ءبىز ابيتۋريەنت ەدىك
ۇيدەن اپاق-ساپاقتا شىقتىق. اينالا قارا قوڭىرلانىپ، كوز بايلانىپ قالعان. مەنىڭ شەشەم ەسىكتىڭ اۋزىنان ۇزاعان جوق، ىشتەي كۇبىرلەپ،نەشە مارتە وڭ ساپار تىلەدى دە، كوزىنىڭ جاسىن كورسەتكىسى كەلمەي، ءۇنسىز قوشتاستى. تەك ءالديحاننىڭ اكەسى عانا قاسىمىزعا ىلەستى. جايشىلىقتا قالجىڭباس، ءازىلقوي كىسى ەدى. ءدال ءقازىر ءلام دەمەستەن، كارىلىك مەڭدەگەن اياقتارىن سىلتي باسىپ ءجۇرىپ وتىردى. ءبارىمىزدى دە قازىرگى كەش كەيپىندەي بەي قوڭىر ۇنسىزدىك باۋراپ العان سياقتى. اياۋلى اۋىل تابالدىرىعىن ابىر-دابىرسىز، موماقان اتتاپ بارامىز. بەرىرەك شىققاننان كەيىن قاسىمىزداعى قاريا ءجۇرىسىن باياۋلاتتى:
― ال قاراقتارىم، جولدارىڭ اشىلسىن. تەڭ قۇربىلارىڭنىڭ الدى بولىڭدار! ― دەپ، ءبىرىنشى مەنىڭ بەتىمنەن، ەكىنشى بالاسىنىڭ ماڭدايىنان يىسكەدى. ― بارا سالا حابار بەرىڭدەر. اللا-تاعالا اماندىقپەن ءجۇز كورسەتسىن... ― ءسويتتى دە، ول قوس قولىمەن بەتىن سيپاپ، كىلت بۇرىلىپ، كەيىن قايتتى.
ءبىز شاماداندارىمىزدى يىققا سالىپ الدىق تا، تەز-تەز ادىمدادىق. الگى كىسىنىڭ بەلىنە بۋىنعان جۇگەننىڭ سىڭعىرى كوپكە دەيىن ەستىلىپ بارا جاتتى... اكەسىنەن بولىنگەن سوڭ ءالديحاننىڭ كوڭىلى بوسادى: "قارتايىپ قالدى عوي. جاڭاعى سوزدەرى سۇيەگىمدى سىرقىراتتى"، ― دەپ. "وي، الدەكە-اي، سەن دە جوق سۇمدىقتى ويلايدى ەكەنسىڭ. قايتا، ءبىزدى وقۋعا جىبەرگەنىنە قۋانباي ما"، ― دەپ مەن ءبىراز جۇباتتىم. "ارينە، قۋانادى عوي، دەگەنمەن، ايرىلعىسى كەلمەيدى"، ― دەپ ءالديحان كوپ جەرگە دەيىن ەلجىرەمە سەزىم قۇشاعىنان بوسانا الماي قويدى.
كانال جاعالاۋىنداعى جولعا تۇسكەننەن كەيىن از-كەم دەمالىپ تۇردىق. ءيىرىمى بايقالماي، اندا-ساندا ويىلا تۇسكەن باياۋ اعىن ءۇن-تۇنسىز جىلجيدى. ىشىندەگى پىرداي تۇنعان اسپان جۇلدىزدارى زاۋلاي بۇلكىلدەپ، بىرگە اعىپ بارادى. قاراوي جاقتان اقىرىن جەلپىپ سامال سوقتى.
― ءتۇسىپ كەتسەك، جاقسى بولار ەدى-اۋ، الدەكە!
― ارينە، ابىروي بولار ەدى. جەزدەم شاكەندەگى قارا قاسقا سيىردى كەلەسى بازارعا ساتىپ قويامىن دەدى. ەگەر سول جاقتان تانىس تابىلسا، قايتىپ كەلىپ، پۇلىن الىپ قايتامىن.
ول ساماي تەرىن ءسۇرتىپ جاتىپ:
― اقشاڭدى قاي جەرگە سالدىڭ؟ ― دەپ سۇرادى.
― ارتقى قالتامدا.
― وي، ىشىڭە تىعىپ المادىڭ با، اپكەم مەنىكىن ىشقىرىما تىگىپ بەردى. كىم بىلەدى، قانداي جاعداي بولاتىنىن.
― مەنىكى دە ءۇش تۇيرەۋىشپەن تۇيرەلىپ تاستالعان.
― جالپى، ساق بولايىق. قالانىڭ قۋلارىنىڭ قاعىپ كەتۋى مۇمكىن.
قوس قارا شاماداندى يىعىمىزعا قايتا سالىپ الىپ، ىلگەرى تارتتىق. الدىمىزدا ءبىز پوەزعا وتىراتىن جەر ― "بىرلىك" ستانسياسىنىڭ وتتارى جىپىرلاپ تۇردى. كانال ىشىنەن وسكەن شاي جالبىز بەن گۇلدى شىرماۋىقتىڭ قويۋ ءيىسى كەۋدەڭە ەركەلەپ، تىنىس ۇيىرەدى. باعانا ۇيدەن شىققاندا ونشاما سەزىلگەن جوق ەدى، بىلاي شىققاننان كەيىن شامادانىمىز ارقامىزعا تاسشا قادالىپ، ءزىل تارتىپ الدى. اسىرەسە الدەكەڭنىڭ شامادانى قارا باتپان. ىشىنە قىستان قالعان قوس قازى، ءبىر قارىن سارى ماي، تورت-بەس كيلو كەپتىرىلگەن تۇزدى قۇرت، ءبىر دوربا اقتالعان تارى، تاعى باسقا مايدا-شۇيدە سالىنعان ەدى. ونىڭ ۇستىنە، الماتى تاۋلى جەر دەپ ەستىگەن سوڭ، ەرتەرەك سالقىن تارتا ما دەپ، ماقتالى كۇپايكەسىن دە قوسا قاتتاپ العان بولاتىن. وسىنىڭ ءبارى قوسىلىپ، شەگەدەي تەسىپ بارادى. كەزەك-كەزەك كوتەرەمىز.
― شىدايىق، مۇنىڭ راقاتىن بارعان سوڭ كورەمىز ― دەپ، ءزىل شامادان مەنىڭ موينىما مىنگەندە، ءالديحان كادىمگىدەي دەم بەرىپ قويادى. ― بالالاردىڭ ءبارى كوك بورششقا قامالعاندا، ءبىز سۇر مايدىڭ اۋزىن اشىپ قويىپ، قارىس-قارىس نانعا جاعىپ جەپ جاتاتىن بولامىز. قالانىڭ تاماعىنىڭ قۋاتى بولۋشى ما ەدى.
ءالديحان ماعان قاراعاندا ەتتى، دەنەلى جىگىت. كىشكەنە كەزىندە-اق تولىق ەدى، ءالى سول بولپيعان قالپىندا. اناۋ-مىناۋ اۋىرتپالىققا مويي قويمايدى. سوندىقتان شاماداننىڭ ىشىندەگى دۇنيەلىكتەردىڭ قانشالىقتى قۇندى ەكەنىن ماقتاپ-ماقتاپ الادى دا، كوبىنە ءوزى كوتەرەدى. ماعان ونشا سالماق تۇسىرتكىزبەيدى.
تۇنگى ساعات بىردەن اسا پوەزعا وتىردىق. كۋپەدەگىلەردىڭ كوبىسى قالىڭ ۇيقى قۇشاعىنا ەنىپتى. تەك كىرە بەرىستەگى بەس-التى بالا عانا ابىر-سابىر اڭگىمە ۇستىندە ەكەن. ءبىز سياقتى وقۋعا بارا جاتقاندارعا ۇقسايدى. قولدارىنداعى كىتاپتارى جاقسى تانىس. ءبىراق جات جاققا جول ءجۇرىپ كەلە جاتقانداي سىنىق ءجۇزدى، جابىرقاۋ ەمەس، مىنا ۆاگون ءوز ءۇيى، ءوز مەكەنى سياقتى كوڭىلدى. بىزگە قاراعاندا جەر كورىپ، ىسىلىپ قالعاندىقتارى اڭعارىلىپ تۇر. اسىرەسە بۇيرا باس، جىلتىر قارا جىگىت تىم ەركىندەۋ.
ءالديحان ەكەۋىمىز قوس قارا شاماداندى سۇيرەتىپ، بۇيىردەگى ءبىر ورىنعا جايعاسا بەرىپ ەدىك، الگى جىگىت:
― زانيات! ەڭ الدىمەن سۇراماي ما ەكەن، مادەنيەت قايدا؟ ― دەپ قالدى.
ءبىز ىڭعايسىزدانا باستادىق. جاڭاعى جىگىت تاعى دا تەك تۇرمادى:
― كوزدەرىڭە قاراڭدار، گيتاردى قيراتاسىڭدار! اسپاننان تۇسكەندەي قايدان شىققان بۇلار، ― دەپ جەكىرە جونەلدى.
ءالديحاننىڭ شىنتاعى قابىرعاداعى گيتارىنا ءتيىپ كەتە جازداپتى. سوعان بولا جەتى اتامىزعا جەتكەلى تۇر. "قۇداي مۇنداي قىزىل كوزگە قايدان تاپ قىلىپ ەدى"، ― دەپ، ءالديحان ەكەۋىمىز بىر-بىرىمىزگە قارادىق. نە ءارى، نە بەرى كەتە الماي، دەل-سال بوپ تۇرعانىمىزدا:
― مۇندا ەكى ورىن بوس، ― دەگەن قىز بالانىڭ داۋسى شىقتى. اق جامىلعىش استىندا جاتقان قاراتورى قىز قاسىنداعى بوس ورىندى نۇسقادى. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، بەيتانىس قىزدىڭ كوزدەرى ەرەكشە قاپ-قارا ەكەن!.. قوس شاماداندى سۇيرەتىپ سو جاققا بەتتەدىك.
― ەر بالاعا تىم بوستىق جاراسپايدى. شامالى شيراقتاۋ بولۋ كەرەك قوي. سىزدەر ءۇشىن مەن ۇيالدىم...
جولاۋشى قىزدىڭ بۇلايشا سويلەۋى شىمبايىمىزعا باتتى. دەگەنمەن، ءتىس جارىپ ەش نارسە ايتپادىق. اۋزىمىزعا سۋ تولتىرعانداي ۇندەمەي ءجۇرىپ ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىندارعا جايعاسىپ الدىق. ءالديحان جوعارى جاعىنا ىڭعايلاندى دا، مەن بەيتانىس قىزعا قاراما-قارسى ورنالاستىم. ول دا باعاناعى سوزدەن كەيىن ەشتەڭە دەمەدى. قوبىراپ كەتكەن جەلكە شاشىن تۇزەدى دە، وڭ قولىن باسىنا جاستىق ەتىپ، بەتىن بىزگە بەرە قيسايىپ جاتتى.
ءالديحان كويلەگىن شەشىپ، جوعارى ورىنعا كوتەرىلە بەرەيىن دەپ ەدى، باعاناعى بۇيرا باس جىگىت تاعى كەلدى. مەن: "مىنا بەيباق بەيتانىس قىزدىڭ قاسىندا تاعى دا دورەكى ءسوز ايتىپ، ءبىر سۇمدىقتى باستار ما ەكەن"، ― دەپ، ىشتەي قىسىلا، يمەنىپ وتىردىم. جوق، تىلەۋىڭدى بەرگىر قارا جىگىت بۇل ساپارىندا باسقاشا كەلدى. باعاناعىداي ەمەس، باسىلىڭقى، باۋىرمال كورىندى. ءالديحاننىڭ بەلىنەن قاعىپ:
― قالاي، ورنالاستىڭ با، جىگىتىم؟ ― دەدى.
― ەپتەپ جايعاستىق قوي.
بايقايمىن، ءالديحان مىنا جىگىتتىڭ الگىندەي ءىش تارتا سويلەگەنىنىڭ ءوزىن ءقاۋىپ قىپ تۇر. اسىرەسە ارسالاڭداپ كەلىپ، اقشا وراعان جاعىن سيپاعانىن جاقسىلىققا جوري المادىق.
― تانىسالىق، ارىستان، ― دەپ بۇيرا باس جىگىت قولىن ۇسىندى.
― نوۆو-ترويسكىدەن، ― دەپ ءالديحان دا ساۋساعىن سوزدى.
― قالاي، قالاي؟..
― نوۆو-ترويسكىدەن، ― دەپ ءالديحان ەكىنشى رەت قايتالادى.
― ول نە، اتىڭ با، تۋعان اۋىلىڭ با؟
― ون جىلدىقتى بىتىرگەن جەرىم.
― ءماسساعان، بەزگەلدەك! "ارىستان" دەگەندە، مەن ساعان ەسىمىمدى ايتىپ تۇرمىن. باسە، نوۆو-ترويسكىسى نەسى دەسەم...
― مەن ارىس قالاسىنانمىن دەگەن ەكەن دەپ ۇقتىم.
― وي، سەنىڭ جولىڭ بولسىن، باۋىرىم! ەسى دۇرىس ادام ەسىمىن سۇراعاندا قالاسىن ايتۋشى ما ەدى؟..
― كەشىرىڭىز، ― دەپ ءالديحان باسى-كوزى بىردەي قىزارا كۇلىمسىرەپ ەسىمىن اتادى.
ارىستاننىڭ كۇلكىدەن گورى اشۋلانۋى باسىمداۋ ەدى:
― شىنىمدى ايتسام، سەندەي چۋداكتى ءبىرىنشى رەت كەزدەستىرىپ تۇرمىن. ءوزىڭ قاي وقۋعا بارا جاتىرسىڭ؟
― سوتتىكىنە.
― يۋريديچەسكيي عوي. ءاي، قايدام، سەندەي پەردەن يۋريست شىعا قويماس...
ارىستاننىڭ مىنەزى ءارى تىك، ءارى ءزىلسىز سياقتى كورىندى ماعان. ءالديحان ودان ءارى سويلەسكەن جوق، جاتار ورنىن رەتتەۋگە كىرىسىپ كەتتى. مەن الگىندەي اڭگىمەدەن كەيىن قارسىداعى قىزدىڭ باسىن ىرگە جاققا قاراتىپ الىپ، كۇلكىسىن توقتاتا الماي جاتقانىن بايقادىم. سوندىقتان دا اڭگىمەنى باسقا جاققا اۋدارعىم كەلدى:
― ءوزىڭىز قايسىسىنا بارا جاتىرسىز؟ ― دەدىم ارىستانعا بۇرىلىپ.
― بەتحوۆەن، شوپەن، باح! ― دەپ ول ون ساۋساعىن بىردەي جىبىرلاتىپ، جوعارى كوتەردى.
مەن ونىڭ كونسەرۆاتوريانى ايتىپ وتىرعانىن ءتۇسىندىم.
― مۋزىكانى سۇيە ءبىلۋ كەرەك. ونسىز ءومىر جوق! سەنىڭ اتىڭ كىم؟
― قارجاۋ.
― نەمەنە، شىلدەدە قار جاۋعىزايىن دەپ پە ەدىڭ. اتتارىڭ دا، مىنەزدەرىڭ دە قىزىق ەكەن، وزدەرىڭنىڭ. قار جاۋعىزشى، كانە، پىسىناپ كەلە جاتقاندا راقات بولسىن!..
ارىستانمەن ءسوز تالاستىرۋدى ءجون كورمەدىم. راسىنا كەلگەندە، مەن ونىڭ مىنەزىنە ءتۇسىنىپ تە تۇرعام جوق. سوندىقتان دا:
― اركىمنىڭ ەسىمى ءارقالاي عوي، ― دەدىم دە، جاتۋعا ىڭعايلاندىم.
ارىستان بىزگە ءتىپتى ريزا بولمادى:
― سەندەردىڭ تىرلىكتەرىڭ شامالى ەكەن، ― دەدى دە، كەلگەن ىزىمەن قايتا كەتىپ قالدى.
ول كەتكەننەن كەيىن ءالديحان جوعارى جاقتان باسىن ماعان قاراي سوزىپ:
― اباي بولايىق، جاڭاعى جىگىت تەگىن ەمەس، مەن كوزىنەن بايقادىم، تۋرا جۇلىكتەن اۋمايدى، ― دەپ سىبىرلادى.
― قالىڭ ەلدىڭ ىشىندە نە ىستەر دەيسىڭ...
سونان كەيىن ول تەرەڭ ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا، ۇيقىعا كىرىستى.
مەن كوزىمدى قانشاما جۇمعانىممەن، ۇيىقتاي المادىم. جۇردەك پوەزد جەلدەي ەسىپ جۇيتكىپ كەلەدى. اندا-ساندا كىشىگىرىم اۋىل وتتارىنىڭ ىشىنە كىرىپ، زۋىلداپ وتە شىعادى. سودان كەيىن اينالانى قورشاعان قالىڭ ءتۇن قايتا باستالادى. "تاق-تاق" ۇرعىلاعان جۇمىر دوڭگەلەك قانشاما جۇمساق تەربەتكەنىمەن، كوزىم ىلىنەر ەمەس. كوزىمدى جاپقانىممەن، كوڭىلىم شايداي اشىق. باقالاردىڭ قۇرىلى ۇزىلمەي شۋىلداعان كانال جاعالاۋى، قوڭىر كەش قۇشاعىندا قالىپ قويعان تۋعان اۋىل، الدىمىزدا جىپىرلاي جانعان "بىرلىك" ستانسياسىنىڭ وتتارى، پوەزد ىشىندەگى بۇيرا باس جىگىتتىڭ ورىنسىز ارەكەتتەرى، ودان كەيىن قاسىمدا جاتقان بەيتانىس قىزدىڭ قاراقاتتاي ءمولدىر جانارى... كوڭىلىمنەن كەتپەي قويدى. اسىرەسە جاڭا شايىپ العان قاراقاتتاي مولدىرەگەن ەكى جانار ءتونىپ كەلىپ تۇرىپ الدى. كوزىمدى بىلەگىممەن باسسام دا ساڭلاۋ تاۋىپ جەتىپ كەلەدى. "سىزدەر ءۇشىن مەن ۇيالدىم..." جاي عانا ايتىلا سالعان ءسوز عوي. ونىڭ ۇستىنە، ىنجىقتىققا باعىشتالعان لەبىز... مەن ۇيالعانىمنان ىرگە جاققا اۋناپ ءتۇستىم. "كورىڭدە وكىرگىر ارىستان، وكىرەڭدەپ كەلىپ، بۇل قىزدىڭ بەتىنە ەندىگارى قاراماستاي ەتپەدى مە؟"
مەن قاۋمالاعان بەينەلەردىڭ بارىنەن ارشىلىپ، وقۋ تۋرالى ويلاۋعا بەكىندىم. "الماتىعا بارىسىمەن جاتپاي-تۇرماي ءۇڭىلىپ، بارلىق كىتاپتى جاتتاپ الۋىم كەرەك. قاي بەتتەن سۇراسا، سول بەتتى سۋدىراتا جونەلەتىندەي ەتىپ. اسىرەسە ورىس تىلىنە مۇقيات ازىرلەنەمىن..."
جوق، بولاتىن ەمەس. مولدىرەگەن قوس جانار اقىرىن جىلجىپ تاعى كەلدى. "ۇيالى، ناركەس" دەگەن كوزدەر وسى بولار. تىكتەپ قاراي المايتىن قاستەرلى قاسيەت بار-اۋ! ءاي، وسىنداي كوزدەردىڭ يەسى جوق قوي دەيمىسىڭ...
"مەن كورىپ ەم كولگە تونگەن جازعى اۋەنى تەپ-تەڭبىل،
سەنىڭ كوزىڭ سونداي سىرلى، سونداي تۇنىق، ءموپ-مولدىر!"
ەرتەرەكتە وقىعان وسى ولەڭ جولدارى ەسىمە ساپ ەتە ءتۇستى. جاتتاعان جوق ەدىم، ەكى-ۇش رەت وقىپ شىققانمىن. ءدال ادامىن تاپقاننان كەيىن بە، ايتەۋىر، سول جاڭاعى قىزدىڭ جانارىنىڭ تاساسىندا تۇرىپ، اشىلىپ جۇرە بەردى:
"سەنىڭ كوزىڭ جەر بەتىندە ادەمىدەن ادەمى،
شاراسىندا شايقالادى سۇلۋلىقتىڭ الەمى!"
ءدال وسى قىزدىڭ جانارىنا جازىلعان ولەڭ عوي. باسقاشا بولۋى مۇمكىن ەمەس. تاعى دا قالاي ەدى:
"سەنىڭ كوزىڭ جەك كورۋگە ەمەس ەكەن قۇشتار تۇك،
سەنىڭ كوزىڭ تۇرادى ەكەن جىلى ۇشىراپ، ءىش تارتىپ.
سەنىڭ كوزىڭ قۇبا تاڭداي بيازى ەدى، ۇياڭ-دى،
سەنىڭ كوزىڭ دىرىلدەتىپ تەربەتەدى قيالدى.
سەنىڭ كوزىڭ جايناڭداعان تىم ويناقى، تىم نۇرلى،
سەنىڭ كوزىڭ بىلمەيدى ەكەن قايعىرۋدى، كىربىڭدى".
تۇپ-تۋرا ءوز جۇرەگىمنەن شىققانداي-اق، وسى شۋماقتاردى "تاق-تاق" سوعىلعان دوڭگەلەك ىرعاعىنا قوسىلىپ الدەنەشە ايتىپ شىقتىم. ەندىگى جەردە باسقاسىن بىلاي قويىپ، مولدىرەگەن ەكى كوز قوينىما ەمىن-ەركىن كىرىپ الدى. "وزىمەن تىلدەسسە قالاي بولار ەدى... ونىڭ ەبىن ءقايتىپ تابام؟ ءاي، سويلەسە قويار دەيمىسىڭ. باعاناعى جاعدايدان كەيىن ءجۇز كورىسۋدىڭ ءوزى ۇيات قوي. بارىنەن دە، ەشقانداي ءۇن شىعارماستان، بۇل قىزدىڭ نازارىنا ىلىنبەگەن ابزال..."
مەن كوزىمدى اشىپ، قايتادان سول جاعىما اۋنادىم.
كوڭىلىمە سۋ جاڭا سەزىم اكەلگەن بەيتانىس قىز قول سوزىم جەردە جاتىر. جىڭىشكە، جۇقالاڭ قاستارى كەمپىرقوساقتاي ءيىلىپ كەلىپ، دوعاشا كەرىلىپتى. قوڭىرقاي جۇزىندە سۇيىق سەلدىر قان ويناپ تۇرادى ەكەن. شىمقاي ءمولدىر كوزدەرى كىرپىگىنىڭ استىندا كورىنبەي جاتقانىمەن، بەيكۇنا بەت-كەلبەتىنە مەيىرىمدى شۇعىلا توگىپ تۇرعانداي. اق جايما استىنداعى تولىقشا كەۋدەسى ءبىر قالىپپەن تىنىس الىپ قويادى... مەن باعاناعى ءالديحاننىڭ ارىستاننان سەكەم الىپ، اۋىر دەم العانى سياقتى، اقىرىن كۇرسىنگەنىمدى اڭعاردىم. "الىس جولدا جۇرگەندە اۋرەگە تۇسكەن باسىم-اي!" ― دەپ ءوزىمدى ءوزىم كىنالادىم. ءسويتتىم دە، قايتادان وڭ جامباسىما اۋىستىم. كوزىمە ينە تىرەپ قويعانداي جابىلار ەمەس. مىزعىماي، شارشاماي اڭدىعان قوس جانار بار. "ءبىز سەنىكىمىز عوي. قوڭىر كەشتى جامىلىپ جاتىپ، تالاي ءتۇن ىزدەمەپ پە ەدىڭ سەن ءبىزدى. راس، سەن ءوزىڭنىڭ مەكتەپتەس قۇربىلارىڭنىڭ اراسىنان قاراعان بولاتىنسىڭ. سول دا ءسوز بولىپ پا! ءبىز دە سەنى سارىلا، اڭساي كۇتتىك قوي. ەندى، مىنە، ءبىر ۆاگوننىڭ، ءبىر ۆاگوننىڭ ەمەس-اۋ، ءبىر توسەكتىڭ باسىندا كەزدەستىك. قانداي باقىتتى ەدىك..."، ― دەپ الگى جانار بولمايتىن وقيعانىڭ ىشىنە جەتەكتەگەندەي بولادى.
ەپتەپ قانا بۇيىردەگى تەرەزەنى اشتىم. دالانىڭ سالقىن سامالى جۇلقىنىپ كەلىپ ىشكە كىردى. جاز ايىنىڭ قىسقا تاڭى بولار-بولماس ايقىندالىپ كەلەدى ەكەن. بالدىر مەن بەتەگەنىڭ قويۋ لەبى ساۋىلداپ سوعىپ، جەلپىنە باستادى. زۋىلداي جارىسقان باعانالار، ۇرشىقشا يىرىلگەن بەل قىراتتار، مول اعىنداي دوڭگەلەنگەن جۇمىر جەر قارا كوبەڭدەنىپ، بايقالىپ قالىپتى. مەن وزىمە جاستايىمنان جاقسى تانىس تورعىل جۋساننىڭ قىشقىلتىم دەمى مەن توڭازى ۋىلدەگەن تاڭعى اۋانى سىمىرە جۇتىپ، ۇيقىعا كەتىپپىن...
كوزىمدى اشسام، ەلدىڭ كوبى تۇرەگەلىپتى. ءالديحان ورىس كەمپىرىمەن بىرگە استىڭعى پولكادا وتىر. مەنىڭ ويانعانىمدى كوردى دە:
― كەل، ― دەدى.
مەن قاسىنا كەلىپ وتىردىم. تۇندەگى بەيتانىس قىز كورىنگەن جوق. جاتقان ورنى تاپ-تۇيناقتاي جيناۋلى تۇر. جۇرەگىم شىمىر ەتە ءتۇستى. "جولدان ءتۇسىپ قالعانى عوي. قاي جەردىكى بولدى ەكەن؟!" اساۋ وكىنىش اپتىعىپ كەلىپ تاماعىما تىعىلدى. ءالديحان مەنىڭ بۇيىرىمنەن ءتۇرتتى دە:
― مىنا كورشىڭدى بايقادىڭ با، كورىكتى قىز ەكەن، ― دەدى.
― كىم؟ مەنىمەن قاتارلاس جاتقان قىز با؟
― ءيا. جاقسىلاپ قاراشى، اسىرەسە كوزى ادەمى.
― ول ءوزى وسىندا ما؟
― ءقازىر كەلەدى، جۋىنۋعا كەتتى.
كوڭىلىم ەندى عانا ورنىعايىن دەدى. ءاي، بۇل جۇرەكتى قويساڭشى، ايدالاداعى الدەكىم ءۇشىن ورتەنە جازداپ، ورەكپي قالىپتى. ەڭ بولماسا ءتىل تارتقان سىرلاسىم بولساشى...
― تۇندە مەن بايقاماپپىن عوي، تىم سۇيكىمدى بالا ەكەن، ― دەدى ءالديحان تاعى دا ءسوزىن جالعاستىرىپ. ― كوزى قانداي ءموپ-مولدىر!
ءالديحاننىڭ سىرى جاقسى ءمالىم. كىم كورىنگەنگە جاڭاعىداي تامسانعان ءسوز ايتا قويمايدى. تۇيىق مىنەزدى، سالقىن قاندى جىگىت. ونىڭ ۇستىنە، قىز اتاۋلىعا ونشاما قىزبالىعى بولمايتىن. دەمەك، جاقسى كورىپ قالعانى عوي.
― تىلدەسە الدىڭ با، اتى كىم ەكەن؟
― جوق، سۇرايىن دەپ ەدىم... كوزىنەن قايمىقتىم.
ءالديحان كادىمگىدەي مۇڭايىپ قالىپتى. كوزىندە ەلجىرەمەلى نۇر تۇر. "وسى قىز ەكەۋىمىزدى دە تۇرالاتىپ كەتپەسە جارار ەدى"، ― دەپ ويلادىم مەن ىشىمنەن.
ءالديحان قايتا ءۇن قاتتى:
― بىرەۋدىڭ باقىتى جانىپ تۇرعان، اسىرەسە كوزى جامان!..
― وقۋعا تۇسسەك، مۇندايلاردىڭ تالايى تابىلار ءالى.
― مەن تۋرا وسى قىز ءۇشىن نەندەي قيىندىق بولسا دا بارار ەدىم...
بايقايمىن، ءالديحان قاتتى وزگەرىپ الىپتى. كوز جانارىنداعى جاساۋراما جالىنىش مەن بۇرىن بايقاماعان قۇبىلىس اڭعارتتى. "ماحاببات" دەگەن وسى شىعار. ادامنىڭ ءوز ەركىنەن تىس، وراسان كۇش-قۋاتى "ماحاببات" دەپ اتالاتىن بولار!"
مەن "ماحاببات" دەپ اتالاتىن قاسيەتتى سەزىممەن جۇزبە-جۇز كەزدەسكەندەي بولدىم. ول ءالديحاننىڭ جانارىنىڭ ىشىندە تۇردى. جولداسىمنىڭ بۇل ارەكەتى مەنى ءبىراز ويلاندىردى... بوگدە قىز قاسىنداعى بەس-ون مينۋت ونى بوتەن عىپ جىبەرىپتى.
ءالديحان ءسوزىن تاعى ساباقتاپ:
― ءوزىڭ ايتشى، قارجاۋ، باسقا قىزداردان وزگەشە ەمەس پە؟ - دەدى.
― مەن ونشا قاراي المادىم.
― سەنبەسەڭ، كورشى...
ول تاعى ءبىر ءسوز ايتا بەرەيىن دەپ ەدى، بەيتانىس قىز كىرىپ قالدى. وزىمەن بىرگە جەلپىنە كەلگەن سۇيكىمدى جۇمساق لەپ بار. مەنى ءتۇنى بويى مازالاپ شىققان ءمولدىر جانار موماقان عانا ءبىر قاراپ ءوتتى. "وسى عوي، مولدىرەگەن قاراقات كوز دەپ، ءسوز جوق، وسىنى ايتادى..."
― ءيا، جايلى جاتىپ، جاقسى تۇردىڭىزدار ما؟
― جامان ەمەس.
ءالديحان ەكەۋىمىزدىڭ جاۋابىمىز قاتار شىقتى...
― سىزدەر ءۇشىن مەنىڭ ۇيقىم شالا بولدى، ― دەپ، قىز سۇلگىسىن رەتتەپ جاتىپ كۇلدى. مەن ونىڭ بۇل ءازىلىنىڭ تەگىن ەمەستىگىن ءتۇسىندىم. تۇندەگى جاعدايدى الدىمىزعا ءمىن ەتىپ تاققالى وتىرعان قالجىڭ. ونىڭ ۇستىنە، ءتۇنى بويى كىرپىك قاقتىرماي شىققان ازابى تاعى جەتكىلىكتى. ەندىگى جەردە بوس بۇيىعىلانىپ، بەيتانىس قىزدىڭ كەمىتپە ازىلىنە جول بەرىپ قويۋدىڭ قيسىنى جوق. مۇندايدا قىز كوڭىلىنەن بىر-ەكى ەلى بيىگىرەك تۇرعان ۇتىمدى. سوندىقتان دا مەن قىز ازىلىنە وراي:
― ءبىز ءۇشىن وتقا تۇسسەڭىز دە وقاسى جوق، ― دەپ قالدىم.
تاۋەكەل، اقىرى، از ءۇمىت قىز الدىندا ءوزىمدى جوعارىراق ۇستاعانىم جاقسى.
قىز كۇلدى:
سولاي دەڭىز... ەگەر وعان لايىقتى بولساڭىزدار، ويتۋگە دە بولادى.
― لايىقتى ەتۋ وزدەرىڭىزگە بايلانىستى بولسا شە؟
― بىزگە مە؟
― ءيا، سىزدەرگە.
― قايدام، تۇسىنبەدىم...
قىز تىرناعىنىڭ استىن تازالاعانسىپ، تەرەزەدەن سىرتقا قارادى. مەن: "بەكەر-اق ايتتىم-اۋ، قۇر ءدىلمارلىقتىڭ قاجەتى نە ەدى؟" ― دەپ، وزىمە ءوزىم ىشتەي رەنجىپ وتىردىم.
ول الدەن كەيىن مويىلداي قارا كوزىن ماعان تىكتەپ:
― سىزگە قالاي، جىگىتتەردىڭ لايىقتى بولۋى قىزدارعا بايلانىستى عوي؟ ― دەپ تاعى كۇلىمسىرەدى.
― البەتتە، سولاي.
― قىزىق ەكەن...
ول ەندى ءالديحانعا قارادى:
― سىزشە دە سولاي ما؟
― كىم بىلەدى، قيىن ماسەلە عوي. مەن ۇعىنا العامىن جوق، ― دەپ ءالديحان شىنىن ايتتى.
راسىندا دا، ءالديحاننىڭ نازارى ءتىپتى باسقا جاقتا سياقتى، باسىلىڭقى وتىرعان. سونىسىن سەزدى عوي دەيمىن، قىز ءالديحانعا مەيىرلەنە كۇلىمسىرەپ:
― ءسىز اعاڭىزدىڭ تۇندەگى سوزدەرىن ساعىنىپ وتىرسىز، ۇناپ قالعان بولۋ كەرەك، ― دەپ ءىش تارتا ازىلدەدى.
― ارىستاندى ايتتىڭىز با، ول مەنىڭ ەسىمنەن دە شىعىپ كەتىپتى.
― قايدام-اۋ، جۋىق ارالىقتا شىعا قويماس، انە، ءوزى دە كەلە جاتىر.
― ارىستان مويىنىنا سالعان قۇلاش سۇلگى ورانىپ، جانىمىزدان ءوتتى. ءالديحان "اسسالاۋمالەيكۋم" دەپ قولىن ۇسىنا بەرىپ ەدى، نازار دا اۋدارمادى. جاڭا ويانىپ قانتالاعان جانارىن جالت ەتكىزدى دە وتە شىقتى.
― كوردىڭىز بە، رەنجىتىپ قويىپسىز، ― دەپ قىز كۇلدى.
― ءبىز بولماساق، ول كىسىنىڭ وكپەلەيتىن ءجونى جوق ەدى، ― دەدى ءالديحان قىزارىپ كەتىپ.
― ەندى ات-شاپان ايىبىڭىزدى ازىرلەي بەرسەڭىز دە بولادى...
ءالديحان ۇندەگەن جوق. الگى جىگىتتىڭ ورنىنان تۇرا بەرىپ ۇسىنعان سالەمىن الماي قويعانىنا قاپالانىپ قالعان سياقتى. قىزاراڭداپ قالدى. "دۋدارباس يت-اي، قاشاننان دا وسىنىڭ قورلىعى ءوتتى-اۋ"، ― دەپ مەن دە كادىمگىدەي قىسىلدىم. قىز اڭگىمە بەتىن باسقاعا اۋداردى:
― قايسىسىنا بارا جاتىرسىز؟
― مەن بە؟ ― دەدى ءالديحان جۇلىپ العانداي.
― ءسىز تۇندە اعايىڭىزعا ايتىپ ەدىڭىز عوي.
ول كۇلىمدەگەن پىشىنمەن ماعان قارادى.
― كازگۋ، تاريح فاكۋلتەتىنە.
― و، وندا كوللەگا ەكەنبىز.
― سىزدىكى دە سول ما؟
― ءيا، قۇجاتتارىمدى سوعان جىبەرگەنمىن.
― جاقسى بولدى، ماقساتىمىز ءبىر ەكەن.
مەن شىنىمەن قۋاندىم.
― ماقساتىمىز ەمەس، ماماندىعىمىز...
― ءبارىبىر عوي.
― نەگە، ەكەۋى ەكى بولەك.
― ەسىمىڭىز قالاي؟
― ماقپال.
"قالاي تاۋىپ قويىلعان ات"، ― دەپ ويلادىم مەن ىشىمنەن. ءالديحان دا ەلەڭ ەتە ءتۇستى. ەسىمىن سۇراعاننان كەيىن تۇندەگى ءبىزدىڭ ارىستانمەن تانىسقانىمىز ەسىنە ءتۇستى مە، ول ءسال عانا جىميدى دا:
― ءسويتىپ، نوۆو-ترويسكىدەنبىز دەڭىزدەر، ― دەدى. ― ول نە، قالا ما؟
― جوق، اۋدان ورتالىعى. ون جىلدىقتى سودان بىتىرگەنبىز. ءوزىڭىز شە؟
― مەن كۋيبىشيەۆتەنمىن.
― روسسياداعى ما؟
― Aha، ۆولگا بويىندا.
ءالديحان ءتىپتى ىنتىقتى:
― قازاقشاعا قالاي سۋدايسىز، ءا؟
ماقپال كۇلدى:
― وندا قازاقتار كوپ، ونىڭ ۇستىنە، مەن اجەمنىڭ قولىندا ءوستىم.
― دەگەنمەن، تاپ-تازا سويلەيدى ەكەنسىز.
― ەندى شە؟
ماقپال تومەن قارادى. مەن ءالديحاننىڭ "وسى قىز ءۇشىن نەندەي قيىندىق بولسا دا بارار ەدىم" دەگەن ءسوزىن ىشىمنەن قايتالاپ ايتتىم. "راسىندا دا، بىرەۋدىڭ جۇلدىزى عوي جانىپ تۇرعان. مىنەزى قانداي اشىق ەدى..."
جۇردەك پوەزد جەلكەندەي لىپىپ كەلەدى. قالىسپاي قاۋمالاعان قالىڭ باۋ كوپتەن بەرى ىلەستى دە وتىردى. زۋىلداي جارىسقان تەلەگراف باعانالارى بىردە كوكشىل باستارى زىلدەي سالبىراپ، شالعى كۇتكەن جوڭىشقا اراسىمەن جۇگىرسە، بىردە شاشاقتارى جەلپىلدەپ، بۇيىرلەرى بۇلتيعان جيرەن جۇگەرىنىڭ ورتاسىمەن ادىمدايدى. ەندى ءبىر ءسات شۇعىل بيىك توبەنىڭ باسىنا ورمەلەپ بارىپ، وقتاي ءتۇزۋ كارتوپ ەگىستىگىنىڭ ىشىنە ءبىر-اق رەت سەكىرىپ تۇسەدى... سوناۋ ءبىر شەتتەگى ۇزىن وسكەن تەرەكتەر تاساسىندا اعاراڭداپ كورىنىپ شاتىرلى ءۇي قالىپ بارادى. مەنىڭ قاراپتان قاراپ كوڭىلىم بوساعانداي. ەسىمە قاسىمنىڭ ولەڭى ورالدى:
"سوناۋ ءبىر شەتتە، سوناۋ ءۇي
كەتەر مە، ءسىرا، كوڭىلدەن.
تارتۋشى ەد الىپ مەنى ىلعي
ماحاببات، جاستىق لەبىمەن..."
سوناۋ شەتتەگى، شاتىرلى ءۇي الدىنداعى ۇزىن تەرەك تۇبىندە ماقپال ەكەۋىمىزدىڭ بالالىق شاعىمىز وتكەن سياقتاندى. ءقازىر دە مىنا پوەزد ىشىندە ەمەس، سول ءبىر سولقىلداق تەرەك تاساسىندا بىر-بىرىمىزگە ءۇنسىز قاراسىپ، ۇندەمەي تۇرعاندايمىز. قالاي ەكەنىن قايدام، سول ءبىر ۇزىن تەرەكتەر قاسيەتتى مەكەن-جايداي سونشاما ىستىق تارتتى. بەيتانىس، باۋىرمال ولكە قولىن بۇلعاعانداي...
― انا ءبىر بۇلاقتان سۋ ىشسە... ― دەدىم مەن كوز جاسىنداي مولتىلدەپ اققان جىلعاعا قاراپ. تەرەزەگە ماقپال دا ءۇڭىلدى.
― شولىركەدىڭىز بە؟
― جوق، ادەمى ەكەن.
― Aha، تاپ-تازا ەكەن.
ۋاق تولقىندارى ءبىرىن ءبىرى اقىرىن يتەرىپ، يىرىلە بۇيرالانعان موماقان اعىن مىنا قىز كەيپىنە ءسال بولسا دا ۇقساپ كەتىپ ەدى. سول ءۇشىن الگىندەي سويلەي سالعانىمدى ماقپال دا، ءالديحان دا اڭعارعان جوق.
ءالديحان اڭگىمەگە ارالاسىپ:
― الماتى الاتاۋ باۋىرىندا عوي، ەندى مۇنداي باستاۋلار كوبەيە بەرۋى كەرەك، ― دەدى.
― جالپى، سۇلۋ كورىنىس، ءا، ماقپال؟
― بايقايمىن، ەگەر ءسىز ءبىز تۇرعان جەردى كورسەڭىز، اينالىپ شىقپاي قويادى ەكەنسىز.
― سىزبەن بىرگە ءدال ەرتەڭ بيلەت الىپ، كورىپ كەلۋگە ءازىرمىن.
― قانداي قيالشىلسىز، قارجاۋ.
قىزدىڭ مەنىڭ ەسىمىمدى اتاپ سويلەگەنىنىڭ ءوزى دەنەمدى شىمىر ەتكىزدى.
― شىن. سەنبەسەڭىز، سىناۋىڭىزعا بولادى.
― ەڭ الدىمەن ەمتيحاننان سىنالىپ الساق تا جەتەر...
ول ءارى قاراي سويلەسۋگە زاۋىقسىز سىڭاي اڭعارتتى. الدىندا جاتقان "وگونەك" جۋرنالىن ارى-بەرى اۋداردى دا، سۋرەتتەرىنە قاراپ ءۇنسىز وتىردى. "قۇداي بىلەدى، ۇستىنە نەندەي جامان كيىم كيىنسە دە ادەمى جاراسادى"، ― دەپ ويلادىم مەن ىشىمنەن. سەبەبى ارزان قولدى كوك شىت كويلەگى ەتىمەن ەت بولىپ، قۇيىلىپ تۇر. قوڭىرقاي قالىڭ شاشىن جەلكەسىنەن اقسارى بانتيكپەن بۋىپتى دا، ارقاسىنا بوس تاستاپ قويىپتى. بەتىندەگى جۇقالتاڭ قىزىلى ايىقپاي ۇلپىلدەپ، ءبىر كەلىپ، ءبىر قايتادى ەكەن. كۇلگەندە ەكى ەزۋى الگى ارايدى كەيىن يتەرىپ، اقشىل ەتىپ كورسەتەدى. ءىش تارتا مولدىرەگەن قوس جاناردا قۋانىش قاينارى تۇنعانداي! "وسى قىزبەن ەمىن-ەركىن، ەركەلەي سويلەسكەن ادامنىڭ ارمانى از شىعار، ءسىرا..."
ءالديحان مەنى ءتۇرتىپ، سىرتقا شىعىپ كەلەيىك دەگەن بەلگى بەردى. ەكەۋىمىز تامبۋرعا بەتتەدىك. ول جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانىپ:
― قالاي، ادەمى مە ەكەن؟ ― دەپ، مەن قاپسىرا قۇشىپ، كوتەرىپ-كوتەرىپ قويدى. وڭىندە "وسى قىزدىڭ رەڭدى ەكەنىن ەڭ العاش اشقان مەنمىن عوي" دەگەندەي جادىراڭقى كەيىپ بار.
― كىم بىلەدى... سۇيكىمدى قىز ەكەنى راس.
― ايتتىم عوي، كورىكتى بالا دەپ. ونىڭ ۇستىنە، ءازىلقويلىعىن كوردىڭ بە...
― ۇناتىپ قالعانسىڭ-اۋ، الدەكە.
― شىنىمدى ايتسام، ءبىرتۇرلى بوپ وتىرمىن. ارەكەتتەنىپ كورسەك، ارتىقتىعى بولماس ەدى.
― قالتامىزداعى اقشاعا قۇدا ءتۇسىپ بايقاساق شە؟ ― دەپ مەن كۇلدىم.
― جوق، قالجىڭ ەمەس، قالايدا ءبىر ارەكەت جاساماساق، قاپىدا قالامىز.
― ءاي، الدەكە-اي، ايدالادا جۇرگەندە شوق باسىپ الماساق جارار ەدى.
― نەسى بار، "قىمىزدى كىم ىشپەيدى، قىزعا كىم قىرىندامايدى" دەمەكشى...
― مەن، جالپى، بۇل قىزدان يمەنەمىن.
― نەمەنە، شپانا عوي دەپ پە؟
― ونداي بولسا، ەش نارسە ەمەس قوي.
― ەندى شە؟
― مەن ساعان قالاي ايتارىمدى بىلمەي تۇرمىن. ايتەۋىر، بۇل قىز جايىندا جەڭىل-جەلپى ويلاي سالۋعا بولمايتىنى انىق.
― تۇك تە ەمەس، اپ-ادەمى-اق، اقىلدى قىز.
― مۇمكىن، سوندىقتان دا شىعار...
ءالديحان قاراۋىتىپ ۇندەمەي قالدى. ىشىنەن الدەنەنى ويلاپ، از-كەم ىركىلدى:
― ماقۇل، ەندەشە، بۇل قىز تۋرالى ويلاماي-اق قويالىق.
― شاما كەلسە، سويتكەن جاقسى.
― كورمەگەندە دە كۇن كورىپ ەك قوي...
كوڭىل كەمەسى ءبىر نارسەگە تىرەلگەندەي بولدى. ماقپال جايىنداعى اڭگىمەنى ودان ءارى وربىتكىمىز كەلگەن جوق. ءبىرىمىزدىڭ جانارىمىز بىرىمىزگە شارپىلىپ، تومەن قارادىق. الگىندەي اڭگىمەدەن كەيىن ءالديحان مىنا قىز جايىندا تىم اشىلىپ سويلەسكەنىن ەرسىلەۋ كوردى بىلەم:
― اشەيىن ايتقانىم عوي، ايتپەسە، ورەكپىپ تۇرعان مەن دە جوق، ― دەدى. جۇرەك تۇكپىرىندە ءبىر سىلكىنىس بولعانىن بەت-الپەتى اپ-ايقىن كورسەتتى. مەن ونى مۇنداي كۇيگە قيا المادىم:
― الدەكە، بىردەن بولماسا دا، ۇيرەنىسە كەلە وي بىلدىرۋگە بولادى عوي، شامالى ايالدايىق، ― دەدىم. ول نازارىن سىرتقا سالعان قالپى:
― ايتتىم عوي اشەيىن ايتىلعان شارۋا دەپ، ونىڭ نەسىنە اۋرەلەندىڭ؟ ― دەدى.
― جوق، سەن ولاي دەمە، الدىمەن اقىلداسىپ الايىق.
― قاشقان تۇلكىگە قاراپ تىماق پىشكەندەي ەتپەي، وسى اڭگىمەنى تاستالىقشى، قارجاۋ...
― ماقپالدىڭ كوزىن قايتەسىڭ؟
ءالديحان كۇلدى:
― ونى ساعان سىيلادىم.
― سول كوز ءۇشىن نەندەي قيىندىققا بولسا دا ءازىر ەمەس پە ەڭ؟
― سەنىڭ دە ايتپايتىنىڭ جوق ەكەن، ― دەپ ءالديحان مەنى تاعى دا قاپسىرا قۇشاقتادى. ويىننان ءورت شىعارۋعا قۇمارسىڭ-اۋ، ايتەۋىر.
― ويناساڭ دا، ويىڭداعى ەدى عوي.
― بولدى، بولدى. مەن سەنى بۇدان بىلاي سويلەتتىرمەيمىن.
ول مەنى قاتتى قىسىپ، شىر كوبەلەك اينالدىردى.
― العاشىندا اڭداماي قالىپپىن.
― توقتاي تۇر، نەنى، نەنى؟..
― ايتتىم عوي مەن سەنى سويلەتتىرمەيمىن دەپ.
ول مەنى تىكتەپ كوتەرگەن بويى ىشكە الىپ كىردى...
پوەزد ءبىر ستانسياعا كەلىپ توقتادى. كوپتەگەن جولاۋشىلارمەن بىرگە ماقپال دا تىسقا شىعىپ كەتتى. قولدارىنا پوميدور، الما، قيار، ءجۇزىم، جۇمىرتقا سياقتى ۇساق-تۇيەك زاتتارىن ۇستاپ، ۆاگون جاعالاي جۇگىرگەن ساتۋشىلاردى ءبىز ىشتە تۇرىپ كورىپ وتىردىق. ەسىك اۋزىنداعى جولاۋشىلاردى تۇس-تۇستان قاۋمالاعان ساتارماندار بىرىنەن ءبىرى وزعىنداپ ۇسىنادى. انا ءبىر قارتاڭ كىسى كوك كەرسەنگە قۇيىپ اكەلگەن قىمىزىن قۇلاشىن سوزا ساپىرادى. قىپ-قىزىل كومبەش كوتەرگەن ۇرپەك باس سارى بالا دا تىنىم تاپپاي جۇگىرىپ ءجۇر. ادەمى اڭگەلەكتەر ورتاسىنداعى الا تاقيالى وزبەكتى كوپشىلىك قورشالاپ الىپتى. پەررون ماڭى كىشىگىرىم بازار ءتارىزدى تولاسسىز ساپىرىلىس... ءبىر ۋاقىتتا قولىنداعى كىشكەنە سەبەتىن دۇمبىلگە تولتىرىپ ماقپال كىرىپ كەلدى:
― جاڭا دامنەن اۋىز تيە وتىرىڭىزدار. مەن ءقازىر ىدىسىن بەرىپ كەلەيىن.
ول اكەلگەن دۇمبىلدەرىن تارتپا ۇستىندەگى گازەتكە قويىپ، قايتا شىعىپ كەتتى.
― ءبىز جاسايتىن ارەكەتكە مىنا قىز كىرىسىپ، تاعى دا ۇياتقا قالدىردى-اۋ، ― دەپ ءالديحانعا قاراپ ەدىم، ول قولىن سوزىپ:
― قىز اكەلگەن اس ءدامدى بولادى، ― دەپ جەۋگە ىڭعايلاندى.
― توقتاساڭشى، ءوزى كەلسىن.
― اشەيىن، بىرەۋىن عانا.
سول ەكى ارادا پوەزد دا جىلجي باستادى... مەن ماقپال كەلە قويماعان سوڭ ورنىمنان تۇرىپ، ەسىك جاققا بەتتەدىم. سويتكەنشە بولعان جوق، ونىڭ: "وي، رەديكۋلىم ءتۇسىپ كەتتى، لاقتىرىپ جىبەرە سالىڭىزشى"، ― دەگەن داۋسىن قۇلاعىم شالدى. جىلدام باسىپ تامبۋرعا كەلسەم، ماقپال يەسىنە سەبەتى مەن تيىنىن ۇسىنا بەرىپ، رەديكۋلىن ءتۇسىرىپ الىپتى. جەردەگىلەر ونى ەسىككە قاراي قايتا لاقتىرعاندا، ۆاگوننىڭ استىنا قاراي ۇشىپ ءتۇسىپتى. بۇل كەزدە پوەزد ءجۇرىسىن جىلدامداتا باستاعان ەدى. ماقپال ماعان كوزدەرىن جىپىلىقتاتىپ:
― ىشىندە قۇجاتتارىم كەتتى، ەندى نە ىستەدىم، قارجاۋ؟ ― دەپ قالدى.
مەن ەش نارسەنى ويلاپ تا ۇلگىرمەي، زاۋلاي باستاعان پوەزد تامبۋرىنان سىرتقا قاراي قارعىپ ءتۇستىم. تىكتەپ سەكىرگەندىكتەن، ءا دەگەندە-اق ەتپەتتەي قۇلادىم. ەكى تىزەم تىز ەتىپ، جىپ-جىلى بوپ جۇرە بەردى. شالبارىمنىڭ سەمەنت الىپ كەتكەن جىرتىعىنان قىپ-قىزىل قان كورىنە باستاعان ەكەن. الاقانىم دا بويالىپ شىعا كەلدى. مەن وعان دا قاراماستان، سارت-سۇرت سوعىلعان دوڭگەلەكتىڭ بويىن قۋالاي، كەيىن قاراپ جۇگىرە بەردىم. ويىم ― رەديكۋلدى تاۋىپ الا سالىپ، مىنا پوەزعا قايتا جەتۋ.
― ەندى اسىقپا، بالام، اقىرى قالىپ قويدىڭ، ― دەدى قىزىل فۋراجكالى كىسى مەنى تەجەپ. جۇردەك پوەزد ءوتىپ تە ۇلگەردى. بۇرالا سولقىلداعان ۆاگونداردىڭ داۋسى ما، جوق، بولماسا ءوز كوڭىلىم بە، ايتەۋىر، قۇلاعىما ماقپالدىڭ "قارجاۋ!" دەپ ايقايلاعانى ەستىلگەندەي بولدى. "جىلادى، قۇداي بىلەدى-اۋ، كوزىنە جاس الدى"، ― دەپ ويلادىم ىشىمنەن. ونىڭ تامشىعا شىلانعان ءمولدىر جانارىن ەلەستەتىپ، مەنىڭ دە كوڭىلىم بوسادى.
― ءما، شىراعىم، وسى ءۇشىن ءولىپ قالا جازدادىڭ عوي، ىشىندە نە بار ەدى، سونشا، ― دەپ ءبىر كەمپىر قوس رەلستىڭ اراسىندا جاتقان رەديكۋلدى الىپ بەردى. ءىشىن اشىپ قاراسام، ءبىر بۋدا اقشا مەن پاسپورت بار ەكەن.
― قايتا، كورەتىن كۇنى بار ەكەن، پوەزدىڭ استىنا ءتۇسىپ قالعاندا نە بەتىن ايتار ەدى، ― دەسىپ، جينالعان جۇرت شۋلاسا باستادى. ― اپىراي، بايعۇس بالا-اي، قالاي ءتۇسىرىپ الدىڭ؟
― بۇل ەمەس، ءبىر قىزدىڭ قولىنان ءتۇسىپ كەتتى، ― دەدى سەبەت ۇستاعان ايەل.
― كىمىڭ ەدى ول؟
― قارىنداسىم...
― وي، سەنىڭ قارىنداسىڭ بار بولسىن، ابايلاماي ما ەكەن. مەيلى ەندى، باسىڭنىڭ امان قالعانىن ايت. ءالى دە جەيتىن نانىڭ بار ەكەن، شىراعىم.
― ەي، شەشە-اي، وسى كۇنگى بالالاردا ەس بار دەيمىسىڭ، بىلق-سىلق ەتىپ جۇرگەندە ءتۇسىرىپ الدى دا. قاراشى قىزىل الا قان بولۋىن.
― ءجا، ەندى قول-اياعىڭدى دارىگەرگە بايلاتىپ ال، پوەزىڭدى سودان كەيىن قۋىپ جەتەرسىڭ. قاي جەرگە بارا جاتىر ەدىڭ؟
― الماتىعا.
― مىنا تۇرعان جەر ەكەن عوي، اندا نە كوپ، تاكسي كوپ. سونىڭ بىرەۋىن جالداپ الساڭ، پوەزىڭنان بۇرىن باراسىڭ. كوپ تۇرا بەرمەي، ەرتەرەك قانىڭدى تىيدىر.
قىزىل فۋراجكالى كىسى مەنى ۆوكزالداعى مەدپۋنكتكە قاراي الىپ ءجۇردى. ەكى تىزەم مەن ەكى الاقانىمدى جەر وڭدىرماي سىرىپ كەتىپتى. قىزىل ەتتىڭ اراسىنان تارامدالىپ اققان قان شىپ-شىپ شىعىپ، باسىلماي كەلەدى. ءبىراق مەن مۇنى ەلەڭ دە قىلعانىم جوق. بويىما كىرگەن بالاۋسا قۋانىش بار. "نە دە بولسا، ماقپالدىڭ الدىندا ۇلكەن ءىس تىندىردىم. قولىمنىڭ قانىندا تۇرعان نە بار. ەڭ باستىسى، ماقپالدىڭ كوڭىلى ريزا بولسىن..."
شىنىندا، مەن پوەزدان بۇرىن جەتتىم. تاكسيدەن تۇسكەنىمدە ۆوكزالداعى رەپرودۋكتور ءبىز مىنگەن پوەزدىڭ ءبىرىنشى جولعا قابىلداناتىنىن حابارلاپ جاتتى. ازدان كەيىن كوكپەڭبەك سوستاۆتىڭ ءوزى دە كەلدى. مەنى ءبىرىنشى الماتىدان جولىقتىرامىز دەپ ماقپالدار ويلاماسا كەرەك، ۆاگونعا باسىمدى سۇققان كەزدە-اق ءالديحان قاپسىرا قۇشاقتاي كەتتى:
― قاي جاقتان ساپ ەتە ءتۇستىڭ، ەكى كوزىمىزدى ءتورت قىلىپ. ويپىراي، زارەمىزدى ۇشىردىڭ-اۋ! كانە، ماقپال، ءشۇيىنشىڭىزدى ازىرلەي بەرىڭىز، سونشاما ۇرەيىڭىز قالماپ ەدى.
― وي، قارجاۋ! ― دەپ، ماقپال شوشىنىپ قالدى. كىنالى ادامداي قىزارا قىسىلىپ، مەنىڭ بەتىمە تىكتەپ قاراي المادى. اسىرەسە ەكى قولىمدى داكەمەن تاڭىپ العانىمنان قاتتى قورىقتى.
― كەشىرىڭىز، قارجاۋ! جاراقاتتانعاننان ساۋمىسىز؟
ماقپالدىڭ كوزىنە جاس ويناپ شىقتى.
― تۇك ەمەس، ازداپ جەر سىرىپ كەتتى.
― قالاي جەتتىڭىز؟
― ارتتارىڭنان جۇگىردىم دە وتىردىم.
ماقپال ءسال عانا ەزۋ تارتتى:
― مەن ءسىزدى ءدال ءقازىر كورەم دەپ ويلاماپ ەدىم.
― ءوزىڭىز عوي تامبۋردان يتەرىپ جىبەرگەن.
― سوڭىڭىزدان سەكىرىپ تۇسۋگە مەن دە از-اق قالدىم.
― نەگە ويتپەدىڭىز؟
― كىسىلەر جىبەرمەدى مە، بىلمەدىم...
― قورىقتىم دەسەڭىزشى.
― جوق، شىن ايتامىن. ءسىز جىعىلىپ تۇسكەنىڭىزدە، مەن نە بولعانىمدى سەزە المادىم.
― راسىندا، ماقپال ىشكە كىرگەندە بوپ-بوز بولىپ كەتكەن ەكەن. مەن سەنى پوەزدىڭ استىنا ءتۇسىپ قالدى ما دەپ قورىقتىم. ونىڭ ۇستىنە، ماقپال: "قارجاۋىڭىز جوق، كىنالى مەنمىن"، ― دەپ بەتىن باسىپ وتىرا قالدى.
― بۇل كىسىنىڭ ءوزى ادەيى يتەرىپ جىبەرگەن سوڭ، ارينە، سۇيتەدى.
― سەن ەندى ءازىلىڭدى قويىپ، ءجونىڭدى ايتشى، قالاي جەتتىڭ؟
― تاكسيمەن كەلدىم.
― جارايسىڭ، قارەكە، ― دەپ ءالديحان بىلەگىمنەن قىستى.
مەن گازەتكە وراۋلى رەديكۋلدى تارتپانىڭ ۇستىنە قويدىم.
― راقمەت! ― دەدى ماقپال، ءالى دە ۇيالىس رەڭىن وشىرە الماي. ― ۇلكەن جىگىت بولىڭىز..
― ۇلكەن جىگىت بولعاندىقتان دا...
― سەكىرىپ تۇستىك قوي دەيسىڭ بە؟ ― دەپ، ءالديحان مەنىڭ ءسوزىمدى اياقتاتپاستان كۇلدى.
― جوق. ءوز بەتىمىزشە ءومىر سۇرۋگە تالپىنعان ارەكەتىمىزدى ايتامىن. ماسەلەن، ءسىز دە ەندى ۇلكەن قىزسىز.
― ولاي بولسا، تالپىنعان تىلەگىڭىزگە جەتىڭىز.
مەن ەت قىزۋمەن: "وعان جەتكىزەتىن ءوزىڭىز عوي" دەگەن ءسوزدى ايتىپ قالا جازدادىم. ايتپاعانىم ابىروي بولدى. ايتپەسە، تىم ورىنسىز ەركىنسىپ كەتكەندىك بولار ەدى. قىزدىڭ كوزى مەنىڭ تىزەمە ءتۇسىپ كەتتى دە:
― رۇقسات ەتسەڭىز، انداعى جەرىڭىزدى ءىلىپ بەرە سالايىن. قالاعا تۇسكەندە ىڭعايسىزداۋ بولار، ― دەدى. مەن شالبارىمنىڭ سەمەنت الىپ كەتكەن ورنىن قولىممەن قالقالادىم.
― نە قىلار دەيسىز، باسقاسىن اۋىستىرىپ كيە سالامىن.
جالعىز شالبارمەن كەلە جاتقانىمدى جاسىردىم...
ماقپال كونبەدى:
― ءبىر-اق مينۋتتىق ءىس قوي، ارتىقتىعى جوق.
ول سومكەسىنەن ينە-جىپ الدى دا، جانىما وتىرىپ، تىگۋگە ىڭعايلاندى.
― اكەلىڭىز، ءوزىم تىگەيىن..
― سىزگە ەرەگىسكەندە، بەرمەدىم ەندى...
سۇيرىكتەي جۇمساق ساۋساقتار ارى-بەرى قيمىلداپ، دەنەمدى قىتىقتايدى. بىر-ەكى تال جىڭىشكە شاشى بەتىمدى، اۋزىمدى سۇيكەلەپ، سۇيكىمدى شىمىر ويناتقانداي. ءاتىر لەبىندەي ادەمى تىنىس ۇزىلمەي تازالىق جەلپەدى... ءبىز ابىر-دابىر اڭگىمە ۇستىندە ەكىنشى الماتىعا قالاي تەز جەتكەنىمىزدى اڭعارماي قالىپپىز.
* * *
العاشقى ەمتيحاندى ماقپال دا، مەن دە تورتكە تاپسىردىق. ءالديحان ءۇش الىپ قالدى. مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەندەر ءۇشىن بۇل باعا ۇمىتسىزدەۋ ەدى. سوندىقتان دا ول جاتپاي-تۇرماي "ادام" ىزدەپ جۇرگەن بولاتىن. اقىرى كەزدەستىرىپتى. ءاتى-جونى كىم ەكەنىن ايتقان جوق، تەك قانا قولدارىن سوزىپ، ەڭ الدىمەن بەس ساۋساعىن شوشايتتى دا، وعان قوسا بارماعى مەن سۇق قولىن جۇمدى. ودان كەيىن ورتان قولىن دوعاشا ءيىپ ءبىر قويدى. بۇل الگى تاپقان "ادامنىڭ" كورسەتكەن بەلگىسى ەكەن. بىلايشا ايتقاندا، جەتى ءجۇز سوم مەن ءبىر قوي جەتكىزىلسە، اعالىق قول ۇشىن بەرۋگە كەلىسىپتى. سونىمەن، ول اۋىلعا جۇرمەكشى بولدى. ماقپال ماعان رەنجىدى:
― جولداسىڭىزعا ايتساڭىزشى، الگىندەي ىستەمەسىن، ― دەپ.
― ونىسى ورىندى. قالاي ەتكەندە دە وقۋعا ءتۇسۋ كەرەك.
― دوسىڭىزدىڭ ورنىندا مەن بولسام، ۇيالار ەدىم.
― بالاسىڭ، ماقپال. ءوزىڭ كوردىڭ عوي، كىمدەردىڭ قانداي ارەكەت جاساپ جۇرگەنىن.
مەن ماقپالدان ءبىر جارىم جاس ۇلكەن بولعاندىقتان، ونى "سەن" دەپ سويلەۋگە كوشكەنمىن. ول ءالى دە "ءسىز" دەپ اتاۋىن قويا الماي ءجۇر.
― ءبارىبىر، كىمگە دە بولسا ىڭعايسىز. ءتىپتى جيىركەنىشتى. ەگەر مەن ءسىزدىڭ ورنىڭىزعا اقشا بەرىپ ءوتىپ كەتسەم، قالاي قارار ەدىڭىز؟
― سەن ءوتىپ كەتسەڭ، قۋانار ەدىم.
― جوق، ەشقانداي ءازىلسىز. ءقازىر ءسىز ءالديحانعا ايتىڭىز، ءوز كۇشىمەن تاپسىرا بەرسىن...
― جاڭاعىداي ارەكەتتىڭ دە ارتىقتىعى جوق.
― مەن سىزگە وكپەلەيىن بە، قارجاۋ؟
― وكپەلەي الماساڭ شە؟
― ايتۋعا ءتيىسسىز. بولماسا، ءوزىم سويلەسەم.
― دۇرىس قوي، ماقپال. اركىمنىڭ ءوز بىلىمىمەن تۇسكەنىن مەن دە قۇپتايمىن. ءبىراق ەكەۋىمىزدە تۇرعان نە بار؟ بالا كوپ، ورىن از.
― سونىڭ ىشىندەگى كۇشتىلەرى ءوتسىن.
― ايتتىم عوي، ماسەلە باسقادا دەپ.
― مىنە، سول ماسەلەنى تۋدىراتىن دا ءسىز بەن ءالديحان سياقتىلار. ەگەر ول الگىندەي جۇمىسقا ارالاسپاسا، باسقاشا بولار ەدى.
― جالعىز-اق الدەكەڭدى كورگەنىڭ عوي؟
― جوق، مەنىڭ بۇل جەردە ايتايىن دەگەنىم، ءالديحان سەكىلدىلەر كوبەيسە، كونكۋرس وقۋشىنىڭ بىلىمىنە بايلانىستى ەمەس، بايلىعىنا بايلانىستى شەشىلەدى. سولاي ەمەس پە؟
― ءوزى دە سولاي.
― بۇل تۇرپايىلىق، مادەنيەتسىزدىك.
― قۇتىلۋدىڭ جولى نە دەر ەڭ؟
― جولى سول، ءقازىر ءالديحاندى جىبەرمەيمىز، ءبىر ادام بولسا دا ازايا بەرەدى.
― ءالديحانعا تيىسپەيىك، ماقپال، ― دەپ مەن اڭگىمە بەتىن ازىلگە بۇردىم.
― وزدەرىڭىز بىلىڭىزدەر. تەگىندە، بۇل جىگىتتىك ەمەس.
ماقپال شىنىمەن وكپەلەدى. مەن:
― سەن ءبىزدىڭ وقۋعا تۇسۋىمىزگە جالپى قارسىسىڭ، ― دەپ تاعى دا ازىلدەي بەرىپ ەم، ول كوزىن تومەن ءتۇسىرىپ:
― مەيلى، وزدەرىڭىزگە جاراسسا، ىستەي بەرىڭىز. ويتكەنشە، تۇسپەگەنىم جاقسى، ― دەدى. ءسويتتى دە، ۇندەگەن جوق. مەن دە ءلام دەمەدىم. از ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول كوزىنىڭ قيىعىن اقىرىن ماعان بۇرىپ، جۇزىنە جىلىلىق ءۇيىردى. "كوڭىلىڭە الىپ قالدىڭ با، ءوزىمسىنىپ ايتقانىم عوي" دەگەندەي باۋىرمال كوزقاراس! سوسىن، ەركەلەگەندەي پىشىنمەن:
― مەن سىزدەرگە ات تاعايىن با؟ ― دەدى.
― ايتا عوي.
― پاراقورسىزدار.
― دەگەنىڭ بولسىن...
مەن ماقپالدىڭ بەتىنە شىن مەيىرلەنە قارادىم. "ەگەر وسى قوس جانار مەن دەپ قانا مولدىرەسە، ارمانىم بولماس ەدى..." ول ءجۇزىن تايدىرىپ اكەتتى.
ءالديحاننىڭ جۇرەتىن مەزگىلى دە تاياندى. تەرلەپ-تەپشىپ، اۋىلدان اكەلگەن دۇنيەلىكتەرىن قايتا كوتەرىپ العان.
― جازعا شىدامايدى ەكەن، وقۋعا تۇسسەك، مۇنىڭ قىزىعىن قىستا كورەمىز، ― دەپ قويادى ماعان.
― ايتەۋىر، ماقپال سەزبەسىن، ― دەيمىن مەن اقىرىن ىمداپ.
― اس الىپ جۇرگەننىڭ ايىبى جوق، ― دەپ ءالديحان ونشاما قىسىلمايدى. قايتا: ― ماقپالدىڭ تاماعى جوق دەيمىسىڭ، ― دەپ ءوزىمدى جازعىرادى.
― دەگەنمەن، بىلدىرمەيىك...
تاستاي قارا شامادان ءالديحاننىڭ جەلكەسىنە قونجيىپ، ۆاگونعا قاراي بەتتەدى. ەسىكتىڭ اۋزىنا جەتە بەرە الدەكەڭ ونى سىلق دەگىزىپ جەرگە قويدى دا، بىزبەنەن قوشتاسۋعا ىڭعايلاندى. دورباداعى قۇرتتار عوي دەيمىن، سالدىر-گۇلدىر ەتە ءتۇستى.
― مىناۋىڭىزدىڭ ىشىنە تاس سالىپ العانسىز با؟ ― دەپ ماقپال كۇلدى.
― الماتىنىڭ اپورتى عوي،― دەدىم مەن ءالديحاننان بۇرىن سويلەپ. ― اۋىلداعىلارعا اپارا جاتىر.
― باسە، سالدىراۋى سولاي.
― ال الدەكە، جاقسى. ءۇي ىشكە سالەم دە. جاعدايدى ايتاسىڭ عوي، ەشقانداي مازالانباسىن.
― جاقسى، ساۋ بولىڭدار. ەرتەڭ جوق ارعى كۇنى قايتىپ كەپ قالارمىن.
― سارقىت الا كەلۋدى ۇمىتپاڭىز، ― دەدى ماقپال ازىلدەپ.
― نە الىپ كەلەيىن؟..
― اپايلاردىڭ بەرگەنىن اكەلىڭىز.
― ماقۇل. ءسوز جوق ورىندالادى.
زىلدەي قارا شامادان الدەكەڭدى جەتەكتەپ ىشكە الىپ كەتتى. ءبىز تەرەزەدەن تاعى ءبىر قول بۇلعاپ قوشتاستىق تا، ۆوكزالدان شىقتىق.
― ەندى قاي جاققا بارامىز، ماقپال؟
― كەلىڭىز، پوەزد قوزعالعانشا وسى ارادا بولايىق.
― نەگە؟
― مەن ۆوكزالدى جاقسى كورەمىن. ءبىرتۇرلى ساعىنىشى بار سياقتى.
"قۇداي بىلەدى، ءدال ءقازىر ول ۆوكزالعا شىعارىپ سالعان قيماس بىرەۋىن ويلادى" دەگەن سەزىم بويىمدى شارپىپ ءوتتى.
― قالايشا ساعىنىشى بار؟
― مەرەكە سەكىلدى. ال كەيبىرەۋلەر ءۇشىن ورنى تولماس وكىنىش ۇسىنادى. انە، قاراڭىزشى، انا ءبىر قىزدىڭ جايراڭداپ گۇل قۇشاقتاپ كەلە جاتقانىن. سول سىزگە اسەر ەتە مە؟
― قىز با؟
جوق، وسىنداي كورىنىستى ايتام.
― قايدام، بايقاماپپىن.
― ونىڭ ۇستىنە، بىرەۋلەر الىستاعىسىمەن ۇشىراسادى. ەندى بىرەۋلەر جاقىنىن شىعارىپ ساپ جاتادى. قۋانىش پەن كۇيىنىشتىڭ مەكەنى.
― اقىن بولۋعا لايىقتى ەكەنسىڭ.
― ءبىر سويلەم دە قۇراستىرا المايمىن. بولماسا، ۆوكزال جايىندا كوپتەگەن ولەڭ جازار ەم.
― ول ءۇشىن جۋرناليستيكاعا ءتۇسۋ كەرەك.
― مەن ۆوكزال سىزگە دە ۇنايتىن شىعار دەپ ويلاعان ەدىم.
― ءبىر-اق جەرى ۇنايدى.
― قاي جەرى؟
― مەن ونى كەيىن ايتامىن.
― ءقازىر ايتىڭىز.
― ەكەۋىمىز وسى ۆوكزالدان ايرىلىساتىن شىعارمىز.
― مۇمكىن. ءبىراق ونىڭ كەلەر-كەتەرى جوق قوي.
― سولاي بولسا دا...
ماقپالدىڭ سوڭعى ءسوزى ماڭدايىما قامشىمەن ۇرعانداي اسەر ەتتى. "ءوزىم دەپ وزەگىمدى سالعاندا كورگەن سىيىم جاڭاعى عوي. قۇر اۋرەگە ءتۇسىپ جۇرگەن وزىمە دە ساۋاپ بولدى. راسىندا، ماقپال مەنىڭ كىمىم ەدى؟ ءجاي عانا سىپايى قاتىناسىن باسقاشا مالدانعان جۇرەگىمە دە وبال جوق!.."
― ماقپال، ۇيگە بارىپ، ساباققا ازىرلەنبەيمىز بە؟
― جالىقتىڭىز با؟
― ەمتيحان جاقىن عوي.
― قايتساق، قايتالىق.
كوڭىلىم الاۋ-جالاۋ بولعانىمەن، ەشقانداي سىر بەرمەۋگە تىرىستىم. قارسىدا كەلە جاتقان تاكسيدى توقتاتىپ، جاتاقحاناعا ءبىر-اق تارتتىق. مەنىڭ كوڭىل كۇيىمنىڭ وزگەرگەنىن بايقاسا دا، ماقپال ىشىنەن تىنىس الىپ، ەشتەڭە سەزبەگەن ادامداي ءۇنسىز وتىردى. تەك تاكسيدەن تۇسكەندە بارىپ:
― ەندىگى ءارى كەلمەي-اق قويىڭىز، ەمتيحانعا دايارلانايىق، ― دەدى. ءزادى، مەنىڭ تابان استى تۋلاعانداي مىنەزىم ۇناماعان بولسا كەرەك. "ينەنىڭ جاسۋىنداي دا ويىنىڭ جوقتىعى عوي. مەيلى، كەزدەسپەسەك، كەزدەسپەسپىز!.."
― جاقسى، ماقپال. بەس تىلەيمىن.
― وزىڭىزگە دە.
ەكەۋىمىز ەكى ايرىلىپ كەتتىك. "جالعىز ەكەنمىن، جانى اشيتىن بىردە-بىر ادامىم جوق" دەگەن قايداعى ءبىر وي باسىمدى شىرمادى. الماتىعا كەلگەلى جۇپ جازباي بىرگە ءجۇرىپ، ابدەن ۇيرەنىسىپ قالىپپىز. كوڭىلىم قۇلازىپ، كوزىمە جاس تىرەلدى. بولمەگە كەلىپ، توسەككە ءبىر-اق قۇلادىم. ماقپال كىنالى مە، جوق، بولماسا جالعىز اۋىز سوزگە بولا وزىمنەن ءوزىم كۇماندانىپ، قىز كوڭىلىنە كولەڭكە ءتۇسىردىم بە، وسى ەكى اراسىن ايىرا الماي، دەل-سال بولىپ ءبىراز جاتتىم. "ساعان ونىڭ نە كەلەر-كەتەرى بار؟". ارينە، جاتقا ايتىلاتىن لەبىز. سوندا، مولدىرەگەن قوس جاناردىڭ مەندىك ەمەستىگى عوي. ءجاي عانا، الدامشى داۋرەن ەكەن عوي. سول كوزدەرگە قاي كۇنى جولىعىپ ەم!.. مەن ورنىمنان اتىپ تۇرىپ، ءبىر ستاكان سالقىن سۋ ءىشتىم. موينىما، بەتىمە سۋىق تامشى بۇركىپ، سىلكىنبەكشى بولدىم. ءبارىبىر، جان سايا داۋانىڭ ەلەسىن دە كورە المادىم. بايلاۋلى جانداي ارى-بەرى بۇلقىنىپ، بولمەنى شيمايلاۋمەن ءجۇردىم دە قويدىم. ءويتىپ مايدالاماي-اق، اكەسى ولگەندى دە ەستىرتەدى، "اۋرە بولما، قارجاۋ" دەپ كەسىپ ايتسا عوي، مۇنداي سەرگەلدەڭگە تۇسپەس ەدىم. اعاتتىق مەنەن ەمەس، ماقپالدان بولدى. اقىرى ويى جوق ەكەن، بويىنا سونشا نەسىنە ءۇيىر ەتتى. شاقىرىپ الىپ، داۋلاسسام قايتەر ەدى؟.. تۇسىنىسسەك جاقسى. تىكە كەتسە، تىرلىكتىڭ ءبارى ءبۇلىنىپ، جالعاننىڭ جاپىرىلعانى عوي. جوق الدە كىنا مەنىڭ وزىمنەن بولدى ما ەكەن... ارينە، ءسۇيتتى. ماقپالدىڭ جازىعى ۆوكزال بويلاپ قىدىرايىق دەگەنى مە؟ جىلان شاعىپ العانداي تابان استى "كەتەيىكتى" شىعارعان ءوزىم ەمەس پە! قىز كوڭىلى كىنامشىل، سونى تۋرا ۇعىنسام نەتتى... ءاي، بايعۇس باسىم-اي، وزىڭنەن كور دەگەن وسى دا.
بار كىنانى وزىمە اۋدارىپ، ءسال-پال باسىلايىن دەدىم. "ءلايىم، شۋ ماقپال جاقتان شىقپاسىن. بۇعالىعىمدى سۇيرەتىپ مەن قاي جاققا كەتەر دەرسىڭ..." اقىرىن ەسىك قاعىلدى. ىستىق قان باسىما ويناپ شىعا كەلدى. تۇپ-تۋرا ماقپالدىڭ تىقىلداتىسى. جۇگىرىپ بارىپ، ەسىكتى اشتىم.
― ءيا، وكپەلەگىش قارجاۋ، نە ىستەپ جاتىرسىز؟
مەن ەسىكتى يتەرە سالىپ، ماقپالدى قۇشاقتاي الدىم. دەنەم دىرىلدەپ، موينىنان يىسكەدىم. ول مەنى ءسال عانا كەيىن يتەردى:
― ساعىنىپ قالدىڭىز با؟ الگىندە عانا كورمەستەي بوپ كەتىپ ەدىڭىز عوي.
― كىنا مەنەن، ماقپال، ول جاعىن ەسكە المايىقشى!
― مەن سىزگە ۇيرەنىپ قالىپپىن، قارجاۋ. ورىن تاۋىپ وتىرا المادىم. "كەلمەڭىز" دەپ ايتقانىما وكىندىم.
ول باسىن مەنىڭ كەۋدەمە قويىپ، يىعىمنان ۇستادى:
― وكپەلەپ قالدىڭىز با، ماعان ۇرىسقان جوقپىسىز. مەن ءسىزدى تاياقتاعىم كەلدى. ءبىر اۋىز ءسوزىمدى كوتەرە الماعانىڭىزعا نالىدىم. راسىندا دا، نە كەلەر-كەتەرى بار ەدى. ءبىر-بىرىمىزدى بىلمەيمىز دە عوي...
― سەن مەنىڭ ماقپالىمسىڭ.
― مەن اپامدىكىمىن...
...ءۇش كۇننەن كەيىن ەكىنشى ەمتيحان باستالدى. بۇل جولى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن تاپسىراتىن ەدىك. بالالاردىڭ ورتا شەنى بوپ مەن كىردىم. قاسى-كوزى قيىلعان، بۇيرەك بەت قاراتورى جىگىت ەمتيحان الىپ وتىر. ونىڭ قاسىنداعى، قولىندا بالداعى بار، اشاڭ سارى كىسى ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ ءجۇردى. جاۋاپ بەرۋ كەزەگى مەنىڭ الدىمدا وتىرعان سەكپىل بەت، ۇزىن جىگىتكە كەلدى.
― فاميلياڭ كىم؟
― كۇزەمبايەۆ.
― بيلەت ءنومىرىڭىز؟
― ون التىنشى.
― ايتا بەرىڭىز.
― "شوقان ― اعارتۋشى". شوقان ― قازاقتىڭ اعارتۋشى ادامى. شوقان جاسىنان باستاپ كوپ وقىدى. شوقان كوپ وقىدى. شوقان كوپ بىلەتىن ەدى. شوقان... شوقان... شوقان..."
الگى جىگىت باسىن سيپالاپ قويىپ، "شوقان... شوقان..." دەپ شورەلەي جونەلدى. شوقان جايىندا ەسى دۇرىس ءبىر سويلەم ايتپاسا دا، "شوقان" دەۋىن توقتاتقان جوق. باسىن ارى-بەرى بۇلعاپ قويىپ، "شوقان، شوقاننىڭ... شوقاندى..." دەپ باستىرمالاتا بەردى. وقىتۋشى زالداعىلارعا اقىرىن ءبىر قارادى دا:
― شوقاننىڭ ساياحاتى جايىندا نە بىلەسىز؟ — دەدى. ەستىرتپەي، ءجاي عانا ايتتى.
― شوقاننىڭ ساياحاتىن الاتىن بولساق... شوقاننىڭ ساياحاتىنىڭ ءوزى... قالاي ەدى، ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇرعانى... شوقاننىڭ ساياحاتى...
― ەكىنشى سۇراعىڭىزعا كوشىڭىز.
― ارقاريزم دەگەنىمىز... ءارقاريزمدى ەرەجەسىمەن ايتقانىمىزدا.
― سۇراعىڭىز قالاي ەدى؟
― "ارقاريزم دەگەن نە؟"
― "ارحايزم" دەڭىز.
― وي، كەشىرىڭىز، تىلىمنەن شىعىپ كەتىپتى.
وقىتۋشى كۇلكىسىن ارەڭ ىركىپ قالدى:
― جالعاستىرا بەرىڭىز.
― ارحايزم دەگەنىمىز... ارحايزم دەگەندى قاراپايىم تىلمەن ايتقانىمىزدا وڭشەڭ كارى سوزدەردىڭ قويماسى. ولاردى بەي-بەرەكەت قولدانا بەرۋگە بولمايدى، مەملەكەت قاراۋىنداعى قۇندى ۇعىمدار.
بۇل جولى وقىتۋشى شىداي العان جوق، كۇلكىسىن زورعا تەجەپ:
― ونى كىم ايتتى سىزگە؟ ― دەدى.
― ءمۇعالىم ايتقان. اعايىمىز وسىلاي دەپ ۇيرەتتى.
― جارايدى، بارا بەرىڭىز.
ۇزىن جىگىت شىعىپ كەتكەننەن كەيىن، وقىتۋشى بەت ورامالىمەن كوزىن سۇرتكەنسىپ، ايىزى قانعانشا كۇلىپ الدى. مەن: "وسىنداي دا سۇمدىق بولادى ەكەن-اۋ؟"، ― دەپ الگى بالاعا قاتتى تاڭىرقادىم. كەيىن سول كۇزەمبايەۆتىڭ ءتورت العانىن ەستىگەنىمدە، ماقپالدىڭ "پاراقورسىزدار" دەگەن ءازىلى ەسىمە ورالدى. ۇلكەن وقۋ ورداسىنا وكپەلەگەندەي بەت قاقپا كۇيگە ەندىم. سەبەبى مەن وسى پاننەن "ەكىلىك" الىپ، ءبىلىم جولىنداعى جاسىل ساپاردان شىعىپ قالعان ەدىم...
ەكىنشى ەمتيحان ماقپال ءۇشىن دە تىگىنەن كەلدى. شىعارمادان ءۇش العاننان كەيىن، ارى قاراي قاتىناسۋعا زاۋقى سوقپادى.
― ءسىز قۇلاعاننان كەيىن ادەيى "ءۇش" سۇرادىم، ― دەپ ازىلدەپ قويادى.
― ماعان تەڭەلۋ ءۇشىن "ەكى" قاجەت ەدى عوي.
― ول باعا قىزدارعا لايىقسىز. ونىڭ ۇستىنە، مەن سىزدەن، از دا بولسا، جوعارى تۇرعىم كەلدى.
― نە سەبەپتى؟
― سەبەبى ءسىز مەنىڭ ونە بويى توبەمنەن قارايسىز، بويىڭىز ۇزىن.
― ەندى نە ىستەيمىز، ماقپال؟
― اۋىلعا قايتامىز. مەن قالاعا بارا سالا جۇمىسقا ورنالاسامىن.
― ال مەن شە؟
― ءسىز دە سويتەسىز.
― جوق، مەن ويتە المايمىن.
― ەندى شە؟
― قايدام. باسقاشا ءبىر نارسە جاساۋىم كەرەك.
― مەن ايتايىن با، ءسىزدىڭ نە ىستەيتىنىڭىزدى؟
― Aha...
― جوق، شىنىمەن ايتام.
― تىڭداپ تۇرمىن عوي.
― ولاي بولسا، "ايتا عوي، ماقپال" دەڭىز.
― ايتا عوي، ماقپال.
― مەن ايتسام... ءبىزدىڭ قالاعا بارايىق.
― مەن نە ىستەيمىن ونان؟
― جۇمىس ىستەيسىز.
― قانداي جۇمىس؟
― ايتىپ ەم عوي، مەنىڭ اعايىم سونداعى پرەسس-اۆتومات زاۆودىنىڭ باس ينجەنەرى دەپ. سول كىسىنىڭ قولىندا ىستەيسىز.― ماماندىعىم جوق قوي.
― تۇك تە ەمەس. ءۇش-تورت ايدىڭ ىشىندە بىرنەشە ماماندىق يگەرىپ كەتۋگە بولادى.
― ءبىزدىڭ اۋىل جاققا بارساق شە؟
― مەن نە دەپ بارامىن؟
― ال سەندەرگە مەن دەپ بارامىن؟
― وي، قارجاۋ، ءسىز ەر بالاسىز عوي، قاي جاققا بارساڭىز دا جولىڭىز اشىق. مەنىڭ بولسا دا جولىم جىڭىشكە.
― ءبىر سەبەپتەن بارۋعا دا بولادى عوي.
― جوق، قارجاۋ، ءسىز دۇرىس ءتۇسىنىڭىز.
― الماتىلىق بولساق شە؟
― ءسىزدىڭ قالۋىڭىزعا بولادى. مەن كەلەسى جىلى ماسكەۋ مە، كييەۆ پە، ەكەۋىنىڭ بىرەۋىنە تاپسىرامىن.
― بىلمەيمىن نە ىستەرىمدى.
― كوپ ويلانباي، ۆولگا بويىنا ءجۇرىڭىز. جەر كورەسىز.
― قالاي دەپ بارامىن، ماقپال؟
― وندا ءوزىڭىز ءبىلىڭىز.
― بارار ەدىم، سەن جۇتقان اۋامەن بىرگە تىنىستاۋ مەن ءۇشىن بارىنەن قىمبات...
― جارايدى... جارايدى... سىزگە ەسكەرتىپ ەم عوي، ونداي اڭگىمەنى ەكىنشى رەت ايتپاڭىز دەپ. سونداي ءسوزدىڭ نەسى جاقسى.
― مەنىڭ ەركىمە تۇساۋ سالامىسىڭ؟
― بارەكەلدى، تاعى نە دەيسىز؟
― ماقپال، مەن وقۋعا تۇسپەگەنىمە ءبىر ءتۇيىر دە وكىنبەيمىن. ءبىراق...
ماقپال ويىمدى اياقتاتپادى.
― ماقۇل، ەندى ەش نارسە دەمەيمىن.
― بارىنەن سول ارتىق.
― ءجۇر، ءالديحاننىڭ "بەسىن" جۋدىرايىق.
― ول ءوزى كەلمەۋشى مە ەدى؟
― وقۋ زالىندا. باعانا سوندا بولامىن دەگەن.
― قىدىرىپ قايتامىز با؟
― Aha.
― ءسىز وسىندا بولا تۇرىڭىز، مەن بولمەگە كىرىپ شىعايىن.
― بارىپ كەل.
"كەشە عانا الىستاعى ساعىمداي ارمان بولعان ماقپال ەمەس پە ەدى. وقۋعا تۇسە الماعانىما نەسىنە وكىنەيىن. جان ءتىرى بولسا، ەندىگى جىلى ءبىر تىرلىگىن جاسارمىن. جۇلدىز جانارلى ماقپالدىڭ جانىندا جۇرسەم، دوڭگەلەك الەمنىڭ قاي جەرى بولسا دا ماجىرا جاي. تاۋەكەل، ماقپالدىڭ دەگەنى بولسىن. اقىرى، وقۋعا تۇسە الماعاننان كەيىن، اۋىل نە، الىس جەر نە. ءبىزدىڭ قالاعا بارالىق دەگەنى: "مەنىمەن بىرگە بولشى، ءالى دە سۇرلەۋى جوق، باستاۋسىز ءومىردى قول ۇستاسىپ بىرگە كەشەلىكشى" دەگەنى عوي. سول قوس جانار مەن دەپ قانا مولدىرەسە، جەتى قابات جەر استىندا جۇرسەم دە باقىتتىمىن. ەرتە مە، كەش پە: "قارجاۋ، سەنىڭ ەركىڭدەمىن عوي. نە ىستەسەڭ دە تاعدىرىمنىڭ تىزگىنىن وزىڭە بەردىم. مەن سەندىكپىن" دەيتىن كەزەڭنىڭ ساعاتى دا سوعار..."
ماقپال ىشكە كىرىپ كەتكەننەن كەيىن ءار نارسەنى ويلادىم. وقۋ دەپ كەلگەنىممەن، الماتىدا وتكەن كۇندەرىم ماقپال جايىنداعى ىستىق قيالدار كۇنى بولىپتى. بۇل الدە قۇر اۋرەشىلىك پە، جوق بولماسا، بالاڭ ءومىردىڭ وزىندىك ارنا ىزدەگەن ۇرىمتال شاعى ما، ول اراسى بەيمالىم. ايتەۋىر، ءمولدىر جانارلى بەيكۇنا قىزدىڭ باسقا ءبىر باعىتقا جەتەلەگەنى انىق. ول باعىت نە؟ ارايلاپ اتار ماحاببات تاڭىمەن جولىقتىراتىن اق سۇرلەۋ ءىزى مە، جوق، ايتپەسە، تالاي بوزبالانىڭ بويىن الدىرىپ، "قاپ، اتتەگەن-اي" دەپ، بارماعىن تىستەتكەن بايانسىز باسىلۋى ما؟.. بۇل جاعى دا شەشۋسىز جۇمباق.
وي تىزبەگىن ماقپال ءۇزدى:
― مەن ءسىزدى كوپ تۇرعىزدىم با؟ ― دەپ، قوس جانارى جايناڭ قاعىپ شىقتى.
― كوپ كۇتكەن پايدالى بولدى.
― نەگە؟
― سەبەبى ءسىز كوپتەگەن ويلار ويلادىڭىز. راس قوي؟
― ونى قايدان ءبىلدىڭ؟
― رەڭىڭىز ايتىپ تۇر، ءبارىبىر ءسىز مەنەن نە جاسىرساڭىز دا، كوزىڭىز ءبىلدىرىپ قويادى.
― كوزىلدىرىك كيىپ السام قايتەسىڭ؟
― داۋىسىڭىزدان ايىرامىن.
― ال ءتىپتى ۇندەمەي قويسام شە؟
― وي، قارجاۋ، ابايلاڭىز، ― دەپ، ول بىلەگىمنەن ۇستاي الدى. مەن دابىرلاپ كەلە جاتىپ قارسىداعى تاكسيدىڭ بۇرىلعانىن بايقاماي قالىپپىن.
― ۇندەمەي قويساڭىز با؟ وندا تامىرىڭىزدى ۇستاپ بىلەمىن.
ول بىلەگىمدى اقىرىن قىستى:
― مىنە، مىنا اراڭىزدان اجىراتامىن.
مەن شىنىندا دا باقىت قۇشاعىندا كەلە جاتتىم. ويتكەنى ارى-بەرى وتكەن جىگىتتەردىڭ قايسىسى بولماسىن ماقپالعا جالت ەتىپ ءبىر كوز تاستايدى دا، سوڭىنان ماعان بۇرىلىپ: "باۋىرىم، ماڭدايىڭنىڭ جۇلدىزى بار ەكەن" دەگەن پىشىنمەن قارايدى. ونىڭ ۇستىنە، ماقپال بۇگىن تىم ەرەكشە كورىكتى ەدى. شاشىنداعى اق سارى بانتيگى مەن ۇستىنە جاڭا كيىپ العان سارعىش كويلەگى بويىنا سۇيكىمدى ۇيلەسكەن. رەڭ-كەيپىنەن سەلەۋ شۇعىلالى ۋاق كۇلكى ۇزىلمەي، سويلەمپاز بوپ الىپتى. تروتۋارمەن كەلە جاتقانىمىزدا ارامىزدى بىرەۋ كەسىپ ءوتىپ ەدى. ماقپال تۇرا قالىپ:
― ءجۇرىڭىز، قارجاۋ، انا كىسىنىڭ الدىنان قايتا وتەمىز، ― دەدى.
― نەگە؟
― سول، قايتا ءوتۋىمىز كەرەك.
― سوعان بولا ۋاقىت كەتىرەمىز بە؟ ― دەپ ەدىم، ماقپال كونبەدى.
― ءجۇرىڭىزشى، ازعانا جەر عوي، جۇگىرىپ بارىپ اينالىپ كەلەمىز.
ءبىز جاڭاعى كىسىنى قۋىپ جەتتىك تە، الدىن وراپ كەيىن قايتتىق.
ول بىزگە ادىرايا ءبىر قارادى دا، كەتە بەردى.
― مىنە، ەندى جاقسى بولدى، ― دەپ ماقپال قۋاندى.
― نەگە ءويتتىڭ؟
― ءسىز بىلمەۋشى مە ەدىڭىز، قاتار كەلە جاتقان ەكى ادامنىڭ اراسىن كەسىپ وتۋگە بولمايدى.
― كەسىپ وتسە شە؟
― بولمايدى. وندا ءبىز ۇرسىسىپ قالامىز.
― بالاسىڭ سەن، ماقپال.
― جوق، مەن بالا ەمەسپىن...
* * *
ءالديحان ءبىزدى تاۋعا الىپ كەلدى.
― اقىرى كەتەسىڭدەر عوي، جاقسىلاپ قىدىرايىق، ― دەدى ول.
ونى ماقپال دا قوشتاعان ەدى:
― شىنىندا، الاتاۋدى كورەيىك، بىرگە جۇرگەنىمىزدىڭ ەسكەرتكىشى بولسىن.
تاكسيدەن تۇسىسىمەن سايعا قۇلديلاپ، نۋ شالعىننىڭ ىشىنە كىردىك. ءوزى كورىنبەسە دە، جۇمساق دەنەسىن تومەن قاراي لاقتىرعان تاۋ وزەنى سارقىراپ جاتتى. از جۇرگەننەن كەيىن ءجۇزى دە اشىلدى. اق كوبىكتەنگەن اساۋ اعىن اپتىعا بۇلقىنىپ، ەكى ارناسىمەن الىسىپ جاتىر ەكەن. قازانداي قارا تاستاردى سوققىلاپ، ساتىر-كۇتىر سىنىپ تۇسەدى.
― اقىندار "سىقىلىقتاپ اعادى" دەپ جازۋشى ەدى، مىنا وزەن كۇلىمدەيدى ەكەن، ― دەدى ماقپال ەكى كوزىن اشۋلى تولقىننان الماي. ءسويتتى دە، شۇبار تاستان سەكىرگەن جۇدىرىقتاي تامشىنى قوس قولىمەن قاعىپ الىپ، سالماقتاپ كوردى. ― ءبىر تامشىسىنىڭ وزىنەن ءبىر ستاكان سۋ شىعادى.
― ابايلاڭىز، ماقپال، قۇلاپ كەتىپ جۇرمەڭىز، ― دەدى ءالديحان.
― مەن ءۇشىن قورقاسىز با؟
― ءسىز ءۇشىن بولماسا دا، قارجاۋ ءۇشىن...
ماقپال ءلام دەمەدى. قاپەلىمدە نە ايتارىن بىلمەي قالسا كەرەك. ەكى قولىن سىلىكتى دە:
― جۇرىڭىزدەر، اناۋ شىرشاعا دەيىن كوتەرىلەيىك، ― دەدى. سونى ايتتى دا، ەكى ءجۇزى بال-بۇل جانىپ ماعان قارادى. "كوردىڭىز بە، قارجاۋ، ءسىز ءۇشىن ىڭعايسىز جاعدايعا قالعانىمدى" دەگەندەي. مەن ءالديحانعا بۇرىلىپ:
― الدەكە، ماقپال ەكەۋىمىزگە دە بىردەي ەدى عوي، ― دەدىم.
― جاڭىلىس ايتسام، كەشىرىڭىزدەر، ― دەدى دە، ول، "ەندى نە دەر ەكەن؟" دەگەندەي، ماقپال جاققا مەيىرلەنە كوز سالىپ قويدى.
― سىزدەردىڭ ەكەۋلەرىڭىزگە دە بولەكپىن. قايتا، سىزدەر ءبىر كىسىسىزدەر، ― دەدى ماقپال بىزگە قاراي الماي.
― ەكەۋىمىزدىڭ ءبىر ەكەنىمىز راس، ماقپال. ءالديحان ءبىزدىڭ قۇلاپ قالعانىمىزدى كوز قىلىپ وتىر، ― دەدىم مەن اڭگىمە بەتىن باسقاعا بۇرىپ:
― باسە، ءسوز ىڭعايى سولاي، ― دەپ ماقپال ەزۋ تارتتى.
ءالديحان تاعى دا ءبىر نارسە دەمەكشى ەدى، مەن اقىرىن ءتۇرتىپ قالدىم. "قايتەسىڭ، ول جاعدايدىڭ ادرەسىمەن سويلەۋگە بولمايدى عوي..." دەگەنىم. ءالديحان ءتۇسىندى دە:
― ابايلاماي سويلەگەنىمنىڭ ايىبى بولسىن، ― دەپ سۋمكا ىشىندەگى شامپانعا جارماستى.
― ول ءسىزدىڭ بەسىڭىزگە الىنعان زات ەدى عوي، ― دەپ ماقپال كۇلدى.
― بەس ەندى ەش جاققا قاشا قويماس، الدىمەن دوستىعىمىز ءۇشىن ىشەمىز.
ءالديحاننىڭ بوتەلكە اۋزىنداعى سىم تەمىردى بوساتا بەرگەنى سول ەدى، تارس اتىلىپ، اق كوبىگى اسپانعا شاپشىدى.
― و، قايناپ تۇر ەكەن-اۋ، قايران جازعان! مىنە، ماقپال، دوستىعىمىز ءۇشىن تارتىپ جىبەرىڭىز.
― مەن شوكولاد جەيىن.
― ءبىر ريۋمكا ەش نارسە ەتپەيدى، شامپان عوي، ءجۇزىمنىڭ سۋى.
― جوق، ءالديحان، مەن شوكولاد جەيمىن.
― ەڭ بولماسا ءبىر ۇرتتاڭىز.
― قيناماڭىزشى، مەن ءۇشىن قارجاۋ الادى. سولاي ما، قارجاۋ؟
― ماقپالدىڭ ايتقانى بولسىن.
— جوق، ماقپال، ءسىز ءوزىڭىز ايتىڭىز: "مىنە، قارجاۋ، الىپ قويىڭىز" دەپ.
ماقپال ءالديحاننىڭ قولىنداعى ريۋمكانى الدى:
— مىنە، قارجاۋ، ءىشىپ قويىڭىز.
— بولمايدى، "مەن ءۇشىن ءىشىڭىز" دەڭىز.
— مەن ءۇشىن ءىشىڭىز.
— ەندى ريزامىن.
مەن ماقپال بەرگەن شامپاندى ۇرتتاپ قالىپ ەدىم، شىمىرلاعان اساۋ گاز تاماعىمنان تەۋىپ، تاناۋىمنان شىقتى. مۇنداي نارسەنى العاش رەت ءىشىپ تۇرعانىمدى ماقپالعا سەزدىرگىم كەلمەي، تاعى ءبىر رەت قايتالاپ جۇتقانىمدا جۇتقىنشاعىم جىبىرلاپ، ەكى كوزىمدى جاساۋراتتى. ءبىر ءابيىرى، شاشالعام جوق.
— وي، سەن ىشە المايدى ەكەنسىڭ. اكەلشى، مەن ءبىر دەگەندە-اق قاعىپ تاستايىن، ― دەپ ءالديحان مەنىڭ قولىمداعى ستاكاندى تولتىرىپ الىپ، "دوستىق ءۇشىن" دەپ، باسىن شالقايتا كوتەرىپ قالعاندا، تۇنشىعا تۇشكىردى. ماقپال الدىندا "جول كورگەن" جىگىتتەر ەكەنىمىزدى بىلدىرمەك بولعان ارەكەتىمىز ساتسىزدەۋ شىقتى. ءالديحان ءالى دە شاشالۋىن باسا الماي:
— مەن "ۆەرمۋت" سياقتى ەكەن دەسەم... ― دەپ جاساۋراي كۇلدى.
— ءبىر-اق قاعىپ تاستامادىڭىز با؟ ― دەپ ماقپال دا كۇلكىسىن تىيا المادى.
— جوق، گازىن شىعارىپ بارىپ ىشپەسە، بولمايدى ەكەن.
— ىشە الماعان سوڭ، نەسىنە اۋرەلەنەسىزدەر.
— نەگە، ءبىتىرۋ كەشىندە مۇندايلاردىڭ تالايىن دوڭگەلەتكەمىز.
— قايدام، كورە الماي تۇرمىن...
...بىر-ەكى ستاقان شامپاننىڭ وزىنە دەنەم بالبىراپ، كوزىم بۇلدىرادى. جۇپ-جۇمساق ۇلپا سەزىمنىڭ قۇشاعىنا شوما باستادىم. ۇلپىلدەك قيال بويىمدى بيلەپ، جۇرەگىمە جىپ-جىلى اڭساۋ كىردى. ماقپال مەنىڭ جانىمدا، دەم بىلىنەر جەردە تۇرسا دا، قولىم جەتپەس قيانداعى بىرەۋ سياقتاندى. "سەن مەنىڭ جۇلدىزىمسىڭ. سەنىڭ ءمولدىر جانارىڭ مەن ءۇشىن عانا جارالعان، جالعىزىم مەنىڭ!.." دەپ قايداعى ءبىر سوزدەردى ايتىپ ايمالاعىم كەلدى. ءبىراق جۇزىنە تىكتەپ قاراي المادىم.
ءوز ويىمنان ءسال عانا بوسانىپ، قاسىما نازار سالسام، ءالديحان دا تىم-تىرىس تىنا قالىپتى. كوك شالعىنعا شىنتاقتاپ جاتقان كۇيى ەكى كوزىن ءبىر نۇكتەگە قادالتىپ، قىبىر قيمىلسىز ويعا شومىپتى. نە ويلاپ جاتىر؟ كوكەيىنە قۇيىلعان كومەسكى كۇي قانداي؟ قوس قاناتتاي ۇشىپ شىققان قۇربىسىنىڭ وقۋعا تۇسە الماي شەت قالۋى قابىرعاسىن سىزداتتى ما، جوق بولماسا جازىقسىز جايناڭداعان مىنا قىزدىڭ ءمولدىر جانارى جۇرەگىنە باتتى ما... ايتەۋىر، تۇڭعيىق وي تۇبىنە كەتىپتى. مەن، "الدەكە!" دەپ، جىلى سوزبەن سەرگىتپەكشى بولىپ ەدىم، جۇمساق الاقان كوزىمدى باستى. ماقپالدىڭ سۇيكىمدى لەبى اتىردەي ەسىلىپ، موينىما ورالدى.
― نەگە ۇندەمەيسىزدەر، مەن قورقامىن.
― قايدام. وزەننەن باسقانىڭ ءبارى جىم-جىرت.
ءالديحان ماقپالدىڭ ەكى قولىن مەنىڭ يىعىما اسىپ، نازدانا سويلەگەنىن كوردى دە، ءبىرتۇرلى قىزارا كۇلىمسىرەدى. مەيىرلەنگەننەن بە، نە بولماسا، باسقاشا جاعدايمەن بە، قىزارا ءتۇسىپ، تەسىلە قارادى. مەن ماقپالدىڭ بىلەگىن يىعىمنان ءتۇسىرىپ قويدىم.
― الدەكە، مىنا شامپان باسقا شىقتى-اۋ!..
— راسىندا دا، بويدى شىمىرلاتتى، ― دەپ ول ورنىنان اتىپ تۇردى. ءسويتتى دە، ءۇستى-باسىن قاعىپ، ماعان جاقىندادى:
— قارجاۋ، مەنىڭ ءبىر ۇسىنىسىم بار. مەن قالاعا قايتامىن.
— ە، نەگە؟
— ەرتەڭگى ەمتيحاندى ءبىر قاراپ شىعۋىم كەرەك.
— اسىقپا، ءبارىمىز ءبىر قايتامىز.
— جوق، قارجاۋ، مەنىڭ جاعدايىمدى ءتۇسىن. ءسىز دە ءسويتىڭىز، ماقپال.
— نەگە اسىقتىڭىز؟
— ايتتىم عوي جاعدايدى. مەنىڭ ءبىر تىلەگىمدى ورىنداڭىزدار.
— وندا، ءبىز دە قايتامىز.
— سىزدەر شامالى سەرۋەندەرسىزدەر، كەلگەنىمىز ءقازىر عوي.
— ءجۇرىڭىز، بولماسا، ― دەدى ماقپال. ― اناۋ مەن ايتقان شىرشاعا ءبىر كوتەرىلەيىك. سونان كەيىن دە ۇلگىرەرسىز.
— ماقۇل، بۇعان كەلىسۋگە بولادى.
ءبىز ءبىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ءبىرىمىز ۇستاپ، ماقپال نۇسقاعان شىرشاعا كوتەرىلدىك. الماتى اياسىنا ازەر سىيىپ تۇر ەكەن. توگىلگەن تارىداي ءبىر شەتىنەن ءبىر شەتىنە كوز جەتپەگەن ءنوپىر ۇيلەر يەك استىندا قۇجىناپ جاتتى. تاۋ ەتەگىنە جارماسا ورنىققان الاسا تامدار ەڭىسكە قاراي قۇلديلاي كەلە، ءبىرىن ءبىرى ىلەستىرىپ الىپ، سانا جەتپەس اق شاتىرعا اينالىپتى دا، اۋماعى الشايىپ، كەرەعار كەڭ دەنەسىمەن كوكجيەككە تىرەلىپتى. قالىڭ توپىرلى، ايقىش-ۇيقىش مول كۆارتالدار قاپتاپ بارىپ قالانىڭ ورتاسىنان اۋا بەرە كىلت ورگە بەتتەگەندەي... كوز الدىمىزدان جاندى بەينە اشىلعان سياقتاندى. قالا كورىنىسىن ءبىراز قىزىقتاعان سوڭ، ءالديحان:
― جارايدى، مەن قايتايىن، ― دەدى.
كەيىنگى ساتتە ءبىز، جالپى، از سويلەستىك. ءارقايسىمىزدىڭ ىشىمىزگە بۇككەن كومبەمىز بارداي. قانداي دا ءبىر توماعا-تۇيىق، ۇنسىزدىك باۋرادى. مەن ماقپالعا بۇرىلدىم: "قايتەمىز، ەكەۋارا قالعانىمىزدىڭ ەرسىلىگى جوق پا؟ بۇعان ماقۇلمىسىڭ؟" دەگەندى كوز قاراسىممەن ءبىلدىردىم. ماقپال جانارىن تومەن اۋداردى. ءالديحان ءبىزدىڭ ۇلىقساتىمىزدى كۇتپەي-اق، قوس قولىن ۇسىنا بەردى:
― جاقسى، كوڭىلدى دەمالىڭدار.
― قايتتىڭ با، الدەكە؟
― مەن قالاعا ەرتەرەك جەتەيىن.
― بەس الۋىڭىزعا تىلەكتەسپىز، ― دەدى ماقپال.
― راقمەت. ساۋ بولىڭدار...
ءالديحان ءبىر قىرىمەن قيعاشتاي تومەندەپ تەز-تەز باسىپ، قۇلديلاي جونەلدى. قوشتاسۋ ۇستىندە بىر-بىرىمىزگە جۇزبە-جۇز قاراي المادىق. ول الدەنەندەي جاسىرىن سىرمەن قىزارا دۋىلداعان بەتىن بىزدەن الىپ قاشتى. تەك، ماقپالمەن قوشتاسىپ تۇرىپ، از-كەم كىدىردى دە: "ايىپ ەتپەڭىز، ماقپال!" ― دەپ، جالت بۇرىلىپ، ءجۇرىپ كەتتى... انە، ول اق كويلەگى اعاراڭداپ، قالىڭ وسكەن ۇزىن كوكتەن ءبىر كورىنىپ، ءبىر كورىنبەي، تومەندەپ بارادى. مەن ىشىمنەن: "جۇرەگىڭە جاقىن الما، الدەش! ― دەپ، الدەنە ءۇشىن كەشىرىم ءوتىندىم. ءسويتتىم دە، ماقپالدىڭ ىستىق جۇزىنە بەتىمدى باستىم...
* * *
ەكى كۇننەن كەيىن ۆوكزالعا شىقتىق. ماقپال ەكەۋىمىز بيلەتتى كۋيبىشيەۆكە دەيىن العانبىز. ءالديحان كەلەسى ەمتيحاندى دا بەسكە تاپسىرعان. تاۋ باسىنداعىداي سالقىن ەمەس، ابىر-سابىر كوڭىلدى كەلەدى. مىنە، قوشتاسۋ ءساتى دە تاياندى. ماقپال ۆاگوننىڭ ىشىندە دە، مەن تىستا تۇرمىن. پوەزد سوڭعى رەت ايقايلاپ، ۆاگوندار لىپ قوزعالا بەردى. ءالديحان ەكەۋىمىز قۇشاقتاسا كەتتىك.
― ۇيگە نە دەيىن، قارجاۋ؟
― جاعدايدى ايت، ءوزىم دە حابارلاسارمىن.
― قوش، باقىتتى بولىڭدار.
― اماندىقپەن ءجۇز كورىسەلىك، الاڭداماي، ساباعىڭدى وقى، الدەش.
― قوش، قارجاۋ!..
ءالديحان كۇلىپ تۇرىپ كوزىنە جاس الدى. تامبۋردىڭ ەسىگىنە جابىسىپ تۇرىپ مەنىڭ دە كوڭىلىم بوسادى. ءبىر قولىن جوعارى كوتەرىپ، جۇگىرگەن سوستاۆپەن جارىسىپ كەلىپ، الماتى ۆوكزالىندا ءالديحان قالدى! ىشكە كىرگەننەن كەيىن كوڭىلىمنىڭ الاۋ-جالاۋ بوپ كەلگەنىن ماقپال سەزدى. ەكى قولىن مەنىڭ ساۋساقتارىمنىڭ اراسىنا سالىپ، بەتىنە باستى دا، شاشىمنان يىسكەدى:
― جولداسىڭىزبەن اجىراسۋ كوڭىلىڭىزگە باتتى ما؟
― ءالديحاندى ارەڭ قيدىم.
― ەسەيگەن سايىن سولاي بولادى. "بىرگە تۋماق بار دا، بىرگە ءجۇرۋ جوق".
ماقپالدىڭ ەكى الاقانىمەن شاشىمدى سيپاپ، ءمولدىر جانارى مەيىرلەنە ەركەلەۋى جۇرەگىمدى ەلجىرەتتى. "ەندىگى جان سەرىگىم، ماقپالىم مەنىڭ..." اقىرىن وزىمە تارتىپ، قولىن قىستىم:
— نەگە ولاي، قايتا، ۇلكەيە كەلە ادامدار سەرىكتەسە باستاماي ما؟ ماسەلەن، ءبىز ەكەۋىمىز...
— "ءبىز ەكەۋىمىز ەمەس، ءالديحان ەكەۋىمىز" دەڭىز.
— ءبىز ەكەۋىمىز.
— ءالديحان ەكەۋىڭىز...
ماقپال اۋزىمدى جاۋىپ، سويلەتكەن جوق:
— مىنا كويلەك-شالبارىڭىزدى شەشىپ، بريدجي كيىپ الىڭىز، ايتپەسە، قىرتىستانىپ قالادى.
― ساعان ءبارىبىر ەمەس پە؟
― ءبارىبىر ەمەس...
ماقپال كويلەگىمنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتا باستادى.
ۆاگوننىڭ ءىشى تولى حالىق. كوبىسى ءوزىمىز سياقتى "قۇلاپ" قايتقاندار. ءبىزدىڭ قارسى بۇيىرىمىزدەگى شەگىر كوز، جالپاق مۇرىن، سارى جىگىت جانىنداعى ەگدەلەۋ كىسىگە قىساستىقپەن "قۇلاتقانىن" ايتىپ، مۇڭىن شاعىپ كەلەدى.
— ءبىرىنشى، ەكىنشى سۇراعىن مۇدىرمەي ايتىپ شىقتىم. ءمۇعالىمنىڭ ءوزى كوزىن جۇمىپ، مۇلگىپ وتىردى. ءۇشىنشىسىن دە جاتقا زاۋلاتتىم. ورىستاردىڭ 1905 جىلى ۋرالاپ كەلىپ، جاپونداردى قالاي جەڭگەنىن قايىرما، نۇكتەسىنە دەيىن قالدىرماي ايتتىم. ودان كەيىن تابانى كۇرەكتەي ون سۇراق بەردى. ەشقايسىسىنا مۇدىرگەم جوق، سۋداي ساپىرىپ جاۋاپ قايتاردىم.
— 1905 جىلى ورىستار جەڭىپ پە ەدى؟ ― دەپ قالدى قاسىنداعى ەگدە كىسى.
— جەڭگەندە قانداي، جاپونداردى جاپىرىپ كەلىپ، تاس-تالقانىن شىعارعان.
— سونىمەن، قانشا الدىڭ؟
— ايتتىم عوي سىزگە "ادىلەت جوق" دەپ. سونشاما ەڭبەگىمە قاراماستان، قاسقايىپ تۇرىپ "ەكى" قويىپ بەردى. ءوزىن دە وڭدىرعام جوق: "سىزدەر پارا الاسىزدار، قىلمىسكەرسىزدەر!" دەپ سىباپ سالدىم. ول مەنى قۋىپ شىقتى.
الگى كىسى مىنا بالانىڭ قالاي "قۇلاعانىن" ءتۇسىندى دە، ءارى قاراي تىڭداۋعا پەيىل بەرمەدى. اقىرىن جىميىپ، نازارىن باسقا جاققا اۋدارىپ كەتتى. بۇل ارادان ونشاما قولداۋ كورە الماعان سارى جىگىت كەلەسى ادامعا بارىپ، مۇعالىمدەردىڭ قالايشا "قيانات" جاساعانىن ايتا باستادى. ءىش ەنتىگىن باسا الماي وزەۋرەپ، ءورشي سويلەيدى. بۇل بارلىق كىتاپتى جاتقا ءبىلىپ بارعاندا مۇعالىمدەر ادەيى قۇلاتتى دەپ رەنجي، اشىنا اڭگىمە ەتەدى.
― مىنا جىگىتتىڭ جانىنا نە زور كەلدى ەكەن؟ ― دەپ ماقپال كۇلدى.
― ءقايتسىن، ءبىر سەبەپ ايتۋ كەرەك قوي.
― ءسىز دە وسىنداي سەبەپ ايتامىسىز؟
― اۋىلعا بارعاندا ايتار ەدىم.
― ەندى شە؟
― كىمگە ايتامىن؟
― ءبىزدىڭ ۇيگە، مەنىڭ اپاما ايتاسىز.
― جوق، و كىسىلەرگە ايتا المايمىن.
― نەگە؟
— سول، ايتا المايمىن. جالپى، مەن ءۇي ىشتەرىڭنىڭ ءبىر دە بىرەۋىنە كورىنبەيمىن. سەنىڭ توبەڭدى سىرتىڭنان بايقاپ جۇرسەم بولعانى.
― ناعىز بالا ءوزىڭىزسىز، قارجاۋ. كىشكەنە بالاقاي...
ول قولىمدى اقىرىن سيپادى دا، تەرەزەگە ءۇڭىلىپ، تىسقا كوز تىكتى. جەلدەي ەسكەن جۇردەك پوەزد قوڭىر كەشتى جامىلىپ جۇيتكىپ كەلەدى. الىس كۇننىڭ اقىرعى شاپاعى اندا-ساندا اينەككە شاعىلىپ، اق نۇر توگىلگەندەي شاشىلىپ تۇسەدى. قاۋمالاي جۇگىرگەن باقشالار ءقازىر دە قاباق شىتقانداي قارابارقىن تۇسكە ەنگەن. قالماي جاناسىپ، قاپتاعان قوڭىر اعىنداي زۋىلدايدى. بىرەن-ساران جامىراپ شىققان شامدار تاپ بولادى. ول ― اۋىلدىڭ وتتارى. كىشىگىرىم قوڭىرقاي مەكەننىڭ ەلپ ەتكەن تىرلىك بەلگىسى. انا ءبىر ءۇيدىڭ الدىنان جالىنى اسپانعا شاپشىعان جۋسان وتى مازدايدى. جۇمىستان كەلگەن بەتىندە ىستىق ىشۋگە اسىققان جالعىز باستى بىرەۋ مە؟ شاماسى، سولاي-اۋ...
بەيشارا شەشەم نە كۇيدە ەكەن! ارقالاپ اكەلگەن تاۋداي وتىنىن تاستاي بەرە، بەلىندەگى بەلبەۋىن شەشىنىپ جىبەرىپ، وسىنداي اپاق-ساپاقتا كومبەش كومۋگە كىرىسۋشى ەدى. سوندا جالپىلداي جانعان ۇلكەن جارىقتىڭ جانىندا وتىرىپ شەشەم نان يلەيتىن دە، مەن وشاق استىنىڭ وتىن جاعاتىنمىن. شەشەم جۇمىستان قانشاما قالجىراپ ورالعانىمەن، ەشقانداي قاباق شىتقاندى بىلمەيدى. قايتا، كوزىمە اششى ءتۇتىن كىرىپ، اۋرە-سارساڭعا تۇسكەن مەنى اياپ: "كىشكەنە عانا باۋىر ەتىم مەنىڭ، قاشانعا دەيىن جالعىزىلىك ءبىزدىڭ باسىمىزعا ورناپ قالار دەيسىڭ، كۇنى ەرتەڭ-اق ادام بولىپ، ءۇيلى-جايلى بولىپ، ەل قاتارىنا قوسىلارمىز. كىشكەنە قاراشىعىم، قاناتىڭ ءالى قاتايماي جاتىر عوي"، ― دەپ، كادىمگىدەي دەمەۋ بەرىپ، ءوزى دە سول دەمەۋدەن سارقىلماس كۇش-قۋات الىپ، قايراتتى جۇرەتىن.
سول اسىل انا وقۋعا كەتەرىمدە تىرەگىنەن ايرىلعانداي، كادىمگىدەي بوساڭسىپ قالىپ ەدى. سوندا دا بويىن بەرىك ۇستاپ: "قادامىڭا گۇل ءبىتسىن، قاراشىعىم، تەڭ قۇربىڭنان قالماي، ءبىلىمىڭدى ال. مەنىڭ ءوز قازانىم ءوز باۋىرىمدا عوي، ءبىر كۇنىمدى كورەرمىن. ءتاڭىر بەتىڭنەن جارىلقاسىن"، ― دەپ اق تىلەۋمەن اتتاندىرىپ ەدى. سول انادان الشاقتاپ بارا جاتقان كۇيىم مىناۋ. تاۋەكەل ءتۇبى قاي جەرگە بارىپ تىرەلەر ەكەن!..
— انا جۇلدىز ءبىزدىڭ جەردە باتىستا ەمەس، سولتۇستىككە تاياۋ تۇراتىن، ― دەدى ماقپال، پوەزد تەرەزەسىنە ءبىر تومەن، ءبىر جوعارى شايقالعان جۇدىرىقتاي جۇلدىزدى نۇسقاپ.
— ءىڭىر الدىندا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن قاراپ تۇرۋشى ەدى.
— ءقازىر دە قاراپ كەلە جاتىر عوي.
— ماعان وكپەلەگەن سياقتى.
— نە ءۇشىن؟
— كۇن سايىن كەزدەسەتىنبىز. جارتى ايدان بەرى بۇگىن ءبىرىنشى رەت كورىستىك. جالپى، مەن بۇل جۇلدىزدى ايايمىن.
— قالايشا؟
— باسقا جۇلدىزداردىڭ بارلىعى تاڭ اتقانشا ساۋىق قۇرسا، بۇل ءقازىر باتادى دا كەتەدى.
― مەنىڭ جۇلدىزىم دا تىم ەرتە باتۋى مۇمكىن.
ماقپال ماعان جالت قارادى. "كىمدى ايتتىڭ؟ ونداي لەبىزدىڭ قاجەتى نە ەدى؟ وسى ءسوز جاراسىمدى ما؟.." دەگەندەي. مەن ونىڭ ىستىق الاقانىن بەتىمە باستىم.
بۇگىنگى تاڭ ۇيقىسىز اتتى. جەلدەي ەسكەن جۇردەك پوەزد ءبىر قالىپتا سارتىلداپ كەلەدى. جاستايىمنان جانىما ىستىق شوقپار اسۋى دا ارتتا قالدى. ەندى ون-ون بەس شاقىرىمنان سوڭ وسكەن مەكەنىم "بىرلىك" ستانسياسى دا تايانادى. جۇرتتىڭ ءبارى ۇيقىعا ەنگەن. ماقپال ەكەۋىمىز عانا وياۋ وتىرمىز.
― قۇيبىشيەۆكە جەتكەنشە ۇيىقتامايمىز.
― التىنسىڭ سەن، ماقپال!
مەن ونىڭ كوزىنەن، ماڭدايىنان ءسۇيدىم. ماقپال ەشقانداي قارسىلىق بىلدىرگەن جوق. قولىمدى الدى دا، تارتپانىڭ ۇستىندەگى جاستىعىنا قويىپ، بەتىنە باسىپ جاتتى... ابدەن تالىقسىدى بىلەم، ازدان كەيىن كوزى دە ءىلىندى.
مەن اقىرىن قولىمدى بوساتىپ، ورنىمنان تۇردىم دا، تامبۋرعا شىقتىم. جەر بەتى ەندى عانا اشىلىپ كەلە جاتىر. الىستا دوڭگەلەنىپ ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ تەرەكتەرى كورىنەدى.
ويدىم-ويدىم بولىپ، بىر-بىرىمەن ۇشتاسقان قالىڭ جەلەك قول بۇلعاي كوز تارتادى. ۆاگوننىڭ ەسىگىن اشتىم. تاڭعى سالقىنعا بولەنگەن سارى جۋسان ءيىسى جۇگىرىپ كەلىپ، موينىما ورالدى. ساعىنىپ جەتىپ، مەنىڭ قويىنىمدا ماۋقىن باسقانداي. تۋعان جەردىڭ تورقالى توپىراعى تولىقسي جەلپىپ، جۇرەكتى شانشىتتى. انە، قاراويداعى قىزىلشا جۇيەكتەرى دە جارىسىپ جۇرە بەردى. بۇل مەنىڭ شەشەمنىڭ ۇلەسكىسى! التىن انامنىڭ ماڭداي تەرىمەن وسىرگەن قاسيەتتى بايلىعى. شىنايى باقىتى مەن تاۋسىلماس ماحابباتىن ارناعان اسىل القاپ... اراسىنداعى كەتپەن كوتەرگەن اق ورامالدى ايەلدەر دە ايقىن كورىنە باستادى. اپىراۋ، اناۋ مەنىڭ شەشەم بولماسا يگى ەدى! ءدال ءوزى عوي. مىنە، قولىن ماڭدايىنا توسەپ، ءوتىپ بارا جاتقان پوەزعا قارادى. يىعىنداعى كەتپەنىن جەرگە قويدى دا، كوز الماي تەسىلدى. "و، ارداقتى انا، وسى پوەزدىڭ ىشىندە جالعىز ۇلىڭنىڭ كەتىپ بارا جاتقانىن كوڭىلىڭ سەزدى مە! جوق، الدە مەن جانىڭنان كەتكەلى كورگەن كۇنىڭ وسى ما؟ ەل ورتاسىندا وتىرىپ اداسقانداي كۇن كەشىپ ءجۇرمىسىڭ، گۇل انام. الاتاۋداي اسقاقتاعان ارمانىڭ قايدا؟.." كوزىمە جاس تىرەلىپ، كوڭىلىم بۇزىلدى. وسى كەزدە پوەزد شۇعىل تورموز بەرىپ، ءجۇرىسىن باياۋلاتتى. الدىنداعى باعدارشام جابىق بولسا كەرەك، دوڭگەلەكتەرى كۇيىك شىعارا قىسىلىپ كەلىپ، كىلت توقتادى. ىشكە جۇگىرىپ كىرىپ، ءۇشىنشى ساكىدەگى شامادانىمدى الدىم. ماقپال سول كۇيىندە ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. ەڭكەيىپ بارىپ ەرنىنەن، بەتىنەن، موينىنان ءسۇيدىم. مەن ءالى دە جانىندا وتىر دەپ ويلاسا كەرەك، ۇيقىلى-وياۋ ءجۇزىن تەرەزە جاققا بۇرىپ جاتتى. ءبىراق ويانعان جوق. اقىرعى رەت شاشىنان يىسكەدىم. "ءقازىر قالامىن، ماقپالمەن اجىراسۋدىڭ باسى وسى" دەگەن وي دەنەمدى شىمىرلاتتى. الايدا قانداي دا ءبىر ۇلكەن كۇش دالاعا يتەرمەلەدى. شامادانىمدى ۇستاپ تامبۋرعا بەتتەدىم. پوەزد ءجۇرىسىن بىلدىرمەي، قوزعالا دا باستاعان ەدى. ۆاگوننان سەكىرىپ تۇسكەنىمدە، جۇرەگىمنىڭ ءبىر تامىرى ءۇزىلىپ كەتكەندەي بولدى. مەن اياۋلى ادامىمنان ايرىلعانىمدى اڭعاردىم.
"ەڭ بولماسا تىلگە كەلىپ، قوشتاسا دا المادىم-اۋ!.." راقىمسىز پوەزد ءجۇرىسىن شاپشاڭداتا، سۇلىكتەي يرەلەڭدەپ، لەز ارالىعىندا-اق الىستاي بەردى. "قوش، ماقپال، جاماندىققا قيا كورمە!". مەن جول جيەگىندەگى قيىرشىق تاستارعا ەتپەتتەي قۇلاپ، بويىمدى بيلەگەن ىستىق وكسىكتى باسا الماي جاتتىم...
You Might Also Like
-
مەنىڭ بايسالدى ءبىر جولداسىم بار ەدى. سول ءبىر كۇنى القىن-جۇلقىن بوپ كىرىپ كەلدى دە، اماندىق-ساۋلىق جوق:
-
موسى — شوڭكە اسۋ ءۇشىن نەمەسە ورمەك ءجىبىن كەپتىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن قۇرال. موسى ءۇش بولشەكتەن تۇرادى. ولار — موسىنىڭ سيراعى، ءتىلى (ىلگەگى) جانە شىعىرشىق. موسىنىڭ ءۇش سيراعى بولادى. ونى ت...
