەتتىم. ونە بويلارىنا قارا كيىپ الدى، ماعان دا كيگىزدى. دالاعا شىقساق، بۇكىل شاھاردىڭ حالقى قارا كيگەن، باتىسقا قاراي شۇبىرىپ كەتىپ بارا جاتىر ەكەن. بارلىق حالىق شاھاردان ءۇش شاقىرىمداي ءبىر توعايدىڭ جانىنا بارىپ، قاز قاتار ءتىزىلىپ وتىردى. بۇلار ءبىراز وتىرعاننان كەيىن، ءبىر كوك وگىز مىنگەن جىگىت كەلدى، ارتىنا مىنگەسكەن ءبىر جىگىتى بار، جارتى شاقىرىم جەرگە كەلىپ ءتۇسىپ، ارتىنا ءمىنىپ كەلگەن جىگىتتىڭ قولىنداعى قورجىنىنان ءبىر كەسەنى الىپ، مىنگەسكەن جىگىتكە بەردى. ول وتىرعان توپقا جۇگىردى، حالىقتىڭ بارىنە، باسىنان اياعىنا دەيىن كەسەنى كورسەتىپ ءوتىپ، قايتىپ جولداسىنا كەلدى. كەسەنى قولىنا الدى دا جار سالىپ، ءۇش ءبولىپ، قىلىشپەن جىگىتتىڭ باسىن قاعىپ تاستاپ، كوك وگىزدى جىگىت زارلاپ كەپ جىلادى. جىلاعان ۋاقىتتا شىققان داۋسىنا ادامنىڭ ساي-سۇيەگى سىرقىرادى. تىڭداعان حالىقتىڭ ءبارى تومەن قاراپ جىلاسىپ وتىر، بىرەۋى جوعارى قارامايدى. باعاناعى جىگىت جىلاپ-جىلاپ وگىزىنە ءمىنىپ اپ جونەلە بەرگەندە، مەن سوڭىنان تۇرا جۇگىردىم. كەتىپ بارا جاتقاندا، جانىمدا وتىرعان شال: «قايدا باراسىڭ، قاراعىم، ولتىرەدى»، – دەپ، جىلاپ قويا بەردى. وعان بولايىن با، ىزدەپ كەلگەن شارۋامنىڭ ءوزى سول ەدى. جۇگىرىپ بارا جاتقانىمدا، ءبىر جىگىت «مىناۋ ادامدى جىن سوققان با، ۇستاڭدار، جىبەرمەڭدەر، اجال ءتۇرتىپ ءجۇر مە، ءوزىنىڭ دەنى ساۋ ادام ەمەس، بوساتپاڭدار» دەپ، ۇستاپ، جىبەرمەي-اق قويعانى. ەندى قايتەرىمدى بىلمەدىم، ونان بوساپ بارۋعا تۇراتىن مەكەنىن پەندە بىلمەيدى، اداسىپ قالدىم. ىزالانىپ، ەندى ەكىنشى جىلعا قالدىم. سول باياعى العاشقى كەلگەن شالدىڭ قولىندا مەن بالا، ول اكە بولىپ جۇرە بەردىم. جىل ون ەكى اي وتكەن ۋاقىتتا كوك وگىزدىڭ كەلەر ۋاقىتى جەتتى، اكە-شەشەم قال دەدى، مەن بارام دەپ، اقىرىندا مەنىڭ كوڭىلىمدى قيمادى، ەرتىپ ءجۇردى. «ءبىراق انا جىلداعىداي تاعى جۇگىرىپ جۇرمە، ءولتىرىپ تاستايدى، ول جىگىتتىڭ الدىنا ەشكىم بارعان ەمەس»، - دەدى اكەم. مەن «جارايدى» دەپ، الداپ ءجۇرىپ توپقا كەلدىم. وتىرعاننان كەيىن ارى-بەرىدەن سوڭ كوك وگىزدى جىگىت كەلدى. باياعىسىنداي كەسە بەرىپ، جىگىتتى جىبەردى. جىگىت ەلگە كورسەتىپ بولىپ، قايتىپ بارعان سوڭ، كەسەنى سىندىرىپ، جىگىتتى ءولتىرىپ، وي، زارلاپ جىلادى دەيسىڭ. سونان سوڭ وگىزىنە ءمىنىپ جۇرە بەرگەندە، ارتىنان تاعى جۇگىردىم. وتىرعاندار: وي، مىنا جىگىتتىڭ دەنى ساۋ ەمەس، ۇستا دەپ، تاعى جىبەرمەي قالدى. دوسىم، زامانداسىم، قايعىسىنا ورتاق ەدىم، جىبەر دەپ حالىققا جالىنىپ ەدىم، اكە-شەشەم وتىرىك ايتادى دەپ، ەشكىم مەنى بوساتپادى. سونان سورىم قايناپ، جىلاي-جىلاي ءۇشىنشى جىلعا تاعى شال مەن كەمپىردىڭ قولىندا تۇرا بەردىم. ول ەكى بايعۇس ءوز بالامىز دەپ مەنى جاقسى كۇتەدى، جانىن ۇزەدى. كەيدە: «قاراعىم، سەن نەگە كۇلىپ-ويناپ جۇرمەيسىڭ، ءارقاشاندا رەنجىپ جۇرەسىڭ، نە ويىڭ بار، ايتشى؟ الدە تاماعىڭ اش پا؟ بولماسا، كيىمىڭ جامان با؟» – دەپ سۇرايدى. «جوق، اتا، ءوزىمنىڭ مىنەزىم سولاي»، – دەپ ايتپايمىن، تەك جۇرەم دە قويام. سونىمەن تاعى ءبىر جىل وتكەن سوڭ، ەلدىڭ باراتىن ۋاقىتى بولدى. ءدال ەرتەڭ بارامىز دەگەندە: «اكە، مەن ءبىر جەرگە بارىپ كەلەم»، – دەپ، كەشكە جاقىن كەتىپ قالدىم. جىگىتتىڭ كەلەتىن جولىنداعى بەلگىلى ءبىر توعايعا كەلىپ، جاسىرىنىپ، بۇعىپ ەلگە كورىنبەدىم. ەرتەڭىندە ءدال تۇستە جىگىت شاڭدى بۇرقىراتىپ كەلە جاتىر ەكەن. الدىنان جۇگىرىپ شىعايىن دەدىم دە «قوي، ونىم اسىعىس بولار، قايتقان بەتىندە جولىعايىن» دەپ تۇردىم. باياعىداي وگىزىنەن ءتۇسىپ، ەلگە كەسەنى كورسەتىپ، قايتىپ بارعاننان كەيىن كەسەنى سىندىرىپ، جىگىتتى ءولتىرىپ، جىلاپ-جىلاپ زارلاپ بولىپ، ءبىر اقىرىپ قالدى. وتىرعان ەل اعىتقان قوزىداي شاھارعا قاراي جونەلدى. ولار كەتكەن سوڭ، جىگىت تە جونىنە قاراي قايتتى. جۇرە بەرگەندە، ارتىنان جۇگىردىم. تاقاي بەرگەندە ارتىنا جالت قاراپ، قىلىشىن سۋىرىپ الا اقىرىپ، ماعان تۇرا ۇمتىلدى. مەن «ءبارىبىر ولەتىن اداممىن، ونان دا وسى مەنىڭ قانىما ءسىز ورتاق بولىپ، باسىمدى الىپ تاستاڭىز» دەپ، باسىمدى ۇسىنا بەردىم. تاياۋ كەلىپ، قىلىشىن قىنىنا سالدى دا: «بۇدان بىلاي جۇرمە، ەگەر جۇرسەڭ باسىڭدى الام»، – دەدى دە ءجۇرىپ كەتتى. مەن قاراپ تۇرمادىم، ارتىنان تاعى جۇگىردىم.

بارلىق قاھارىن تىگىپ الىپ، ماعان قارسى شاپتى. «باسىمدى الىپ تاستاڭىز، اقىر ولەم» دەپ، باسىمدى ۇسىندىم. باسىمدى شاپپادى، قايىرىلىپ ءجۇرىپ كەتتى، مەن دە ءجۇردىم، ەندى قايىرىلىپ قاراعان جوق، جۇرە بەردى، مەن دە جۇرە بەردىم. الدەن ۋاقىتتا ءبىر ۇلكەن كۇمبەزگە كەلىپ كىردى، ارتىنان مەن دە كەلىپ كىردىم، كەلسەم كوك وگىزدى ءبىر باعاناعا بايلاپ قويىپتى. ۇلكەن سارايدىڭ جان-جاعى ەسىك، توردەگى ءبىر ەسىكتەن داۋىس شىعادى، سوعان قاراي اياڭداپ كەلدىم، بۇرىنعىداي ەمەس، بويىم ۇيرەندى، قورقۋ كەتتى. بارلىق مۇراتىما جەتكەن بولىپ ءجۇرمىن. الگى ۇيگە كەلىپ كىرسەم، جىگىتىم زارلاپ، جىلاپ وتىر، وزىنەن باسقا ادام جوق. ەسىك اۋزىندا ساداق ۇستاپ ءبىر ادام تۇر، تۇرىنەن ادام شوشيتىن. سارايدىڭ كىرەر اۋزىندا قورقىپ تۇردىم. جىگىت جىلاپ بولىپ، ءبىر اقىرىپ قالىپ ەدى، ءبىر ەسىكتەن وڭكەي قارا كيگەن بىركەلكى جىگىت كىرىپ، ءبارى دە تومەن قاراعان كۇيى، ءوڭ جوق، ءتۇس جوق اينالا وتىرىستى. وڭ جاقتا ءبىر شىمىلدىق قۇرۋلى تۇر، ونىڭ ىشىندە ءبىر قىز جاتىر، الدەن ۋاقىتتا ءبىر اقىرىپ قالىپ ەدى، باعاناعى وتىرعاندار قاسقىردان ۇرىككەن قويداي توپىرلاپ، كىرگەن ەسىكتەن شىعىپ كەتتى. ولار كەتكەن سوڭ، جىگىت شىمىلدىقتىڭ ىشىنە كىرىپ، وي، زارلاپ جىلاپ ەدى دەيسىڭ، داۋسىنىڭ زارى قارا تاستى جىبىتكەندەي. مەن ءۇيدىڭ ىشىنە كىرىپ وتىردىم. مۇنىڭ قالاي دەگەن ول جوق، ءوز ىسىمەن اۋرە. جىلاپ، زارلاپ بولىپ، كوزىن ءسۇرتىپ، قىزدىڭ ىرگەسىنەن ءبىر جۋان تاياقتى الىپ شىعىپ، ءبىر ىسقىرىپ قالىپ ەدى، قىلىش اسىنعان بىر-ەكى جەندەت جەتىپ كەلدى. كوك وگىزدىڭ ءتورت اياعىنا ءتورت قازىق قاعىپ، مىقتاپ بايلاپ قويىپ دۇرەنى سالدى. كەيىن ءوز قولىنان جونىنا ءجۇز تاياق جانە سالدى. ول جاراماي سىنعان سوڭ، وگىزدى شالقاسىنان سالىپ قويىپ جانە ءبىر تاياقپەن باۋىرىن تىلگىلەپ، ەكى بۇيىرىنە ەكى ءجۇز تاياق سالدى. وگىز وكىرگەندە، قۇلىنداعى داۋسى قۇراققا شىقتى. ارى-بەرىدەن سوڭ وگىز شالا-جانسار قالدى. ءتورت ءجۇز تاياقتى سالىپ بولىپ، وگىزدىڭ اۋىز-باسىن تورعىن ورامالمەن ءسۇرتىپ جىبەرىپ، كىلەمنىڭ ۇستىنە قۇس توسەك سالىپ، جاتقىزىپ كويدى. قايتىپ ۇيىنە كەلىپ وتىردى، ازدان سوڭ تاماق اكەلدى،ونى ءىشىپ بولدى دا مەنى قاسىنا شاقىرىپ الىپ: «كانە، شىراعىم، بەينەت كورگەن ادامعا ۇقسامايسىڭ، ولىمگە جانىڭدى قيعانداي تىرلىكتەن ۇلكەن نە ارمانىڭ بار، ايتشى؟» – دەدى. ايتشى دەگەندە قۋانعاننان جىلاپ قويا بەردىم. مەن ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى، باسىمنان كەشكەن ۋاقيعامدى باستان-اياق قالدىرماي بايان قىلدىم. كوك وگىزدى جىگىت: «وي، سىزدىكى ەشتەڭە ەمەس، قۇداي سەنى ەرتەڭ-اق جارىلقايدى، سەبەپ مەنىڭ ۋاقيعامدى ءبىلىپ الىپ قايتاسىڭ، ءومىرى ولگەنشە قايعى جايلاپ كەتەتىن مەنى ايتساڭشى»، – دەپ ءسوز باستادى. — مەن دە ءبىر پاتشانىڭ بالاسى ەدىم، اكەمنىڭ ەشبىر پەرزەنتى بولماي، ءۇش قاتىن العان ەكەن. ەڭ كىشى قاتىنى، مەنىڭ انام، ەكى قابات بولعان ۋاقىتىندا اكەم: «بالامنىڭ ومىرىنە كىتاپ اشىپ بەر، باقىتتى بولا ما، جاسى ۇزاق بولا ما، قىز بولا ما؟» – دەپ، شاھارداعى بارلىق باقسى-بالگەرلەردى جيىپ الىپ سۇراپتى. باقسىلار كىتاپتارىنا قاراپ، بالدارىن اشىپ-اشىپ، ءبارى دە ۇندەمەيدى، پاتشا: «نەگە ايتپايسىڭدار، نە كوردىڭىزدەر؟»، – دەگەن ەكەن، سوندا ءبىر ىشىندەگى عۇلاما ۇلكەنى: «ايەلىڭىز ەر بالا تابادى. اتىن ءاشىم قويىڭىز، – دەپتى.

         — ونان سوڭ ون ەكى جاسقا كەلگەنشە، جەر استىنا ساقتاڭىز، ايتپەسە، ءومىرى قىسقا بولادى، ءوزىنىڭ كورگەنى - بەينەت» – دەگەن ەكەن. اكەم ەركەك بالا دەگەن سوڭ قۋانىپ، بىرنەشە جۇمىسكەر جيىپ الىپ، جەردەن ساراي جاساتقان. ونى بولعان سوڭ، ون ەكى جىلعا جەتەتىن ازىق ءۇيدىرىپ، شەشەمنىڭ ايى-كۇنى تولعان ۋاقىتىندا قانشا داياشىمەن، مەنى وقىتاتىن مولدامەن - ءبارىمىزدى جەر استىنا تۇسىرەدى، شەشەم سول جەر استىندا بوسانىپ، سوندا اسىراپ، سوندا تاربيەلەپ ءجۇرىپ جاتادى. مەن ەشتەمە بىلمەيمىن، كادىمگىدەي سەيىل قۇراتىن جەرى بار، جاقسى وقىپ ءجۇردىم. سونىمەن جاسىم ون بىرگە كەلدى، ءبىر كۇنى سەيىل قۇراتىن جەرگە بارىپ قىدىرىپ، ارى-بەرى ءجۇر ەدىم، جوعارعى جاقتان ءبىر بولىمسىز جارقىراعان ساڭىلاۋ كورىندى، الگىنى تاماشا قىلىپ قاراپ تۇر ەدىم، ارى-بەرىدەن سوڭ، التىن تاققا مىنگەن دۇنيەدە تەندەسى جوق ءبىر سۇلۋ قىز الگى تەسىكتەن ءتۇسىپ قاسىما كەلىپ، مەنى الدىنا الىپ قۇشاقتاپ، قىسىپ-قىسىپ وڭ بەتىمنەن ءبىر، سول بەتىمنەن ءبىر ءسۇيدى دە قايتادان عايىپ بولىپ جوق بوپ كەتتى. ەشبىر تۇراعىن بىلدىرمەي كەتىپ قالدى. ول كەتىسىمەن، الگى جەردە تالىپ قالىپپىن. ارى-بەرىدەن سوڭ كوزىمدى اشسام، شەشەمنىڭ ەكى كوزى بۇلاۋداي، مولدا دەم سالىپ وتىر، عاشىق وتى ءىشىمدى كۇيدىرىپ اكەتىپ بارادى. نە بولدى دەپ مولدا مەن شەشەم سۇرايدى، ايتۋعا اۋزىم جوق سەكىلدى. اكەمە حابار سالىپ، جەر ۇستىنە الىپ شىقتى. ات جەتەر جەردەن باقسى ىزدەپ، ەشبىر ەم قىلا الماي قويدى. اقىرى شاھارىمىزداعى ءبىر عۇلاما قاراپ: «بۇل بالا جازىلمايدى، بۇل عاشىق بولعان بولۋ كەرەك، پالەن شاھاردا ءبىر دارىگەر بار، سونىڭ ءبىر قاراعانىنان قالمايدى، بالانى سوندا جىبەرىڭىز، ءبارىبىر شاقىرعانمەن، ول كەلمەيدى، مەن ءوزىم باستاپ اپارايىن، دارىگەرگە قانشا تارتۋ، سىيلىقپەن جىبەرىڭىز»، – دەدى مولدا.

         مۇنى ەسىتىپ اكەم پاقىر مەن جازىلعانداي بولىپ قۋانىپ، ىرعاپ-جىرعاپ جۇرگىزدى. ارادا بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ دارىگەرگە كەلدىك. الگى دارىگەردىڭ ادەتى حالقىن جىلىندا ءبىر قارايدى ەكەن. ەلىندە ءجوندى اۋرۋ بولمايدى، ادامدى اجالعا دا تالعاپ قانا قۇدايدان قورىققاننان بەرەدى ەكەن. سونىمەن مەن بارعان كەزدە، ەلىنىڭ جيىلىپ كورىنەتىن ۋاعى بولىپ قالىپتى. شاھاردان بەس شاقىرىم شاماسىنداي جەردە سارايى بار ەكەن، سونىڭ الدىنا ەلى جيىلىپ، قاز قاتار وتىرادى ەكەن. ءوزى جالاڭاش كەلىپ، ەلدى قارايدى. سول ەلمەن بىرگە مەن دە كەلىپ وتىردىم، دارىگەر كەلىپ، باسىنان تومەن قاراپ-قاراپ، قايسىبىرىنە اۋرۋىڭ جوق دەدى، الدە قايسىنا ءبىر جاپىراق قاعاز بەردى، قايسىبىرىنە ءدارى بەردى، ءبارى دە وڭدالىپ تاراپ كەتىپ قالدى. ماعان كەلدى دە بەتىمە قاراپ ءوتىپ كەتتى، ءوزىمنىڭ ءتۇسىم سارعايىپ، ءوڭىم بۇزىلىپ كەتكەن بولۋىم كەرەك. اناۋ قاراماعان سوڭ جاننان كۇدەر ءۇزىپ، ولەدى ەكەم عوي دەپ ويلاپ وتىردىم. ابدەن ەل تاراپ بولعان سوڭ، شال كەلىپ، مەنى ەرتىپ ءوز سارايىنا الىپ كەلدى. ۇيىنە كەلىپ، ءبىر ۇلكەن ساندىققا الىپ كەلىپ، اۋزىن اشىپ، استىما ورىندىق قويدى. ساندىق تولعان كىتاپ. «مىنانى وقي بەر» دەدى دە ءوزى كەتىپ قالدى. وقىپ وتىرمىن، ەش نارسەدە شارۋام جوق، كۇن سايىن ءتاۋىر بولىپ كەلە جاتقان  سەكىلدىمىن. شۇكىر، جامان ەمەسپىن، كىتاپتاردىڭ ءبارىن التى اي ىشىندە وقىپ ءبىتىردىم. ءبىر كۇنى ءبىر كىتاپتى وقىپ وتىر ەدىم، ۇستازىم ءبىر اۋرۋلى شالدى الىپ كەلىپ، شالقاسىنان جاتقىزىپ قويىپتى. كىتاپتى وقىپ وتىرسام، كىتاپتا: «كوسەۋ تەمىردى وتقا قىزدىرىپ، «ءبىسمىللا» دەپ اۋرۋدىڭ باسىنا تاياپ اپارساڭ، موينىنا جابىسىپ تۇرعان كەنەدەي دەرت تەمىردىڭ باسىنا جابىسىپ شىعادى، تەمىر ىستىق بولسا، شال ءولىپ كەتەدى» دەلىنگەن ەكەن. الگى ءوزىمنىڭ ۇستازىم شالدى وسىلاي ەمدەگەلى ءجۇر ەكەن. ۇستازىم تەمىردى ىسىتىپ الىپ كەتتى. بايقاسام، تەمىر ىستىق. تاياپ، ءتيىپ كەتسە، ءولىپ كەتەتىن. اۋرۋعا جانىم اشىپ، «اتا، ءولىپ كەتەدى» دەدىم. سول-اق ەكەن تەمىردى لاقتىرىپ جىبەرىپ، شاشىن، ساقالىن جۇلىپ، ويباي سالىپ، ۇيدەن شىعىپ بەزىپ كەتتى دە قالدى. وندا جۇمىسىم بولعان جوق. جۇگىرىپ كەلىپ، تەمىردى سۋىتىڭقىراپ جىبەرىپ، دالاعا شىقسام، ۇستازىم جارىلىپ ءولىپ قالىپتى. بۇل نە دەگەن عاجاپ بولىپ كەتتى دەپ جۇرسەم، ول كىسى مىناۋ وزىمنەن قالاي اسىپ وتىر دەپ، كۇنشىلىك ەتىپ جارىلىپ كەتىپتى. سونىمەن شالدى اق جاۋىپ، ارۋلاپ قويىپ، سارايلارىن ارالاپ جۇرسەم، ءبىر بولمەدە كىشكەنە عانا ءبىر ساندىق تۇر. اشىپ قاراسام، ىلعي دۇعالىق، ءىسمياعزام دۇعاسى. الگىلەردى قولىما الىپ، وقىپ كورسەم، پەرى بايلاۋ شارتتارى بار ەكەن، الىپ وقىپ، ويلاپ وتىردىم. باياعى قىز وسى پەرىدەن شىعار، بۇلاردى بايلايىن دەپ، ءبىر دۇعالىقتى الىپ وقىدىم. الدەن ۋاقىتتا: «جانىم، بۇل نە قىلعانىڭ، قىراسىڭ با مۇنشا»، – دەپ، جيىلىپ كەلىپ تۇرعان ىلعي پەرىلەر. «سەندەردە مەنىڭ شارۋام جوق، پاتشالارىڭنىڭ قىزىن اكەلسەڭدەر بوساتام، بولماسا، ءبارىڭدى قىرام»، – دەپ ەدىم، جىمىر دەگەن ءبىر ۇشقىن جىبەرىپ، پاتشانىڭ قىزىن الدىردى. ءوزىمنىڭ نەشە جىل زارىعىپ سال اۋرۋ بولعان، شاحينوردى ەسىكتەن الىپ كەلگەندە، ەسىمدى بىلمەي تالىپ كەتتىم. الدەن ۋاقىتتا كوزىمدى اشسام، باياعىسىنداي الدىنا الىپ، سۋ بۇركىپ وتىر ەكەن. قۇشاقتاپ كورىسىپ، ءجا، قۇداي، تىلەكتى بەردىڭ دەپ، ماۋقىمدى باستىم. بايلاعان پەرىلەردى بوساتىپ، نەكەمدى قيدىرىپ، وسى سارايىمدى وزىمە بولەك ەتىپ سالدىرىپ، وزىمە ارناعان ۇيگە كىرىپ، ءسات كۇنى ەكەۋىمىز قوسىلىپ جاتقان ەدىك، سىرت جاعىمنان ءبىر داۋىس: «وي، اقىماق، توزاققا كەتەسىڭ، قوينىڭداعى ءىسمياعزام دۇعاسىن بەرى اكەل»، – دەدى. بايقاعام جوق، سۋىرىپ بەرە سالدىم، قولىنا تۇسكەن سوڭ تاپتىرا ما، الدى دا كەتتى. سويتسەم، مەنى پەرىلەر الداپ، اڭدىپ جۇرەدى ەكەن. وزدەرىن بايلايتىن دۇعا قولدان كەتىپ قالدى. انا شىمىلدىقتىڭ ىشىندە جاتقان قىز نە ءولى ەمەس، نە ءتىرى ەمەس شالا-جانسار. كوك وگىز - سول دۇعالىقتى سۇراپ العان پەرى. ۇستاپ الىپ، جىلىندا كەگىمدى ءبىر الام. زارلاپ جىلايتىنىم: انا قىزدىڭ كۇيىگى، سول پەرى تىرىلمەيدى، بۇل دۇنيەدە وسىمەن قوسىلا الماي كەتكەنىم-اۋ دەپ جىلايمىن. حالىقتى ءيىرىپ الاتىنىم، ءبارى دە مەنىڭ وسىنداي بولعانىما قايعىلى. ءوزىم بارىپ جىلاپ، زارلايتىنىم: حالىققا اشىقتىعىمدى بىلدىرەمىن. ولتىرەتىن جىگىتىم - سول ۇستاپ قالعان پەرىلەرىم. جىلىندا بىرەۋىن ەل كوزىنە كورسەتىپ ءولتىرىپ قايتامىن. قايتىپ كەلىپ دۇرە سالاتىنىم، شىداي الماي كەك الامىن. تورعىن ورامالمەن اۋىز-مۇرنىن سۇرتەتىنىم جانىم اشيدى. وسى ۋاقيعاعا مىنە بەس جىل بولدى. سودان بەرى تارتقانىم قاسىرەت، – دەپ ءسوزىن ءبىتىردى.

         «ەندى رۇقسات بەرىڭىز، ءىسمياعزامدى مەن ىزدەيمىن»، – دەدىم. «جوق، وسى ونەرمەن مەن دە نەشە جىل تابا الماي زارلاپ وتىرمىن. قور بولاسىڭ، ەلگە بار دا عاشىعىڭدى قۋانتىپ، ماقساتىڭا جەت»، – دەدى ول.

         «جوق، ىزدەيمىن، ولسەم سىزدەن ارتىقپىن با؟» – دەپ، دۇعالىقتى ىزدەپ جولعا ءتۇستىم. قايدا ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى، ايتەۋىر، بەتىم اۋعان جاققا قاڭعىپ ءجۇرىپ كەتتىم. بەت الدى ساندالىپ ءجۇرىپ، قاڭعىپ، ەش دەرەگىن بىلمەي، «قوي، تابا الماي بارعانشا، ولگەنىم ارتىق» دەپ، ءبىر تاۋعا شىعىپ، جارتاستان قۇلاپ ولەم دەپ تۇرعاندا، ءبىر داۋىس: «ەي، اقىماق، نەگە كەتەسىڭ، انا بەيىتكە بار، ءۇش ءدارۋىش وتىر، سوعان بارساڭ مۇراتىڭ حاسىل بولادى»، – دەدى. مۇندا كەلىپ ەدىم، سىزدەردى كوردىم»، – دەدى مۇراتقان.

         ەكىنشى ءدارۋىش:

         — ەندى ءسىز سويلەڭىز، – دەدى ءۇش ءدارۋىشتىڭ اۋەلگى ەكەۋى. مۇراتقاننىڭ الدىندا كەلگەن ادام ءسوزىن باستادى. «مەن جازيرا شاھارىنىڭ پاتشاسىنىڭ بالاسى ەدىم،اكەم سونشا جاقسى، اقىل يەسى ادام بولدى، مەن ەركەمىن، جاسىم كامەلەتكە تولىپ، سەيىل-سەرۋەن قۇرىپ ءجۇرمىن، قاسىما ەرگەن قىرىق نوكەرىم بار، بۇل جالعاندا تەڭدەسىم جوق دەپ ويلايمىن. ەش نارسە ويىما كىرىپ شىقپايدى، ءبىر كۇنى سەرۋەنگە شىعىپ اڭ اۋلاپ كەلە جاتىر ەدىم، الدىمىزدان ءبىر باسى التىن، بوكسەسى كۇمىس كيىك ويناقتاپ شىعا كەلدى. قۇداي بەردى دەپ، الدى-ارتىمىزعا قاراعانىم جوق، بەت-بەتىمىزبەن قۋىپ جونەلدىك، كيىك قاشىپ كەلەدى، ءبىز قۋىپ، ايقاي سالىپ كەلەمىز، ەشتەمەمەن جۇمىس جوق، ەسى-دەرتىمىز كيىككە جەتۋ، ول جارق-جۇرق ەتەدى. اتتارى شارشاعان جىگىتتەر بىرتە-بىرتە قالىپ جاتىر، وندا شارۋام جوق، ەسى-دەرتىم كيىكتى ۇستاسام دەيمىن. كيىك سونشا قىزىقتى، شىركىن-اي، ۇستاي الىپ سارايىمنىن ىشىندەگى باقشاعا قويا بەرسەم دەيمىن. اتىم جۇيرىك، بولدىرار ەمەس، نەشە ءتۇرلى بولىپ اسپانعا ۇشىپ كەتەدى. ءبىز مەزگىلدە ارتىما قاراسام ادام كورىنبەيدى، ءبارىنىڭ اتى بولدىرىپ، قالىپ قويىپتى، مەن ونى كەرەك قىلعام جوق، قىزۋمەن كيىككە قىزىعا-قىزىعا قۋىپ جۇرە بەرىپپىن، كۇن باتۋعا تايانعان مەزگىل ەدى. كيىك تە بولدىردى، مەنىڭ اتىم دا بولدىرىپ كەلە جاتقاندا، الدىمىزدان ءبىر ۇلكەن سۋ كەزدەستى. بۇعان كيىك تە كەلدى، مەن دە كەلدىم. قايدا بارارىن بىلە الماي سەكىرىپ سۋعا ءتۇسىپ ءجۇزىپ جونەلدى، شىداپ تۇرا العانىم جوق، مەن دە ءتۇستىم، الدەن ۋاقىتتا ول دا شىقتى ار جاعىنا، مەن دە شىقتىم. جانە قاشىپ جونەلدى، بەتى تاياۋ تۇرعان ءبىر تاۋ بار ەكەن، سوعان قاراي تارتتى، مەن دە قالعانىم جوق. تاۋدىڭ ءبىر ۇلكەن تەرەڭ سايىنا قاراپ قاشىپ كەلەدى، مەن دە قۋىپ كەلەم، سايدىڭ ءتور جاعىندا ءبىر كوك كۇمبەز تۇر، كيىك كەلدى دە سوعان كىرىپ كەتتى.ارتىنان كەلىپ، اتىمدى بايلاپ تاستاپ مەن دە كىردىم.كەلسەم دانەمە جوق. ەكىنشى ءبىر ەسىكتەن قارادىم، ءىش جاعىن نەشە ءتۇرلى ەتىپ بەزەگەن ەكەن، كىرسەڭ شىققىسىز ءبىر ساراي. سونىڭ ءدال تورىندە كيىك سۇلاپ جاتىر، ونىڭ باسىندا اقساقالدى ءبىر شال جىلاپ وتىر. «سەنى كىم وسىنداي قىلدى، جانۋارىم، قۇداي، ونى دا سەندەي ازاپقا سالسىن» دەپ وتىر ەكەن. ەكىنشى بولمەگە قاراسام وڭ جاق قابىرعادا ءبىر شىمىلدىق قۇرۋلى تۇر. ارجاعىندا، اي دەسە اۋزى، كۇن دەسە كوزى بار، قارا قاسى قيىلىپ ءبىر قىز وتىر. كوزىم تۇسكەن كەزدە، بويىمنان تاعات كەتىپ، جان-تانىممەن عاشىق بولىپ: «ەي، سەن نە قىلعان ادامسىڭ؟» – دەدىم. ۇندەمەيدى، جىميا قاراپ كورگەن سايىن سابىرىمدى الىپ بارادى. جاقىن كەلىپ: «وي، سەن نە دەگەن جانسىڭ، نەعىپ وتىرسىڭ؟» – دەدىم، ءۇن جوق بەدىرەيىپ وتىر. ۇندەمەگەنىنە ىزالانىپ: «جانىم-اۋ، نەتكەن جانسىڭ، ءجونىڭدى ايتساڭشى»، – دەپ، ءدال قاسىنا جەتىپ كەلسەم سۋرەت ەكەن. نە بولىپ كەتكەنىمدى بىلگەنىم جوق، سۋرەت بولسا دا ەسىم شىعىپ تالىپ كەتىپپىن. سۋرەتتى قۇشاقتاپ، زارلاپ، جىلاپ وتىر ەدىم، جاسى الپىس-جەتپىس مولشەرىندە ءبىر قارت ادام كىرىپ كەلدى دە: «اتتەگەن-اي، جاس باسىنا مىنا دەرتكە قايدان دۋشار بولىپ قالدى، سورلى بالا،مۇندا نە شارۋاڭ بار»، – دەدى.

         — ءبارىبىر ول سەنىڭ قولىڭا تۇسپەيدى، عاشىقتىق دەرتىنەن ولگەننەن باسقاڭ جوق، – دەدى اقساقال قاسىما كەلىپ، جىلاپ وتىرىپ:

         — اتا، – دەدىم، – قۇداي ءۇشىن ماعان ءجون-جوباسىن، قاي ءتۇرى ەكەنىن ايتىپ كورسەتىڭىز، – دەدىم شالعا.

         — شىراعىم، مەن شال ەمەسپىن. بيىل جاسىم جيىرما سەگىزگە شىعادى، وسى قىزدىڭ اۋرەسىمەن شاشىم، ساقالىم اعاردى. مەنىڭ بالالاۋ كەزىم ەدى، جيىرماعا جەتەر-جەتپەس ۋاعىم. روم شاھارىنا بارىپ كەلە جاتقاندا، ءبىر ءساندى، سالتاناتتى ۇلكەن شاھارعا كەز كەلدىم. شاھارعا تاياپ كەلىپ قاسىنا قوندىم. كۇن ىستىق، ءتۇس مەزگىلى ەدى. شاتىردى تىگىپ تاستاپ جاتىر ەدىك، ازدان سوڭ ءبىر جىگىت كەلدى، سول شاھاردىكى ەكەن، ادەمى، ەركەك زاتقا بىتپەگەن ءپىشىنى بار، پەرىشتە دەسەڭ بولادى. ات ۇستىندە تۇرىپ:

         «جولدارىڭىز بولسىن، قاي جەردىكىسىز؟»، – دەدى. «ايتقانىڭىز كەلسىن، روم شاھارىنا بارىپ كەلە جاتقان كەرۋەنبىز»، – دەدىم. ءۇش-تورت جاس مەنەن كىشى ول: «اعاي، بەرى كەلىڭىزشى، سىزدە ءبىر شارۋام بار ەدى»، – دەدى. بۇرىن كورىپ-بىلگەن كىسىم ەمەس، بىردەمە ىستەگەلى ءجۇر مە دەپ قورقاقتاپ، بوگەجەكتەپ ەدىم، «قورىقپاڭىز، مەن دە ادام بالاسىمىن، نە قىلام دەيسىز» دەدى مۇڭايىپ، جىڭىشكە داۋىسپەن مايدالاپ قانا. قاسىنا باردىم. «اجارىڭىز ءتاۋىر بولعان سوڭ سىزگە ءبىر ءىس تاپسىرايىن دەپ كەلدىم. بارماساڭىز ايتپايمىن»، – دەدى. «ايتىڭىز، تۇرىنە قاراي بارامىن»، – دەپ ەدىم، ول: «موينىڭىزعا الساڭىز ايتام، ايتپەسە ايتپايمىن، ءناسىلىڭىزدى كورگەسىن ءسىز ورىنداي الادى دەپ كەلىپ وتىرمىن»، – دەدى. «جارايدى، ەندى ايتا عوي، تاۋەكەل، بارايىن»، دەدىم. قالتاسىنان ءبىر ءسوز جازعان قاعاز الدى دا: «مىنا حاتتى سوناۋ اق مۇنارانىڭ ىشىندە، سەگىز پاتشانىڭ ساناتى وتىرادى، سول كۇمبەزگە بارىڭىز، كۇن باتىس جاقتاعى ەسىكتەن كىرسەڭىز كىشكەنە كوشە بار، سونىڭ جان-جاعىندا بولەك-بولەك ەسىگى بولادى، اۋزىندا كۇزەتشى، كىسى كورسە اتادى، ءسىز سولاردى كورگەننەن قولىڭىزدى كوتەرىپ بارىڭىز، قاسىنا بارعان سوڭ حاتتى كورسەت، ءسىزدى نۇسقاپ جىبەرەدى، سونان وڭ جاق قابىرعادا ءۇش ەسىك بولادى، ءسىز سونىڭ ەكەۋىنەن ءوتىپ، ءۇشىنشى ەسىكتى اشىپ تۇرساڭىز تورىندە اياق-قولى شىنجىرلاۋلى ءبىر ارىق جىگىت وتىرادى، مىنا حاتتى سول جىگىتكە بەرىڭىز، بەرىپ قولىنا تيگەن سوڭ جارتى اۋىز سوزگە كەلمەڭىز، تەز كەيىن قايتىڭىز. وسىنى ىستەگەندە، شاپشاڭ تەز بارىڭىز، ەگەر جاۋاپقا كەلەمىن دەپ ءبىر ءسات كەشىكسەڭىز ءسىز بۇل دۇنيەلىك ادام بولمايسىز. باسىڭىزدىڭ قالاي كەسىلىپ قالعانىن بىلە الماي قالاسىز»، – دەدى. «مەن قىزبىن، اكەم بەرمەيمىن دەپ، ۇستاپ وتىرعان مەنىڭ عاشىق جىگىتىم ەدى»، – دەدى. مەن قىزبىن دەپ ايتۋ مۇڭ ەكەن، جان-تانىممەن عاشىق بولدىم. جۇرەگىمدە سابىرلىق قالمادى. مەن وسىنداي حالگە دۋشار بولدىم دەپ ىشكى سىرىمدى ايتقىم كەلىپ ەدى، ءبىراق مۇنىڭ حاتىن اپارىپ، اۋەلى ونىڭ ىشكى سىرلارىن ءبىلىپ الايىن دەپ ويلاپ «قۇپ بولادى» دەن، حاتىن الىپ ءجۇرىپ كەتتىم. ايتقانىنداي-اق كۇمبەزگە كەلىپ، كورسەتكەن ەسىكتەن كىردىم. مەن كىرىپ كەلسەم، ءۇش ەسىك تۇر. تورگىسىنىڭ اۋزىن اشىپ قاراسام، ءبىر جىگىت وتىر، اياق-قولى شىنجىرلى. نۇسقاسىنا قاراسام، ادام بالاسىنىڭ جانى اشيتىن، ارىقتىعى ار جاعىنان سۇيەكتەرى كورىنىپ تۇر، ءبىر ءتۇرلى مەحنات كورىپ وتىرعان ادام. ءتۇرىن قاراپ تۇرسام، قۇر قۋ سۇيەكتى قۇراپ قويعان سەكىلدى. نە قىلارىمدى بىلمەي، وسىنى ىستەگەن ادامدى، شامام كەلسە، وتقا يتەرگىم كەلىپ قانىم قايناپ، ءجونىن سۇرايىن دەگەن ويمەن حاتتى قولىنا بەرىپ، «جانىم-اۋ، مۇنشا ساعان نە بولدى» دەۋىم-اق سول ەكەن، دۇنيە ءجۇزى قوزعالعانداي شاتىر-شۇتىر ەتىپ، ءزىلزالا ورناعانداي بولدى. نە ەكەنىن بىلمەيمىن، ءولىپپىن دە كالىپپىن، سونان كەيىن كوكتە ەكەنىمدى، جەردە ەكەنىمدى بىلمەيمىن. ءبىر ۋاقىتتا كىشكەنە ەسىم كىرەيىن دەپتى، قوزعالۋعا دارمەن جوق، ونە بويىم ۇساتىلىپ قالعان، قيمىلداتپايدى، باسىم زەڭەدى. بايقاسام مۇشەلەرىم وزىمدىكى ەمەس سەكىلدى. جان-جاعىما كوز جىبەرسەم ءوزىمدى تابىتقا سالىپ، كوتەرىپ ءجۇر. ونە بويىمدى قىزىل قان جاۋىپ كەتكەن، جاتقان جەرىمدە قارا قۇرتتاي كىسى كاپتاپ ءجۇر، باسىم بىت-شىت بولىپ جارىلىپ قالىپتى. بۇل قالاي دەپ سۇرايىن دەسەم، شامام كەلەتىن ەمەس، كوتەرىپ جۇرگەن ادامدارعا «مەنى ءبىر وڭاشالاۋ جەرگە اپارىڭىزدار» دەدىم. ىزدەپ كەلىپ الاتىن جولداستارىم قايدا ەكەنىمدى بىلمەي ءجۇر عوي، الدە مىنادان قورقىپ قاشىپ كەتتى مە ەكەن دەپ تە ويلايمىن. ايتەۋىر توپتان شەتكەرى ءبىر جەرگە الىپ كەلىپ، تابىتىممەن قويدى، ەپتەپ بايقاسام بۇرىنعىدان كورى ەسىمدى جيىپ قالىپپىن. توپتىڭ ورتاسىندا بيىك  قۇرىلعان تابىت تۇر، ۇستىندە ءبىر ولگەن ادام جاتىر. استىندا ءبىر ەڭگەزەردەي ادەمى جىگىت، باسىندا ايىر قالپاق، قولىندا قوس جەلەك نايزا، ۇستىنە كيىنگەنى تورقا ساۋىت، موينىندا ساداق، ەكى كوزىنەن جاس اعىپ، باۋىرىم-اي، تىياناعىم-اي، ءجۇزىڭدى كورىپ، اۋىز ەكى قوشتاسپادىم-اۋ» دەپ زارلاپ، نايزاسىنا سۇيەنىپ جىلاپ تۇر. سونشا كوپ حالىق تابىتتى اينالىپ جىلاپ ولار دا تۇر. تۇرۋعا شاما جوق، ءبىر كىسىنى شاقىرىپ الىپ، «مىناۋ نە ۋاقيعا» دەپ سۇرادىم. ول ادام جايلانىپ، جانىما وتىرىپ، مۇنى سۇراساڭ ايتايىن دەپ، بەتىمە قارادى دا: «اناۋ تابىتتا تۇرعان جىگىت، باعاناعى ءوزىڭ حات اپارعان جىگىت ەدى. سەن سويلەسپەي بەرە سالىپ، كەيىن قايتقاندا ادام بىلمەيتىن ەدى. ەشكىمدى سويلەستىرمەۋگە، ەشكىمگە كورسەتپەۋگە پاتشانىڭ قويعان ادامدارى سەنىڭ داۋسىڭ شىققاندا سوعىپ كەتتى. قىزدىڭ دۇعاسى بار دەپ ايتۋى دا سول ەدى. اناۋ ولگەن جىگىت پاتشانىڭ بالاسى. جانە ونىڭ ءىنىسى دە پاتشا. ءبىراق بۇل پاتشا بولعاندا ارىق جىگىتتىڭ اكەسىنە قارايدى. قىز سول كىشى پاتشانىڭ قىزى. ءىنىسى اعاسىن ءولتىرىپ، ورنىنا ۇلكەن پاتشا بولسام-اۋ دەپ جۇرەدى ەكەن. ءبىر مەزگىلدەر بولعاندا، ول ەسەبىن ادامعا سەزدىرمەي، ءبىر مىستان كەمپىرگە اقى بەرىپ، اعاسىن ءولتىرىپ، مۇرا مەنىكى دەپ، بالاسىنا بەرمەي اعاسىنىڭ ورنىنا پاتشا بولدى. سونىمەن ول ءجۇرىپ جاتتى. ەكەۋىنىڭ اكەسى ءبىر تۋىسقان كىسىلەر بولسا دا قىز جىگىتكە عاشىق، جىگىت قىزعا عاشىق. مۇنى ءبىر كۇنى قىز اكەسى سەزىپ قويىپ، «ەكى توزاقى، بۇلار شاريعاتقا قيسىق ءىس ىستەدى جانە مەنى حالىققا ماسقارالادى، پاتشا قىزى ىنىسىنە عاشىق دەگەن اڭگىمە ەلگە جايىلدى، مۇنى جونشىلىكپەن ولتىرمەي ماسقارالاپ ولتىرەيىن» دەپ ويلادى. اقىرى جىگىتتى شىنجىرلاپ قىسىپ ۇستادى. ءسويتىپ ەشبىر ادام ايلا تابا الماي قىز جۇرە بەرىپ، ەشكىم بىلمەيدى، سىرتتىڭ ادامى دەپ، سەنى جىبەرگەن ەدى. ءوزىڭ سويلەسەم دەپ مىنا بەينەتكە ۇشىراپ جاتقانىڭ، جاڭا سەنىڭ سويلەسكەنىڭدى قىز اكەسى پاتشا ءبىلىپ، جىگىتتى دارعا تارتىپ جىبەردى. سول ەكى ورتادا، ارىق جىگىتتىڭ ءبىر اپاسىنان تۋعان جيەنى بولۋشى ەدى، بەتىنە جان كەلمەيتىن مىقتى باتىر بولعان ەدى. ءبىر كۇنى ءتۇس كورەدى دە، حالقىنا قارۋ-جاراقتارىڭدى الىڭدار، مەنىڭ ناعاشىم ءبىر پالەگە كەزدەستى، سونى ءبىلىپ قايتام» دەپ ىزدەپ كەلگەن ەدى، مىناۋ ارىق جىگىتتىڭ ولگەن ۇستىنەن شىقتى، كەلە ايعاي سالىپ ارالاسىپ بەردى. سول جەردە دار باسىنا جيىلىپ تۇرعان حالىقتان ءبىلىپ، پاتشانىڭ باسىن الىپ، ناعاشىسىن اناۋ مۇناراعا سالىپ، ءوزى استىندا جىلاپ، زارلاپ تۇر. قىز كۇلاندا الگى باتىردىڭ قاسىندا ءبىر تالىپ، ءبىر ءتىرىلىپ وتىر»، – دەدى بوتەن ادام. ءسويتىپ وتىرعانىمىزدا باياعى ءوزىمنىڭ كورگەن جولداستارىم جىلاپ، شۋلاپ، مەنى ءتىرى تاۋىپ العانعا وزدەرى قۋانىپ، مەنى سول تابىتىممەن كوتەرىپ قوسقا الىپ كەلدى. «كانە، ەندى ءبىز جۇرەيىك، ءوستىپ وتىرىپ وسىلاردىڭ بىردەمەسىنە ءىلىنىپ كەتەرمىز، كايتايىق»، – دەدى جولداستارىم. مەنىڭ وندا جۇمىسىم جوق، ەسىل-دەرتىم كۇلاندا، ەندى ءبىر كورىپ سونىمەن سويلەسسەم دەيمىن. كۇلاندامەن سويلەسسەم بە دەگەن ويمەن اقىرىندا جىگىتتەردى توقتاتتىم. ەكى-ۇش كۇن وتكىزىپ، جارالارىم ءتاۋىر بولدى. سونىڭ ءجۇزىن كورەيىن دەپ، شاھارعا تامان اياڭداپ كەلدىم. سۇراستىرىپ بىلسەم، باتىر جيەن ءبىر بولەك التىن ساراي سالدىرىپ، سوعان قىزدى بولەك كۇتتىرىپتى. جان-جاعىن قورشاعان اسكەر. مۇنان كۇدەر ۇزگەن سوڭ قايتەرىمدى بىلە الماي، ساندالىپ كەلە جاتىپ، ەندى اۋرە بولمايىن، سەبەپ – ول مەنىڭ قولىما ەندى تۇسپەيدى، مۇنىڭ سۋرەتىن السام دا بولار دەپ ويلادىم. كۇلاندا قىز كۇيمەلى پاۋەسكەمەن كەلە جاتىر ەكەن، كۇن ىستىق، پەردەسىن اشىپ، مەنى كورىپ، اتىن توقتاتىپ تۇرىپ: «ءاي، جىگىت، سەن سويلەسپەگەندە ولمەيتىن ەدى عوي، ءبىراق تا جازۋ وسىلاي شىعار، سەن دە قاس قىلعان جوق شىعارسىڭ»، – دەدى. سونسوڭ مەن جىلاي بەردىم. ول «نەگە جىلايسىڭ؟» دەپ سۇرادى. ءوز ءحالىمدى ايتىپ ەم: «وي، بەيشارا، اۋرە بولما، باتىر بىلسە، ەكەۋىمىزدى دە ولتىرەدى، ونان دا ءوزىڭ بار دا ەلىڭدى تاپ»، – دەدى. «ەڭ بولماسا سۋرەتىڭدى بەرسەڭشى»، – دەدىم. «ەندەشە، التىن سارايدىڭ باتىس جاعىنا بار دا تۇر، ءقازىر مەن دە بارامىن»، – دەدى قىز. كەلىپ تۇردىم، الدەن ۋاقىتتا، كۇن باتار مەزگىلدە قىز كەلدى. كوردى دە ءبىر نوكەرىن شىعارىپ الىپ، «ۇيدەگى مەنىڭ سۋرەتىمدى اكەپ بەرشى» دەدى. نوكەرى الىپ كەلىپ ماعان بەردى. سونسىن كۇلان قوش ايتىسىپ، سارايعا كىرىپ كەتتى. جىلاي-جىلاي مەن قايتتىم. انا تۇرعان سول قىزدىڭ سۋرەتى، –دەدى شال. — ول ءۇشىن اۋرەلەنبە، الا المايسىڭ، ءوزىڭ جازىم بولاسىڭ، قايت»، – دەدى. مۇنى ەستىپ، تاعى جالىنىپ، زارلاپ: «اتاتاي-اۋ، راقىم قىلسايشى، مەندەي قۇلىڭا ءجونىڭدى ايتساڭشى، بارايىن»، – دەپ شالدىڭ اياعىن قۇشاقتاپ جالىندىم.

         — توقتا، – دەدى ءبىر ۋاقىتتا، – سەنىڭ زارىڭ مەنىڭ سۇيەگىمدى سىرقىراتتى، ەندى ايتايىن. شال مەنى ەرتىپ بيىك تاۋدىڭ باسىنا الىپ شىعىپ، ءجونىن كورسەتىپ: «وسىمەن توقتاماي جۇرە بەر، الدىڭنان ءبىر ۇلكەن كول، جايقىن سۋ كەزدەسەدى، سونان امان وتسەڭ ەلىنە باراسىڭ، – دەدى. —  ەگەر دە وسى جولمەن ءجۇرىپ وتىرىپ سۋدى تاپساڭ سول سۋدا مەنىڭ ءاستىلى-ۇستىلى بايلاپ قويعان كەمەم بار. سوعان ءمىن، جانە باتىسقا قاراي اعا بەر، باسقا جاققا بۇرىلساڭ عۇمىرىڭدا تابۋ جوق»، – دەدى. مەن ءبارىن سۇراپ الىپ، «قۇداي، ەندى ءوزىڭ وڭعار» دەپ، جولعا ءتۇسىپ، ءجۇرىپ كەتتىم. شالدىڭ كورسەتكەن جولىمەن تۋرا امان-ەسەن سۋعا كەلدىم. سۋدى جاعالاپ ءجۇرىپ كەمەنى تاۋىپ، ءبىراز وسى جەردە تىنىعايىن دەپ ءۇش كۇن جاتتىم. ءتورتىنشى كۇنى جۇرمەك بولىپ، كەمەنى دايىنداپ، سۋعا ءتۇسىپ كەتە باردىم. كۇن باتىسقا ءجۇرىپ، كەمەنى ايداپ كەلە جاتىر ەدىم، كۇن بۇلتتانىپ جەل تۇرا باستادى. داۋىل سوقتى، مەن كەمەنىڭ استىنداعى قاباتىنا ءتۇسىپ الىپ جاتتىم. الدەنە ۋاقىتتا جەل شىعىپ سۋدىڭ ءجۇزى بورانشا كوپىرىپ، تولقىن تاۋداي بولىپ، كەمەنى ايداپ جونەلدى. بىرەسە اۋدارىپ، بىرەسە دومالاتىپ ءجۇرىپ كەلەدى. مەندە ەس جوق. كەمەسىمەن سۋعا كەتەم عوي دەپ جىلاپ قورقىپ، جانىممەنەن قوش ايتىسىپ ءجۇرىپ كەلەمىن. ءبىر مەزگىلدە جەل باسىلعانداي بولدى. كەمەنىڭ ۇستىڭگى قاباتىنا شىعىپ قاراسام قالاي كەتىپ بارا جاتقانىم بىلىنبەيدى. دۇنيە ءجۇزى كوكپەڭبەك سۋ، دۇنيەنىڭ ول شەتى مەن بۇل شەتىنە كوز جەتپەيدى. مەن جىلاپ-ەڭىرەپ، «مىنا سۋدان ەندى شىعا الماي ولگەنىم عوي، كۇلاندام ءجۇزىڭدى ءبىر كورە الماي كەتكەنىم بە» دەپ، بوتاداي بوزداپ جىلاي بەردىم. ءبىر ۋاقىتتا جەل قايتا كوتەرىلىپ، تاۋداي تولقىندار كەمەنى اۋدارىپ-توڭكەرە باستادى. مەن سورلى تاعى كەمەنىڭ استىڭعى قاباتىنا كىرىپ جاتىپ الدىم. كەمەنى تولقىن تەربەپ ايداپ، سىرعىتىپ كەلەدى. وسىمەن سۋدىڭ بەتىندە جەتى كۇن ءجۇردىم. الدەنە ۋاقىتتا كەمەنى جەل ايداپ جاعاعا الىپ كەلدى. قۋانىپ، سەكىرىپ ءتۇسىپ، كەمەنى بايلاپ تاستاپ، قىرعا شىعىپ، جۇگىرىپ كەلە جاتىرمىن. كوزدىڭ ۇشىندا شاھار كورىنەدى. بيىك اق مۇناراسى بار. جۇگىرىپ شاھارعا كەلدىم. كەلسەم ادام جوق، ءبىر ءتۇرلى ءساندى شاھار. بۇل نە شاھار دەپ، ارالاپ كەلە جاتىپ ورتاسىندا كۇنشە زەينەتتەپ سالعان سارايدى كوردىم.اينالىپ ءجۇرىپ ءبىر جاق ەسىگىنەن ىشىنە كىردىم، سارايدىڭ استى-ۇستىندە ادام ايتقىسىز التىنداعان قۇرۋلى تاق بار ەكەن. «ە، ءتاڭىرىم، بۇل شاھاردىڭ ادامدارى، مالى، جان يەسى قايدا كەتكەن، اپات كەلىپ قىرىلدى ما ەكەن، بولماسا قالپىمەن جولاۋشىلاپ كەتتى مە ەكەن» دەپ تۇرىپ، تاقتىڭ ۇستىنە شىعىپ، ءوز ەلىمدەگى پاتشالىق ءومىرىم ويىما ءتۇسىپ، ماساتتانىپ وتىر ەدىم، الدەنە ۋاقىتتا دالادان داۋىس شىقتى. نە داۋىس ەكەن دەپ ەسىم شىعىپ، دالاعا شىقسام شاھاردىڭ ءىشى تولعان مايمىل. مەن ەسىمنەن ايرىلىپ تالىپ كەتتىم. مەنىڭ ۇنىممەن مايمىلداردىڭ جۇمىسى جوق. مەنى كورىپ قالىپ، شۋلاسىپ، «قۇداي بەردى، مىنانى پاتشا قىلىپ الامىز، جەزتىرناق بىزگە تيمەيدى» دەپ شىرقىراسىپ جاتىر. ءبىر مەزگىلدە كوزىمدى اشسام بەتىمە سۋ سەۋىپ وتىرعان ىلعي مايمىل، تاعى نە پالەگە جولىقتىم دەپ زارلاپ مەن جىلاپ وتىرسام، مايمىلدار بىزگە وسيەت ايتىپ وتىر دەپ ويلاپتى. مەن زارلاپ، جىلاپ بولعان كەزدە ءبىر ۇلكەن تاقتايدى ەكى مايمىل كوتەرىپ الىپ كەلدى. تاقتايدا جازۋ بار ەكەن، اكەلدى دە مەنىڭ قارسى الدىما قويدى. بۇل نە نارسە دەپ تاماشالاپ قاراپ تۇر ەدىم، جازىلعان ءسوز مىناۋ ەكەن: «بۇل شاھارعا كەلگەن ادام بالاسى وسىنداعى جازۋ بويىنشا، مايمىلدارعا پاتشا بولىپ تۇرا بەرەدى. ەگەر كەتەم دەپ ويلاسا، ءومىرىن قورلىقپەن شىرىتەدى. شىداماي، كەتەم دەپ كۇن شىعىسقا قاراي جۇرگەن ادام جەزتىرناققا كەز بولادى، وڭتۇستىككە جۇرگەن ادام كىسى ەتىن جەيتىن ادامعا كەز بولادى، سولتۇستىككە جۇرگەن ادام - شەتى جوق سۋ بولادى،وسى مايمىلدارعا پاتشا بولىپ تۇرسا، اقيرەتتە اق ءجۇزدى يماندى بولادى»، – دەگەن. اقىرىندا «مۇنى جازعان مەن، سۇلەيمەن پايعامبارمىن» دەپ قول قويعان. مىنا جازۋدى وقىپ مەن تاعى دا تالىپ كەتتىم. ءولىپ كەتتى مە دەپ مايمىلداردىڭ ەسى شىعىپ، شۋىلداپ، سۋ سەۋىپ تاعى ءتىرىلتىپ الدى. ءبىر ۋاقىتتا مايمىلدار ءوزى سويىپ جەسىن دەپ ءبىر سەمىز قوي بەردى. نەشە كۇن سۋ بەتىندە ءجۇرىپ، قارنىم اشىپ قالعان ەكەن. مايمىلداردىڭ ەندى قاستىق قىلمايتىنىنا كوزىم جەتىپ، قويدى ءوز قولىممەن سويىپ، بۇزىپ، قازانعا اسىپ جەدىم. ءسويتىپ مەن مايمىلدارعا پاتشالىق ءومىر ەتە بەردىم. ءتۇن بولسا مايمىلدار، جاتسام دا مايمىلدار اينالامدى قورشاپ ۇيىقتايدى، قاشىپ قۇتىلۋ قيىن-اق. تاڭ اتىپ تاماقتانىپ بولعان سوڭ ءبىر ءيتتى ەرتتەپ، مەنى مىنگىزىپ الىپ، ەرتىپ ءجۇردى. كۇن شىعىسقا قاراي كەلە جاتىرمىز،ساسكە مەزگىلدە ءبىر ۇلكەن دارياعا كەلدىك. سول كۇنى جەزتىرناقتار مايمىلعا شابۋىل جاسايتىن كۇنى ەكەن، الدەنە ۋاقىتتا قارا قۇرتتاي قىبىرلاپ كەلە جاتىر. مايمىلدار مەنى شىر اينالىپ، تىعىلىپ، شۋلاپ تۇردى. جەزتىرناقتار تاياپ كەلىپ، مەنى كورىپ، مايمىلدارعا تيە الماي، ءيىرىلىپ تۇرىپ قالدى. مايمىلدار قۋانىپ، ادامزاتتان پاتشامىز بار دەپ، جەزتىرناققا كورسەتىپ، جۇگىرىسىپ ءجۇر. ەگەر ادامزاتتان پاتشا قويسا، جەزتىرناق تيمەيدى ەكەن. ولار ءيىرىلىپ تۇرىپ-تۇرىپ تاراپ كەتتى. ءتۇس بولعان سوڭ ءبىز دە شاھارعا قايتىپ كەلدىك. كۇندىز-تۇنى ۋايىم-قايعى، قالاي كەتۋ ەسەبىن تابا الماي جىلايمىن دا وتىرامىن. ءبىر كۇنى ويلانىپ وتىرىپ، «قوي، بۇيتپەيىن، حالقىمدى ارالايىن دەپ بۇلارعا ءامىر قىلايىن. سونان سوڭ وزدەرىمەن وزدەرى اۋرە بولىپ كەتكەن كەزدە قاشايىن» دەگەن ويدى ويلادىم دا حالقىمدى جيىپ الىپ، «مەن الىستا جاتقان ەلىمدى ارالايمىن» دەپ، جۇيرىك ءيتتى ەرتتەتىپ، مىنە سالىپ، ەل ارالاۋعا ءجۇرىپ كەتتىم. قۇمىرسقا جاقتاعى ءبىر مايمىلدىڭ اۋىلىنا كەلىپ قوندىق. پاتشا كەلگەن سوڭ ەسى قالا ما، اراق-شاراپتى جيناپ، مالدى سويىپ، ەستەرى شىعىپ شۋلاسىپ ءجۇر.ءسويتىپ وتىرعاندا مەن بارلىق جۇرتتى جيناپ الىپ،اراق-شاراپتى ىشكىزىپ، تۇگەل ماس بولعان كەزدە يتكە ءمىنىپ الىپ، قاشىپ ءجۇرىپ كەتتىم. ماستىقتارى قايتىپ ەستەرىن جيعان كەزدە، ولار تۇرىپ مەنى ىزدەيدى. كەتىپ قالعانىمدى ءبىلىپ، بارلىعى جيىلىپ، ويبايلاپ، جىلاسىپ، ەندى ولدىك دەپ شۋلاپ، يتتەرىنە ءمىنىپ الىپ، مەنىڭ كەتكەن ىزىمە ءتۇسىپ الىپ، قۋىپ بەرەدى. ولار قۋىپ، جاقىنداپ كەلە جاتقاندا مەن دە جاڭا عانا قۇمىرسقانىڭ جۇرتىنان ءوتتىم. قۇمىرسقالار جالعىز مەنى بايقاماي تاڭ الدىندا شىرت ۇيىقتاپ جاتقان ەدى.مىنا قۋعان مايمىلداردىڭ دۇبىرىمەن ويانىپ، كورىپ ادەيى ءوز جۇرتىنا ىزدەپ كەلگەن جاۋدى اياسىن با، قارسى شىعىپ سوعىس سالدى. مۇنى كورىپ، مايمىلدار مەنى قۋۋعا شاماسى كەلمەي قۇمىرسقالارمەن سوعىسىپ قالا بەردى. مەن سول جۇرگەننەن ءجۇرىپ، توقتاماي ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءجۇردىم.تىنىمسىز جۇرگەن يت ونان ارى جۇرۋگە جاراماي بولدىرىپ، ءولىم حالىنە كەلدى. بەرەيىن دەسەم تۇك تاماق جوق،ەندى قايتەرىمدى بىلمەي، يا قۇداي مەن ءعارىپتى وسىنشا نەگە ايامادىڭ دەپ ۋايىمداپ وتىردىم دا «قوي، بۇيتپەيىن، مۇنىمەن وتىرىپ ءولىپ قالارمىن، ءجۇرىپ تىرشىلىك قىلايىن» دەپ، ءيتتى تاستاپ، جاياۋ قاڭعىپ ءجۇرىپ كەتتىم. كوپ ءجۇردىم. ەل-جۇرتىمنىڭ بەتىن كورە المادىم. ىلعي ءشول. جاپان ءدۇز دالا. ابدەن ءحالىم ءبىتىپ ءولۋدىڭ از-اق الدىندا بولىپ كەلە جاتىر ەدىم، الدىمنان ءبىر بيىك تاۋ كورىندى. سوعان اياڭداپ كەلدىم. باسىنا شىعىپ قارايىن، جان-جاقتان نە كورىنەر ەكەن دەپ ويلاعان ەدىم، ءالىم ءبىتىپ، شارشاپ قالاي شىعارىمدى بىلە الماي تۇردىم. ءدال تۇرعان جەرىمنەن ءبىر بيىك تاس كورىندى. «قوي، ءبۇيتىپ يت جەمەدە ولگەنشە، مىنا تاستان قۇلاپ ولەيىن» دەپ، ەندى سەكىرگەلى تۇرعانىمدا، ارت جاعىمنان ءبىر داۋىس: «ەي، اقىماق، يمانسىز نەگە ولەسىڭ، ونان دا اناۋ بەيىتتىڭ ىشىندە ەكى ءدارۋىش وتىر، سوعان بارساڭ مۇراتىڭ حاسىل بولادى»، – دەدى. مۇندا كەلىپ ەدىم، مىنا ەكەۋىڭدى كوردىم»، – دەدى.

         ءۇشىنشى ءدارۋىش: مەن دە ءبىر پاتشانىڭ بالاسى ەدىم، اكەم سونشا قاھارلى، الدىنا ەش ادام كەلمەيتىن ءتۇسى سۋىق ادام ەدى. سول كىسىدەن مەن جالعىزبىن. جانە ءبىر قارىنداسىم بار. باسقا ۇل تۋىسىم جوق. سايران ەتىپ، ساۋىق قۇرىپ جاتامىز. ەش ۋايىم جوق. قاسىما ەرگەن نوكەرلەرىم بار. كۇندە ساۋىق. اكەمنىڭ قارتايعان ۋاعى ەدى، ءبىر ءۋازىرى بار، ول دا حالىققا ءقادىرلى، ءبىراق قاتاڭ مىنەزدى ەدى. ءبىر كۇنى اكەم اۋىرىپ، ءۇش كۇن جاتىپ، دۇنيەدەن قايتتى. ءوزىم جاس، اكەم ولگەن، ۋايىم-قايعىمەن قارالانىپ مەن ءجۇرمىن. شەشەم ءتاۋىر كىسى ەدى. ءبىر كۇنى: «بالام،ولگەننىڭ سوڭىنان ولمەيسىڭ، وسى ەلدىڭ ءتۇرى جامان، تۇبىندە ەرتەرەك مىنا اكەڭنىڭ ورنىنا وتىر، ويتپەسەڭ انا ءۋازىردىڭ مىنەزى جامان، قان ۇرتتى ادام ەدى، ىشتەن ءجۇرىپ ءبىر كۇنى حالىقتى وزىنە اۋدارىپ الىپ، تاققا وتىرار دا سەنى قاڭعىتىپ جىبەرەر، ونان بۇل ۇيالاتىن كىسى ەمەس. ساعان مەنىڭ ايتقان اقىلىم»، – دەدى شەشەم. مىنا ءسوزدى ءتۇسىنىپ، ەلىمدى جيناپ الىپ:

— اي، حالقىم، اكە ولسە بالاعا مۇرا دەگەن ەدى. مىناۋ اكەمنىڭ ورنى بوس تۇرماسىن، – دەدىم ەلگە. اناۋ-مىناۋ دەپ وتىرعاندا ءۋازىر ءسوز باستاپ ەدى، وتىرعان ەل سونى ماقتادى. «پاتشانى ەندى كوپ بولىپ تاس سالىپ سايلايمىز، مەن بولام دەگەن كىسىنىڭ ءبارى دە پاتشا بولا بەرسە، ەلدىڭ ءبارى دە پاتشا بولار»، – دەدى ول. اناۋ-مىناۋ دەپ ەدىم، ەلدىڭ بەتى اۋىپ كەتكەن ەكەن، سول جەردە تابان اۋدارماي ءۋازىردى پاتشا قويدى. ءۋازىر مەنى سول سارايدان شىعارۋدىڭ قامىنا كىرىستى. جاس بولسام دا جونشىلىكپەن شىعام با، تارتىسا كەتتىم. اقىرىندا ءۋازىر قويعان جوق، ءوزىمدى قورلىقپەن ماسقارالاپ ايداپ شىقتى. سونىمەن نە قىلارىمدى بىلمەي، ساندالىپ ءجۇردىم. سول اكەم پاتشا بولىپ تۇرعاندا ءبىر دوسى بار ەدى. ءبىر كۇنى جىلاپ سوعان كەلدىم. ول مەنى كورىپ جىلاپ، «قايران، شىراعىم زەينەل-اي» دەپ، قۇشاقتاپ،ءبىراز تۇرىپ، شەشەم، قارىنداسىم - ءبارىمىزدى ۇيىنە ەرتىپ كەلدى. وتىرىپ:

— ەي، زەينەل، اكەڭمەن قۇداي دەسكەن دوس ەدىم. سەن مىنا حالگە ۇشىراپ قالعان ەكەنسىڭ. اكەڭ ءتىرى ۋاعىندا ءبىر پەرىنىڭ پاتشاسىمەن دوس ەدى، سوعان جىلدا ءبىر بارۋشى ەدى، قولقاسىنا ءبىر مايمىلدىڭ سۋرەتىن اكەلۋشى ەدى، سول سۋرەت وتىز توعىز بولىپ ەدى، بارعاندا مەنى قالدىرماي الىپ بارۋشى ەدى، سوندا پەرى ايتۋشى ەدى، وسى سۋرەت قىرىققا تولسا نە بولام دەسەڭ بولاسىڭ، كىمدە قاندايلىق كەگىڭ بولسا، سونى قالاي دا الاسىڭ دەپ ەدى، سەن سوعان بارىپ مىنا بولعان ءحالىڭدى ايت، اكەڭمەن دوستىعىن ايت،سونان سوڭ اناۋ قالعان مايمىلدىڭ سۋرەتىن سۇراساڭ بەرەر، مەن سوعان ەرتىپ بارايىن، – دەدى. اكەمنىڭ دوسى ەكەۋمىز ءجۇرىپ وتىرىپ، ءبىر كۇندەردە پەرىگە كەلدىك. كۇتىپ الدى. سونان سوڭ بولعان ءحالدى ايتتىم، الگى پەرى پاتشاسى وتىرىپ، باسىن شايقاپ:

— بالام، سەنى قايدان بىلەيىن، ەشبىر سىرىڭدى العانىم جوق، اكەڭ ادال دوستىققا جارايتىن جاقسى كىسى ەدى، – دەپ وتىردى دا، – جارايدى، جارايدى، اكەڭمەن دامدەس بولىپ ەدىم، ءبىر رەت سىناپ بەرەيىن. مەن ادامزات پاتشاسى ونزيلا شاھارىنىڭ قىزىنا عاشىق ەدىم، مەن سونى تارتىپ الام دەپ بارعانىمدى ءبىلىپ ەدى، ءىسمياعزام دۇعاسىن وقىپ جولاتپاي قويىپ ەدى، سونان نە ىستەرىمدى بىلمەي وتىرمىن. نە ىقتيارىمەن بەرمەيدى، سونى قاس قىلماي اكەپ بەرسەڭ مايمىلدىڭ سۋرەتىن بەرەيىن، – دەدى. پەرى پاتشاسى سونى ايتىپ، قولىمىزعا «مىناۋمەن ىزدەيسىڭدەر» دەپ، ءبىر قىزدىڭ سۋرەتىن بەردى. قاراساق كورگەن ادام جولىندا ولەتىن. سۋرەتتى الىپ، پاتشانىڭ عاشىق قىزىن ىزدەپ كەتتىك. كورسەتكەن جونىمەن ىزدەپ، نەشە كۇن ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدىم، ەلسىز دالادا يىعىنا قورجىن سالعان ءبىر قايىرشى شال كەزىگە كەتتى. سالەم بەرىپ ءجون سۇرادى:

— بالالار، مەن سول شاھاردىكىمىن، – دەدى. قايىرشىدان مىنا جاقسىلىق حاباردى ەستىگەن سوڭ، مەن تۇرىپ:

— ە، اقساقال، قايىرسىز مىڭ تەڭگە الاسىز با، جوق قايىرلى ءبىر تەڭگە الاسىز با، – دەدىم. قايىرشى:

— قايىرسىزدى نە قىلايىن، قايىرلى ءبىر تەڭگە بەرىڭدەر، شىراقتارىم، – دەدى. سول جەردە قايىرشىعا ءبىر ءدىلدا بەرىپ ءجۇرىپ كەتتىك. ءجونىن سۇراپ، ءبىر مەزگىلدە شاھاردى تاۋىپ الىپ، كۇن كەشكىرگەن ۋاقىت، شاھاردى ارالاپ كەلە جاتىر ەدىم، شاھاردىڭ ورتا تۇسىندا ءبىر ۇلكەن التىن ساراي تۇر ەكەن. ءبىر جاعى قۇلاعان، ىشىندە ءبىر شال، ءبىر قىز وتىر. كەلسەك باعاناعى قوينىمىزداعى سۋرەتتەگى قىز. كوڭىل شات بولىپ، وسىندا قونايىق دەپ كەلە جاتساق، وتىرعان شال باعاناعى ءوزىمىزدىڭ قايىر بەرگەن شالىمىز. اتتارىمىزدى بايلاپ تاستاپ، اسسالاۋماعالايكۇم دەپ كىرىپ كەلدىك. كورگەننەن-اق تاني كەتتى. ءبارى دە جىلاپ وتىر. شال قالبالاقتاپ:

— جوعارى شىعىڭدار، بالالار. جولدارىڭ بولسىن، قاراقتارىم، سەندەردىڭ ءبىر تەڭگەلەرىڭ، قايىرلى، بەرەكەلى بولىپ، بۇگىن سوعان دا كوپ نارسە الدىم. مىنا بالام قۋانىپ كوپ العىس ايتىپ وتىر، – دەدى. – اللا سەندەردىڭ جولدارىڭدى قىلار، ءبىز دە ءمۇساپىر ادام ەدىك، – دەدى. سوندا قۋانىپ وتىرىپ، قاسىمداعى دوسىم ءسوز باستاپ، پەرى پاتشاسى جىبەرگەنىن ايتىپ، قىزدى سۇرادى. شال مىناۋ ءسوزدى ەستىپ، جىلاپ ءسوز باستادى:

— بالالار، مەن زامانىندا پاتشا ەدىم. قاپىدا قۇداي تاعالا مىنا كۇيگە سالدى، سول پەرى لاعنات كەلىپ، سوعىسىپ، مال-مۇلكىمدى تالاۋعا سالىپ، كوپ قيناۋ كورسەتتى. مەن دە پاتشامىن، جونشىلىكپەن قىزدى بەرمەدىم. ەندى كۇللى ەلدى بۇلدىرەتىن بولدى. سونان سوڭ مولدالار جيىپ، پەرىگە ەم مىناۋ بولادى دەپ، ءبورى ءىسمياعزامنىڭ دۇعاسىن وقىدى. ارى-بەرىدەن سوڭ الباستى سەكىلدى باسىپ وتىرعان پەرى اسكەرى ءبىر ساعاتتا كەتىپ ءبىتتى. كەتسە دە تىنىش كەتكەن جوق. وسىلايشا ءوزىمىزدى عارىپ قىپ، مىنا سارايدىڭ ءبىر جاعىن بۇزىپ، بارلىق ادامدارىمىزدى جىلاتىپ كەتتى. سونان بەرى وسى حالمەن كۇن كورىپ جاتىرمىز. سىزدەردىڭ كەشەگى بەرگەن اقشالارىڭىز ءوزىم وسى حالگە كەلگەننەن بەرى كورگەن قايىرلى نارسەم بولدى. ەندى، بالالار، سەندەرگە نە ايتام، ءوزىم مىنا حالدە وتىرمىن، زاتتارىڭ ءتاۋىر كورىنەدى، پەرىگە وسى بالامدى بەرمەيمىن دەپ ءتۇسىپ وتىرمىن عوي، قالاي قىپ الاسىزدار، ءوستىپ وتىرىپ بۇل بالامدى ەندى جىلاتا بەرمەيىن، قۇداي الدىنان جارىلقاسىن، – دەدى شال. وسى كۇنى سول سارايدا بولىپ، ەرتەڭىنە قىزدى الىپ كەلە جاتىرمىز. مەن قىزعا جان-تانىممەن عاشىقپىن. جوق جەردە ءوزىمنىڭ عاشىق ەكەنىمدى قىزعا ايتتىم. قىز - شاربانۋ:

— مەن قايدان بىلەيىن، مەندە نە ەرىك بار، مەنى نە قىلعالى الىپ كەلەسىزدەر، – دەپ، اۋىر كۇرسىنىپ جىلادى.

— جانىم، شاربانۋ، مەن سەندىك، ەندى ەشكىمگەبەرمەيمىن، ىقتيارمىسىڭ، – دەدىم.

— ونداي كۇن بولاتىن بولسا، ءوز ناسىلىمنەن قايدا بارام؟ امال جوق، ەرىك كەتىپ كەلە جاتىرمىن. وندا دا مەن قانشا باياندى بولىپ تۇرار دەيسىن. قۇسا بولىپ ولەم. ءناسىلىڭ ادام، پەرى ەمەسسىز عوي، سىزگە مەن دە عاشىقپىن، نە قىلساڭ دا ىقتيارمىن، – دەدى. شاربانۋ ءسويتىپ تۇرعاندا باعاناعى دوسىم كەلىپ:

— وي، اقىماق، بىلاي ءجۇر، ەستىپ پە ەڭ پاتشانىڭ ايتقان ءسوزىن. قاستىق قىلما دەگەنى قايدا. بۇعان قاتىسىپ الىپ بەرسەڭ، سەن دە، قىز دا، مەن دە بۇل جاھاندا بولمايمىز. ەسىڭ جوق، ءبىز انا قالاعان مايمىلدىڭ سۋرەتىن الساق بارلىق مۇراتقا جەتەمىز، جولاۋشى بولما، – دەپ ۇرسىپ، قۋىپ جىبەردى. ەندى تاڭ اتىپ بۇل قونعان جەردەن ءجۇرىپ كەتتىك. ەرتەڭ مەن قىزدىڭ قاسىنا كەلىپ، ءار ءتۇرلى ءسوز ايتىپ وتىر ەدىم، دوسىم جانە كەلىپ ۇرىستى. مەن ارىبەرى كونبەي:

— ماعان ەندى مايمىلدىڭ سۋرەتىنىڭ كەرەگى جوق، وسى شاربانۋدى ءوزىم الايىن، – دەپ ايتىپ ەدىم، دوسىم ماڭىنا وتىرعىزبادى.

— بۇل جەردە ءازىر اقىماقتىق قىلما، سۋرەتتى الساق، وسى مۇراتتىڭ ءبارى دە بولادى. مەن ءوزىم ءبارىن دە ورىندايمىن، – دەپ قىزعا جولاتپادى. وسىمەن كەلە جاتتىق. ەندى ەكەۋمىزدى اڭدىپ جاقىنداستىرمادى. ىشىمنەن قان ءوتىپ مەن ءجۇردىم. اقىرىندا اڭدۋشىنى الداۋشى جەڭەدى دەگەن عوي، ءبىر قاپىسىن تاۋىپ، شاربانۋمەن قوسىلىپ قالدىم. ونى دوسىم ءبىلىپ قالىپ، ويباي سالىپ، «سەن ءبۇلدىردىڭ ەندى بىزگە تۇك جوق» دەپ، جەر تەۋىپ ۇرىستى. مەن دوسىما جالىنىپ: «ەي، اعاتاي، ماعان جانىڭىز اشىسا، وسى شاربانۋدى ءوزىم الايىن، ەندى مايمىلدىڭ سۋرەتىنىڭ كەرەگى جوق»، – دەپ زارلاپ جىلادىم. ولاي-بۇلاي ايتىپ ەدىم بولمادى. زارىعىپ جىلاپ جالىندىم، بولمادى. اقىرى مەنىڭ كوڭىلىمدى قيماي ايتتى:

— جارايدى، ەندى تۇرا-تۇر، وسى پەرىلەردىڭ مۇرنىنا ءيسى كەلسە، جولامايتىن ءبىر ءدارى بولۋشى ەدى، كىنا وزىنەن بولسىن، ونىڭ ءيسى مۇرنىنا كەلسە، شاربانۋدان بەزىپ كەتەدى، تاستايدى. سونان كەيىن قىزدى دا الامىز، مايمىلدىڭ سۋرەتىن دە الامىز، – دەدى. سونىمەن قىز شاربانۋدىڭ قولىنا ءدارى جاقتى. بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ الىپ كەلدى. سونان سوڭ ءبىزدى ءبىر بولەك ۇيگە اكەلىپ كىرگىزدى، قىزدى وڭاشا ءبىر ۇيگە اپارتتى. تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ، دوسىمىز ەكەۋىمىزدى قىز وتىرعان ۇيگە اكەلدى. ار-بەرىدەن سوڭ، شاربانۋدىڭ قاسىنا بارىپ ەدى، يىسكەلەپ تۇرىپ شوشىپ سەكىرىپ شىقتى. ءسۇيتىپ ءبىزدىڭ قاسىمىزعا كەلىپ، اقىرىپ:

— ءباتشاعار، سەن نەشە كەلىپ، مەنىڭ نەشە ءتۇرلى سىرىمنىڭ ءبارىن بىلگەنسىڭ. انتۇرعان، ساعان مەن كورسەتەيىن، – دەدى. ماعان كەلىپ: «ەي، وڭباعان، دوس بولام دەيسىڭ، ادامزات وپاسىز كەلەدى»، – دەپ، ەكەۋمىزدى جاققا ەكى تارتىپ ەدى، دۇنيە ءجۇزى ءزىلزالا ورناعانداي شاقىر-شۇقىر ەتىپ استان-كەستەن بولدى. مەن ءولىپپىن دە قالىپپىن. سونان كەيىنگى ءحالدىڭ نە بولعانىن بىلمەيمىن. ءبىر ۋاقىتتار بولعاندا كوزىمدى اشسام ەل جوق، كۇن جوق ءبىر مەڭىرەۋ سار دالادا جاتىرمىن. دوسىم دا جوق، قىز دا جوق، پەرىنىڭ شاھارى دا جوق، نە جەر ەكەنىن بىلە الماي ەستەن تانىپ، جىندى كىسىشە ءبىراز وتىرىپپىن. ازدان سوڭ ەسىمدى جيىپ، الىپ، ءبىر تانىس جەر تابىلار ما ەكەن دەپ ەدىم، جەردىڭ ءبارى جات، اكەدەن، ءتاجى-تاقتان، ەل-جۇرتتان ايرىلعان بىلاي تۇرسىن، بارىنەن مىناۋ ءوتىپ كەتتى. ىزا مەن دەرت ىشكە سيماي جىلاپ. «يا، قۇداي، نەڭدى الدىم، وسىنشا جاس باسىمنان ءعارىپ قىلعانداي، ەندى مىناۋ كۇيىكتى تارتتىرعانشا، ال، قۇداي»، – دەپ، ىزالانىپ، جىلاپ جاتىپ، ۇيىقتاپ كەتكەن ەكەنمىن. تۇسىمدە اكەم كەلىپ ايتادى: «شىراعىم، رەنجىمە، اللانىڭ جازۋى وسى، وسىدان اۋماي، بەتىڭدى كۇن باتىسقا قويىپ جۇرە بەر. الدىڭنان ءبىر بيىك زاڭعار تاۋ كورىنەدى. سونىڭ باتىس جاق ەتەگىندە ءبىر بەيىت بار، سوعان بارساڭ بارلىق تىلەۋىڭ قابىل بولادى»، – دەدى.

         سونان ەش نارسەدە جۇمىسىم جوق، قاتتى قۋاندىم. تۇسىمدەگى ايان بويىنشا جوبالاپ ءجۇرىپ كەلسەم، بەيىت تۇر ەكەن. ىشىنە كىرسەم مىنا كىسى جالعىز وتىر ەكەن»، – دەپ، سول جاقتاعى بىرەۋىن كورسەتتى. وزگە وتىرعاندار:

— جارايدى، بۇل وسىمەن توقتاسىن. ەندى ءسىز ايتىڭىز، – دەدى ءبارى ەڭ العاشقى كەلگەن بىرەۋىنە. ول ءسوزىن باستادى.

         ءتورتىنشى ءدارۋىش وتىرىپ:

— مەن ءبىر ءۋازىردىڭ بالاسى ەدىم. اكەم ءاعالى-ىنىلى نەمەرە ەدى. ەكەۋى دە ءۋازىر ەدى. ەكەۋى ولەردەي دوس، سونشا جولداس، بىر-بىرىنە جانىن قياتىن ەدى. ەكەۋىندە دە بالا بولماپتى. ءسۇيتىپ جۇرگەندە ارۋاق جار بولىپ، ەكەۋىنىڭ دە كەيىنگى العان قاتىنى جۇكتى بولىپتى. وتە قۋانىشتى، شاتتانىپ ءجۇرىپتى. مەنىڭ اكەمنىڭ اتى فازىل ەدى، اناۋ ءۋازىردىڭ اتى قامزا ەدى. ءبىر كۇنى مەنىڭ اكەم قامزانى قوناققا شاقىرىپ، كەڭەسىپ وتىرىپ، ەكەۋىمىزدىڭ دە ايەلىمىز جۇكتى بولدى، ەكەۋى بىردەي ۇل تاپسا نۇر ۇستىنە نۇر، ەكەۋى بىردەي قىز تاپسا وندا كەرەگى جوق، ەگەردە ەكەۋمىزدىڭ ايەلمىز ءبىرى ۇل، ءبىرى قىز تاپسا، قوسايىق، – دەيدى. «اتا-ەنەنىڭ جورالعىسى، مەنىڭ ايەلىم ۇل تابادى، سەنىڭ ايەلىڭ قىز تابادى دەگەن ءسوز ەمەس قوي»، – دەيدى، مەنىڭ اكەم وتىرىپ، قامزا وتىرىپ ايتادى: «بۇل دۇرىس ءسوز، وسى ءسوز مەنىڭ دە ويىمدا بار ەدى، ءبىر ايتايىن دەپ ءجۇر ەدىم»، – دەيدى. وسىعان ەكەۋى دە ءسوز بايلاسىپ قويادى. ءبىر كۇندەر بولعاندا، اي-كۇندەرى جەتىپ ەكەۋى بوسانادى. مەنىڭ شەشەم ۇل تابادى، قامزانىڭ ايەلى قىز تابادى. ول قىز تاپتى دەپ رەنجىمەيدى، ايتەۋىر پەرزەنتكە زار بوپ جۇرگەندە ادامدار قاتتى قۋانىپ، نەشە كۇندەي ۇدايى توي قىلادى. سونىمەن ەكەۋمىزدى تاربيەلەپ ءجۇردى. ەكەۋمىز دە سۇلۋ، كوركەم بولىپپىز. مەنىڭ اتىمدى حاسەن ويىپتى، قىزدىڭ اتىن كۇلزايرا قويادى. سونىمەن ەكەۋمىزدى ءبىر جەرگە كۇتىپ، ءبىر جەرگە اسىرايدى. كوز تيەدى دەپ جاسىرىپ اسىرايدى. وسىمەن بىرنەشە ۋاقىت ءوتىپ، بەس جاسقا تولعان سوڭ مولداعا بەرەدى. وقىپ جۇردىك، ءتاۋىر عىلىم يەسى بولدىق. ءبىر كۇنى مەنىڭ اكەم وتىرادى دا:

— ۇلى جوق ادام سورلى، مال-مۇلكى يەسىز تۇرعان ءبىر نارسە ەمەس پە. قىزدى بالام دەۋگە بولا ما، ەرتەڭ وسكەن سوڭ بىرەۋمەن كەتەدى. اقىرى جيعان-تەرگەنى سول قىزدى كىم السا، سونىكى بولادى. مەنىڭ ارتىما يە بولادى، مۇرا بولادى دەۋگە بولمايدى. ءبىزدىڭ قامزا دا سورلى ادام عوي، جاسى بولسا كەلىپ قالدى. ميراسقورى جوق. كۇلزايرا دا بىرەۋ ءۇشىن اسىراپ وتىرعان بالاپان ەمەس پە، – دەپتى. بۇل ءسوزدى قامزا ەستىپ، بوتاداي بوزداپ جىلاپ:

— مىنا ءسوزدى فازىلدان ەستىگەنشە ولەيىن. مەن كۇلزايرانى ۇلدان ارتىق كورىپ جۇرگەندە فازىل مىنانى ايتتى. ەرتەڭ بىرەۋ مۇنان دا جامان ءسوز ايتار. ونان دا مىنا فازىلدىڭ ءسوزىن ەستىمەي، قۇلاق ەستىمەسكە كەتەيىن، – دەپ قامزا ءبىر تۇندە قاشىپ كەتەدى دە قالادى. ونى ەشكىم بىلمەيدى. جالعىز-اق جاپىراق قاعازدى جازىپ، ءتورت بۇكتەپ، ەسىكتىڭ ماڭدايىنا قىستىرىپ كەتەدى. بۇل مۇنىمەن بارا تۇرسىن. اكەم ەرتەڭ ەرتەمەن تۇرىپ، ۋاقىتىندا قىزمەتىنە كەتەدى. ول كۇنى قامزا ءۋازىر بارمايدى. مەنىڭ اكەم «بۇل كەشە كەشكە امان ەدى، اۋىرىپ قالدى عوي، كوڭىلىن سۇرايىن» دەپ، ەسىكتەن شىعىپ كەلە جاتسا، ەسىكتىڭ ماڭدايىندا ءتورت بۇكتەۋلى قاعاز قىستىرۋلى تۇر. «مۇنى كىم قىستىردى ەكەن، بۇرىن بۇل جەردە ەش نارسە بولماۋشى ەدى» دەپ، تاماشالاپ كەلىپ الادى. قاراسا، جازىلعان قاعاز، جازعان ءسوز مىناۋ: «قوش، دوسىم فازىل، اقيرەتتە كورىسەرمىز، بۇل جالعاندا ەندى ەكەۋىمىزگە ءبىر تۇرىپ، ءبىر جۇرۋگە ءناسىپ ەتپەگەن، ەندى كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەسكە كەتتىم، مەنىڭ قالعان دۇنيەمدى سەن جيىپ الارسىڭ، اقىر مەندە ۇل بالا جوق، يەسىز دۇنيە عوي»، – دەپ، اياعىنا اتىن قويىپتى. اكەم مىنا ءسوزدى وقىپ، «دۇنيەدە مەن جازىم باسقان ەكەم، ءسوزىمدى ەستىگەن ەكەن عوي، قايران دوسىم-اي» دەپ، ەسىنەن تانىپ قالادى. ەسىكتىڭ الدىندا بۇل كىسىنىڭ تالىپ جاتقانىن شەشەم كورىپ، «نە بولىپ قالدى» دەپ، ەسى شىعىپ قورقىپ، «الدە، حاسەنىمە بىردەمە بولىپ قالدى ما» دەپ ويلاپ، وعان قاراماي جۇگىرىپ ۇيگە كەلدى. مەن جاسپىن، ەشتەمەنى پارىقتاعان ۋاعىم ەمەس. ارتىنان مەن دە شىقتىم. كەلسەم اكەم ءالى تالىپ جاتىر. اكەمدى كورگەڭ سوڭ مەن شىرقىراپ باس سالىپ، جىلاپ جاتىرمىن. شەشەم ەندى قايتەرىن بىلمەي، اكەمنىڭ بەتىنە سۋ بۇرىكتى، اكەم ازدان سوڭ ەسىن جيىپ، كوزىن اشتى. زارلاپ جىلاپ، نە بولدى، نە كوردىڭ، بىرەۋ ۇردى ما، بولماسا ءبىر نارسە كوردىڭ بە، نەگە بۇيتەسىڭ دەپ شەشەم سۇراپ ەدى، اكەم ەشتەمە ەمەس دەپ ايتپادى. سول ۋايىمداعان بەتىمەن ۇيگە كەلدى. كەلگەن سوڭ: «قايران دوسىم-اي!» – دەپ جانە جىلادى. دوسىم دەگەن سوڭ شەشەمىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ: «نە بولىپتى، قامزا ءولىپ پە؟» – دەپ سۇراپ ەدى: «قاشىپ، كوشىپ كەتىپتى، ماعان تاستاپ كەتكەن حاتى مىناۋ»، – دەدى. شەشەم قاعازدى الىپ وقىسا، جازىلعان ءسوز الگى. بۇل حاتتاعى ءسوزدى ەستىگەن سوڭ مەن دە بوتاداي بوزداپ جىلاپ، بارشامىزعا ءبىر ۇلكەن قايعى بولىپ، نە قىلاردى بىلمەي قۇر جىلاۋمەن وتىردىق تا قويدىق. وسى قايعىمەن اكەم ۋازىرلىكتەن شىقتى. «ىزدەيمىن»، – دەدى. ەشبىر دەرەگىن بىلە المادى. وسى ۋايىمدا ءجۇرىپ اكەم ءوزىنىڭ ايتقان ارمانىن قىلىپ اۋىپ كەتتى. مەن داۋلەتتەن ايرىلدىم، جاي كەتۋگە اينالدى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتار بولعاندا، اكەم دۇنيەدەن قايتتى. جەتىم بالا، جەسىر قاتىن بولىپ كالدىق. اكەدەن ونشا داۋلەت بولمادى. مەن سول ۋاقىتتا ون ءۇش جاسقا كەلدىم. ءبىر كۇنى «ءبۇيتىپ وتىرمايىق، ءبىر كاسىپ ىستەيىك» دەپ، مەن كەلىپ بازاردان ءبىر بالاعان جاساپ الىپ، ىلعي حالۋا ءپىسىرىپ ساتاتىن بولدىم. جۇرت حالۋامدى ءتاتتى دەپ، ەكىنشى ءوزىمدى دە تاماشالاپ كەلدى. حالۋام ءوتىمدى بولدى، وسىمەن پايدا قىلىپ جاقسى بولىپ تۇردىم. ءيا، بۇل وسىمەن تۇرا تۇرسىن. سونىمەن قامزا سول كەتكەننەن مول كەتتى. باسقا پاتشانىڭ قول استىنا بارىپ ءۋازىر بولدى. كۇلزايرا تاماشا بولىپ ءوستى. ادام بالاسى قاراپ تۇرعانداي، ون تورتىنەن تۋعان ايداي تولىقسىدى. سونىسىنان قاۋىپتەنىپ قامزا كۇلزايرانى ەشكىمگە كورسەتپەدى. سونىمەن ول دا جاتا تۇرسىن. ەندى ەكى پەرىدەن سويلەيىك. پەرى پاتشاسىنىڭ، شىمىر، ءامىر دەگەن ەكى جول قاراۋشىسى جاڭا دۇنيە ءجۇزىن تۇگەل كەزىپ ءجۇرىپ، ءبىر جەردە كەزدەسىپ، كورگەن-بىلگەندەرىن اڭگىمە قىپ وتىرىپ، شىمىر ايتادى:

— ەي، ءامىر، مەن ءبىر نارسە كوردىم. دۇنيە جۇزىندە ءبىر ادامزاتتىڭ قىزى بار. اتى-كۇلزايرا. شىركىن-اي، مۇنشا دا كورىك بىتە بەرەدى ەكەن. كەز كەلىپ سول شاھاردىڭ ءىشىن ارالاپ ءجۇردىم. ءبىر قاراڭعى ۇيدەن ءوتىپ كەلە جاتسام، تەرەزەدەن جارىق كورىنىپ تۇر ەكەن. ەپتەپ باقىلاپ قاراسام، جاڭاعى قىز قاراڭعى ءۇيدى نۇرىمەن جارىق قىپ تۇر ەكەن. قايران بولىپ سونى پاتشاعا ايتايىن دەپ كەلە جاتىر ەدىم، – دەدى شىمىر امىرگە.

         سوندا:

— ەي، سەنىڭ ونىڭ وتىرىك. مەن ءبىر جىگىت كوردىم. اتى - حاسەن. قۇداي تاعالا بۇل سەكىلدى ادامدى دا جاراتا بەرەدى ەكەن. سەنىڭ مىنا ايتقانىڭنان ون ەسە ارتىق. ءبىر كۇنى سول ءۋازىردىڭ تۇرعان شاھارىندا كەلە جاتىر ەدىم، انادايدان ءبىر ساۋلە بەتىمە ءتۇستى. الگى ساۋلەگە قاراپ كەلدىم، كەلسەم ءبىر ناشار عانا ءۇيدىڭ ىشىنەن جارىق شىعىپ تۇر، اقىرىن عانا كەلسەم، سول ءۇيدىڭ ءىشى اينالاسىمەن جاپ-جارىق بولىپ تۇر. كىرسەم، ءۇيدىڭ ىشىندە ءبىر ناشار عانا جىگىت جاتىر. تىكەلەپ قاراساڭ كوزىڭدى شىداتپايدى. ءبىراز تۇرىپ كايتتىم. ءوزىمىزدىڭ پەرىلەردە وسى سەكىلدى جان بار ما ەكەن دەپ بايقايىن دەپ كەلە جاتىر ەدىم، – دەيدى ءامىر پەرى. شىمىر ايتتى: «سەن وتىرىك ايتاسىڭ، قىز ادەمى بولۋ كەرەك»، – دەپ. ءامىر ايتتى: «حاسەن جىگىت ادەمى»، – دەپ. شىمىر: «ەندەشە، مەن قىزدى اكەلەيىن، سەن جىگىتتى اكەل، سونان سوڭ قاتار سالىپ قارايىق، قايسى ادەمى ەكەن، ايتپەسە بىلە المايمىز»، – دەدى. ءامىر «جارايدى» دەپ، ەكەۋى قىز بەن حاسەندى الىپ كەلۋگە ءجۇرىپ كەتتى. ارى-بەرىدەن سوڭ ءامىر حاسەندى تاۋىپ الىپ، قىزدىڭ ۇيىنە الىپ كەلە جاتتى. بۇل ەكى ارادا كۇلزايرا قىزدىڭ باسىندا ءبىر حال بولىپ قالدى. ءبىر كۇنى حان اڭنان كەلە جاتىپ، ءۋازىردىڭ قىزىن كورىپ قالىپ، جان-تانىمەن عاشىق بولادى. ۇيىنە كەلىپ وتىرىپ، تاعىنا مىنگەن سوڭ ءۋازىرىن شاقىرىپ الادى دا: «سەنىڭ قىزىڭ بار ما؟» – دەپ سۇرايدى. ءۋازىر ساسىڭقىراپ: «جوق ەدى، تاقسىر»، – دەدى. پاتشا دولدانىپ: «بار قىزىن جوق دەۋىن قاراشى، الدە ماعان بەرمەيىن دەپ وتىرمىسىڭ، بەرمەگەن ونەرىڭدى كورەيىن»، – دەپ، جەندەتتى شاقىرتىپ الادى. سول كەزدە پاتشانىڭ قاھارىنا شىداماي: «تاقسىر-اي، بيتتەي تۇرا تۇرشى، ايتايىن، قىزىم بار، جاسىم بولسا كەلىپ قالدى، ءوزىڭىز كورىپ وتىرسىز، جالعىز بالا بولعان سوڭ، ءازىر ەشكىمگە بەرمەيمىن دەگەن انتىم بار ەدى، سول ۋادە بويىنشا ايتىپ سالدىم، عاپۋ ەتىڭىز، «نە قىل دەيسىز»، – دەپتى. مىنا ءسوزدى ەستىپ، پاتشا قاھارىنان قايتىپ،«قىزىڭدى ماعان بەر، ايتپەسە باسىڭدى الام» دەيدى. ءۋازىر «جارايدى» دەپ، رەنجىپ ۇيىنە كەلەدى. ءتۇسى وزگەرگەن. ەكى كوزىندە جاس بار. قاتىنى: «نەگە بۇيتەسىڭ، نە بولدى»، – دەپ سۇراپ ەدى، قامزا جىلاپ: «وسىنشا جاسقا كەلگەندە كوزىمنىڭ اعى مەن قاراسىنداي بالا ەدى، سونى پاتشا بەر دەدى، بەرمەسەڭ ۇي-ىشىڭمەن تۇگەل قىرام»، – دەدى دەپ، قامزا كوزىنىڭ جاسىن تىيا الماي وكىرىپ قويا بەرەدى. اكەسىن كورىپ كۇلزايرا شىداي الماي: «اكە، جىلاما، پاتشاعا جاۋابىن ءوزىم بەرەمىن» – دەيدى. «قاراعىم-اي، سەن نە جاۋاپ بەرە الاسىڭ»، – دەپ، اكەسى مۇڭايدى. «جوق، اكە، قىزىمنىڭ ءوزى بىلەدى دەڭىز، سونان پاتشانىڭ ءوزى كەلەدى، بولماسا كىسى جىبەرەدى»، – دەپتى كۇلزايرا. اكەسى «جارايدى» دەيدى. پاتشا ارى-بەرىدەن سوڭ شاقىرىپ الىپ: «قالىڭ مالىڭدى الىپ قىزىڭدى كەشىكتىرمەي بەر»، – دەپتى. «جارايدى، تاقسىر، قىزىمنىڭ وزىنە ءوزىڭ بارىپ سويلەس، بولماسا كىسى جىبەر، مەنىڭ دە كوزىمنىڭ اعىنداي جالعىز قىزىم ەدى، ءبىر اۋىز ءسوز سالماي بارا سالۋعا كونبەس، بولماسا بىردەمە ەتىپ ءولىپ كەتىپ جۇرەر، تۋعالى بەتى قايتپاعان بالا ەدى»، – دەپتى. مىنا سوزگە پاتشا ويىسىپ، ءبىر ءۋازىرىن جىبەردى. ءۋازىر كەپ ايتقان ەكەن، قىز: «مەن پاتشا ەكەنمىن دەپ ماساتتانباسىن، مەنىڭ تەڭىم ەمەس، قۋ ءتۇبىردى قۇشاقتاپ جاتا المايمىن، ءوز تەڭىم كەرەك، كىم بولسا دا جاس كەرەك»، – دەپتى. ءۋازىر مىنا ءسوزدى ەستىپ، پاتشاعا ايتىپ كەلەدى. بۇل ءسوز پاتشانىڭ وڭمەنىنە سالعان نايزادان كەم تيگەن جوق. «پاتشاعا قىز تيمەپتى» دەگەن سۇمدىق ءسوز ءا دەگەنشە-اق ەل اراسىنا جايىلىپ كەتتى. پاتشا دەرەۋ «وسى شاھاردان ءوزى جىندى ءبىر جاس ادام تاۋىپ اكەل» دەپ بۇيرىق قىلدى. ءۋازىر سول جەردە شاھاردى كەزىپ ءجۇرىپ ءبىر جىندى بالا تاۋىپ الدى. جاسى سول كەزدە ون بەس، ون التى شاماسىندا ەدى. الىپ كەلىپ پاتشاعا بەردى. ءۋازىر ىزالانىپ، قورلانىپ، تەرىسىنە سىيماي وتىر. حان قاھارىنا ءمىنىپ: «دەرەۋ ەكەۋىنە بۇگىن قالىڭدىق وينات، مىنا جىندى بالا كۇيەۋ بولادى. كۇلزايرانى وسى جىندىعا بەرسىن، بولمايمىن دەسە قىز دا، اكەسى دە بەتىن ايتسىن، قارسىلىققا قاھارىمدى كورسەتىپ، تۇگەل دارعا تارتام»، – دەپ، ءامىر قىلدى.

         ۋازىرىنە «تەز قايتىپ كەل» دەپ جىبەردى. ءۋازىر كەلىپ، پاتشا وسىلاي ايتادى دەپ ايتىپ ەدى، قامزا ويلانىپ، تومەن قاراپ وتىرىپ، قورلانىپ، «پاتشا نە قىلسا دا امىرىندەمىن» دەدى. ءۋازىر وسىلاي دەپ ايتتى دەدى. سول كۇنى پاتشانىڭ ءامىرى بويىنشا، كۇلزايرانى جىندىعا قوسپاق. كەش بولعان سوڭ جىندىنى كۇيەۋشىلەتىپ الىپ كەلدى. ءبىر وڭاشا ءۇيدى بوساتتىردى. توسەكتى سالىپ جىندىعا ۇقتىرىپ، نە قىلساڭ دا كۇلزايرانىڭ قاسىنا جات دەپ، ۋازىرلەرى قايتىپ كەتتى. ءبىراق جىندى نە ءبىلسىن، بارۋعا باتا الماي، كۇلزايرانىڭ قارسىسىندا تۇرادى دا الادى. بۇلار ءبۇيتىپ تۇرعاندا، ءامىر، شىمىر – ەكى پەرى مەنى الىپ جەتىپ كەلدى. شىمىر: «ۇيدە كىم بار ەكەن، مەن ءبىلىپ شىعايىن»، – دەپ ىشكە، قىزدىڭ جاتقان ۇيىنە كىردى. كەلسە، ادام سيقى جوق بىرەۋ تۇر، قىز ىزالانىپ بەتىن بۇركەپ العان ەكەن. سول جەردە شىمىر وسىلاي دا وسىلاي ەكەن دەپ امىرگە ايتىپ كەلدى. سونان ەكەۋىن سىنالىق دەدى. ءامىر، شىمىر قايتا ءجۇرىپ، جىندىنى الىپ شىعىپ، دالاعا اپارىپ، جاسىرا سالىپ، مەنى ۇيگە الىپ كىردى. كىرسەم قىز كىشكەنە تىنىشتانىپ ۇيىقتاپ قالىپتى. پەرىلەر مەنى قاسىنا اكەپ جاتقىزدى. ەندى وزدەرى كەيىنىرەك بارىپ تۇردى. مىناۋ جاقسى دەپ ايتا الماي، ەندى بىلاي قىلايىق دەپ، ءامىر پەرى ايتتى: «ءبىرى ۇيىقتاعاندا ءبىرىن وياتايىق، قايسىسى بەتىنەن بۇرىن سۇيسە سول سۇلۋ»، – دەدى. ءسويتىپ كەلىپ مەنى وياتادى. سونان سوڭ كوزىمدى اشىپ قاراسام، ءبىر ءتۇرلى قوش ءيىستى، تازا اۋالى، جىبەك پەن تورعىننان باسقا ەشتەڭە توسەلمەگەن ۇيدە جاتىرمىن. قاسىمدا ءبىر قىز جاتىر. مىنا ءحالدى وزىمە سىيعىزا الماي قايران بولىپ، كۇلزايراعا قاراپ وتىردىم. ونە بويىم بالقىپ، دەنەم شىمىرلاپ، قۇداي مىنا ءحالدى ماعان كورسەتەدى ەكەن-اۋ دەپ، ىستىق جاس كوزىمنەن شىعىپ كەتتى. نە قىلارىمدى بىلمەي، باسقاعا قاراۋعا دارمەنىم جوق، ەشتەڭە دەي الماي جالتاقتاپ، ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە دەپ قارادىم دا وتىردىم. وياتايىن دەپ ەدىم پەرى سوعىپ كەتە مە دەپ قورقىپ، وياتا المادىم. ءسويتىپ وتىر ەدىم بار بويىم بالقىپ، ۇيقىم كەپ، ەرىكسىزدەن ەرىكسىز ۇيىقتاپ قالدىم. مەن ۇيىقتاعان سوڭ كۇلزايرانى وياتادى. ول ويانىپ، شوشىنىپ، الدە ۇيىقتاعان سوڭ قاسىما كەلىپ جاتقان جىندى ما دەپ ويلاپ، مۇنىمەن ءبۇيتىپ ءومىر وتكىزگەنشە، ولەيىن دەپ ءوڭى بۇزىلىپ ۇشىپ تۇرا كەلەدى. قاراپ، ءبىر تاماشا، ادامعا ۇقساماعان، وزىنە تەڭدەس ءبىر جىگىتتى كورەدى. مەن ۇيىقتاپ جاتىرمىن. سول جەردە كۇلزايرا قۋانىپ، ءوزىن-وزى ۇستاي الماي مەنىڭ بەتىمنەن ءسۇيىپ الادى. ونان مەن سەسكەنىپ ويانىپ تۇرا كەلدىم. ەكەۋمىز سول جەردە قۇشاقتاسىپ، باستان وتكەن وقيعا ءحالدى ايتتىق. سول ۋاقىت تاڭعا جاقىنداپ قالعان ۋاقىت ەدى. پەشپەتىم، بوركىم بار، كيىمنىڭ ءبارىن شەشىپ قويعام. ەكەۋمىز امانداسقان سوڭ باسقا ءسوزدى قويىپ، كوڭىلدىڭ نەسىبەسىن تويعىزدىق. سودان سوڭ ەكەۋمىز بىردەي ماۋجىراپ، سول قۇشاقتاسقان بويىمىزبەن ۇيىقتاپ قالىپپىز. ءبىر ۋاقىتتا ويانىپ كوزىمدى اشسام، نە وندا ەمەس، نە مۇندا ەمەس، ءبىر كورىپ-بىلمەگەن، سىرتىن شىر اينالا قورعان سوققان شاھاردىڭ سىرتىندا جاتىرمىن. ەسىم كەتىپ، نە بولعانىمدى بىلمەي باسىم شىر اينالدى. سويتسەم، ءبىز ۇيىقتاعاننان كەيىن ەكى پەرى مەنى الىپتى دا كەتىپتى. تاڭ اتىپتى، باسىمدى كوتەرىپ قاراسام بىلمەگەن جەر، ەندى كۇلزايرا ەستەن كەتە مە، كوزىمنەن جاس اعا بەردى. نە قىلارىمدى بىلمەي، قورعاندى جاعالاپ ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدىم، قوينىمدا ءبىر نارسە سىرتىلدايدى. الىپ قاراسام، ءتورت بۇكتەلگەن قاعاز ەكەن. اشىپ قاراسام بارلىق بولعان ۋاقيعانى جازىپ كەتكەن. ەسىم شىعىپ، مىنانى كورگەن سوڭ قايعى باسىپ، ەندى ەشكىمگە ولىمتىگىمدى كورسەتپەيىن، ءبارىبىر كۇلزايرا تابىلماسا، مەندە تىرشىلىك جوق دەپ ويلادىم. ءبىراق كۇلزايرانىڭ تۇرعان جەرىن جازباپتى. وسىمەن نە قىلارىمدى بىلمەي قاڭعىپ ءجۇرىپ كەتتىم. بىرنەشە ۋاقىت جول ءجۇرىپ، قارنىم اشىپ، ەسىم كەتىپ، جۇدەپ كەلە جاتىپ ويلادىم. «قوي، ءبۇيتىپ ولگەنشە، تەز ولەيىن دەپ، ءبىر ۇلكەن دارياعا كەلىپ، سەكىرىپ ولەيىن»، – دەپ تۇرعاندا جوعارىدان ءبىر داۋىس:«ەي، بەيشارا، تۇسپە، نەگە كەتەسىڭ. انا تۇرعان بەيىتكە بارساڭ مۇراتىڭ حاسىل بولادى»، – دەدى. مۇندا كەلىپ، ساندالىپ، مۇراتىم قالاي حاسىل بولادى دەپ ويلانىپ وتىر ەدىم، مىنا كىسى كەلدى، – دەپ، وزىنەن كەيىن كەلگەن ءبىر ءدارۋىشتى كەرسەتتى. بۇل ءتورت ءدارۋىش اڭگىمەلەرىن اياقتاپ بولىپ وتىرعاندا سىرتتان ءبىر ادام:

— اسسالاۋماعالايكۇم، – دەپ كىرىپ كەلدى. بۇعان ءبارى دە قاراپ قالدى.

— جوعارى شىعىڭىز، – دەدى وتىرعان دارۋىشتەر.

كەلگەن كىسى:

— جوق، وتىرا بەرىڭدەر، مەنىڭ ايتاتىن ءبىر ءسوزىم بار. ول قايسى دەسەڭىزدەر، مەن ءوزىم پاتشا ەدىم، جاسىم مىناۋ، ورتا جاسقا كەلدىم. ءبىر كۇنى تۇسىمدە اكەم: «قارا اۋليەنىڭ بەيىتىنە بارساڭ، ىشىندە ءتورت ءدارۋىش وتىرادى، سويلەسىپ، سونىڭ ءسوزىن ابدەن بىتىرگەن سوڭ قاتىنىڭ ۇل تاۋىپ، مۇراتىڭ حاسىل بولادى»، – دەدى. مىنە، مەنىڭ كەلگەنىمە بۇگىن ءبىر جىل بولدى. سىزدەر دە سوزدەرىڭىزدى بىتىردىڭىزدەر. جاڭا عانا ءبىر كىسى: «ايەلىڭىز ۇل تاپتى»، – دەپ ءسۇيىنشى سۇراپ كەلدى. سىزدەردىڭ ارقاڭىزدا قۇداي مۇراتىمدى حاسىل قىلدى. ەندى ءجۇرىپ بىزدىكىنە قوناق بولىڭىزدار. جايلارىڭىزدى ءبىلدىم، شاما كەلسە، كومەك قىلايىن، كوپتەن ەل كورمەي جۇرگەن شىعارسىزدار، – دەدى. پاتشانىڭ ءسوزىن ەستىپ، قالاي قىلامىز دەپ، دارۋىشتەر اقىلداسقان كىسىشە، ءبىرىنىڭ بەتىنە ءبىرى قارادى. «بۇل قالاي، ءارۋاق وتىرىك ايتا ما، مۇراتىمىز قانە حاسىل بولعانى؟» – دەپ، كوزدەرىمەن يشاراتتاپ سويلەستى. سوندا بىرەۋى وتىرىپ:

— كوزىم ءالى ەشتەڭەگە جەتكەن جوق، جۇرىڭدەر، بارايىق، – دەدى. بارلىعى دا: «بارساق بارايىق»، – دەپ، پاتشانىڭ ۇيىنە كەلدى. كەلسە، ەلىنىڭ ءبارى قۋانىشتى. ونىڭ ۇستىنە بۇلار كەلدى. پاتشا ۇيىنە كىرگىزدى. بالانى وراپ قويىپتى. توي قىلىپ جاتىر. ءسويتىپ وتىرعاندا «بالا جوق» دەپ بىرەۋ كەلدى. ءبارىنىڭ دە ەسى شىعىپ كەتتى. جۇگىرىپ قاتىنىنا كەلسە، بالا جوق. قاتىنىنىڭ كوزى بۇلاۋداي. پاتشانىڭ ەسى شىعىپ، تالىپ كەتتى. ءبىرازدان سوڭ سۋ بۇركىپ تۇرعىزىپ الدى. پاتشانىڭ كوزى كۇندىز-تۇنى جىلاۋمەن بولدى. وسىمەن ءۇش كۇن ءوتتى. پاتشا «يا، قۇداي ءوزىڭ الدىڭ با، نە عاجاپ بولعانىن بىلمەدىم، اللا» دەپ جىلاپ الدى. ءسويتىپ وتىرعاندا بىرەۋ تاعى جۇگىرىپ كەلدى، «بالا تابىلدى» دەپ. پاتشا قۋانىپ، بالاسىن اكەلدىرىپ كوردى. ءسويتىپ قۋانىسىپ وتىرعاندا بىرەۋ بالانى وراعان كىلەمدى جايدى. بالانى اكەلىپ تاستاعان دا وسى كىلەم ەكەن. جۇرت كىلەمدى تاماشالاپ، قاراپ وتىرسا، ءبىر ءوزى قانشاما دۇنيە-مالعا تۇراتىنداي. جۇرت كىلەمدى جايىپ قويىپ ۇستىنە وتىرىستى. ۇستىنە پاتشا، ءتورت ءدارۋىش بەسەۋى وتىرۋى مۇڭ ەكەن، كىلەم الىپ ۇشىپ جونەلدى. ۇشىرىپ وتىرىپ ءبىر قيىن قۇزدىڭ، تاۋدىڭ اراسىنا سالعان شاھارعا الىپ كەلىپ، التىن سارايدىڭ الدىنا ءتۇسىردى. ارى-بەرىدەن سوڭ پەرىلەر قاپتاپ شىعىپ، قۇرمەتتەپ، بۇلاردى قارسى الدى. سارايعا كەلسە، التىن تاقتىڭ ۇستىندە پاتشا وتىر ەكەن. ورتاسىنان ورىن بەردى. بۇلار وتىرعان سوڭ پەرى پاتشاسى ءسوز باستادى:

— مەنىڭ سىزدەردى الدىرىپ وتىرعانىم، مەنىڭ ايەلىم بوسانىپ قىز تاۋىپ ەدى. سونان ءبىر شابارماندى دۇنيەجۇزىن ارالاپ بۇگىن وسى مەنىڭ قاتىنىم بوسانعان كۇنى كىمنىڭ قاتىنى بوسانىپ ۇل تاپسا، سونى الىپ كەل دەپ ەدىم، سول كۇنى سەنىڭ قاتىنىڭ بوسانىپ ۇل تاپقان ەكەن. سونان سوڭ ەكى بالانىڭ بىرىنە-بىرىنىڭ كوزى ۇيرەنسىن دەپ ءۇش كۇن مۇندا، ءۇش كۇن وندا اپارىپ تاستايتىنىم سول، – دەدى. پەرىنىڭ پاتشاسى: «ەندى اسىقپاڭدار، قۇداي قوسقان قۇدا بولدىق»، – دەدى. پەرى پاتشاسى وسىنى ايتتى دا ادام كورمەگەن ويىن-ساۋىق ىستەپ كورسەتتى. بىرىمەن-بىرى كۇرەسكەندە، ويناپ، قىلىش شابىسقاندا، قۇداي مىنالاردىڭ قاسىنا جولاتا كورمە دەگەندەيسىڭ. سەبەپ، ەكى پەرى الىسا كەتكەندە، ءبىرىن-بىرى جىعىپ سالىپ، قىلىشپەن ەكى ءبولىپ، قانىن اعىزىپ تاستايدى. ارى-بەرىدەن سوڭ «ءبىسمىللا، ۇيىقتاپ كەتىپپىن» دەپ، تۇرا كەلىپ جانە الىسادى. وسىنداي ويىندارمەن ەكى كۇن ءوتتى. ەرتەڭىنە تۇرعان سوڭ پەرى پاتشاسى: «ساياحاتقا شىعايىق، جەر ارالايىق، ءسىز كەلگەن سوڭ ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى كورىپ كەتىڭىز»، – دەپ، ءتورت ءدارۋىش، جانە پاتشا بەسەۋىن ءبىر كىلەمگە مىنگىزىپ ۇشىپ جونەلدى. زۋىلداتىپ كەلە جاتتى. بۇلار وزدەرىنەن-وزدەرى جاندارىنان كۇدەر ءۇزىپ، بولماسا انا جولداستارىمىزبەن قوشتاسا المادىق دەسىپ كەلەدى. ءارقايسىسى ىشتەرىنەن ءسۇيتىپ ۇشىپ كەلە جاتىر ەدى، پەرى پاتشاسى تۇرا قالىپ: «ەي، قۇدالار، مىنا ادامزاتتىڭ ءبارى جينالىپ، نەگە ءبۇيتىپ كۇڭىرەنىپ جاتىر»، – دەپ سۇرادى. دارۋىشتەر:«بىلمەيمىز، ءبىزدىڭ كوزىمىز جەتپەيدى»، – دەدى. ەندى شەتىنەن بارىپ كورەيىك دەپ، تاياپ كەلىپ، پەرى پاتشاسى تومەن قاراعان ۋاقىتتا، مۇراتقان بوزداپ قويا بەردى. الدەن ۋاقىتتا ەسىنەن تانىپ قۇلاپ كەتتى. پەرى پاتشاسى «بۇعان نە بولدى» دەپ، ءبىر ءدارىنى مۇرنىنا يىسكەتىپ ەدى، مۇراتقان ۇشىپ تۇرا كەلدى. «ەي، شىراعىم، ساعان نە بولدى، مۇنىڭ قالاي، نەگە ءبۇيتتىڭ؟» – دەپ ەدى، ول ءحالىن ايتۋعا اۋزى كەلمەي، كەمسەڭدەپ جىلاي بەردى. قاسىنداعى ءدارۋىشتىڭ بىرەۋى: «تاقسىر، مۇنىڭ جىلايتىنى مىناۋ بولۋ كەرەك»، – دەي بەرگەندە، مۇراتقان وكسىگىن باسىپ، «مەن ءوزىم ايتايىن» دەپ، سول جەردە باستان-اياق ءحالىن ايتتى.

— اناۋ تۇرعان سول كوك وگىزدىڭ يەسى، جىلاپ وتىرعان سول، عاشىعى وسى كۇنگە دەيىن شالا-جانسار، سونى قايتەرىن بىلمەي، ءومىرىن جىلاۋمەن الىپ كەلە جاتىر. اناۋ جاتىر. اناۋ جينالعان سول جىگىتتىڭ ەلى، انانىڭ قايعىسىنا ءالى دە كۇيزەلەدى، – دەدى. مۇراتقان مۇنى ايتقاندا پەرى پاتشاسى: «كەلگەننەن بەرى ءحالىڭدى نەگە ايتپاعانسىڭ»، – دەپ، ىزالانىپ: «ول جىگىتتىڭ ءىسمياعزامىن اكەتكەن پەرىنىڭ اتىن بىلمەيسىڭ بە؟» – دەپ سۇرادى.

— جوق، بىلمەيمىن، ءبىراق سول پەرى جاۋھارنەگىنىڭ شاھارىنان دەپ ەدى، – دەدى مۇراتقان. مۇنى ەستىپ الىپ، پەرى پاتشاسى الىپ كەل دەپ بۇيرىق قىلدى. باياعى شىمىر توقتاماي ساباپ كەتتى. ول كەلگەنشە قالعان ءۇش ءدارۋىش: قايدارحان، زەينەل، حاسەن ۇشەۋى دە جىلاپ قويا بەردى.

—يا، ەندى سىزدەر حالدەرىڭىزدى ايتىڭىزدارشى، – دەدى پەرى پاتشاسى. «مەن ايتام، مەن ايتام» دەپ، ۇشەۋى تالاسا بەرگەندە وڭ جاعىندا وتىرعان زەينەلگە: «سەن ايتشى»، – دەدى. ول دا اكەسىنىڭ ولگەنىن، ءۋازىر ونىڭ ورنىنا پاتشا بولعانىن، ونان ونى قۋىپ شىققانىن، ونان پەرى پاتشاسىنا بارىپ، مايمىل سۋرەتىن الماق بولىپ، ءوزىن قىزعا جۇمساعانىن، ول قىزعا عاشىق بولعانىن، اقىرىندا پەرى پاتشاسى سونىڭ ءبىرىن دە بەرمەي قۋىپ جىبەرگەنىن باستان-اياق ايتىپ بەردى. «وڭكەي نالەت» دەپ دولدانىپ، پەرى پاتشاسى ءامىر دەگەن شابارمانىن شاقىرىپ الىپ: «سەن قىلىمدا شاھارىنىڭ پاتشاسىن تەز بارىپ الىپ كەل»، – دەپ، بۇيرىق قىلدى.

— ەكىنشى كىمدە قانداي ارىز بار، – دەدى. پەرى پاتشاسى تاعى دا وڭ جاعىنا قاراپ، قايدارحانعا ايتتى.

         قايدارحان تۇرىپ:

— مەن دە ءبىر سورلى بولىپ ءجۇرىپ سىزگە كەز كەلدىم. ارۋاقتىڭ تۇسىمدە بەرگەن ايانى الدە ءسىز شىعارسىز. وقيعاڭدى بىرەۋگە ايتىپ تامامداساڭ، مۇراتىڭا جەتەرسىڭ دەگەن ەدى، تامام ەتىپ ايتىپ بولعان سوڭ سىزگە كەز بولىپ وتىرمىن، – دەدى. بۇل قايدارحان اڭ اۋلاپ شىققانىن، ونان كيىك كەزىگىپ ونى قۋعانىن، ونان ۇلى سۋدان ءوتىپ سارايعا كەلگەنىن، ونان كۇلاندانىڭ سۋرەتىن كورگەنىن، شالدان بارلىق وقيعانىڭ جايىن ەستىگەنىن، ونان كەمەگە ءمىنىپ، ونان قاشىپ قۇتىلعانىن، ونان بەيىتكە كەلگەنىن، سونان وسى پاتشانىڭ وزىنە جولىققانىنا دەيىن ايتىپ ءوتتى.

         سونان سوڭ پەرى پاتشاسى ءبىر شابارمانىن تاعى شاقىرتىپ الىپ: «تەز بارىپ، ادامزات ۇرمايا شاھارىنىڭ قىزى كۇلاندانى الىپ كەل»، – دەپ جىبەرەدى.

---