الەمدە تالاي قىزىق بار
شقو، جارما اۋدانى،
بالىقتىكول نەگىزگى مەكتەبى
كمم بالىقتىكول نەگىزگى مەكتەبى
ابديلدينوۆا گۇلجاينات مىرزاحان قىزى
الەمدە تالاي قىزىق بار
دۇنيەتانۋ ءپانى اپتالىعىنىڭ باعدارلاماسى
14/ءحى - وقۋشىلاردى اپتالىق باعدارلاماسىمەن تانىستىرۋ
15/ءحى - كۇن تۋرالى عاجايىپ فاكتىلەر
16/ءحى - ادامدار تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر.
17/ءحى - جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەر
18/ءحى - وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
19/ءحى “تابيعات بىلگىرلەرى” سايىسى
كۇن تۋرالى عاجايىپ فاكتىلەر
كۇن – كۇن جۇيەسىنىڭ ورتالىعى. كۇن - الەمدەگى وزگە ميلليونداعان جۇلدىزدار سياقتى جۇلدىز. بۇل – دۇمپۋدەن كەيىن ارتىنان گاز بۇلتتارىن قالدىرعان ەسكى جانە ۇلكەن جۇلدىزدىڭ «تۋىندىسى». كۇننىڭ ىشىندە – ۇلكەن قىسىممەن جيىرىلعان سۋتەگى اتومدارى گەلييگە اينالاتىن يادرولىق وتىن بار. بۇل يادرولىق رەاكسيا كەزىندە وراسان مول ەنەرگيا ءبولىنىپ شىعادى.
كۇندى وزگەشە جۇلدىز ەتەتىن نە؟
ونىڭ وزگە جۇلدىزدارعا قاراعاندا بىزدەن نە بارى 150 ميلليون كم جاقىن تۇرعانى. كۇن جالپى العاندا – قاتارداعى جۇلدىز عانا. ول ورتاشا كولەمدى جانە ورتا جاستى. ءبىراق كۇن بولماسا، جەر تۇنەك تارتقان، سۋىق جانە تىرشىلىكسىز الەم بولار ەدى. كۇنگە ەشقاشان تۋرا قاراماڭدار، ويتكەنى ونىڭ وتە جارىق ساۋلەلەرى كوزىڭە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇن ساۋلەسى بىزگە دەيىن 8 مينۋتتا 20 سەكۋندتا جەتەدى.
كۇنگە 4، 6 ميلليارد جىل بولدى دەپ ەسەپتەلەدى. جەرگە دە وسى شاما بەرىلەدى.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇننىڭ ديامەترى شامامەن 1 392 000 كم، جەردىڭ ديامەترىنەن ءجۇز ەسەدەن دە ارتىق شامادان اسادى.
كۇن جۇيەسىنىڭ بۇكىل ماتەرياسىنىڭ 98، 8 %- ى كۇندە شوعىرلانعان.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇن ايعا قاراعاندا بىزدەن 400 ەسە الىس.
كۇنىڭ بەتكى قاباتىنىڭ تەمپەراتۋراسى 5 500 0 س عا جۋىق.
يادرونىڭ تەمپەراتۋراسى ىستىعىراق، 15 ميلليون 0 س - قا جۋىق بولادى.
ادام تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادام تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر
ادام دنك – سى 80000 گەننەن تۇرادى.
ادامدار ۇيىقتاسا دا، وياۋ جۇرسە دە جۇرەگى كۇن سايىن 12 000 رەت سوعادى. ەرەسەك ادام مينۋتىنا شامامەن 18 رەت دەم الادى، ياعني تاۋلىگىنە 25000 رەتتەن استام دەم الادى.
ادامنىڭ 1 جىلعى جۇرەك سوعىسىنىڭ سانى – 36 800 000 تەڭ.
ادام ومىرگە كەلگەن كەزدە ونىڭ دەنەسىندە 300 سۇيەك بولادى ەكەن، ال جاسى ۇلعايعان كەزدە ونىڭ سانى 260 - عانا قالادى ەكەن.
ادام اعزاسىندا ءومىر سۇرەتىن باكتەريالاردىڭ جالپى سانى – 2 كيلوگراممدى قۇرايدى. ادامداردىڭ تىرناعى 1 اپتادا 1 ميلليمەتردەي وسەدى ەكەن. قولعا جابىسقان ميكروبتىڭ 95 پايىزىنا دەيىن تىرناق استىندا جينالادى، ونىڭ 1 گراممىندا 380 ميلليونعا دەيىن ميكروب بولادى.
ادامنىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى، تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا 2 - 3 سم ۇزىن بولادى.
ادام اعزاسىندا ەڭ كۇشتى بۇلشىق ەتى - ءتىل
ادامنىڭ جان – جانۋارلاردان ءبىر ايىرماشىلىعى بار – تىك سىزىقتى سىزا الاتىنىندا ەكەن.
ادام اعزاسى 25 جاسقا دەيىن تولىق جەتىلىپ بىتەدى. تەك قانا مۇرىن فيزيكالىق ولىمگە دەيىن جايلاپ وسە بەرەدى ەكەن.
ادامنىڭ 1 جىلعى جۇرەك سوعىسىنىڭ سانى - 36 800 000 تەڭ
ادام ۇيىقتاسا دا، وياۋ جۇرسە دە جۇرەگى كۇن سايىن 12 000 رەت سوعادى.
ەرەسەك ادام مينۋتىنا شامامەن 18 رەت دەم الادى، ياعني تاۋلىگىنە 25 000 رەتتەن استام دەم الادى.
ادام اعزاسىندا ەڭ كۇشتى بۇلشىق ەتى - ءتىل
ادام ومىرگە كەلگەن كەزدە ونىڭ دەنەسىندە 300 سۇيەك بولادى ەكەن، ال جاسى ۇلعايعان كەزدە ونىڭ سانى 260 - ى عانا قالادى ەكەن.
ادام اعزاسى 25 جاسقا دەيىن تولىق جەتىلىپ بىتەدى.
تەك قانا مۇرىن فيزيكالىق ولىمگە دەيىن جايىلىپ وسە بەرەدى.
ادامنىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى، تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا 2 - 3 سم ۇزىن بولادى
ادام قوزعالىستارىنىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرى
ءوز اعزاڭدى تەكسەرىپ كور
1 – ەسەپ
ەرەسەك ادامعا 1 كگ دەنە ماسساسىنا ءبىر كۇندە 2 گ بەلوك كەرەك. ءوز سالماعىڭدى بىلە وتىرىپ، وزىڭە ءبىر تاۋلىكتە قانشا بەلوك كەرەك ەكەنىن انىقتا.
2 - ەسەپ
70 جىل جاساعان ادام اعزاسىندا 200 رەت بەلوكتىڭ جانارۋى بولعان، سەندە نەشە رەت جاڭارۋ بولدى؟ ەسەپتە.
جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباقتار
قولتىراۋىننىڭ مايى جاسىل ءتۇستى بولادى
كەيبىر قارلىعاشتار ۇشىپ ءجۇرىپ ۇيىقتادى ەكەن.
ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ – ءپىل
جۇزە الاتىن ءبىراق ۇشا المايتىن جالعىز قۇس – پينگۆين
زەبرا – قارا جولاقتارى بار اق اڭ.
ءيتتىڭ شىنتاعى بار.
كوليبري جۇرە المايدى.
جولبارىستىڭ ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
جىلقىنىڭ سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 – گە ارتىق.
قۇمىرسقالار ەشقاشان ۇيىقتامايدى.
جەردەگى جانۋارلاردىڭ ىشىندە ەڭ جۇرەگى ۇلكەن جانە قان قىسىمى ەڭ جوعارى اڭ – كەرىك
تۇيەگە قاراعاندا ەگەۋقۇيرىق شولگە توزىمدىرەك
جىلاندار قورەكتەندەي 3 جىل ۇيىقتاي الادى
دەلفين ءبىر كوزىن اشىپ ۇيىقتايدى.
كەرىكتىڭ ءتىلى - قاپ – قارا.
مىسىقتىڭ جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى
باسسىز تاراقان 9 كۇنگە دەيىن ءومىر سۇرە الادى، سودان كەيىن اشتان ولەدى.
شەگىرتكەنىڭ قانى – اق ءتۇستى.
ۇشا الاتىن جالعىز سۇتقورەكتى - جارقانات
ءپىل - ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ
جولبارىس - ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
پينگۆين - جۇزە الاتىن، ءبىراق ۇشا المايتىن قۇس
مىسىق – جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى.
دەلفين - ءبىر كوزىن اشىپ ۇيىقتايدى
جىلقى - سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 - گە ارتىق.
ءسوزجۇمباق
1. قايدا بولسىن باراتىن،
مىنسەڭ – ۇشقىر قاناتىڭ
2. ءوزى ۇلكەن جانۋار،
ۇستىندە ۇلكەن تاۋى بار.
3. كوزىن جۇمادى،
كوزىن اشادى.
سىبىسىن بىلدىرمەي،
اقىرىن باسادى.
4. ادامعا سەرىك،
كۇزەتكە بەرىك.
5. يت سياقتى ءپىشىنى،
ۇناتپايدى كىسىنى
6. باسىنا وسكەن تاربيىپ،
جاپىراقسىز بۇتاعى.
الادى ودان قان قۇيىپ،
ەمگە شيپا بۇل داعى.
7. جازدا سۇرعىلت،
قىستا اپپاق
8. ورماندا جوعارى،
اعاشقا قونادى
تۇمسىعىن بالعا ەتىپ،
توق – توق سوعادى
9. قينالماي كوتەرىپ،
وزىنەن اۋىردى.
جورعالار كەتەدى
جۇكشىدەي كادىمگى
وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباقتار
كىم ۇزاق جاسايدى؟
يتمۇرىن، مويىل، قارامىق، بۇلدىرگەن – 300 جىل
ارشا، قارات، شىرشا – 400 جىل
جوكە – 500 جىل
ەمەن - 1000 جىل ءومىر سۇرەدى
عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، امەريكالىق سەكۆويا مەن مونگوۆانىڭ ءوسۋ شەگى – 2500 – 4000 جىلعا، ۇزىندىعى 100 مەتر، ديامەترى 10 مەترگە جەتەدى.
ەمەن 1000 جىل
يتمۇرىن، مويىل، قارامىق، بۇلدىرگەن 300 جىل
ارشا، قارات، شىرشا 400 جىل
ەڭ ۇلكەن الما
بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن الما جەمىسى
1، 849 كگ سالماقتى تارتاتىن كورىنەدى.
ونى حيروساكي /جاپونيا/ قالاسىنىڭ فەرمەرى چيساتو يۆاساكي ءوز باعىندا ءوسىرىپتى.
ءسوزجۇمباق
1. بۇل نە دەگەن كوپ كيىم،
جەتپىس قابات كوك كيىم.
جاڭبىر ودان وتپەيدى،
قابات - قابات تونى بار،
تۇيمەلەۋگە جەتپەيدى
2. ءارى قىزىل، ءارى ءتاتتى،
تاتقان جاندى تاڭىرقاتتى
3. بۇتاقتاردا بالبىراپ،
تۇرادى البىراپ،
ۋىلجىعان ۋىزداي.
الما ەمەس ول ءبىراق.
4. جەردە جاتىپ جەلىندەيدى،
كۇز تۇسكەنشە جەلىنبەيدى.
ۇندەمەستەن تولدەپ جاتىر،
سۋ بەرىڭدەر شولدەپ جاتىر
5. دوپ - دومالاق بۇجىر تاس،
ءىشى تولعان پىسكەن اس.
6. قىرعا كىلەم جايدىم
«تابيعات بىلگىرلەرى»
ماقساتى: دۇنيەتانۋ پانىنەن العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، انىقتاۋ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ؛
ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ءتىلىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار ارقىلى اقىل – ويىن دامىتۋ؛
تابيعاتتى ايالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ءتۇرى: سايىس
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، ارىپتەر.
بارىسى:
ال قانەكي قارالىق،
مىنا جاقتا جانالىق.
بۇگىنگى كەش تورىندە،
ءبىلىمنىڭ ەلىنە.
دۇنيەتانۋ تىلىندە
تاپسىرمانى شەشىپ، جارىسىپ
شابىت تاسىپ، شالقىسىپ
كوڭىلدى كەش جاسايىق
قۇرمەتتى بالالار، ۇستازدار! بۇگىن بىزدە دۇنيەتانۋ ءپانى اپتالىعىنىڭ قورىتىندى كەشى «تابيعات بىلگىرلەرى» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
سايىس 7 كەزەڭنەن تۇرادى. سايىس بولعان سوڭ مىندەتتى تۇردە ءادىل قازىلار باعالايدى. (ادىلقازىلارمەن تانىستىرۋ)
سايىستى باستاماس بۇرىن توپتارىڭدى تانىستىرىپ وتسەڭدەر.
ءى توپ – «العىرلار» «بىلىمدىگە دۇنيە جارىق.، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى كارىپ»
ءىى توپ – «تاپقىرلار» - «اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى.»
ءى كەزەڭ «بايگە»
ءى توپ
تابيعاتقا نە جاتادى؟
اۋانىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەيتىن قۇرال.
قار جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە جاۋادى؟
كوكتەمدە ەڭ ءبىرىنشى جارعانات پا، الدە بۋناقدەنەلەر شىعا ما؟
ەڭ كىشكەنتاي قۇس.
«اق التىن» (ماقتا)
ۇلۋدىڭ ءتىسى قاي جەردە ورنالاسقان؟ (تىلىندە)
ەكى بوتانىڭ اياقتارى نەشەۋ؟ (8)
جاۋىن-شاشىننىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار (جاڭبىر، بۇرشاق، قار)
كونستيتۋسيانىڭ 7 – بابىندا «ق ر.... (مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى)
ءىى توپ
تابيعاتتىڭ ءتىرى دەنەلەرىن اتا.
اينالاداعى دۇنيەدە نەشە تۇس بار؟
جەمىس – جيدەك قاشان پىسەدى؟
«قارا التىن»
نەنىڭ قۇلاعى اياعىندا ورنالاسقان؟ (شەگىرتكەنىڭ)
كەرىكتىڭ الدىڭعى اياعى ۇزىن با، الدە ارتقى اياعى ۇزىن با؟ (بىردەي)
بالىقتار قايدا ءومىر سۇرەدى؟
تابيعاتتاعى سۋ نەشە كۇيدە بولادى؟
وسىمدىكتەردىڭ 3 ءتۇرى
كونستيتۋسيانىڭ 27 بابىندا «نەكە مەن وتباسى......(انا مەن اكە جانە بالا مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولادى)
ءىى كەزەڭ «نە؟ «قانداي؟»
كوزدەرىن جۇمىپ دوربانىڭ ىشىنەن جانۋاردى (ويىنشىعىن) الىپ شىعىپ ول نە؟ جانە قانداي؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. الىپ شىققان جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر ايتۋ:
ءپىل - ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ،
زەبرا – قارا جولاقتارى بار اق اڭ.
ءيتتىڭ شىنتاعى بار.
جولبارىستىڭ ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
جىلقىنىڭ سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 – گە ارتىق.
جەردەگى جانۋارلاردىڭ ىشىندە ەڭ جۇرەگى ۇلكەن جانە قان قىسىمى ەڭ جوعارى اڭ – كەرىك
كەرىكتىڭ ءتىلى - قاپ – قارا.
مىسىقتىڭ جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى
ءىىى كەزەڭ پوليگلوت
...... مايى جاسىل ءتۇستى بولادى (قولتىراۋىن – كروكوديل)
قاي قۇستار ۇشىپ ءجۇرىپ ۇيىقتايدى ەكەن (قارلىعاش – لاستوچكا)
.... ەشقاشان ۇيىقتامايدى (قۇمىرسقا – مۋراۆەي)
.... قورەكتەنبەي 3 جىل ۇيىقتاي الادى (جىلان – زمەيا)
قۋ اڭ (تۇلكى – ليسا)
ورمان سانيتارى (قاسقىر – ۆولك)
قىسقى ۇيقىعا جاتاتىن ءىرى جانۋار (ايۋ – مەدۆەد)
مويىنى ۇزىن (كەرىك - جيراف)
اڭ پاتشاسى (ارىستان - ليەۆ)
قورقاق جانۋار (قويان - زاياس)
IV كەزەڭ «كىم جىلدام؟»
كەستەنى كىم ءبىرىنشى تولتىرادى سول جەڭىمپاز
V كەزەڭ «ءسوز قۇرا»
دۇنيەتانۋ وسى سوزدەن باسقا سوزدەر قۇراستىرۋ
Vءى كەزەڭ «ۇيقاسىن تاپ»
جاعاسىندا بۇلاق، جايىلىپ ءجۇر.... لاق
باتا الماس تۇلكى، ءۇستى تىكەن... كىرپى
الماستان تانىم، شابادى..... قۇلىن
اپپاق دوپ تاۋىپ، شاقىرادى اق..... تاۋىق
دامىل تاپپاي ءبىر مەزەت، جورتۋمەن ءجۇر سۇر..... كوجەك
قۇيرىعى ون قارىس، بۇل ايباتتى.... جولبارىس
وزىنشە نويان، قورقاق كىم... قويان
ايبات شەگەر الىستان، اڭ پاتشاسى.... ارىستان
Vءىى كەزەڭ «سۋرەتتەر سايىسى»
ءار ءتۇرلى جانۋارلاردىڭ مۇشەلەرىنەن قۇراستىرىپ بەلگىسىز، الەمدە جوق جانۋاردىڭ سۋرەتىن سالىڭدار.
وسىمەن سايىسىمىز اياقتالدى. ءادىلقازىلار ۇپايلارىن ساناعانشا قىزدارىمىزدىڭ ورىنداۋىندا ءان تىڭدايمىز.
قورىتىندىلاۋ، ماراپاتتاۋ.
سلايدىن جۇكتەۋ
بالىقتىكول نەگىزگى مەكتەبى
كمم بالىقتىكول نەگىزگى مەكتەبى
ابديلدينوۆا گۇلجاينات مىرزاحان قىزى
الەمدە تالاي قىزىق بار
دۇنيەتانۋ ءپانى اپتالىعىنىڭ باعدارلاماسى
14/ءحى - وقۋشىلاردى اپتالىق باعدارلاماسىمەن تانىستىرۋ
15/ءحى - كۇن تۋرالى عاجايىپ فاكتىلەر
16/ءحى - ادامدار تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر.
17/ءحى - جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەر
18/ءحى - وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
19/ءحى “تابيعات بىلگىرلەرى” سايىسى
كۇن تۋرالى عاجايىپ فاكتىلەر
كۇن – كۇن جۇيەسىنىڭ ورتالىعى. كۇن - الەمدەگى وزگە ميلليونداعان جۇلدىزدار سياقتى جۇلدىز. بۇل – دۇمپۋدەن كەيىن ارتىنان گاز بۇلتتارىن قالدىرعان ەسكى جانە ۇلكەن جۇلدىزدىڭ «تۋىندىسى». كۇننىڭ ىشىندە – ۇلكەن قىسىممەن جيىرىلعان سۋتەگى اتومدارى گەلييگە اينالاتىن يادرولىق وتىن بار. بۇل يادرولىق رەاكسيا كەزىندە وراسان مول ەنەرگيا ءبولىنىپ شىعادى.
كۇندى وزگەشە جۇلدىز ەتەتىن نە؟
ونىڭ وزگە جۇلدىزدارعا قاراعاندا بىزدەن نە بارى 150 ميلليون كم جاقىن تۇرعانى. كۇن جالپى العاندا – قاتارداعى جۇلدىز عانا. ول ورتاشا كولەمدى جانە ورتا جاستى. ءبىراق كۇن بولماسا، جەر تۇنەك تارتقان، سۋىق جانە تىرشىلىكسىز الەم بولار ەدى. كۇنگە ەشقاشان تۋرا قاراماڭدار، ويتكەنى ونىڭ وتە جارىق ساۋلەلەرى كوزىڭە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇن ساۋلەسى بىزگە دەيىن 8 مينۋتتا 20 سەكۋندتا جەتەدى.
كۇنگە 4، 6 ميلليارد جىل بولدى دەپ ەسەپتەلەدى. جەرگە دە وسى شاما بەرىلەدى.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇننىڭ ديامەترى شامامەن 1 392 000 كم، جەردىڭ ديامەترىنەن ءجۇز ەسەدەن دە ارتىق شامادان اسادى.
كۇن جۇيەسىنىڭ بۇكىل ماتەرياسىنىڭ 98، 8 %- ى كۇندە شوعىرلانعان.
كۇن تۋرالى تاڭعاجايىپ فاكتىلەر
كۇن ايعا قاراعاندا بىزدەن 400 ەسە الىس.
كۇنىڭ بەتكى قاباتىنىڭ تەمپەراتۋراسى 5 500 0 س عا جۋىق.
يادرونىڭ تەمپەراتۋراسى ىستىعىراق، 15 ميلليون 0 س - قا جۋىق بولادى.
ادام تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادام تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر
ادام دنك – سى 80000 گەننەن تۇرادى.
ادامدار ۇيىقتاسا دا، وياۋ جۇرسە دە جۇرەگى كۇن سايىن 12 000 رەت سوعادى. ەرەسەك ادام مينۋتىنا شامامەن 18 رەت دەم الادى، ياعني تاۋلىگىنە 25000 رەتتەن استام دەم الادى.
ادامنىڭ 1 جىلعى جۇرەك سوعىسىنىڭ سانى – 36 800 000 تەڭ.
ادام ومىرگە كەلگەن كەزدە ونىڭ دەنەسىندە 300 سۇيەك بولادى ەكەن، ال جاسى ۇلعايعان كەزدە ونىڭ سانى 260 - عانا قالادى ەكەن.
ادام اعزاسىندا ءومىر سۇرەتىن باكتەريالاردىڭ جالپى سانى – 2 كيلوگراممدى قۇرايدى. ادامداردىڭ تىرناعى 1 اپتادا 1 ميلليمەتردەي وسەدى ەكەن. قولعا جابىسقان ميكروبتىڭ 95 پايىزىنا دەيىن تىرناق استىندا جينالادى، ونىڭ 1 گراممىندا 380 ميلليونعا دەيىن ميكروب بولادى.
ادامنىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى، تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا 2 - 3 سم ۇزىن بولادى.
ادام اعزاسىندا ەڭ كۇشتى بۇلشىق ەتى - ءتىل
ادامنىڭ جان – جانۋارلاردان ءبىر ايىرماشىلىعى بار – تىك سىزىقتى سىزا الاتىنىندا ەكەن.
ادام اعزاسى 25 جاسقا دەيىن تولىق جەتىلىپ بىتەدى. تەك قانا مۇرىن فيزيكالىق ولىمگە دەيىن جايلاپ وسە بەرەدى ەكەن.
ادامنىڭ 1 جىلعى جۇرەك سوعىسىنىڭ سانى - 36 800 000 تەڭ
ادام ۇيىقتاسا دا، وياۋ جۇرسە دە جۇرەگى كۇن سايىن 12 000 رەت سوعادى.
ەرەسەك ادام مينۋتىنا شامامەن 18 رەت دەم الادى، ياعني تاۋلىگىنە 25 000 رەتتەن استام دەم الادى.
ادام اعزاسىندا ەڭ كۇشتى بۇلشىق ەتى - ءتىل
ادام ومىرگە كەلگەن كەزدە ونىڭ دەنەسىندە 300 سۇيەك بولادى ەكەن، ال جاسى ۇلعايعان كەزدە ونىڭ سانى 260 - ى عانا قالادى ەكەن.
ادام اعزاسى 25 جاسقا دەيىن تولىق جەتىلىپ بىتەدى.
تەك قانا مۇرىن فيزيكالىق ولىمگە دەيىن جايىلىپ وسە بەرەدى.
ادامنىڭ بويىنىڭ ۇزىندىعى، تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرعاندا 2 - 3 سم ۇزىن بولادى
ادام قوزعالىستارىنىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرى
ءوز اعزاڭدى تەكسەرىپ كور
1 – ەسەپ
ەرەسەك ادامعا 1 كگ دەنە ماسساسىنا ءبىر كۇندە 2 گ بەلوك كەرەك. ءوز سالماعىڭدى بىلە وتىرىپ، وزىڭە ءبىر تاۋلىكتە قانشا بەلوك كەرەك ەكەنىن انىقتا.
2 - ەسەپ
70 جىل جاساعان ادام اعزاسىندا 200 رەت بەلوكتىڭ جانارۋى بولعان، سەندە نەشە رەت جاڭارۋ بولدى؟ ەسەپتە.
جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباقتار
قولتىراۋىننىڭ مايى جاسىل ءتۇستى بولادى
كەيبىر قارلىعاشتار ۇشىپ ءجۇرىپ ۇيىقتادى ەكەن.
ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ – ءپىل
جۇزە الاتىن ءبىراق ۇشا المايتىن جالعىز قۇس – پينگۆين
زەبرا – قارا جولاقتارى بار اق اڭ.
ءيتتىڭ شىنتاعى بار.
كوليبري جۇرە المايدى.
جولبارىستىڭ ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
جىلقىنىڭ سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 – گە ارتىق.
قۇمىرسقالار ەشقاشان ۇيىقتامايدى.
جەردەگى جانۋارلاردىڭ ىشىندە ەڭ جۇرەگى ۇلكەن جانە قان قىسىمى ەڭ جوعارى اڭ – كەرىك
تۇيەگە قاراعاندا ەگەۋقۇيرىق شولگە توزىمدىرەك
جىلاندار قورەكتەندەي 3 جىل ۇيىقتاي الادى
دەلفين ءبىر كوزىن اشىپ ۇيىقتايدى.
كەرىكتىڭ ءتىلى - قاپ – قارا.
مىسىقتىڭ جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى
باسسىز تاراقان 9 كۇنگە دەيىن ءومىر سۇرە الادى، سودان كەيىن اشتان ولەدى.
شەگىرتكەنىڭ قانى – اق ءتۇستى.
ۇشا الاتىن جالعىز سۇتقورەكتى - جارقانات
ءپىل - ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ
جولبارىس - ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
پينگۆين - جۇزە الاتىن، ءبىراق ۇشا المايتىن قۇس
مىسىق – جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى.
دەلفين - ءبىر كوزىن اشىپ ۇيىقتايدى
جىلقى - سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 - گە ارتىق.
ءسوزجۇمباق
1. قايدا بولسىن باراتىن،
مىنسەڭ – ۇشقىر قاناتىڭ
2. ءوزى ۇلكەن جانۋار،
ۇستىندە ۇلكەن تاۋى بار.
3. كوزىن جۇمادى،
كوزىن اشادى.
سىبىسىن بىلدىرمەي،
اقىرىن باسادى.
4. ادامعا سەرىك،
كۇزەتكە بەرىك.
5. يت سياقتى ءپىشىنى،
ۇناتپايدى كىسىنى
6. باسىنا وسكەن تاربيىپ،
جاپىراقسىز بۇتاعى.
الادى ودان قان قۇيىپ،
ەمگە شيپا بۇل داعى.
7. جازدا سۇرعىلت،
قىستا اپپاق
8. ورماندا جوعارى،
اعاشقا قونادى
تۇمسىعىن بالعا ەتىپ،
توق – توق سوعادى
9. قينالماي كوتەرىپ،
وزىنەن اۋىردى.
جورعالار كەتەدى
جۇكشىدەي كادىمگى
وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
ماقساتى: وقۋشىلاردى وسىمدىكتەر تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەرمەن تانىستىرۋ
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ءسوزجۇمباقتار
كىم ۇزاق جاسايدى؟
يتمۇرىن، مويىل، قارامىق، بۇلدىرگەن – 300 جىل
ارشا، قارات، شىرشا – 400 جىل
جوكە – 500 جىل
ەمەن - 1000 جىل ءومىر سۇرەدى
عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، امەريكالىق سەكۆويا مەن مونگوۆانىڭ ءوسۋ شەگى – 2500 – 4000 جىلعا، ۇزىندىعى 100 مەتر، ديامەترى 10 مەترگە جەتەدى.
ەمەن 1000 جىل
يتمۇرىن، مويىل، قارامىق، بۇلدىرگەن 300 جىل
ارشا، قارات، شىرشا 400 جىل
ەڭ ۇلكەن الما
بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ۇلكەن الما جەمىسى
1، 849 كگ سالماقتى تارتاتىن كورىنەدى.
ونى حيروساكي /جاپونيا/ قالاسىنىڭ فەرمەرى چيساتو يۆاساكي ءوز باعىندا ءوسىرىپتى.
ءسوزجۇمباق
1. بۇل نە دەگەن كوپ كيىم،
جەتپىس قابات كوك كيىم.
جاڭبىر ودان وتپەيدى،
قابات - قابات تونى بار،
تۇيمەلەۋگە جەتپەيدى
2. ءارى قىزىل، ءارى ءتاتتى،
تاتقان جاندى تاڭىرقاتتى
3. بۇتاقتاردا بالبىراپ،
تۇرادى البىراپ،
ۋىلجىعان ۋىزداي.
الما ەمەس ول ءبىراق.
4. جەردە جاتىپ جەلىندەيدى،
كۇز تۇسكەنشە جەلىنبەيدى.
ۇندەمەستەن تولدەپ جاتىر،
سۋ بەرىڭدەر شولدەپ جاتىر
5. دوپ - دومالاق بۇجىر تاس،
ءىشى تولعان پىسكەن اس.
6. قىرعا كىلەم جايدىم
«تابيعات بىلگىرلەرى»
ماقساتى: دۇنيەتانۋ پانىنەن العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، انىقتاۋ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ؛
ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ءتىلىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، شىعارماشىلىق تاپسىرمالار ارقىلى اقىل – ويىن دامىتۋ؛
تابيعاتتى ايالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ءتۇرى: سايىس
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، ارىپتەر.
بارىسى:
ال قانەكي قارالىق،
مىنا جاقتا جانالىق.
بۇگىنگى كەش تورىندە،
ءبىلىمنىڭ ەلىنە.
دۇنيەتانۋ تىلىندە
تاپسىرمانى شەشىپ، جارىسىپ
شابىت تاسىپ، شالقىسىپ
كوڭىلدى كەش جاسايىق
قۇرمەتتى بالالار، ۇستازدار! بۇگىن بىزدە دۇنيەتانۋ ءپانى اپتالىعىنىڭ قورىتىندى كەشى «تابيعات بىلگىرلەرى» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز.
سايىس 7 كەزەڭنەن تۇرادى. سايىس بولعان سوڭ مىندەتتى تۇردە ءادىل قازىلار باعالايدى. (ادىلقازىلارمەن تانىستىرۋ)
سايىستى باستاماس بۇرىن توپتارىڭدى تانىستىرىپ وتسەڭدەر.
ءى توپ – «العىرلار» «بىلىمدىگە دۇنيە جارىق.، ءبىلىمسىزدىڭ كۇنى كارىپ»
ءىى توپ – «تاپقىرلار» - «اقىل ازبايدى، ءبىلىم توزبايدى.»
ءى كەزەڭ «بايگە»
ءى توپ
تابيعاتقا نە جاتادى؟
اۋانىڭ تەمپەراتۋراسىن ولشەيتىن قۇرال.
قار جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە جاۋادى؟
كوكتەمدە ەڭ ءبىرىنشى جارعانات پا، الدە بۋناقدەنەلەر شىعا ما؟
ەڭ كىشكەنتاي قۇس.
«اق التىن» (ماقتا)
ۇلۋدىڭ ءتىسى قاي جەردە ورنالاسقان؟ (تىلىندە)
ەكى بوتانىڭ اياقتارى نەشەۋ؟ (8)
جاۋىن-شاشىننىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار (جاڭبىر، بۇرشاق، قار)
كونستيتۋسيانىڭ 7 – بابىندا «ق ر.... (مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى)
ءىى توپ
تابيعاتتىڭ ءتىرى دەنەلەرىن اتا.
اينالاداعى دۇنيەدە نەشە تۇس بار؟
جەمىس – جيدەك قاشان پىسەدى؟
«قارا التىن»
نەنىڭ قۇلاعى اياعىندا ورنالاسقان؟ (شەگىرتكەنىڭ)
كەرىكتىڭ الدىڭعى اياعى ۇزىن با، الدە ارتقى اياعى ۇزىن با؟ (بىردەي)
بالىقتار قايدا ءومىر سۇرەدى؟
تابيعاتتاعى سۋ نەشە كۇيدە بولادى؟
وسىمدىكتەردىڭ 3 ءتۇرى
كونستيتۋسيانىڭ 27 بابىندا «نەكە مەن وتباسى......(انا مەن اكە جانە بالا مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولادى)
ءىى كەزەڭ «نە؟ «قانداي؟»
كوزدەرىن جۇمىپ دوربانىڭ ىشىنەن جانۋاردى (ويىنشىعىن) الىپ شىعىپ ول نە؟ جانە قانداي؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. الىپ شىققان جانۋارلار تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر ايتۋ:
ءپىل - ءتورت تىزەسى بار جالعىز اڭ،
زەبرا – قارا جولاقتارى بار اق اڭ.
ءيتتىڭ شىنتاعى بار.
جولبارىستىڭ ءجۇنى عانا ەمەس، تەرىسى دە جولاق.
جىلقىنىڭ سۇيەگى ادامدىكىنەن 18 – گە ارتىق.
جەردەگى جانۋارلاردىڭ ىشىندە ەڭ جۇرەگى ۇلكەن جانە قان قىسىمى ەڭ جوعارى اڭ – كەرىك
كەرىكتىڭ ءتىلى - قاپ – قارا.
مىسىقتىڭ جاقتارى كولدەنەڭ قوزعالمايدى
ءىىى كەزەڭ پوليگلوت
...... مايى جاسىل ءتۇستى بولادى (قولتىراۋىن – كروكوديل)
قاي قۇستار ۇشىپ ءجۇرىپ ۇيىقتايدى ەكەن (قارلىعاش – لاستوچكا)
.... ەشقاشان ۇيىقتامايدى (قۇمىرسقا – مۋراۆەي)
.... قورەكتەنبەي 3 جىل ۇيىقتاي الادى (جىلان – زمەيا)
قۋ اڭ (تۇلكى – ليسا)
ورمان سانيتارى (قاسقىر – ۆولك)
قىسقى ۇيقىعا جاتاتىن ءىرى جانۋار (ايۋ – مەدۆەد)
مويىنى ۇزىن (كەرىك - جيراف)
اڭ پاتشاسى (ارىستان - ليەۆ)
قورقاق جانۋار (قويان - زاياس)
IV كەزەڭ «كىم جىلدام؟»
كەستەنى كىم ءبىرىنشى تولتىرادى سول جەڭىمپاز
V كەزەڭ «ءسوز قۇرا»
دۇنيەتانۋ وسى سوزدەن باسقا سوزدەر قۇراستىرۋ
Vءى كەزەڭ «ۇيقاسىن تاپ»
جاعاسىندا بۇلاق، جايىلىپ ءجۇر.... لاق
باتا الماس تۇلكى، ءۇستى تىكەن... كىرپى
الماستان تانىم، شابادى..... قۇلىن
اپپاق دوپ تاۋىپ، شاقىرادى اق..... تاۋىق
دامىل تاپپاي ءبىر مەزەت، جورتۋمەن ءجۇر سۇر..... كوجەك
قۇيرىعى ون قارىس، بۇل ايباتتى.... جولبارىس
وزىنشە نويان، قورقاق كىم... قويان
ايبات شەگەر الىستان، اڭ پاتشاسى.... ارىستان
Vءىى كەزەڭ «سۋرەتتەر سايىسى»
ءار ءتۇرلى جانۋارلاردىڭ مۇشەلەرىنەن قۇراستىرىپ بەلگىسىز، الەمدە جوق جانۋاردىڭ سۋرەتىن سالىڭدار.
وسىمەن سايىسىمىز اياقتالدى. ءادىلقازىلار ۇپايلارىن ساناعانشا قىزدارىمىزدىڭ ورىنداۋىندا ءان تىڭدايمىز.
قورىتىندىلاۋ، ماراپاتتاۋ.
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
«اۋليەكول اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
