الدار كوسە مەن قوجاناسىر
الدار كوسە مەن قوجاناسىر
1. الدار كوسە
الدار كوسە مەن شايتان بىرلەسىپ بيداي ەگەدى. ەگىن پىسكەن سوڭ ورىپ، باستىرىپ، بيدايىن ءبىر بولەك، سالامىن ءبىر بولەك قويىپتى دا، شايتانعا كورسەتىپ ايتىپتى:«كوبىن الاسىڭ با؟ ازىن الاسىڭ با؟» – دەپ، شايتان: «كوبىن الامىن!» – دەپتى. كوبى مىناۋ دەپ، سالامدى شايتانعا بەرىپ، بيداي بىتكەندى ءوزى الىپتى.
* * *
ءبىر كۇنى الدار كوسە مەن شايتان ەكەۋى تۇلكى قۋىپ سوعىپ الىپ، قاي جاسى ۇلكەنىمىز الايىق دەيدى.
الدار كوسە شايتانعا: «كانى، سەن نەشەدەسىڭ؟ جاسىڭدى ايت»،– دەيدى. شايتان: «مەن تۋعاندا كوك تاباقتاي عانا، جەر كەسەدەي عانا ەدى»، – دەيدى. الدار كوسە ەڭىرەپ قويا بەرەدى. شايتان:
«نەگە جىلايسىڭ؟» – دەيدى. «مەنىڭ ۇلكەن بالام ناق سول جىلى تۋىپ ەدى، قۇرداس ەكەن - اۋ دەپ جىلاپ تۇرمىن»، – دەپتى. ءسۇيتىپ، الدار كوسە ۇلكەن شىعىپ، تۇلكىنى الادى.
2. قوجاناسىر
قوجاناسىر جارلى بولعان ادام. ءبىر كۇنى جاياۋ كىرە تاسىپ، كاسىپ قىلىپ، تاماق اسىراماق بولعان. بازارعا كەلىپ، جاياۋ كىرەشىلەردىڭ جانىندا تۇرعاندا، ءبىر ساندىقكەسە، شىنى - اياق، تاس تاباق سياقتى شەتىن نارسەلەردى الىپ بارۋعا جالدانباقشى بولادى. نارسە يەسى ايتادى:«الىپ بارۋ اقىڭا مەن ساعان ءۇشاۋىز ماعىنالى، قاسيەتتى ءسوز ۇيرەتەمىن»، – دەيدى. اقشا باسقالاردان دا تابىلادى عوي، مۇنىڭ قاسيەتتى، زور ماعىنالى سوزدەرىن ەستىپ قالايىن دەگەن ويمەن قوجاناسىر جارايدى دەيدى.
ساندىقتى كوتەرىپ يەسىنە ەرىپ كەلە جاتىپ، ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ: «قانە، قاسيەتتى ماعىنالى سوزدەرىڭىزدى ايتساڭىز ەكەن»، – دەيدى. جالداۋشى ايتادى: «ءبىرىنشى ءسوز مىناۋ: ەگەردە بىرەۋ اشتىق توقتىقتان جاقسى دەسە، ەش ۋاقىتتا نانباعايسىڭ!».
«جاقسى، بۇل بەك ماعىنالى ءسوز ەكەن»، – دەيدى قوجاناسىر.
تاعى ءبىراز جۇرگەن سوڭ: «ەندى ەكىنشى ءسوزىڭدى ايتساڭ ەكەن»،– دەيدى. جالداۋشى ايتادى: «ەكىنشى ءسوز مىناۋ: اتتىدان جاياۋ ءجۇرۋ جانعا تىنىش دەسە، ەش ۋاقىتتا نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
«بۇدا زور ماعىنالى ءسوز ەكەن»، – دەيدى قوجاناسىر.
ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ قاقپاعا كىرەردىڭ الدىندا تۇرىپ: «ەندى ءۇشىنشى ءسوزىڭدى ايتساڭ ەكەن»، – دەيدى. «ءۇشىنشى ءسوزىم: ەگەردە جاياۋ كىرەشىنىڭ سەنەن دە اقىلسىزىراعى بار دەۋشى بولسا، اسىلان نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
قوجاناسىر توبەسىندەگى ساندىقتى جەرگە الىپ ۇرىپ: «ەگەر - دە بىرەۋ بۇ ساندىقتىڭ ىشىندە سىنباي قالعان نارسە بار دەسە، ەشۋاقىتتا سەن دە نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
1. قوجاناسىر اقىلى
جيىن ءۇي. جيىلعان جۇرت. اركىم مىنبەگە شىعىپ، جۇرتقا بىلگەن اقىلىن، ۇگىتىن ايتىپ جاتىر. ءبىر ۋاقىتتا مىنبەگە قوجاناسىر شىعىپ: «جاماعات، مەنىڭ سويلەيىن دەپ تۇرعانىم نە نارسەنىڭ جايى، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەدى. جۇرت: «جوق، بىلمەيمىز»، – دەيدى. «بىلمەسەڭدەر، بىلمەيتىن نارسەلەرىڭ جايىنان قالاي سويلەيمىن»، – دەپ قوجا مىنبەدەن تۇسەدى.
جۇرت قامتاما قالىپ، بىلمەيمىز دەپ اعات ايتقان ەكەنبىز، ەندى سۇراسا، بىلەمىز دەپ ايتايىق دەسەدى.
باسقالار سويلەپ جاتقان سوڭ، قوجا شىداپ تۇرا المايدى، تاعى حالىقتان سۇرايدى: «جاماعات، مەن نە جايىن سويلەمەكپىن، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەيدى. جۇرتتىڭ ءبارى: «بىلەمىز، بىلەمىز»، – دەپ شۋلاي قويا بەرەدى.
«وزدەرىڭ ءبىلىپ تۇرساڭدار، مەن نەسىن ايتايىن»، – دەپ قوجا سويلەمەيدى. تاعى مىنبەدەن تۇسەدى.
جيىندا بولعان ادامدار، قوجا ەندى سۇراي قالسا، بىلەتىنىمىز دە، بىلمەيتىنىمىز دە بار دەلىك، وندا نە دەر ەكەن دەيدى.
باسقالار مىنبەگە شىعىپ، اناۋ جاقسى، مىناۋ جاقسى، ولاي ەتۋ كەرەك، بۇلاي ەتۋ كەرەك دەپ، اقىلدارىن ايتىپ جاتقان سوڭ، قوجا ءتوزىپ وتىرا المايدى، تاعى مىنبەگە شىعادى.
جۇرتتان ءۇشىنشى رەت تاعى سۇرايدى. «جاماعات، مەن نەنى ايتايىن دەپ تۇرمىن، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەپ. جۇرت: بىلەتىنىمىز دە، بىلمەيتىنىمىز دە بار»، – دەيدى.
«ولاي بولسا، بىلەتىندەرىڭ بىلمەيتىندەرىڭدى ۇيرەتسىن، بىلمەيتىندەرىڭ بىلەتىندەرىڭنەن ۇيرەنسىن»، – دەپ قوجا مىنبەدەن تۇسەدى.
ا. بايتۇرسىن ۇلى / "ەل - شەجىرە"
1. الدار كوسە
الدار كوسە مەن شايتان بىرلەسىپ بيداي ەگەدى. ەگىن پىسكەن سوڭ ورىپ، باستىرىپ، بيدايىن ءبىر بولەك، سالامىن ءبىر بولەك قويىپتى دا، شايتانعا كورسەتىپ ايتىپتى:«كوبىن الاسىڭ با؟ ازىن الاسىڭ با؟» – دەپ، شايتان: «كوبىن الامىن!» – دەپتى. كوبى مىناۋ دەپ، سالامدى شايتانعا بەرىپ، بيداي بىتكەندى ءوزى الىپتى.
* * *
ءبىر كۇنى الدار كوسە مەن شايتان ەكەۋى تۇلكى قۋىپ سوعىپ الىپ، قاي جاسى ۇلكەنىمىز الايىق دەيدى.
الدار كوسە شايتانعا: «كانى، سەن نەشەدەسىڭ؟ جاسىڭدى ايت»،– دەيدى. شايتان: «مەن تۋعاندا كوك تاباقتاي عانا، جەر كەسەدەي عانا ەدى»، – دەيدى. الدار كوسە ەڭىرەپ قويا بەرەدى. شايتان:
«نەگە جىلايسىڭ؟» – دەيدى. «مەنىڭ ۇلكەن بالام ناق سول جىلى تۋىپ ەدى، قۇرداس ەكەن - اۋ دەپ جىلاپ تۇرمىن»، – دەپتى. ءسۇيتىپ، الدار كوسە ۇلكەن شىعىپ، تۇلكىنى الادى.
2. قوجاناسىر
قوجاناسىر جارلى بولعان ادام. ءبىر كۇنى جاياۋ كىرە تاسىپ، كاسىپ قىلىپ، تاماق اسىراماق بولعان. بازارعا كەلىپ، جاياۋ كىرەشىلەردىڭ جانىندا تۇرعاندا، ءبىر ساندىقكەسە، شىنى - اياق، تاس تاباق سياقتى شەتىن نارسەلەردى الىپ بارۋعا جالدانباقشى بولادى. نارسە يەسى ايتادى:«الىپ بارۋ اقىڭا مەن ساعان ءۇشاۋىز ماعىنالى، قاسيەتتى ءسوز ۇيرەتەمىن»، – دەيدى. اقشا باسقالاردان دا تابىلادى عوي، مۇنىڭ قاسيەتتى، زور ماعىنالى سوزدەرىن ەستىپ قالايىن دەگەن ويمەن قوجاناسىر جارايدى دەيدى.
ساندىقتى كوتەرىپ يەسىنە ەرىپ كەلە جاتىپ، ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ: «قانە، قاسيەتتى ماعىنالى سوزدەرىڭىزدى ايتساڭىز ەكەن»، – دەيدى. جالداۋشى ايتادى: «ءبىرىنشى ءسوز مىناۋ: ەگەردە بىرەۋ اشتىق توقتىقتان جاقسى دەسە، ەش ۋاقىتتا نانباعايسىڭ!».
«جاقسى، بۇل بەك ماعىنالى ءسوز ەكەن»، – دەيدى قوجاناسىر.
تاعى ءبىراز جۇرگەن سوڭ: «ەندى ەكىنشى ءسوزىڭدى ايتساڭ ەكەن»،– دەيدى. جالداۋشى ايتادى: «ەكىنشى ءسوز مىناۋ: اتتىدان جاياۋ ءجۇرۋ جانعا تىنىش دەسە، ەش ۋاقىتتا نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
«بۇدا زور ماعىنالى ءسوز ەكەن»، – دەيدى قوجاناسىر.
ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ قاقپاعا كىرەردىڭ الدىندا تۇرىپ: «ەندى ءۇشىنشى ءسوزىڭدى ايتساڭ ەكەن»، – دەيدى. «ءۇشىنشى ءسوزىم: ەگەردە جاياۋ كىرەشىنىڭ سەنەن دە اقىلسىزىراعى بار دەۋشى بولسا، اسىلان نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
قوجاناسىر توبەسىندەگى ساندىقتى جەرگە الىپ ۇرىپ: «ەگەر - دە بىرەۋ بۇ ساندىقتىڭ ىشىندە سىنباي قالعان نارسە بار دەسە، ەشۋاقىتتا سەن دە نانباعايسىڭ»، – دەيدى.
1. قوجاناسىر اقىلى
جيىن ءۇي. جيىلعان جۇرت. اركىم مىنبەگە شىعىپ، جۇرتقا بىلگەن اقىلىن، ۇگىتىن ايتىپ جاتىر. ءبىر ۋاقىتتا مىنبەگە قوجاناسىر شىعىپ: «جاماعات، مەنىڭ سويلەيىن دەپ تۇرعانىم نە نارسەنىڭ جايى، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەدى. جۇرت: «جوق، بىلمەيمىز»، – دەيدى. «بىلمەسەڭدەر، بىلمەيتىن نارسەلەرىڭ جايىنان قالاي سويلەيمىن»، – دەپ قوجا مىنبەدەن تۇسەدى.
جۇرت قامتاما قالىپ، بىلمەيمىز دەپ اعات ايتقان ەكەنبىز، ەندى سۇراسا، بىلەمىز دەپ ايتايىق دەسەدى.
باسقالار سويلەپ جاتقان سوڭ، قوجا شىداپ تۇرا المايدى، تاعى حالىقتان سۇرايدى: «جاماعات، مەن نە جايىن سويلەمەكپىن، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەيدى. جۇرتتىڭ ءبارى: «بىلەمىز، بىلەمىز»، – دەپ شۋلاي قويا بەرەدى.
«وزدەرىڭ ءبىلىپ تۇرساڭدار، مەن نەسىن ايتايىن»، – دەپ قوجا سويلەمەيدى. تاعى مىنبەدەن تۇسەدى.
جيىندا بولعان ادامدار، قوجا ەندى سۇراي قالسا، بىلەتىنىمىز دە، بىلمەيتىنىمىز دە بار دەلىك، وندا نە دەر ەكەن دەيدى.
باسقالار مىنبەگە شىعىپ، اناۋ جاقسى، مىناۋ جاقسى، ولاي ەتۋ كەرەك، بۇلاي ەتۋ كەرەك دەپ، اقىلدارىن ايتىپ جاتقان سوڭ، قوجا ءتوزىپ وتىرا المايدى، تاعى مىنبەگە شىعادى.
جۇرتتان ءۇشىنشى رەت تاعى سۇرايدى. «جاماعات، مەن نەنى ايتايىن دەپ تۇرمىن، بىلەسىڭدەر مە؟» – دەپ. جۇرت: بىلەتىنىمىز دە، بىلمەيتىنىمىز دە بار»، – دەيدى.
«ولاي بولسا، بىلەتىندەرىڭ بىلمەيتىندەرىڭدى ۇيرەتسىن، بىلمەيتىندەرىڭ بىلەتىندەرىڭنەن ۇيرەنسىن»، – دەپ قوجا مىنبەدەن تۇسەدى.
ا. بايتۇرسىن ۇلى / "ەل - شەجىرە"
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. دۋلاتوۆ (1885 - 1935) «ويان، قازاق!» جيناعىنداعى ولەڭدەر
