وتباسى – باقىت مەكەنى
وتباسى – باقىت مەكەنى
اشىق تاربيە ساعاتى
7 - سىنىپ /اتا - انالاردىڭ قاتىسۋىمەن/
ماقساتى: وتباسى قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋ؛ بالا تاربيەسىندەگى اتا - انانىڭ كوزقاراسىن كەڭەيتۋ؛ ۇستاز - وقۋشى - اتا - انا ءوزارا قارىم - قاتىناستارىن جاقسارتۋ؛ وتباسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك، سىيلاستىق سەزىمدەردى نىعايتۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ وتكىزىلۋ ءتۇرى: دوڭگەلەك ۇستەل، ترەنينگ.
كورنەكىلىگى: وتباسى تۋرالى ناقىل سوزدەر، وقۋشى سۋرەتتەرى، فوتوكورمە.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
كىرىسپە: ارمىسىزدار، ارداقتى اتا - انالار، اياۋلى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «وتباسى – باقىت مەكەنى» اتتى تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
1 - ءبولىم. وتباسى – وتانىمىزدىڭ وشاعى. «وتباسىندا ادام بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر جارقىراي كورىنىپ، قالىپتاسادى. وتانعا دەگەن ىستىق سەزىم – جاقىندارىنا، تۋعان - تۋىسقاندارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.» دەپ ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي، ادامنىڭ بويىنداعى العاشقى ادامگەرشىلىك بەلگىلەر وتباسىندا باستاۋ الادى، سوندىقتان دا تۋعان ءۇيدىڭ جىلۋى – ونىڭ كوكىرەگىندە كوپ جىلدار بويى ساقتالىپ، ماڭگى ەسىندە جۇرەدى.
2 - ءبولىم. وتباسى تۋرالى ويلارىمىزدى ءارى قاراي وربىتسەك...
1 - وقۋشى: وتباسى – سىيلاستىق، جاراستىق ورناعان ورتا.
2 - وقۋشى: «وتباسى – تابيعات سىيلاعان كەرەمەتتەردىڭ ءبىرى»
3 - وقۋشى: وتباسى – ادام بالاسىنىڭ التىن دىڭگەگى.
4 - وقۋشى: وتباسى – ادامزاتتىڭ اسا قاجەتتى، ءارى قاسيەتتى التىن مەكتەبى.
5 - وقۋشى: اتا - انا – وتباسىنىڭ نەگىزگى دىڭگەگى، باستاپقى دانەكەرى.
6 - وقۋشى: وتباسى – بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ العاشقى ۇجىمى.
7 - وقۋشى: «وتان وتباسىنان باستالادى»
اتا - انالارىمىزعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىمىزدى كەلەسى انمەن جەتكىزسەك...
ءان: «اكە - انا» ورىندايتىن اتانتايەۆ اسىلحان
«ادەپتەن قىزدار وزبايتىن،
ۆالسكە ءبىزدىڭ نە جەتسىن» - دەپ، اقۇشتاپ اقىن جىرلاعانداي ءان ىرعاعىمەن ۇل - قىزدارىمىز ۆالس بيلەيدى.
3 - ءبولىم. اكە - اۋلەت باسشىسى، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تىرەگى، اسىراپ ساقتاۋشىسى، قامقورشىسى. «اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، وتباسىندا ۇلدار اكەلەرى نەمەسە اتالارىنىڭ بويىنداعى قاسيەت پەن ونەرىن ۇيرەنىپ وسكەن. بۇل جاعىنان انالاردىڭ بالالارعا: «اكەڭمەن اقىلداس»، «اكەڭ بىلەدى»، «اكەڭنىڭ ايتقانىن ىستە» ت. ب. سياقتى داستۇرىمىزدە بار سوزدەردى ايتىپ وتىرۋى قانداي عانيبەت! اتاقتى «اباي» ەپوپەياسىندا حالقىمىزدىڭ وسىعان ورايلاس ءقادىرلى ءداستۇرىن تانىتاتىن مىناداي ءبىر تاعىلىمدى ەپيزود بار. «... سەمەي قالاسىندا ءۇش جىل وقىپ، جايلاۋداعى اكە ۇيىنە كۇن كەشكىرە جەتكەن، 13 جاسار شاكىرت بالا – اباي اتتان تۇسكەن بەتتە، امانداسۋ ءۇشىن، شەشەگە قاراي جۇرەدى. سوندا اقىلدى دا بايسالدى انا ۇلجان: «ءاي بالام، اندا اكەڭدەر تۇر، اكەڭە بارىپ، سالەم بەر!» – دەيدى. ءبىر ساتكە بالالىق سەزىم جەڭىپ، قاتەلىك جىبەرىپ العانىن تۇسىنگەن جاس اباي كىلت بۇرىلىپ، ورتاسىندا اكەسى قۇنانباي بار شەتكەرىرەك تۇرعان وقشاۋ توپقا قاراي ادىمداي جونەلەدى» ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ مۇنى حالىقتىڭ جۇرەككە جىلى وسىنداي تاماشا داستۇرىنەن حاباردار ەتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ونىڭ تاربيەلىك زور ماڭىزىن جوعارى باعالاعاندىقتان دا كەلتىرىپ وتىرعانى انىق.
اكەلەر پىكىرى. «وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولى»
ترەنينگ - جاتتىعۋ: «قولىنان تانىپ ءبىل!»
كوزدەرى بايلاۋلى اكەلەرى بالالارىن تاۋىپ الۋلارى كەرەك.
تالداۋ:
1. سىزگە بالاڭىزدى تابۋعا نە كومەكتەستى؟
2. بالاڭىزدىڭ قولىنان ۇستاعاندا نە سەزىندىڭىز؟
وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋىندا اتا - انالارعا ارنالعان ولەڭ جولدارى.
ارۋجان: « انا» ق. مىرزا – ءالى
ءبارى دە، انا، ءبىر وزىڭنەن باستالدى:
سەن دەپ جازدىم العاش ولەڭ – داستاندى.
قۋاندىم با؟
ءوزىڭ بار دەپ قۋاندىم،
جىلادىم با؟
ءوزىڭ جوق دەپ جاس تامدى.
ءبارى دە، انا، ءبىر وزىڭنەن باستالدى:
جانارىڭنان كوردىم العاش اسپاندى.
ەركەلەسەم،
ءبىر وزىڭە ەركەلەپ،
جاسقاندىم با؟
تەك وزىڭنەن جاسقاندىم.
العاشقى ءدام - ول دا سەندىك ءسۇت ەدى.
اق ءسۇت بەرگەن قاشاندا ءۇمىت كۇتەدى،
وتانىمنىڭ ءوزى سەنەن باستالىپ،
جاۋلارىما جەتكەن جەردەن بىتەدى!
اسىلحان: «انا» ت. ايبەرگەنوۆ
ەراسىل: «اكە» م. ماقاتايەۆ
اكە، سەنىڭ جاسىڭنان اسىپ بارام،
كەزى - كەزى كەلگەندە تاسىپ تا الام،
كەزى - كەزى كەلگەندە جاسىپ قالام،
مىنا ومىرگە، ءبارىبىر، عاشىق بالاڭ.
قۇرى الاقان ەمەسپىن قۋانىشتان،
قۋانىشتار الدىمدا قۇراق ۇشقان.
ءبىر ارىستان ومىردەن وتكەنىمەن،
ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى ءتىرى ارىستان.
وكىنبە، اكە، وتىڭ بار سونبەيتۇعىن،
ول ماڭگىلىك جانادى كورمەي تىنىم.
ۇرپاعىڭ بار، ەل مەنەن ەر نامىسىن،
ءتىرى تۇرسا، قولىنان بەرمەيتۇعىن.
ارۋجان: «شەشە، سەن باقىتتىسىڭ...» م. ماقاتايەۆ
ەلميرا: «انام ماعان...» م. ماقاتايەۆ
ارۋجان مەن اكەسىنىڭ دايىنداعان كورىنىسى.
4 - ءبولىم. «كىم سەندەردى بالالار سۇيەتۇعىن،
قۋانىشىڭا قۋانىپ، قايعىڭا كۇيەتۇعىن.
ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، كىرپىك قاقپاي،
شەشەڭ بايعۇس دامىلسىز جۇرەتۇعىن.
كىم سەندەردى، بالالار تەربەتەتىن،
ەركەلەتىپ، ويناتىپ، سەرگىتەتىن؟
جالقاۋ بولساڭ، بالالار، جامان بولساڭ،
قامقور اناڭ كوز جاسىن كولدەتەتىن.
كىم سەندەردى ساعىنار شەتكە كەتسەڭ،
عىلىم ىزدەپ، تەز قايتپاي، كوپكە كەتسەڭ.
ۇمىتپا، ەڭ كەمىندە جۇلدىز سايىن،
حات جازىپ تۇر، توبەسى كوككە جەتسىن.
كىم ساعىنار سەندەردى كەلگەنىڭشە،
قۇلىندارىن كوزىمەن كورگەنىنشە؟
سەندەر قايتىپ كەلگەندە ادام بولىپ،
ەش ارمانىم بولماس دەر ولە - ولگەنشە.» ى. التىنسارين
«وتباسىنداعى انانىڭ ءرولى» /انالار پىكىرى/
كورىنىس: «اي مەن ايشا» /وقۋشىلاردىڭ سۇيىكتى كىتابىنان ءۇزىندى/
شەرحان مۇرتازا «اي مەن ايشا» رومانى ارقىلى انا اتتى ۇعىمنىڭ ۇلىلىعىن، انا جۇرەگىنىڭ شەكسىز دارحاندىعىن، قازاقتىڭ عاجايىپ پاراساتتىلىق قاسيەتتەرى زاماننىڭ نەبىر سىن ساعاتتارىندا دا ساقتالعاندىعىن اشىپ كورسەتتى. شەرحان مۇرتازا تۋرالى اقسەلەۋ سەيدىمبەك: «قازاق دالاسىندا ەكى ادام ايشا اتتى دەگەن ايەل زاتىنا عاجايىپ ەسكەرتكىش ورناتتى. ونىڭ بىرەۋى – قاراحان، ەكىنشىسى – شەرى حان!» دەگەن ەكەن. ەندەشە، انا اتىن ارداقتاعان كورىنىستى تاماشالايىق.
وتباسى – باقىت مەكەنى. جۇكتەۋ
اشىق تاربيە ساعاتى
7 - سىنىپ /اتا - انالاردىڭ قاتىسۋىمەن/
ماقساتى: وتباسى قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋ؛ بالا تاربيەسىندەگى اتا - انانىڭ كوزقاراسىن كەڭەيتۋ؛ ۇستاز - وقۋشى - اتا - انا ءوزارا قارىم - قاتىناستارىن جاقسارتۋ؛ وتباسىنداعى سۇيىسپەنشىلىك، سىيلاستىق سەزىمدەردى نىعايتۋ.
تاربيە ساعاتىنىڭ وتكىزىلۋ ءتۇرى: دوڭگەلەك ۇستەل، ترەنينگ.
كورنەكىلىگى: وتباسى تۋرالى ناقىل سوزدەر، وقۋشى سۋرەتتەرى، فوتوكورمە.
تاربيە ساعاتىنىڭ بارىسى:
كىرىسپە: ارمىسىزدار، ارداقتى اتا - انالار، اياۋلى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «وتباسى – باقىت مەكەنى» اتتى تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر!
1 - ءبولىم. وتباسى – وتانىمىزدىڭ وشاعى. «وتباسىندا ادام بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر جارقىراي كورىنىپ، قالىپتاسادى. وتانعا دەگەن ىستىق سەزىم – جاقىندارىنا، تۋعان - تۋىسقاندارىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستالادى.» دەپ ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ايتقانداي، ادامنىڭ بويىنداعى العاشقى ادامگەرشىلىك بەلگىلەر وتباسىندا باستاۋ الادى، سوندىقتان دا تۋعان ءۇيدىڭ جىلۋى – ونىڭ كوكىرەگىندە كوپ جىلدار بويى ساقتالىپ، ماڭگى ەسىندە جۇرەدى.
2 - ءبولىم. وتباسى تۋرالى ويلارىمىزدى ءارى قاراي وربىتسەك...
1 - وقۋشى: وتباسى – سىيلاستىق، جاراستىق ورناعان ورتا.
2 - وقۋشى: «وتباسى – تابيعات سىيلاعان كەرەمەتتەردىڭ ءبىرى»
3 - وقۋشى: وتباسى – ادام بالاسىنىڭ التىن دىڭگەگى.
4 - وقۋشى: وتباسى – ادامزاتتىڭ اسا قاجەتتى، ءارى قاسيەتتى التىن مەكتەبى.
5 - وقۋشى: اتا - انا – وتباسىنىڭ نەگىزگى دىڭگەگى، باستاپقى دانەكەرى.
6 - وقۋشى: وتباسى – بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ العاشقى ۇجىمى.
7 - وقۋشى: «وتان وتباسىنان باستالادى»
اتا - انالارىمىزعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىمىزدى كەلەسى انمەن جەتكىزسەك...
ءان: «اكە - انا» ورىندايتىن اتانتايەۆ اسىلحان
«ادەپتەن قىزدار وزبايتىن،
ۆالسكە ءبىزدىڭ نە جەتسىن» - دەپ، اقۇشتاپ اقىن جىرلاعانداي ءان ىرعاعىمەن ۇل - قىزدارىمىز ۆالس بيلەيدى.
3 - ءبولىم. اكە - اۋلەت باسشىسى، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تىرەگى، اسىراپ ساقتاۋشىسى، قامقورشىسى. «اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، وتباسىندا ۇلدار اكەلەرى نەمەسە اتالارىنىڭ بويىنداعى قاسيەت پەن ونەرىن ۇيرەنىپ وسكەن. بۇل جاعىنان انالاردىڭ بالالارعا: «اكەڭمەن اقىلداس»، «اكەڭ بىلەدى»، «اكەڭنىڭ ايتقانىن ىستە» ت. ب. سياقتى داستۇرىمىزدە بار سوزدەردى ايتىپ وتىرۋى قانداي عانيبەت! اتاقتى «اباي» ەپوپەياسىندا حالقىمىزدىڭ وسىعان ورايلاس ءقادىرلى ءداستۇرىن تانىتاتىن مىناداي ءبىر تاعىلىمدى ەپيزود بار. «... سەمەي قالاسىندا ءۇش جىل وقىپ، جايلاۋداعى اكە ۇيىنە كۇن كەشكىرە جەتكەن، 13 جاسار شاكىرت بالا – اباي اتتان تۇسكەن بەتتە، امانداسۋ ءۇشىن، شەشەگە قاراي جۇرەدى. سوندا اقىلدى دا بايسالدى انا ۇلجان: «ءاي بالام، اندا اكەڭدەر تۇر، اكەڭە بارىپ، سالەم بەر!» – دەيدى. ءبىر ساتكە بالالىق سەزىم جەڭىپ، قاتەلىك جىبەرىپ العانىن تۇسىنگەن جاس اباي كىلت بۇرىلىپ، ورتاسىندا اكەسى قۇنانباي بار شەتكەرىرەك تۇرعان وقشاۋ توپقا قاراي ادىمداي جونەلەدى» ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ مۇنى حالىقتىڭ جۇرەككە جىلى وسىنداي تاماشا داستۇرىنەن حاباردار ەتۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ونىڭ تاربيەلىك زور ماڭىزىن جوعارى باعالاعاندىقتان دا كەلتىرىپ وتىرعانى انىق.
اكەلەر پىكىرى. «وتباسىنداعى اكەنىڭ ءرولى»
ترەنينگ - جاتتىعۋ: «قولىنان تانىپ ءبىل!»
كوزدەرى بايلاۋلى اكەلەرى بالالارىن تاۋىپ الۋلارى كەرەك.
تالداۋ:
1. سىزگە بالاڭىزدى تابۋعا نە كومەكتەستى؟
2. بالاڭىزدىڭ قولىنان ۇستاعاندا نە سەزىندىڭىز؟
وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋىندا اتا - انالارعا ارنالعان ولەڭ جولدارى.
ارۋجان: « انا» ق. مىرزا – ءالى
ءبارى دە، انا، ءبىر وزىڭنەن باستالدى:
سەن دەپ جازدىم العاش ولەڭ – داستاندى.
قۋاندىم با؟
ءوزىڭ بار دەپ قۋاندىم،
جىلادىم با؟
ءوزىڭ جوق دەپ جاس تامدى.
ءبارى دە، انا، ءبىر وزىڭنەن باستالدى:
جانارىڭنان كوردىم العاش اسپاندى.
ەركەلەسەم،
ءبىر وزىڭە ەركەلەپ،
جاسقاندىم با؟
تەك وزىڭنەن جاسقاندىم.
العاشقى ءدام - ول دا سەندىك ءسۇت ەدى.
اق ءسۇت بەرگەن قاشاندا ءۇمىت كۇتەدى،
وتانىمنىڭ ءوزى سەنەن باستالىپ،
جاۋلارىما جەتكەن جەردەن بىتەدى!
اسىلحان: «انا» ت. ايبەرگەنوۆ
ەراسىل: «اكە» م. ماقاتايەۆ
اكە، سەنىڭ جاسىڭنان اسىپ بارام،
كەزى - كەزى كەلگەندە تاسىپ تا الام،
كەزى - كەزى كەلگەندە جاسىپ قالام،
مىنا ومىرگە، ءبارىبىر، عاشىق بالاڭ.
قۇرى الاقان ەمەسپىن قۋانىشتان،
قۋانىشتار الدىمدا قۇراق ۇشقان.
ءبىر ارىستان ومىردەن وتكەنىمەن،
ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى ءتىرى ارىستان.
وكىنبە، اكە، وتىڭ بار سونبەيتۇعىن،
ول ماڭگىلىك جانادى كورمەي تىنىم.
ۇرپاعىڭ بار، ەل مەنەن ەر نامىسىن،
ءتىرى تۇرسا، قولىنان بەرمەيتۇعىن.
ارۋجان: «شەشە، سەن باقىتتىسىڭ...» م. ماقاتايەۆ
ەلميرا: «انام ماعان...» م. ماقاتايەۆ
ارۋجان مەن اكەسىنىڭ دايىنداعان كورىنىسى.
4 - ءبولىم. «كىم سەندەردى بالالار سۇيەتۇعىن،
قۋانىشىڭا قۋانىپ، قايعىڭا كۇيەتۇعىن.
ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، كىرپىك قاقپاي،
شەشەڭ بايعۇس دامىلسىز جۇرەتۇعىن.
كىم سەندەردى، بالالار تەربەتەتىن،
ەركەلەتىپ، ويناتىپ، سەرگىتەتىن؟
جالقاۋ بولساڭ، بالالار، جامان بولساڭ،
قامقور اناڭ كوز جاسىن كولدەتەتىن.
كىم سەندەردى ساعىنار شەتكە كەتسەڭ،
عىلىم ىزدەپ، تەز قايتپاي، كوپكە كەتسەڭ.
ۇمىتپا، ەڭ كەمىندە جۇلدىز سايىن،
حات جازىپ تۇر، توبەسى كوككە جەتسىن.
كىم ساعىنار سەندەردى كەلگەنىڭشە،
قۇلىندارىن كوزىمەن كورگەنىنشە؟
سەندەر قايتىپ كەلگەندە ادام بولىپ،
ەش ارمانىم بولماس دەر ولە - ولگەنشە.» ى. التىنسارين
«وتباسىنداعى انانىڭ ءرولى» /انالار پىكىرى/
كورىنىس: «اي مەن ايشا» /وقۋشىلاردىڭ سۇيىكتى كىتابىنان ءۇزىندى/
شەرحان مۇرتازا «اي مەن ايشا» رومانى ارقىلى انا اتتى ۇعىمنىڭ ۇلىلىعىن، انا جۇرەگىنىڭ شەكسىز دارحاندىعىن، قازاقتىڭ عاجايىپ پاراساتتىلىق قاسيەتتەرى زاماننىڭ نەبىر سىن ساعاتتارىندا دا ساقتالعاندىعىن اشىپ كورسەتتى. شەرحان مۇرتازا تۋرالى اقسەلەۋ سەيدىمبەك: «قازاق دالاسىندا ەكى ادام ايشا اتتى دەگەن ايەل زاتىنا عاجايىپ ەسكەرتكىش ورناتتى. ونىڭ بىرەۋى – قاراحان، ەكىنشىسى – شەرى حان!» دەگەن ەكەن. ەندەشە، انا اتىن ارداقتاعان كورىنىستى تاماشالايىق.
وتباسى – باقىت مەكەنى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: بالارلارعا يا دىبىسىنىڭ ايتىلۋى مەن ءارپى، سوزدەگى ورنىن تاپ قىزى وتىرىپ تانىستىرۋ. ويىن ويناتۋ ارقىلى، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
-
1 سىنىپ اعىلشىن تىلىنەن قىسقا مەرزىمدى ساباق جوسپار
