InfoHub Logo

ينكليۋزيۆتىك ءبىلىم بەرۋ - بارلىق ءبىلىم الۋشىلارعا ارنايى ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرى مەن جەكە مۇمكىندىكتەرىنىڭ الۋان تۇرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم الۋعا تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرى: ادامنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسى (1948)، بالا قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراسيا (1959)، بالا قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسيا (1989)، بالالاردى قورعاۋ، قورعاۋ جانە دامىتۋ تۋرالى دۇنيەجۇزىلىك دەكلاراسيا (1990)، ادامدار ءۇشىن تەڭ مۇمكىندىكتەر جاساۋدىڭ ستاندارتتى ەرەجەلەرى 1994 جىلى سالامانكادا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۋرالى «رەسەي فەدەراسياسىنداعى ءبىلىم تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان دەكلاراسيا قابىلداندى.

رەسەيدە مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا ارنايى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ  شامامەن 200 جىلدىق تاريحى بار. 1806 جىلدىڭ 14 قازانىندا سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ ماڭىنداعى پاۆلوۆسك قالاسىندا العاشقى ون ەكى وقۋ ورنى (ەكسپەريمەنتالدى مەكتەپ) 12 ساڭىراۋلى بالالارعا ارنالعان، 1807 جىلى سوقىر بالالارعا ارنالعان وقۋ ورنى اشىلدى. اقىل-ەسى كەم بالالارعا ارنالعان ءبىرىنشى وقۋ ورنى 19-شى عاسىردىڭ اياعىندا،دالىرەك ايتساق 1854 جىلى ريگادا پايدا بولدى. ەلدە ەستۋ قابىلەتى ناشار جانە كورۋ قابىلەتى تومەن ادامداردىڭ ءبىلىم بەرۋى كەڭىنەن تارالعان، سونىمەن قاتار جەكە وقۋ ورىندارىنىڭ كاتەگورياسىنان مامانداندىرىلعان مەملەكەتتىك مەكتەپتەر جۇيەسىنە قالىپتاسقان.1917 جىلعا قاراي ۆولوگدا، ۆياتكا، ەكاتەرينبۋرگ، كييەۆ، كۋرسك، ماسكەۋ، نيجنيي نوۆگورود، سانكت-پەتەربۋرگ، ساراتوۆ جانە حاركوۆ قوسالقى مەكتەپتەرى جۇمىس ىستەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن 2 مىڭعا جۋىق بالا پسيحيكالىق دامىعان بالالارعا ارنالعان  مەكەمەلەردە (قوسالقى مەكتەپتەر، باسپانا، وقۋ ورىندارى) تاربيەلەنۋدە. الايدا، مۇگەدەكتىگى بار بالالاردى وقىتۋدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەسى رەتىندە ارنايى ءبىلىم بەرۋ 1918 جىلدان كەيىن عانا دامي باستادى.ونىڭ ىشىندە ساڭىراۋ، كوزى كورمەيتىن، كورۋ قابىلەتى ناشار جانە اقىل-ەسى كەم مەكتەپتەر. 1950 جىلدارى بالالارعا تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ بۇزىلىستارىمەن جانە سويلەۋدىڭ اۋىر بۇزىلۋلارىمەن وقىتۋ باستالدى. 1981 جىلى كسرو ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ القاسىنىڭ شەشىمى پسيحيكالىق ارتتا قالعان بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپ تۋرالى ەرەجەنى بەكىتتى.
وسىلايشا، قازىرگى ۋاقىتتا رەسەي فەدەراسياسىندا ارنايى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى دامۋشى مۇگەدەكتىگى بار وقۋشىلار مەن تاربيەلەنۋشىلەرگە ارنالعان ارنايى (تۇزەتۋ) وقۋ ورىندارىنىڭ سانىن سەگىزگە جەتكىزدى ،15 شاقتى وقۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرادى. بۇدان باسقا، 1998 جىلدان باستاپ، جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنەن بۇرىن دەنساۋلىعىنا بايلانىستى تاربيەلەنەتىن بالالار ءۇشىن ۇيدە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا فورماسى قولدانىلدى.
ينتەگراسيالانعان (ادەتتەگىدەي دامىپ كەلە جاتقان ارىپتەستەرمەن بىرگە) دامۋدىڭ مۇگەدەكتىگى بار بالالاردى دەنى ساۋ بالالار رەتىندە بىردەي (نەمەسە تىعىز) جاعدايلاردا جالپى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىمەن مەڭگەرۋدى قامتيدى. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، ينتەگراسيالانعان وقىتۋ كەيبىر بالالار ءۇشىن ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق اقىل-ويى شەكتەۋلى بالالارعا سايكەس كەلمەيدى. ولارعا قاتىستى ەڭ الدىمەن مەكەمەدە بىرلەسىپ تۇرۋ، بىرلەسكەن بوس ۋاقىتتى وتكىزۋ جانە ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەر تۋرالى ايتۋ كەرەك.

سوڭعى 100 جىلداعى ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسى مۇگەدەك بالالاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن تولىعىمەن قاناعاتتاندىرمادى. ءقازىر مۇگەدەكتەرگە قاتىستى كەمسىتۋ بايقالاتىن كوپتەگەن وبلىستاردا بار. جالپى ادام قۇقىقتارى مەن امبەباپ تەڭدىك قوزعالىسىنىڭ كەڭەيۋىمەن مۇگەدەكتەردى قوعامعا جانە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە بىرىكتىرۋ ءۇردىسى وتكەن عاسىردا دامي باستادى. الايدا، كوپتەگەن مەكتەپتەر  ينتەگراسياعا قاراماستان، بالالارعا قالىپتى جاعداي جاساپ بەرە العان جوق.وقۋشىلار مەكتەپ ومىرىنە تولىققاندى قاتىسۋ  ءۇشىن كوپتەگەن كەدەرگىلەرمەن كۇرەسۋگە ءماجبۇر بولادى.
 قورىتىندىلاي كەلە، تاعدىر تالكەگەنى تۇسكەن بۇل جاندارعا جاعداي جاساپ بەرگەنىمىز دۇرىس.جانە  ولارعا ارنايى مۇعالىمدەر تاعايىردالىپ، تەزىرەك دامۋىنا اتسالىسۋ ءۇشىن ءبىرشاما جۇمىستار اتقارۋ كەرەك.سوندا عانا بۇل بالالار قوعامنىڭ تولىقتاي مۇشەسىنە اينالا الادى ءسوز سوڭىندا، ادامزاتتىڭ  ءبارىن  التىنىم دەپ سۇيە بىلەيىك…….

قوشايەۆا گۇلميرا

---