InfoHub Logo

وگىزدەردى ايداپ كەلە جاتسا، قوي باققان ءبىر تازشاعا جولىعادى. امانداسىپ، ول-پۇل دەپ وتىرىپ، تورسىعىنداعى ايرانىنان ءىشىپ، ءشولىن قاندىرادى.

"وسىنى الداپ، قويىن ايداپ كەتسەم" - دەيدى ىشىنەن الدار. "قالاي الدايمىن" دەپ وتىرىپ، قويشىنىڭ سامايىنا كوزى تۇسەدى. ءۇرپيىپ سامايىنان شىعىپ تۇرعان شاشىن كورىپ، تاز ەكەنىن بىلەدى. "ەندى جايىندى تاپتىم" دەيدى ىشىنەن.

— قوي باققان دەگەن ازاپ قوي. مەن دە تالاي قوي باققانمىن، — دەپ الدەكەڭ ۇلكەن كەڭەسكە تۇسەدى، - قوي باعۋدان كورگەن ءبىر ازابىم سول — ازاپتا ءجۇرىپ، سارى قوتىر تاز بولعانمىن، تازشا دەگەن ات قانداي جامان! قۇتىلا الماي جۇرگەندە، ءتاڭىر جارىلقاعىر، ءبىر ەمشىنىڭ ەمدەپ جازعانى، — دەيدى.

— ول قانداي ەم ىستەپ ەدى؟ — دەپ، قويشى شاپ ەتە تۇسەدى.

"ەندى قارماققا ءىلىندىڭ بە؟" دەيدى دە ىشىنەن، قالاي ەمدەگەنىن ايتادى.

— ءبىر كۇنى قويىمدى جايىپ وتىر ەدىم. موينىندا دورباسى بار ءبىر ادام كەلدى. كەلىپ وتىرىپ، باسىمنىڭ تاز ەكەنىن كورىپ: "سورلى، ولەسىڭ عوي، ەمدەتپەيسىڭ بە؟" — دەدى. مەن ەم تابا الماي جۇرگەنىمدى ايتتىم. "ەم تابا المادى دەگەن نە؟ مەن-اق ەمدەپ بەرەيىن" دەدى. "ەمدەڭىز" دەپ جابىسا كەتتىم. "ءبىراق بايدىڭ كوپ قويىن ايايسىڭ با، قاسقىر جەدى دەرسىڭ. بىرەۋىن سوي. ءارى ەتىنە تويالىق، ءارى باسىڭدى جازالىق. باسىڭدى جازۋ ءۇشىن قۇيرىعى مەن ءىش مايى كەرەك" دەدى. ءبىر قويدىڭ نەسىن ايايىن، سول جەردە سويدىم دا، ءارى ەتىن اسىپ، ەتكە تويدىق، ءارى قۇيرىعى مەن ءىش مايىن باسىما تارتىپ، تازىمدى جازىپ الدىم. سول ەمشىدەن ۇيرەنىپ العان سوڭ، باستارى تاز اۋىلداس بالالار بار ەدى، سولاردىڭ ءبارىن ەمدەپ جازدىم. قوي، ويباي، اڭگىمە ايتام دەپ جولىمنان قالدىم. ەندى جۇرەيىن دەپ، — الدار تۇرا كەلەدى.

— ويباي، اعاتاي، مەنىڭ باسىمدى دا ەمدەپ كەت، — دەپ تازشا جابىسا كەتەدى.

— ويباي-اۋ، سەن دە تاز بە ەدىڭ؟ مانادان بەرى ايتسايشى! وندا ەمدەيىن، — دەيدى.

تازشا قويدان تانداپ ءجۇرىپ، ءبىر سەمىز قويدى ۇستاپ الىپ سويادى. ەتىن اسادى. ەتكە تويىپ الىپ:

— ال، ەمىندى ىستە، — دەيدى.

— ەمىمدى ىستەيىن، ءبىراق سەن شارتىمدى ورىندا، ويتپەسە جازىلمايسىڭ، — دەيدى الدار.

— ورىندايمىن، — دەيدى تازشا.

— ورىنداساڭ، قۇيرىق پەن شارپى مايدى باسىڭا ورايمىن. سەن ىقتاۋ جەردە ءبىر كۇن، ءبىر تۇن قيمىلداماستان، كوزىڭدى اشپاستان جاتاسىڭ. سودان كەيىن تازىڭنان تۇك تە قالمايدى، وعان دەيىن قويىندى مەن جايا تۇرامىن، - دەيدى.

— جارايدى، — دەيدى تازشا.

الدار قويشىنىڭ باسىنا قۇيرىق پەن شارپى مايدى وراپ، ءبىر اپانداۋ جەرگە اپارىپ جاتقىزادى.

— ال، قىبىر ەتپە. ماي ابدەن سورىپ السىن، — دەپ جاتقىزىپ تاستايدى. سۇيتەدى دە، 100 وگىزگە قوسىپ الىپ، قويدى دا ايداپ جۇرە بەرەدى.

قويشى باسىنىڭ تازىن مايعا سورعىزىپ جاتا تۇرسىن، ەندى كەتپەن كۇتىپ قالعان كەرۋەنگە كەلەلىك. الداردى كەتپەن اكەلەدى دەپ كەرۋەنشىلەر ءارى جاتادى، بەرى جاتادى. ءبىر كۇن وتەدى، ەكى كۇن وتەدى، ءۇش كۇن وتەدى.

— ءاي، وسى الداعان بولار! — دەسەدى.

بىرەۋى بارىپ قاراسا، وگىز تۇگىل دانەڭە جوق؛ ءبارى دە اشەيىن شانشىلعان قۇيرىق. "ۇرعان ەكەن!" دەيدى. ەندى ءبارى جينالىپ، كۇشىنە ماقتانعان كەرۋەن باسىن جاتىپ كەلىپ مازاقتايدى:

— اپىراۋ، بۇل نە دەگەن كۇش! قۇيرىقتى نە قىلىپ كوتەرگەن، — دەيدى بىرەۋى.

— اپىراي دەرسىڭ! باتپاق قالاي بىرگە قوپارىلماعان! - دەيدى ەكىنشىسى.

— دىرىلدەمەگەنى نەسى! "ءاۋپ" دەپ قۇيرىقتى تارتىپ كەلىپ كەتكەندە، جەر تەڭسەلىپ، كوكتەگى كۇن دومالاپ بارىپ، ازار قالعان جوق پا؟ - دەيدى ەندى بىرەۋى.

— داجال شىعادى دەيتىن ەدى. تاۋدى تاۋعا سوعادى دەيتىن ەدى. وسى سول داجالىڭ... - دەپ، ەندى بىرەۋى كەلەكەلەپ كەلە جاتقاندا، كەرۋەن باسى ۇشىپ تۇرىپ:

— توقتاڭدار، ەندى بىردەڭە كورەيىن دەمەسەڭدەر! سول قۋدى تاۋىپ الىپ، قۇيرىعىنا تاڭبا باسىپ، قۇل قىلماسام، جەر ۇستىندە جۇرمەيىن، — دەپ، تۇرا كولىكتەرىن جەكتىرەدى.

— ايتامىز عوي! وسىندا ءبىر كۇش بار، - دەپ كەرۋەنشىلەر سىقاقتايدى. كەرۋەنشىلەر كۇن ءجۇرىپ، ءتۇن ءجۇرىپ الداردى ىزدەيدى. الداردىڭ كەتكەن جولىمەن كەلە جاتسا، باسىنا شارپى وراپ، اپاندا جاتقان بىرەۋگە كەزدەسەدى. ءداۋ دە بولسا، وسى بولار دەسەدى.

— تۇر! — دەپ ايقايلايدى. قويشى تۇرمايدى. بىرەۋى كەلىپ تەۋىپ قالادى، وعان دا تۇرمايدى.

— مىناۋ ولگەن ادام ەكەن، — دەپ باسىنداعى مايىن جۇلىپ السا، ءبىر تازشا.

ءولۋ بىلاي تۇرسىن، بەتىنە ماي ءسىڭىپ نارتتاي بولىپ العان.

— نە قىپ جاتىرسىڭ؟

— ەمدەلىپ جاتىرمىن.

— نەدەن؟

— تازىمنان.

— قۇيرىقپەن، شارپىمەن ەمدەلۋگە بولادى دەپ كىم ايتتى؟

— ارت جاقتارىنداعى قوي باعىپ جۇرگەن ادام ايتتى.

— قايداعى قوي جايىپ جۇرگەن ادام؟

— ارت جاقتارىنداعى.

— ارت جاعىڭ قايسى؟

— ە، ارت جاقتارىندا قوي جاتقان جوق پا؟

— قوي تۇگىل، سايتان دا جوق.

— قويشى ءاي! — دەپ، تازشا ۇشىپ تۇرادى.

— ءوزىڭ قويشى، — دەپ كەرۋەنشىلەر كۇلىسەدى.

تازشا قاراسا، قوي تۇگىل دانەڭە دە جوق. الداردىڭ الداپ كەتكەنىن ەندى بىلەدى. "ەندى باي ولتىرەدى-اۋ" دەپ ەڭىرەپ، وتىرا كەتەدى.

— سەن جىلاۋىڭدى قوي. بىرەۋ الداپ ءجۇز وگىزىمىزدى ايداپ كەتتى. سونى قۋىپ ىزدەپ كەلەمىز. بىزگە ەر. سەن دە تابارسىڭ، — دەيدى كەرۋەن باسى.

— ويباي، ءجۇز وگىز ايداعان تاپ سول! — دەيدى تازشا.

— ە، ولاي بولسا، ءبىزدى الداعان قۋ سەنى دە الداعان ەكەن، جولىمىز ءبىر ەكەن، ءجۇر ىزدەلىك، — دەيدى.

— جارايدى، — دەپ تازشا بۇلارعا قوسىلىپ، الداردى بىرلەسىپ ىزدەيدى.

— الداردىڭ ءتاۋباعا كەلۋى، دۇنيەدەن قايتۋى

كەرۋەنشىلەر مەن تازشا الداردى ايلاپ، جىلداپ ىزدەيدى. بارماعان، سۇراستىرماعان جەرلەرى قالمايدى. اقىرىندا الداردىڭ اۋىلى قايدا ەكەنىن بىلەدى. كەرۋەنشىلەر مەن تازشانىڭ تىنباستان ىزدەپ جۇرگەنىن ءبىر كۇنى الدار ەسىتەدى. "ەندى نە امال قىلدىم؟" دەپ ويلاپ-ويلاپ، اقىرى امالىن تابادى. ءبىر كۇنى ەلىندەگى كارى يەلەرىن جيىپ، الدار ساداقا بەرىپ:

— ال، ەلدىڭ جاقسىلارى، كاريەلەرى! بارماعان جەرىم جوق، باسپاعان تاۋىم جوق. سونشاما ەل كەزىپ ءجۇرىپ ىستەگەن جاقسىلىعىم دا بولار. ەندى بۇگىنگى كۇنى ءتاۋباعا كەلىپ، وتكەندەگىدەن بەزىپ وتىرمىن. ءومىرىمنىڭ ۇزاق ەمەستىگى وزىمە ايان بولىپ ءجۇر. سول سەبەپتەن سىزدەردەن پاتيقا الۋ ءۇشىن، سونىمەن بىرگە كوزىمنىڭ تىرىسىندە قابىرىمدى تۇرعىزۋ ءۇشىن شاقىرىپ وتىرمىن، — دەيدى.

كوپشىلىك "ءاۋمين" دەسىپ، پاتيقا قىلىپ، ساداقا ەتىن جەپ، الداردىڭ قابىرىن تۇرعىزۋعا كىرىسەدى.

— الداردىڭ ءتىرى وتىرىپ، مولاسىن سالعىزعانى — ءتاۋباعا شىن كەلگەنى ەكەن، — دەسەدى. مولا سالىنىپ بولعان سوڭ، ەرتەڭىنە الدار ايەلىنە كەلىپ:

— قاتىن! جايىم كەتىپ بارادى. اجال كەلدى-اۋ دەيمىن، تەز مولدانى شاقىر، — دەيدى.

ايەلى مولداعا جۇگىرەدى. اۋىلداستارى دا ابىر-سابىر بولادى. مولدانى جەتەلەپ ايەلى جۇگىرىپ كەلسە، الداردىڭ كىرپىگى عانا قيمىلداپ جاتىر ەكەن. مولدانىڭ ءبىر ۇشكىرۋگە عانا شاماسى كەلەدى. ءبىر ۇشكىرگەن سوڭ "ىق" دەپ الدار جان تاپسىرادى.

— بايعۇستىڭ نە قىلسا دا تىلەگى ءتۇزۋ ەكەن، ساداقاسىن بەرىپ، يمان ايتۋعا ىلىگىپ كەتتى، — دەسەدى كەيبىرەۋلەر. الداردىڭ قاتىنى، بالالارى، تۋىسقاندارى ۋ-شۋ بوپ جىلاسادى، جوقتاۋ ايتىسادى. ەلدىڭ كورپەلەرى:

— بۇگىن جۇما كۇن ەدى. تىلەگى ءتۇزۋ ەكەن، مارقۇمدى بۇگىننەن قالدىرماي جەرلەيىك، — دەپ الداردىڭ سۇيەگىن جۋىپ، كەبىنگە ورايدى. كۇن باتۋعا جەتكىزبەستەن جەرلەپ تە بولادى. ەرتەڭىنە الداردىڭ اۋىلى وسى دەگەنمەن:

— ءا، بالەم، كورەسىنى كورسەتەرمىز! ەندى قۇتىلىپ كەتسەڭ كورەرمىز، — دەپ.

— قايدا قۋ الدار، جانى باردا شىقسىن! — دەپ ايقاي سالادى. بۇل ايقايدى ەسىتىپ، ۇيدە وتىرعان الداردىڭ قاتىن-بالاسى شاشتارىن جايىپ جوقتاۋ ايتادى.

اۋىلدىڭ كاريەلەرى جينالىپ، الداردىڭ دۇنيەدەن قايتىس بولعانىن، كەشە عانا جەرلەنگەنىن ەسىتتىرەدى.

— قاپ، بالەم-اي! ءبىر كۇن كەشىكپەگەن ەكەنسىڭ، — دەپ كەرۋەنشىلەر تىستەنەدى.

— ءبىزدىڭ وگىزىمىزدى، قويلارىمىزدى الىپ كەتكەن، — دەگەن سوزدەرىنە ەلدەگىلەر قۇلاق قويمايدى.

— الداردىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن ءبىز بىلمەيمىز. ارتىندا قالعان جەتىم-جەسىرلەردىڭ دە كورىنگەنگە بەرە قوياتىن ەشتەڭەسى جوق. كوزدەرىنىڭ جاسى كەپپەي، وزدەرى ەگىل-تەگىل بولىپ وتىرعاندا، مازالارىن الماي، جوندەرىڭە كەتىڭدەر، — دەيدى.

— اي، الدار-اي، تۇزاققا ءبىر ىلىنبەي-اق كەتكەنىڭ-اۋ! ءبىر كۇن تۇرمادىڭ. ءبىر كۇن تۇرعانىندا كورسەتەر ەدىم، بالەم! - دەپ كەرۋەن باسى جەر سابايدى.

— كورىندە وكىرگىر الدار، ەڭ بولماسا مولاڭنىڭ توبەسىنە ءبىر وتىرىپ كەتەيىن، — دەپ جۇگىرىپ الداردىڭ مولاسىنا بارادى. مولانىڭ باسىنا شىعىپ دارەتكە وتىرا بەرەم دەگەندە، وسىنى ىستەيتىنىن ءبىلىپ، ادەيى كۇتىپ جاتقان الدار، ىستىك تەمىردى قۇيرىعىنا ءپىسىپ الادى.

— ويباي! — دەپ كەرۋەن باسى سەكىرىپ جەرگە تۇسەدى. قۇيرىعىن كورىپ جولداستارىنىڭ ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلەدى.

— بۇل ءيتتىڭ ءولىپ جاتسا دا قاراپ جاتپاۋىن! — دەيدى كەرۋەن باسى.

— الداردىڭ قۇيرىعىنا تاڭبا باساتىنىڭ قايدا؟ — دەپ مازاقتايدى ءبىر كەرۋەنشى.

— ە، باسپاسا اناۋ نە؟ — دەيدى ەكىنشى بىرەۋى. كەرۋەن باسى ءارى وگىزدەن ايىرىلىپ، ءارى قۇيرىعىنا تاڭبا سالدىرىپ ىزا بولىپ:

— اي، الدار! سول اقىرەتكە بارعاندا جاعاڭنان ءبىر الماسام، اتىم قۇرىسىن! — دەپ جونىنە كەتەدى.

— مەن دە اقىرەتكە تەزىرەك بارۋىڭىزدى تىلەيمىن! - دەپ، الدار كەرۋەنشىلەر كەتكەن سوڭ، مولاسىنان شىعىپ، ۇيىنە كەلەدى.

---