InfoHub Logo

شۇبىرتپالى اعىباي باتىردى كەنەسارى «اق جولىم» دەيدى ەكەن. ناۋرىزباي ەرجەتىپ، اجەتكە جاراعان سوڭ، ناۋرىزبايعا بەلدى ات كەرەك بولىپتى. ارقادان تاڭداپ مىنگەن بىرنەشە اتتار مەرتىگىپ، نە شابىستى كوتەرە الماي قالا بەرىپتى. كەنەسارى ءبىر كۇنى اعىبايدى شاقىرىپ الىپ:

— اق جولىم! مىنا ناۋرىزباي ەرجەتتى، ءتىلىم تاسقا بولسىن، ناۋرىزبايدىڭ وزىنە لايىقتى ءبىر اتى جوق. مىنگەن اتتارى شىداماي جاتىر. ناۋرىزبايدىڭ وزىنە لايىقتى ءبىر ات تاۋىپ بەر. مىنا تۇركىمەن، اراب ەلدەرىندە «سەركە سان»... دەگەن جىلقى تۇقىمى بار. سونىڭ ءبىرىن اكەپ، ناۋرىزبايعا مىنگىزبەسەڭ، مەنىڭ حاندىعىمنان، سەنىڭ ەرلىگىڭنەن نە پايدا؟ وزىنە سەرىك ەمەس اتپەن ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگى مەن سەرىلىك ەڭبەگى ەش بولماي ما؟ — دەپتى. كەنەسارى اعىبايعا لايىق ەكى جولداس، ازىق-تۇلىك بەرىپ: «جولىڭ بولسىن!» — دەپ باتاسىن بەرىپ جونەلتىپتى.

اعىباي سول بەتىمەن ءجۇرىپ، بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ، ءبىر قىراتقا ءبىر جولداسىن قاراۋىلعا قويىپ، ءبىر جولداسىنا: «اس دايارلا»، — دەپ ءوزى جاتا كەتىپتى. شارشاپ كەلە جاتقان ادام جاتىسىمەن كوزى ءىلىنىپ، قور ەتە ءتۇسىپتى. انا كۇزەتتە تۇرعان ادام دا قالعىپ كەتىپتى. جات ەكىنشى ءبىر ادام قىردان شىعا كەلىپتى دە، ۇيىقتاپ جاتقان اعىبايعا تۋرا ءجۇرىپ كەلىپ، اس ءپىسىرىپ وتىرعان جىگىتكە قاراپتى. ول جىگىت: «انا كۇزەتشى قايدا؟ اعىبايدى وياتايىن با؟» — دەپ تۇرعاندا، انا ادام اعىبايعا قاراپتى دا: «جولىم بولادى ەكەن»، — دەپ، ءپىسىپ تۇرعان استى ءىشىپ، وزدىگىنەن باتا قىلىپ، جۇرە بەرىپتى. اس پىسىرگەن جىگىت اڭ-تاڭ بولىپ، قۇتى قاشىپ تۇرعاندا، انا جىگىت ويانىپ، قوسقا شاۋىپ، انا ادامدى سۇراپتى. اس پىسىرگەن جىگىت اعىبايدى وياتىپ، انا ادامنىڭ كەلگەنىن، وزدەرىنىڭ قاپالىعىن ايتىپ، وكىنىپ وتىرىپتى. كەلگەن ادامنىڭ ءتۇسىنىڭ سۋىقتىعىن، مىنگەن اتىنىڭ جات ەكەندىگىن، قارۋ-جاراقتى ەكەندىگىن ايتىپتى. اعىباي ورنىنان تۇرا كەلە: «اي، جولداس جامان بولسا، جاۋ الار!» دەگەن وسى، — دەپ، كەتكەن ادامنىڭ ارتىنان تۇرا قۋىپتى. ءبىرازدان كەيىن قۋىپ جەتىپ، سالەم بەرىپ: «اي، كىمسىڭ؟» — دەپتى. انا ادام: «مەن — جولاۋشىمىن»، — دەپ قايرىلماي جۇرە بەرىپتى.

اعىباي مۇنىسىنا قاپالانىپ، سويىلىن الىپ ۇمتىلىپتى. انا ادام «قوي، ويناما!» — دەپ، شوقپارىن جۇلىپ العاندا، اعىباي ۇشىپ كەتە جازداپتى. اعىباي شاماسىنىڭ كەلمەيتىنىن ءبىلىپ: «ءجون سۇراسام، ايتپايدى. نە دە بولسا، بۇل قايدا بارار ەكەن؟» — دەپ، ءبىر كوزى ارتىندا، ءبىر كوزى انا ادامدا، سوڭىنان ەرىپتى دە وتىرىپتى. ءبىر قىردان اسقان سوڭ، ءبىر توپ جىلقى مەن ءبىر قوسقا كەزدەسىپتى. جىلقى شەتىندە كەلە جاتقان ەكى ادامدى كورگەن جىلقىشى قوجانداپ قارسى شىققان ەكەن، انا ادام:

— اي، سەندە مەنىڭ جۇمىسىم جوق. انا مەنىڭ جىلقىمدى العان باتىرىڭ، مەنىڭ جاۋىم قايدا؟ — دەپتى. انا جىگىت ساسىپ قالىپ:

— قوستا دەمالىپ جاتىر، — دەپتى.

بۇل ادام قوسقا تۋرا باستاپتى. اعىباي ەرە قوسقا كەلىپتى.

سوندا انا ادام:

— اي، زالىم، اتا دۇشپانىم ەدىڭ، الىستان ارباپ، جاقىنعا جولاماي ءجۇرۋشى ەدىڭ، جەلىمدى قيىپ، كونەگىمدى ءىلىپ، جىلقىمدى قۋىپ كەتىپ، ءماز بولىپ جاتىرمىسىڭ؟ — دەپ اتتان تۇسە قالعاندا،

— كەلدىڭ بە؟ — دەپ اناۋ دا ۇشىپ تۇرا كەلىپ، الىسا كەتىپتى دە، مىنا كەلگەن ادامدى الىپ سوعىپتى دا، ۇستىنە اتتاي ءمىنىپ الىپ:

— ولەر جەرىڭ وسى شىعار! — دەپ قانجارىن الا باستاعاندا، استىندا جاتىپ:

— اي، الا تۋلى ابىلايدىڭ ءارۋاعى، اق جولدى اعىبايدىڭ ءارۋاعى قولداي كور! — دەپ، استىندا بۇلقىنىپتى. سوندا اتىن اتاپ، سىيىنعان سوڭ، اعىباي:

— اي، سەن، توقتا! ولگەن ابىلايدىڭ تۋىن ۇستاعان اق جولدى اعىباي مەنمىن، — دەگەندە، انا ۇستىندەگى ادام: «ا... ا»، دەپ قانجارى قولىندا، ۇشىپ تۇرا كەلىپ:

— ياپىرم-اي، ءسىز اعىبايسىز با؟ كەشىرىڭىز! ءسىزدى بىلمەي، مىنا دۇشپانىما قايرات ەتتىم، كەشىرىڭىز؟! — دەپ اناداي جەرگە بارىپ تۇرىپتى.

مانا اعىبايدىڭ اسىن ءىشىپ، ارتىنان كەلگەندە، ءجونىن ايتپاي، شوقپارىن قاعىپ جىبەرگەن ەندى مىنا جىگىتتىڭ استىنا ءتۇسىپ جاتقان ادام: «ياپىرم-اي، اق جولدى اعىباي ءسىز بە؟» — دەپ ورنىنان تۇرىپ، اعىبايدىڭ قولىن الىپ، كەشىرىم سۇراپتى. اعىباي اڭ-تاڭ بولىپ تۇرىپ، ەكەۋىنىڭ تۇرعان قالپىندا ءجونىن سۇراپتى. سوندا ماناعى ادام ايتىپتى:

— مەن — مىنا اداي دەگەن ەلمىن. ومىرىمدە مىنا تۇركىمەنمەن جاۋلاسىپ كەلە جاتىر ەدىم. ءوزىم ەلدە جوقتا «مىنا جاۋىم ەلىمدى شاۋىپ، قوسىمدى جىعىپ، توبىمدى قۋىپ كەتتى» دەپ ەستىپ، مۇنى قۋامىن دەپ، قارت انام بار ەدى، كەلىپ باتاسىن العانىمدا: «بالام جولىڭ بولسىن! وسى جولىڭدا، اق تۋلى ابىلايدىڭ تۋىن ۇستاعان اق جولدى اعىباي جولداس بولسىن!» — دەپ باتاسىن بەرگەندە، دەنەم تىتىركەنىپ، ماڭدايىمنان تەرىم شىقتى دا، ءجۇرىپ كەتتىم.

انامنىڭ وسى ءسوزى جولشىباي ەسىمنەن كەتپەدى. جولدا ءبىر جولاۋشىلارعا جولىعىپ، بوگەلەيىن دەپ ەدىم، ءبىراق كوڭىلىمە ولقى كەلىپ، جارىماي ءدامىن عانا ءىشىپ جۇرە بەردىم. جولدا قۋىپ كەلىپ ماعان قايرات ەتىپ ەدىڭ. ونشا قايراتتى، مىقتى قول سىقىلدى كورىنبەدى. مەن دە الدىمدا ىزدەپ كەلە جاتقان جاۋىم بولعان سوڭ، ساعان كوڭىلىمدى بۇرمادىم. ءسويتىپ، مىنا اتا جاۋىممەن الىسا كەتكەندە، اياعىم تايىپ، قاپىدا استىنا تۇسكەنىمدە، ءارۋاعى ەسىمدە كەلە جاتقان «ابىلايدىڭ تۋى مەن اعىبايدىڭ ءارۋاعىنا سىيىندىم، سوندا «اق جولدى اعىباي — مەنمىن»، — دەگەنىڭدە مىنا جاۋىمنىڭ ۇستىمنەن تۇرا كەلىپ، مەنى بوساتىپ جىبەرگەنىنە تاڭىرقاپ تۇرمىن، — دەپتى.

سوندا الگى جىلقى ايداپ دەم العان جىگىت ايتىپتى:

— مەنىڭ ەلىم — تۇرىكمەندىك، ءوزىم — تۇرىكمەننىڭ باتىرىمىن. قازاق ىشىندە اداي ەلى تۇركىمەن ەلىنىڭ دۇشپانى. ەلىمىزدى بىرنەشە شاۋىپ، مازاسىن الىپ، مالىن قۋىپ، ايداپ كەتىپ جۇرگەن وسى مىنا تۇرعان قازاق نەشە ايقاستا ءبىر كەزدەسپەي ءجۇرۋشى ەدى. بۇگىن قولىما ءتۇسىپ ەدى. ءسىز شىن اعىباي بولساڭىز كەرەك، دەنەم تىتىرەنىپ، جۇرەگىم لوبىلىپ، مىنا دۇشپانىمنىڭ ۇستىنەن قالاي تۇرعانىمدى بىلمەي قالدىم. ال، اعىباي باتىر، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا «باتىر اعاي» دەگەن ەلىمىزدىڭ ماقالى بار عوي، «عافۋ ەتىڭىز» دەپ تومەن ءيىلىپ، كىشىلىك ەتتى دە: «وسى ولجام سىزدىكى»، — دەدى.

اعىباي بۇلارعا سىر بىلدىرمەدى. ەكەۋىن ەكى جاعىنا وتىرعىزىپ، وتكەندەردىڭ ونەگەلى ءسوزىن ايتىپ: «ەكەۋىڭ ەكى ەلدىڭ باتىرى ەكەنسىڭدەر. ءبۇيتىپ جاۋلاسا بەرمەي، تاتۋ بولىڭدار»، — دەپتى.

ەكى باتىر قول الىسىپ، قۇشاقتاسىپ، توستەرىن تاقاسىپ: «دوس بولدىق»، — دەپتى.

سول جەردە ءۇش باتىر قوشتاسىپ، ايىرىلماقشى بولىپتى. تۇرىكمەن باتىرى ەلىنە قايتپاقشى بولعان سوڭ، ماناعى ايداعان جىلقىنى ۇشكە ءبولىپ، ءبىر بولىگىن بەرىپتى، تۇرىكمەن جىگىتى اعىبايعا استىنداعى اتىن مىنگىزىپتى.

تۇرىكمەن جىگىتىن شىعارىپ سالعان سوڭ، ەلگە تامان بەتتەپ، ەكى باتىر ايىرىلماقشى بولىپتى. سوندا ماناعى اداي باتىرى ايتىپتى:

— ۋا، اعىباي! «بيىك تاۋدىڭ قاسىنا بارما» دەگەن بار ەدى. الاشقا اتاعىڭ شىققان ءارۋاعىڭ بولماسا، باتىرلىق اڭعال مىنەزىڭ بولماسا، كۇنىڭ جۇرت ماقتارلىق ەمەس ەكەن. ەندى تۇرىكمەن باتىرىنان ات الدىڭ. مەنەن مىنا جىلقىنىڭ ءبارىن ال. مەنىڭ ولجام از ەمەس: ءبىرىنشى، اجالدان جانىم قالدى؛ ەكىنشى، اتا جاۋىمەن قول الىسىپ، دوس بولدىم؛ ءۇشىنشى، «ومىرىمدە ءبىر كورسەم» دەپ ءجۇرۋشى ەدىم. مىنە، تار جەردە كەزدەسىپ، شاراپاتىڭ ءتيدى. حالىق اۋزىندا «اق جولدى اعىباي» دەگەن اتاق تاۋىپ قويىلعان ەكەن، ءارۋاعىڭنان اينالايىن! — دەپتى.

اعىباي ول ادامعا رازى بولىپ، ونىڭ ەلىنە كەلىپ، كوپ ولجامەن ەلىنە قايتىپتى.

اتاقتى ناۋرىزبايدىڭ اقاۋىز اتى سول تۇرىكمەن باتىرىنىڭ اعىبايعا بەرگەن اتى ەدى دەيدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ناۋرىزبايدىڭ قارىنداسى

ناۋرىزبايدىڭ جولبارىستى ءولتىرۋى

قۇرمانقۇلدىڭ ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگىنە ريزا بولۋى

---