الەۋمەتتىك پەداگوگ قىزمەتكەرىنىڭ مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بالالاردى تاربيەلەۋدە الاتىن ورنى
«جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ №1 قازاق تىرەك مەكتەبى (ر.و)» كمم
الەۋمەتتىك پەداگوگ ماجيتوۆ ساكەن كابيكەنوۆيچ
ادامنىڭ ەڭ ماڭىزدى يگىلىگى – جەكە باسىنىڭ بوستاندىعى مەن قۇقىقتارى بولىپ تابىلادى. بۇل قۇقىقتار مەن بوستاندىقتى قورعاۋ، الەۋمەتتىك قولداۋ، ونى ىسكە اسىرۋ مەحانيزمدەرى كونستيتۋسيالىق-قۇقىقتىق جارىقتاردا جانە ادام قۇقىعى تۋرالى حالىقارالىق قۇجاتتاردا بەلگىلەنگەن.
«كەمتار بالالاردى الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەۋ ارقىلى قولداۋ» تۋرالى زاڭنىڭ 4 تاراۋىندا كەمتار بالالاردىڭ قۇقىقتارى بەكىتىلگەن، ناقتى اتا-انالارىنىڭ جانە وزگە دە زاڭدى وكىلدەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى كورسەتىلگەن. 15 باپ كەمتار بالالاردىڭ الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەۋ ارقىلى قولداۋدى كەپىل تۇردە تەگىن الۋعا قۇقىعىن بەكىتتى.
«بالالاردىڭ قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيادا» مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ ەرەكشە كۇتىمگە، ءبىلىم الۋى مەن دايىندىعىنا، الەۋمەتتىك ورتادا، قوعامدا تولىق قۇقىلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىزداندىرۋ مازمۇنى 23 باپتا بەلگىلەنگەن.
«مۇمكىندىگى شەكتەۋلى تۇلعالاردى تەڭ قۇقىلى مۇمكىندىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى ستاندارتتى ەرەجەلەر» (بۇۇ)، مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى تۇلعالاردىڭ قالىپتى دامىعان ادامدارمەن الەۋمەتتىك جاعىنان دا، ساياسي، ازاماتتىق، ەكونوميكالىق، مادەني جاعىنان تەڭ قۇقىلى ەكەنى ايتىلعان. بۇل قۇقىقتىق قۇجاتتا مۇمكىندىكتەرىنىڭ تۇرىنە قاراي مەملەكەتىمىزدە ارنايى ستراتەگيالار، اقپاراتتىق قىزمەت پەن قول جەتىمدى قۇجاتتاردى ازىرلەۋدىڭ قاجەتتىلىگى جايلى بەكىتىلگەن.
قازىرگى كەزەڭدە ەلىمىزدەگى مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بالالار سانىنىڭ كوبەيۋى، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ سالالارىنىڭ وسى ماسەلەگە كوڭىل ءبولۋىن تالاپ ەتىپ وتىر. جىل ساناپ مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بالالارعا دەگەن قوعامنىڭ كوزقاراسى وزگەرىپ، ولاردى قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە قاراۋعا بەت بۇردى. ۇكىمەتىمىزدىڭ مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بالالارعا ارنالعان كوپتەگەن كومەكتەرىنىڭ ىشىندە ۇيدە الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ ەرەكشە ورىن الادى. ۇيدە الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ بارلىق مۇگەدەك بالالارعا ەمەس، ولاردىڭ ىشىندە وز-وزىنە قىزمەت ەتۋى تومەن، قوزعالىسى ناشار، ۇيدە وقيتىن، ۇيدە تاربيەلەنەتىن جانە ەشقانداي باعدارلامامەن وقۋعا جارامسىز بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە كورسەتىلەدى. وسى ورايدا الەۋمەتتىك قىزمەتكەردىڭ مىندەتى كەمىس بالالاردىڭ جان ايقايىن قوعامعا جەتكىزۋ، ياعني بالا اعزاسىنداعى اۋىتقۋلار مەن بوگەتتەردىڭ سەبەپ-سالدارىن انىقتاپ، ولاردىڭ وتباسىنداعى قارىم - قاتىناستارىن دامىتىپ، دەنى ساۋ بالامەن ارالاسۋىنا جاعداي تۋعىزۋ.
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ ومىرگە كەلۋى شىن مانىندە وتباسىن پسيحولوگيالىق وزگەرىستەرگە الىپ كەلەدى. اۋىتقۋشىلىعى بار بالانىڭ وتباسىندا العاشقى كۇننەن باستاپ اتا-اناسىنىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، كۇيزەلىسكە تاپ بولادى. اتا-انالارىنىڭ قورشاعان ورتامەن قارىم-قاتىناسى ۇزىلەدى، قاتىناس اياسى تەك تۋىستارى، دارىگەر، مۇعالىمدەرمەن عانا شەكتەلەدى. بالانىڭ مىنەز-قۇلقى، تارتىبىندەگى وزگەرىستەر اتا-انانىڭ كۇتكەنىندەي، ويىنداعىنداي بولماي، اتا-اناعا قايعى مەن مازاسىزدىق جاعدايىن اكەلەدى. سول سەبەپتى وتباسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستار بۇزىلادى، ءارى قيىندىققا تىرەلەدى. ءتىپتى كەي جاعدايدا وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنا (اجىراسۋعا دەيىن) اكەلەدى. سوندىقتان مۇنداي بالالاردى تاربيەلەۋدە اتا-انالارعا تەك پەداگوگتاردىڭ عانا ەمەس، ارنايى مامانداردىڭ دا كومەگى قاجەت.
تاربيەلەۋ بارىسىندا جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، بالالاردى شەشىم قابىلداي الۋعا، ءوزىن - ءوزى قامتاماسىز ەتۋگە، ەڭبەككە، ءتارتىپ مادەنيەتىنە، ۇجىمدا ەڭبەك ەتە الاتىنداي دەڭگەيگە بەيىمدەۋ قاجەت. مۇنداي بالالاردىڭ تاربيەسى ءوزارا جاقسى تۇسىنىستىكتى قاجەت ەتەدى جانە ولاردى بولاشاققا سەنىمدى كوزقاراسپەن قاراۋعا تاربيەلەۋدىڭ ءمانى زور. مۇگەدەك بالالاردىڭ جانۇيادا تاربيەلەۋدىڭ ءبىر -بىرىنە قاراما - قارسى ەكى ءتۇرى كەزدەسەدى. ولاردىڭ ءبىر ءتۇرى «شەكتەتىلگەندەر»، ياعني اتا-اناسى بالانىڭ جان-جاقتى، ماتەريالدىق جاعىنان تولىق قامتاماسىز ەتەدى، ءبىراق ونىڭ ىشكى الەمىنە ءۇڭىلىپ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىنە تەرەڭ بويلاي بەرمەيدى. ءتىپتى كەيدە بالانى جازالايدى. بۇنداي وتباسىنداعى بالالار ىشتەي كۇيزەلىسكە تۇسەدى، اتا - انالارىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە، ماحابباتىنا لايىق ەمەسپىز دەپ ويلايدى. ولاردىڭ كوڭىل - كۇيى ءتۇسىپ، وز-وزىنە سەنىمسىزدىك پايدا بولادى. وسىدان كەلىپ بالالاردىڭ ءتىل دامۋىندا، تانىمدىق قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋىندا، تاربيەسىندە ءار ءتۇرلى كەمشىلىكتەر پايدا بولىپ، زياتى تومەندەپ، ءبىلىم دەڭگەيى تەجەلەدى.
ەكىنشى ءبىر جاعداي بالانى شەكتەن تىس قام-قورلىققا الۋ، مۇنداي اتا-انالار بالا الدىنداعى «كىناسىن» سەزىنىپ ونى تىم بوس ۇستاپ، ەركەلەتەدى. كەز- كەلگەن ءوتىنىشىن ورىنداۋعا تىرىسادى. مۇنداي ورتادا وسكەن بالا بۇيىعى كەلەدى. وز-وزىنە سەنىمسىز، ءالجۋاز بولىپ وسەدى. مۇنداي بالالار الەۋمەتتىك دامۋ جاعىنان ءتۇرلى قيىندىقتارعا تاپ بولادى.
ارنايى پەداگوگيكانىڭ دامۋىنىڭ قازىرگى كەزەڭىندە دامۋىندا اۋىتقۋى بار بالالارعا ءبىلىم بەرۋگە ىقپال ەتۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى ورىندى الۋدا. بۇل ماسەلەنى شەشۋدە الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ورنى ەرەكشە. الەۋمەتتىك پەداگوگ – ارنايى (تۇزەتۋ) ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى، ول بارلىق ينستيتۋتتاردىڭ وكىلدەرى (پەداگوگ، پسيحولوگ، دارىگەر، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، ەڭبەك ۇجىمى جانە اتا-انالار) جانە باسقا دا قىزىعۋشىلىق تانىتقان تۇلعالارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا بولادى. ارنايى (تۇزەتۋ) مەكەمەلەرىندەگى الەۋمەتتىك پەداگوگ ىس-ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى تومەندەگىدەي بولىپ تابىلادى:
- بالا تۇلعاسىنىڭ دامۋى (دەنە، الەۋمەتتىك، رۋحاني جانە اقىل-ويىنىڭ دامۋى) ءۇشىن جاعىمدى جاعداي جاساۋ؛
- بالانىڭ الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىندە كەشەندى كومەك كورسەتۋ؛
- ومىرلىك كەڭىستىكتە بالانى قورعاۋ؛
- ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ كاسىبي باعدارلانۋى مەن ينتەرناتتان كەيىنگى ءومىرىنىڭ بەيىمدەلۋىنە كومەك كورسەتۋ.
دامۋىندا اۋىتقۋشىلىعى بار نەمەسە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانى تاربيەلەۋشى اتا-انالاردىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپاشىلىقتى ازايتۋ ماقساتىندا ۇكىمەتىمىزدىڭ 6 بالاعا ءبىر الەۋمەتتىك قىزمەتكەر بەرۋى بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارى ءۇشىن ۇلكەن كومەك. بۇل قىزمەتكەرلەر اۋداندىق ەڭبەك، جۇمىسپەن قامتۋ جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ بولىمىنەن كەلەدى. سوندىقتان مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالانىڭ قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە سەزىنۋىن قالىپتاستىرۋ جولىندا الەۋمەتتىك قىزمەتكەردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە.
الەۋمەتتىك قىزمەتكەر مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ اتا-انالارىنا ولاردى دۇرىس دامىتۋ جانە تاربيەلەۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي ۇسىنىستار بەرەدى:
1. بالانىڭ ەرەكشەلىگىن دۇرىس ءتۇسىنىپ، قابىلداڭىز.
2. بالاڭىزعا ۇنەمى شىدامدىلىق پەن سۇيىسپنەشىلىك تانىتىڭىز.
3. ءارقاشان وز-وزىڭىزگە سەنىمدى بولىپ، بالاڭىزعا ىشكى جاعىمسىز قوبالجۋلارىڭىزدى كورسەتە بەرمەڭىز.
4. ءۇي تۇرمىسىنا بايلانىستى جۇمىستاردى بالاڭىزبەن بىرگە اتقارۋعا تىرىسىڭىز.
5. بالانىڭ ءوز قۇرداستارىمەن ءجيى قارىم-قاتىناستا بولۋىنا ىقپال جاساڭىز. قورششاعان ورتامەن قارىم-قاتىناسىڭىزدى ۇزبەڭىز.
6. ەگەر بالاڭىزدان ويىڭداعىڭىزداي ناتيجە شىقپاسا رەنجىپ،وكىنبەڭىز. ناتيجە مىندەتتى تۇردە بولادى.
7. بالاڭىزعا كومەك بەرەتىن ارنايى ماماندارمەن تىعىز بايلانىستا بولىڭىز.
مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەلۋىنە، مەديسينالىق وڭالتۋعا بالا تاعدىرىنا جاۋاپتى ۇستازدار، دارىگەرلەر، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر بىرلەسىپ اتا-انامەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس اتقار-عاندا عانا، ولار ءوزىن قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى رەتىندە سەزىنۋىنە جول اشىلادى.
الەۋمەتتىك پەداگوگ قىزمەتىندە پروفيلاكتيكالىق باعىتتى ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. تۇلعا ارالىق قارىم-قاتىناس داعدىلارى جانە وقۋشىلار مەن مەكتەپكە اسەر ەتەتىن كوپتەگەن الەۋمەتتىك فاكتورلاردى ۇيلەستىرە وتىرىپ، الەۋمەتتىك پەداگوگ ۇجىمدا تۋىندايتىن كيكىلجىڭدەردى رەتتەپ، وقۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى جاسەرەكشەلىك توپتارىمەن بولاتىن جاعىمسىز جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ شارالارىن ۇيىمداستىرادى. الەۋمەتتىك پەداگوگ ىس-ارەكەتىندەگى قۇقىقتىق ءبولىم ەڭ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى مۇندا ينتەرنات پەداگوگتارى مەن وقۋشىلارىنىڭ قۇقىقتىق اعارتۋشىلىق مىندەتتەرى، سونىمەن بىرگە پوليسيا مەن سوت ورگاندارىنداعى تاربيەلەنۋشiلەردiڭ مۇددەلەرiنiڭ وكiلدiكتەرi مىندەتتەرى بىرىكتىرىلەدى. مۇندا الەۋمەتتىك پەداگوگ مىندەتىنە بالانىڭ زاڭدى بەدەلىنىڭ اقپاراتتارى مەن قۇجاتتارىن جيناۋ بويىنشا جۇمىس جاتادى، ياعني، اتا-انالارىن، تۋىستارىن ىزدەستىرۋ، قامقور بولۋشى ادامنىڭ قۇجاتتارىن دايىنداۋ، ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ تۇرعىن ءۇي الۋى ءۇشىن قۇجاتتارىن دايىنداۋ جانە ت.ب جاتادى.
ەگەر الەۋمەتتىك پەداگوگيكالىق ۇردىستە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالاعا العاشقى ساتتەردە كومەك بەرۋ ءۇشىن ونىڭ وتباسىن، ول ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتاسىن زەرتتەپ، تالداي الساق، وندا بالانى ءوزى ءومىر سۇرگەن الەۋمەتتىك ورتاعا ارالاستىرۋ، بەيىمدەۋ، الەۋمەتتەندىرۋ ماسەلەلەرىنە بەلسەندى قاتىستىرۋ مۇمكىندىگى تۋادى. تەك وسى جاعدايدا عانا الەۋمەتتىك پەداگوگيكالىق ءۇردىسىن دۇرىس ۇيىمداستىرىپ، ءتۇرلى الەۋمەتتىك كەدەرگىلەرگە قارسى تۇرا الاتىن، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، ەڭبەكقور جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ مۇمكىن بولار ەدى. بۇل قاسيەتتەردى بالا بويىنا دارىتۋ ءۇشىن مۇمكىنشىلىگى شەكتەۋلى بالالاردىڭ پسيحولوگياسىن تەرەڭ، جەتىك مەڭگەرۋ كەرەك.
الەۋمەتتىك بەيىمدەۋدەگى، تاربيەلەۋدەگى كەمشىلىكتەردى جەڭۋ ءۇشىن اتا- انالار مەن بىرىگىپ ارنايى تۇزەتۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت جانە ونى نەعۇرلىم ەرتە باستاسا سوعۇرلىم الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋدە ناتيجەلى بولادى.
1. كەمتار بالالاردى الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەۋ ارقىلى قولداۋ تۋرالى ق ر زاڭى. – استانا.-2002.
2. «بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا» بۇۇ، 1989
3. بايتۇرسىنوۆا ا. ا. «ارنايى پەداگوگيكا: پروبلەمالار مەن دامۋ بولاشاعى». وقۋ قۇرالى.- الماتى، 2008
You Might Also Like
-
كۇلكى - ەڭ وڭاي تانىمال تۇلعا ەموسياسى. ول ادام ميىنىڭ بەلگىلى ءبىر پروسەستەرىن تۋدىرادى، مي-دەنە بايلانىسىن بەلسەندىرەدى. سونىمەن كۇلىمسىرەۋ پايدالى ما؟
-
ءساۋىردىڭ 18ء-شى جۇلدىزىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم: قازاق تىلىندەگى 100 وقۋلىق» جوباسى اسىندا قازاق تىلىنە اۋدارىلعان 30 جاڭا وقۋلى...
