اليۋمينيي جانە ونىڭ قوسىلىستارى
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى ەرمۋحانبەتوۆا گۋلزيرا ۋلىكپانوۆنا
حيميا 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى اليۋمينيي جانە ونىڭ قوسىلىستارى
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىگى: ءاليۋمينييدىڭ پەريودتىق جۇيەدە ورنالاسۋى مەن قاسيەتتەرىن تۇسىنە وتىرىپ، ونىڭ قوسىلىستارىنا سيپاتتاما بەرۋ ارقىلى، ءاليۋمينييدىڭ ەكىدايلى قاسيەتىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وي - ءورىسىن، تانىمدىق كوكجيەگىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ارقىلى ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋ كەزىندە العان ءبىلىم كوزدەرىن پايدالانۋدى وقۋششىنىڭ سىني ويلاۋى ارقىلى فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ
تاربيەلىلىگى: ءاليۋمينييدىڭ ونەركاسىپتە، تۇرمىستاعى، ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ارقىلى ءوز ەلىن - جەرىن سۇيۋگە، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىن ساقتاپ، قۇرمەتتەۋگە، تابيعي بايلىقتارىن ءتيىمدى پايدالانىپ، تابيعاتىن ايالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
وقىتۋ ناتيجەسى: اليۋمينيي تۋرالى تەوريالىق ءبىلىمى كەڭەيەدى
ءاليۋمينييدىڭ حيميالىق قاسيەتىن سيپاتتاپ، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جازۋ ارقىلى ەكىدايلى قاسيەتىن دالەلدەي الادى، عىلىمي ءتىلى قالىپتاسادى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتى وتكىزۋ ءادىسى: جەكە، توپتىق جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، پروبلەمالىق وقىتۋ ادىستەرى
ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنولوگيالار: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى، بلۋم تاكسونومياسى
ءپان ارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بيولوگيا، فيزيكا
ساباقتا قولدانىلاتىن كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پەريودتىق سيستەما، تاقىرىپتىق سلايد، «اليۋمينيي» كوللەكسياسى
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
« جەدەل جاۋاپ»
1. سۋدىڭ كەرمەكتىگى دەگەنىمىز نە؟
2. سۋدىڭ كەرمەكتىگىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
3. ۋاقىتشا كەرمەكتىك دەگەن نە؟
4. تۇراقتى كەرمەكتىك دەگەن نە؟
5. ۋاقىتشا كەرمەكتىكتى كەتىرۋ ءۇشىن قانداي ءادىس قولدانىلادى؟
6. تۇراقتى كەرمەكتىكتى كەتىرۋ ءۇشىن سۋعا نە قوسىلادى؟
7. كالسيي جانە ماگنيي گيدروكوربوناتتىڭ فورمۋلاسى؟
جاڭا ساباقتى يگەرۋ
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى
وي قوزعاۋ
1. قاناتتى مەتالل
2. حح عاسىر مەتالى
ءتۇسىنۋ.
2. ءاليۋمينييدىڭ اشىلۋ تاريحى
1825 جىل
دات حيميگى ءارى فيزيگى ق. ج. ەرستەد گلينوزەمدى (اليۋمينيي وكسيدى) كومىرمەن قوسىپ، حلور اتموسفەراسىندا قاتتى قىزدىرىپ توتىقسىزداندىرعاندا ودان سۋسىز اليۋمينيي ءحلوريدى تۇزىلەدى. سول تۇزىندىگە كاليي مەتالىنىڭ امالگاماسىن قوسىپ قايتا قىزدىرىپ، توتىقسىزداندىرادى. ناتيجەسىندە ونشا تازا ەمەس اليۋمينيي مەتالى الىنادى. ق. ج. ەرستەد «مەن بالشىقتان مەتالل الدىم» دەپ بوس كۇيىندە اليۋمينيي مەتالىن الۋ ءادىسىن حابارلادى.
1827 جىل
نەمىس دارىگەرى فريدريح ۆەلەر اليۋمينيي حلوريدىنە اۋانىڭ قاتىسىنسىز سىلتىلىك كاليي نە ناتريي مەتالىن قوسىپ قىزدىرۋ ارقىلى 30 گ اليۋمينيي ۇنتاعىن الدى.
AlCl ₃+3K →Al+3KCl
1854 جىلى فرانسۋز عالىمى
سەن - كلەر - ديەۆيل اليۋمينيي ءحلوريدى مەن مەتالل ناترييدەن اليۋمينيي الدى. بۇل كەزدە فرانسۋزدىڭ اكىمشىلىك يمپەراتورى ءىىى ناپولەون رەسەيگە قارسى سوعىسقا ازىرلەنىپ جاتتى. ول ءوزىنىڭ سولداتتارىنا جاڭا تابىلعان مەتالدان قارۋ - جاراق جاساتۋدى ارمان ەتتى. ءبىراق مەتالدى كوپ مولشەردە ءوندىرۋ مۇمكىن بولمادى.
زاۆودتان العان العاشقى اليۋمينييدەن كورولگە تۇيمە جاسالدى. قالعانى 1855 جىلى پاريج قالاسىندا وتكەن دۇنيە - جۇزىلىك كورمەگە «توپىراق كۇمىسى» نەمەسە «دەبيل كۇمىسى» دەگەن اتپەن ەكسپونات رەتىندە قويىلدى. سەن - كلەر - ديەۆيل
1859 جىلعا دەيىن، نەبارى 1680 كگ اليۋمينيي الدى.
1. فيزيكالىق قاسيەتتەرى
اليۋمينيي
↓
وتە ءيىلىمدى، جۇمساق
كۇمىس تۇستەس اق مەتالل
كريستالدىق تورى - كولەمدى ورتالىقتانعان كۋب
تىعىزدىعى - 2، 7 گ/سم³، جەڭىل مەتالل
ەلەكتر مەن جىلۋ وتكىزگىشتىگى جوعارى
tقايناۋ= 650 ⁰س
ونەركاسىپتە الىنۋى: وسى زامانعى ءاليۋمينييدى الۋ ءادىسىن امەريكالىق چ. حولل جانە فرانسۋز ەرۋ 1886 جىلى ويلاپ تاپقان ەكەن. 22 جاسار حيميك چ. حولل جاڭالىق اشقان كۇنى زەرتحاناعا قولىنا ونداعان اليۋمينيي قيىندىلارىن ۇستاپ كەلىپ، وسى مەتالدى وڭاي جولمەن جانە وتە كوپ مولشەردە دايىنداۋدىڭ ءادىسىن تاپقانىن ايتتى.
2Al ₂O ₃ 4Al+3O₂ - 3352كدج
ءاليۋمينييدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى: ەرەسەك ادام كۋنىنە ءاليۋمينييدىڭ 30 - 50 مگ قاجەت ەتەدى. كۋندەلىكتى ومىردە ونى نان ونىمدەرىنەن الامىز. شايدىڭ قۇرامىندا سۋعا قاراعاندا 20 - 200 ەسە كوپ ءبولادى. اليۋمينيي سۋدىڭ، اۋانىڭ، دارىلىك پرەپاراتتىڭ، ءيىس سۋلاردىڭ، اليۋمينييدەن جاسالعان ىدىستاردا بولادى. اليۋمينيي زات الماسۋعا، جۋيكە جۋيەسىنىڭ قىزمەتىنە، جاسۋشانىڭ كوبەيۋى مەن وسۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار اعزاداعى كوپ مولشەرى قوزعالىس بەلسەندىلىگىنىڭ تەمەندەۋىنە، ەسىنەن تانۋىنا دا اسەر ەتەدى. كەيبىر زەرتتەۋلەردە اليۋمينيي ميدىڭ زاقىمدانۋىنا دا اسەر ەتەدى. اليۋمينيي تۇزدارىنىڭ كوپ بولۋى اعزاداعى كالسييدى تومەندەتەدى، فوسفوردىڭ ادسوربسيالانۋىن ازايتادى، سۋيەكتەگى باۋىرداعى، ميداعى ءاليۋمينييدىڭ قۇرامىن 10 - 20 ەسەگە ارتتىرادى.
Al2O3 - اليۋمينيي (ءىىى) وكسيدى - گلينوزەم، بوكسيت، كورۋند.
كورۋند - وتە قاتتى اليۋمينيي ءوسيدىنىڭ كريستالدىق فورماسى. اليۋمينيي وكسيدىنىڭ كريستالدارى قوسپالار اسەرىنەن ءارتۇرلى تۇستەرگە بويالىپ اسىل تاستار – رۋبين، ساپفير، الەكساندريت ت. ب. الۋدا قولدانىلادى.
1. رۋبين
رۋبين - لاتىنشا rubens، rubinus - قىزىل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. Al2O3 مينەرالى، كورۋند سىنىبىنا جاتادى. قاتتىلىعى - مووس شكالاسى بويىنشا - 9، تىعىزدىعى 3، 97 - 4، 05 گ/سم ارالىعىندا. قىزىل تۇسكە يە بولۋىنىڭ سەبەبى - قۇرامىندا حرومنىڭ قوسپاسى بار. قىزىل كورۋندتار - رۋبين(لاعىل) دەپ اتالسا، كوكتەرى - ساپفيرلەر دەلىنەدى.
رۋبين ەنەرگەتيكالىق تاس. ونى امۋلەت رەتىندە ۇستاعان ادامداردىڭ يممۋنيتەتى ءبىرقالىپتى بولادى. ماحابباتقا جولىققان ادامدارعا رۋبين باقىت سىيلايدى.
2. ساپفير
ساپفير (گر. sappheivos - كوك تاس) — ءتى مەن عە قوسپاسى بار كورۋندتىڭ ءبىر ءتۇرى. ساپفير ادامعا رۋح بەرىپ تۇرادى. امۋلەت رەتىندە ادامدى قورقىنىشتان، وتىرىكتەن ساقتايدى. ول ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن كۇشەيتە تۇسەدى. ءساپفيردى اشەكەي - بۇيىم رەتىندە ۇستاعان ادام ەشقاشان دا جۇرەك اۋرۋلارى سياقتى اۋرۋلارعا تاپ بولمايدى. ەگەر ادامدا ساپفيردەن جاسالعان اشەكەي - بۇيىم بولسا، وندا ادامداردىڭ جامان كوزدەرى ساپفيردەن جاسالعان اشەكەي - بۇيىمعا تۇسەدى. سەبەبى، ساپفير جامان كوزدەردەن ساقتايدى
3. فيرۋزا (بيريۋزا)– ادامداردىڭ اراسىنداعى جاۋلىق پەن ارازدىقتى باسەڭدەتەدى. ۇدايى مويىنعا تاستاماي تاقسا ايەلدەر سارى اۋرۋعا ۇشىرامايدى. فيرۋزا دا ادام سەكىلدى، جاسىنا قاراي ءتۇرىن اقشىلدان كوگىلدىرگە، كوكتەن جاسىلعا وزگەرتىپ تۇرادى. يەسىنە الدە ءبىر ءقاۋىپتى جاعداي تونسە، فيرۋزا ونىڭ كوز الدىندا كۇڭگىرت تارتىپ جۇرە بەرەدى. ال جازىلمايتىن ا]ۋرۋى بار ادام تاقسا ول مۇلدەم “ءسونىپ“ قالادى
4. الەكساندريت – قان اينالۋدى جاقسارتادى، قاندى تازارتىپ، تامىرلاردى بەكىتە تۇسەدى.
5. حالىق مەديسيناسىندا تۋرماليندەر ەندوكريندىك جۇيەگە وڭ اسەرىن بەرەدى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. بۇل مينەرالدىڭ ەمدىك قاسيەتى تۇسىنە بايلانىستى بولادى. جاسىل تۇستىلەرى بۇيرەك اۋرالارىن ەمدەۋگە كومەكتەسسە، ال كوك تۇستىلەرى جۇيكە جۇيەسىنىڭ شارعاعانىن باسىپ، ادامنىڭ جانىن تىنىشتاندىرادى جانە ۇيقىسىزدىقتان ارىلتادى. قارا ءتۇستى تۋرماليندەر حالىق مەديسيناسى وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا سالقىن ءتيۋدىڭ الدىن الاتىن وتە جاقسى كومەكشى بولىپ تابىلادى. كوگىلدىر ءتۇستى تۋرماليندەر كوزدىڭ كورۋىن جاقسارتادى، باس اۋرۋىن باسادى. ليتوتەراپيەۆتەردىڭ ايتۋىنشا، تۋرمالين ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جاقسارتىپ، وعان قۋانىش پەن تىنىشتىق اسەرىن سىيلايدى.
6. حريزوبەريلل: بۇل جۇمساق تاس. اسەرى ءالسىز، نەيترالدى. بارلىق جاسىل تاستىڭ قاسيەتتەرىن قايتالايدى، ادامنىڭ ءبيوورىسىن كۇشەيتەدى. حريزوبەريلل جاي تاس ەمەس، دۇرىس قاسيەتتەرىمەن بىرگە بۇرىس قاسيەتتەرىنىڭ دە كۇشەيىپ كەتۋىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان ونى رۋحاني ءوسۋ جولىنا تۇسكەن، تەك جاقسىلىق پيعىلدى ادامنىڭ تاققانى ءجون. بۇل تاس ادامنىڭ مىقتى قورعانىشى. ول ادامعا تۇندە ساعات 2 - 4 ارالىعىندا بولاتىن استرالدى قاباتتىڭ شابۋىلىنان، ادامداردىڭ ارام پيعىلىنان قورعايدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
حيميا 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى اليۋمينيي جانە ونىڭ قوسىلىستارى
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىگى: ءاليۋمينييدىڭ پەريودتىق جۇيەدە ورنالاسۋى مەن قاسيەتتەرىن تۇسىنە وتىرىپ، ونىڭ قوسىلىستارىنا سيپاتتاما بەرۋ ارقىلى، ءاليۋمينييدىڭ ەكىدايلى قاسيەتىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وي - ءورىسىن، تانىمدىق كوكجيەگىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ارقىلى ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋ كەزىندە العان ءبىلىم كوزدەرىن پايدالانۋدى وقۋششىنىڭ سىني ويلاۋى ارقىلى فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ
تاربيەلىلىگى: ءاليۋمينييدىڭ ونەركاسىپتە، تۇرمىستاعى، ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ارقىلى ءوز ەلىن - جەرىن سۇيۋگە، ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىن ساقتاپ، قۇرمەتتەۋگە، تابيعي بايلىقتارىن ءتيىمدى پايدالانىپ، تابيعاتىن ايالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
وقىتۋ ناتيجەسى: اليۋمينيي تۋرالى تەوريالىق ءبىلىمى كەڭەيەدى
ءاليۋمينييدىڭ حيميالىق قاسيەتىن سيپاتتاپ، رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جازۋ ارقىلى ەكىدايلى قاسيەتىن دالەلدەي الادى، عىلىمي ءتىلى قالىپتاسادى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتى وتكىزۋ ءادىسى: جەكە، توپتىق جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، پروبلەمالىق وقىتۋ ادىستەرى
ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنولوگيالار: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ تەحنولوگياسى، بلۋم تاكسونومياسى
ءپان ارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بيولوگيا، فيزيكا
ساباقتا قولدانىلاتىن كورنەكىلىكتەر: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پەريودتىق سيستەما، تاقىرىپتىق سلايد، «اليۋمينيي» كوللەكسياسى
ساباقتىڭ ءجۇرۋ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
« جەدەل جاۋاپ»
1. سۋدىڭ كەرمەكتىگى دەگەنىمىز نە؟
2. سۋدىڭ كەرمەكتىگىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
3. ۋاقىتشا كەرمەكتىك دەگەن نە؟
4. تۇراقتى كەرمەكتىك دەگەن نە؟
5. ۋاقىتشا كەرمەكتىكتى كەتىرۋ ءۇشىن قانداي ءادىس قولدانىلادى؟
6. تۇراقتى كەرمەكتىكتى كەتىرۋ ءۇشىن سۋعا نە قوسىلادى؟
7. كالسيي جانە ماگنيي گيدروكوربوناتتىڭ فورمۋلاسى؟
جاڭا ساباقتى يگەرۋ
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى
وي قوزعاۋ
1. قاناتتى مەتالل
2. حح عاسىر مەتالى
ءتۇسىنۋ.
2. ءاليۋمينييدىڭ اشىلۋ تاريحى
1825 جىل
دات حيميگى ءارى فيزيگى ق. ج. ەرستەد گلينوزەمدى (اليۋمينيي وكسيدى) كومىرمەن قوسىپ، حلور اتموسفەراسىندا قاتتى قىزدىرىپ توتىقسىزداندىرعاندا ودان سۋسىز اليۋمينيي ءحلوريدى تۇزىلەدى. سول تۇزىندىگە كاليي مەتالىنىڭ امالگاماسىن قوسىپ قايتا قىزدىرىپ، توتىقسىزداندىرادى. ناتيجەسىندە ونشا تازا ەمەس اليۋمينيي مەتالى الىنادى. ق. ج. ەرستەد «مەن بالشىقتان مەتالل الدىم» دەپ بوس كۇيىندە اليۋمينيي مەتالىن الۋ ءادىسىن حابارلادى.
1827 جىل
نەمىس دارىگەرى فريدريح ۆەلەر اليۋمينيي حلوريدىنە اۋانىڭ قاتىسىنسىز سىلتىلىك كاليي نە ناتريي مەتالىن قوسىپ قىزدىرۋ ارقىلى 30 گ اليۋمينيي ۇنتاعىن الدى.
AlCl ₃+3K →Al+3KCl
1854 جىلى فرانسۋز عالىمى
سەن - كلەر - ديەۆيل اليۋمينيي ءحلوريدى مەن مەتالل ناترييدەن اليۋمينيي الدى. بۇل كەزدە فرانسۋزدىڭ اكىمشىلىك يمپەراتورى ءىىى ناپولەون رەسەيگە قارسى سوعىسقا ازىرلەنىپ جاتتى. ول ءوزىنىڭ سولداتتارىنا جاڭا تابىلعان مەتالدان قارۋ - جاراق جاساتۋدى ارمان ەتتى. ءبىراق مەتالدى كوپ مولشەردە ءوندىرۋ مۇمكىن بولمادى.
زاۆودتان العان العاشقى اليۋمينييدەن كورولگە تۇيمە جاسالدى. قالعانى 1855 جىلى پاريج قالاسىندا وتكەن دۇنيە - جۇزىلىك كورمەگە «توپىراق كۇمىسى» نەمەسە «دەبيل كۇمىسى» دەگەن اتپەن ەكسپونات رەتىندە قويىلدى. سەن - كلەر - ديەۆيل
1859 جىلعا دەيىن، نەبارى 1680 كگ اليۋمينيي الدى.
1. فيزيكالىق قاسيەتتەرى
اليۋمينيي
↓
وتە ءيىلىمدى، جۇمساق
كۇمىس تۇستەس اق مەتالل
كريستالدىق تورى - كولەمدى ورتالىقتانعان كۋب
تىعىزدىعى - 2، 7 گ/سم³، جەڭىل مەتالل
ەلەكتر مەن جىلۋ وتكىزگىشتىگى جوعارى
tقايناۋ= 650 ⁰س
ونەركاسىپتە الىنۋى: وسى زامانعى ءاليۋمينييدى الۋ ءادىسىن امەريكالىق چ. حولل جانە فرانسۋز ەرۋ 1886 جىلى ويلاپ تاپقان ەكەن. 22 جاسار حيميك چ. حولل جاڭالىق اشقان كۇنى زەرتحاناعا قولىنا ونداعان اليۋمينيي قيىندىلارىن ۇستاپ كەلىپ، وسى مەتالدى وڭاي جولمەن جانە وتە كوپ مولشەردە دايىنداۋدىڭ ءادىسىن تاپقانىن ايتتى.
2Al ₂O ₃ 4Al+3O₂ - 3352كدج
ءاليۋمينييدىڭ بيولوگيالىق ماڭىزى: ەرەسەك ادام كۋنىنە ءاليۋمينييدىڭ 30 - 50 مگ قاجەت ەتەدى. كۋندەلىكتى ومىردە ونى نان ونىمدەرىنەن الامىز. شايدىڭ قۇرامىندا سۋعا قاراعاندا 20 - 200 ەسە كوپ ءبولادى. اليۋمينيي سۋدىڭ، اۋانىڭ، دارىلىك پرەپاراتتىڭ، ءيىس سۋلاردىڭ، اليۋمينييدەن جاسالعان ىدىستاردا بولادى. اليۋمينيي زات الماسۋعا، جۋيكە جۋيەسىنىڭ قىزمەتىنە، جاسۋشانىڭ كوبەيۋى مەن وسۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار اعزاداعى كوپ مولشەرى قوزعالىس بەلسەندىلىگىنىڭ تەمەندەۋىنە، ەسىنەن تانۋىنا دا اسەر ەتەدى. كەيبىر زەرتتەۋلەردە اليۋمينيي ميدىڭ زاقىمدانۋىنا دا اسەر ەتەدى. اليۋمينيي تۇزدارىنىڭ كوپ بولۋى اعزاداعى كالسييدى تومەندەتەدى، فوسفوردىڭ ادسوربسيالانۋىن ازايتادى، سۋيەكتەگى باۋىرداعى، ميداعى ءاليۋمينييدىڭ قۇرامىن 10 - 20 ەسەگە ارتتىرادى.
Al2O3 - اليۋمينيي (ءىىى) وكسيدى - گلينوزەم، بوكسيت، كورۋند.
كورۋند - وتە قاتتى اليۋمينيي ءوسيدىنىڭ كريستالدىق فورماسى. اليۋمينيي وكسيدىنىڭ كريستالدارى قوسپالار اسەرىنەن ءارتۇرلى تۇستەرگە بويالىپ اسىل تاستار – رۋبين، ساپفير، الەكساندريت ت. ب. الۋدا قولدانىلادى.
1. رۋبين
رۋبين - لاتىنشا rubens، rubinus - قىزىل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. Al2O3 مينەرالى، كورۋند سىنىبىنا جاتادى. قاتتىلىعى - مووس شكالاسى بويىنشا - 9، تىعىزدىعى 3، 97 - 4، 05 گ/سم ارالىعىندا. قىزىل تۇسكە يە بولۋىنىڭ سەبەبى - قۇرامىندا حرومنىڭ قوسپاسى بار. قىزىل كورۋندتار - رۋبين(لاعىل) دەپ اتالسا، كوكتەرى - ساپفيرلەر دەلىنەدى.
رۋبين ەنەرگەتيكالىق تاس. ونى امۋلەت رەتىندە ۇستاعان ادامداردىڭ يممۋنيتەتى ءبىرقالىپتى بولادى. ماحابباتقا جولىققان ادامدارعا رۋبين باقىت سىيلايدى.
2. ساپفير
ساپفير (گر. sappheivos - كوك تاس) — ءتى مەن عە قوسپاسى بار كورۋندتىڭ ءبىر ءتۇرى. ساپفير ادامعا رۋح بەرىپ تۇرادى. امۋلەت رەتىندە ادامدى قورقىنىشتان، وتىرىكتەن ساقتايدى. ول ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن كۇشەيتە تۇسەدى. ءساپفيردى اشەكەي - بۇيىم رەتىندە ۇستاعان ادام ەشقاشان دا جۇرەك اۋرۋلارى سياقتى اۋرۋلارعا تاپ بولمايدى. ەگەر ادامدا ساپفيردەن جاسالعان اشەكەي - بۇيىم بولسا، وندا ادامداردىڭ جامان كوزدەرى ساپفيردەن جاسالعان اشەكەي - بۇيىمعا تۇسەدى. سەبەبى، ساپفير جامان كوزدەردەن ساقتايدى
3. فيرۋزا (بيريۋزا)– ادامداردىڭ اراسىنداعى جاۋلىق پەن ارازدىقتى باسەڭدەتەدى. ۇدايى مويىنعا تاستاماي تاقسا ايەلدەر سارى اۋرۋعا ۇشىرامايدى. فيرۋزا دا ادام سەكىلدى، جاسىنا قاراي ءتۇرىن اقشىلدان كوگىلدىرگە، كوكتەن جاسىلعا وزگەرتىپ تۇرادى. يەسىنە الدە ءبىر ءقاۋىپتى جاعداي تونسە، فيرۋزا ونىڭ كوز الدىندا كۇڭگىرت تارتىپ جۇرە بەرەدى. ال جازىلمايتىن ا]ۋرۋى بار ادام تاقسا ول مۇلدەم “ءسونىپ“ قالادى
4. الەكساندريت – قان اينالۋدى جاقسارتادى، قاندى تازارتىپ، تامىرلاردى بەكىتە تۇسەدى.
5. حالىق مەديسيناسىندا تۋرماليندەر ەندوكريندىك جۇيەگە وڭ اسەرىن بەرەدى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. بۇل مينەرالدىڭ ەمدىك قاسيەتى تۇسىنە بايلانىستى بولادى. جاسىل تۇستىلەرى بۇيرەك اۋرالارىن ەمدەۋگە كومەكتەسسە، ال كوك تۇستىلەرى جۇيكە جۇيەسىنىڭ شارعاعانىن باسىپ، ادامنىڭ جانىن تىنىشتاندىرادى جانە ۇيقىسىزدىقتان ارىلتادى. قارا ءتۇستى تۋرماليندەر حالىق مەديسيناسى وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا سالقىن ءتيۋدىڭ الدىن الاتىن وتە جاقسى كومەكشى بولىپ تابىلادى. كوگىلدىر ءتۇستى تۋرماليندەر كوزدىڭ كورۋىن جاقسارتادى، باس اۋرۋىن باسادى. ليتوتەراپيەۆتەردىڭ ايتۋىنشا، تۋرمالين ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جاقسارتىپ، وعان قۋانىش پەن تىنىشتىق اسەرىن سىيلايدى.
6. حريزوبەريلل: بۇل جۇمساق تاس. اسەرى ءالسىز، نەيترالدى. بارلىق جاسىل تاستىڭ قاسيەتتەرىن قايتالايدى، ادامنىڭ ءبيوورىسىن كۇشەيتەدى. حريزوبەريلل جاي تاس ەمەس، دۇرىس قاسيەتتەرىمەن بىرگە بۇرىس قاسيەتتەرىنىڭ دە كۇشەيىپ كەتۋىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان ونى رۋحاني ءوسۋ جولىنا تۇسكەن، تەك جاقسىلىق پيعىلدى ادامنىڭ تاققانى ءجون. بۇل تاس ادامنىڭ مىقتى قورعانىشى. ول ادامعا تۇندە ساعات 2 - 4 ارالىعىندا بولاتىن استرالدى قاباتتىڭ شابۋىلىنان، ادامداردىڭ ارام پيعىلىنان قورعايدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
