اق اجە
— ءاي، بالالار! بايشۋاقتىڭ بيىگىنەن تومەنگە قاراي كوز سالىڭدارشى! اناۋ قاراكوز بويىنداعى قالىڭ اعاش جاقتان بەرى قاراي ورىلگەن قاسقا جول كورىنە مە؟ شاتىرداي كيمەشەگىن كيىپ، ورامالىن قايتا تارتىپ، شابدار بيەنىڭ جورعاسىمەن مەنىڭ اق اجەم كەلە جاتىر ما ەكەن؟..
وزىمە دە وبال جوق. ءابىلعاپپاردىڭ ايتقانىنا سەنگەنىمە جول بولسىن.
— اناۋ اق باستى الاتاۋدى كوردىڭ بە؟ سونىڭ باۋىرىندا تالدى دەگەن قالا بار. ونى ءجۇزىم شاھارى دەيدى. دۇنيەدەگى جوقتىڭ ءبارىن تاباسىڭ. فۋتبول دوبىنىڭ نەشە ءتۇرىن ساتىپ الاسىڭ (ءوزىڭ، بۇرىن سول دوپتى نەگە عانا الماعانسىڭ دەپ سۇراسام شە؟). ەرتەڭ اكەم ەكەۋمىز ماشينامەن بارامىز، — دەدى ول. مۇندايدا مەن شىركىڭدە ەس قالا ما؟
— الا كەتەسىڭدەر مە؟ — دەپپىن.
— ءتارتىبىڭ بىلەدى، — دەدى ول سىربازدانىپ.
— تۇسىنبەدىم؟..
— تۇسىنبەيتىن ەشتەڭە جوق. اق اجەنىڭ قاجەكەيىنىڭ قالتاسىنا ءبىر سۇڭگىپ شىق. قالاعا بارعان ادام تەككە ساپار شەگە مە؟ بالمۇزداك، ءجۇزىم، الما جەيدى. دوپ ساتىپ الادى. ال ولاردى ەشكىم تەككە ۇلەستىرمەيدى، — دەدى ءابىلعاپپار.
قيتىعا قالدىم.
— جۇرەتىن اياعىم، سەرمەيتىن قولىم بار. كوزىم قياداعىنى كورەدى. ەسىم دۇرىس. التىنشى كلاسستىڭ ۇزدىك وقۋشىسىمىن، — دەدىم قىرسىعىپ. ول كومەكەيىن كورسەتىپ، قارقىلداپ كۇلسىن كەپ.
— پاح، پاح! مىناۋ قالاي-قالاي سىلتەيدى، ەي! ال، قويدىق. دايىندال، — دەدى ول سونان سوڭ. — ەرتەڭ تاڭ بوزىنان ءجۇرىپ كەتەمىز.
— تۇنىمەن قوس بۇيىرىمە كەزەك-كەزەك اۋناپ شىقتىم. مارعاۋ باسىپ، ۇيىقتاپ قالىپ، ءابدىعاپپار شۋ دەپ كەتىپ وتىرسا، شاراڭ قايسى؟ مەن سياقتى، بۇل بولمەدە كىرپىگى ايقاسپاعان تاعى ءبىر ادام جاتىر. ول مەنىڭ بيىل سەكسەنگە تولعان اق اجەم.
— ءاي، قۇلىنىم-اي! جەلىكتىرىپ جۇرگەن الگى كورشىنىڭ قارا شوتپاعى-اۋ. پاۋ، ازانبەك، سازانبەك، قازانبەك. بەۋ، اللا-اي! قۇداي ءجونى. بارا عوي، جانىم، — دەگەن ول بار جايدى ءتۇسىندىرىپ، قۇشاعىنا قۇلاي كەتكەنىمدە. وسى ۇيدەگى بار ادامنىڭ اتىن اتاۋى اجەمنىڭ ادەتى. ازانبەگى — مەنىڭ اكەم. سازانبەگى ونىڭ ءىنىسى، قازانبەگى جوعارى كلاستا وقيتىن مەنىڭ اعايىم. بۇل جولى ايتەۋىر كۇلزيپا، ۇلزيپا، جارقىناي دەگەندى ۇمىت قالدىردى. ولار مەنەن ۇلكەن اپكەلەرىم. شەشەمنىڭ اتى — كەلىن. اجەم ونىڭ ەسىمىن ۇمىتقالى قاشان. مۇمكىن، ەسىنە تۇسىرە المايتىن دا شىعار.
— ە، قالاعا بارعان سوڭ باياعى كوپەستەردەي ساۋدا جاسايسىڭ عوي، كەلىستىرىپ، — دەيدى اجەم ەندى باسىمنان سيپاپ.
— ايدايتىن مالىڭ، ساتاتىن تايىڭ قايدا؟
مەن تۇسىنبەي، اجەمنىڭ، بەتىنە قارادىم. ول مەيىرلەنە كۇلدى. اجىمدەرى قاراكوزدىڭ جاعاعا قايتقان تولقىندارىنداي جيىلەنىپ، وندايدا كوزىنەن جاس اعادى.
— قالاعا بارعان ادام ساۋدا-ساتتىق جاسايدى. پۇلىڭ مول شىعار. اقشاڭ دەگەنىم عوي، — دەيدى اجەم.
ونىڭ مەنىمەن ازىلدەسكەنى.
— اجەسى بار ادامنىڭ، اقشاسى دا مول بولماي ما؟ — دەيمىن وعان ەركەلەي.
— قۇداي قۇلاعىڭا سىبىرلاعان-اۋ سەنىڭ. كىپ–كىشكەنتاي جۇرەگىم مەنىڭ! — دەدى اجەم مەنى قاپسىرا قۇشاقتاپ.
— اقشا جەتەدى. مونشاعىم مەنىڭ....
اجەم «ءۇيباي، بەلىم» دەپ ءبىر ىشقىنىپ قاپ، قيرالاڭداي ورنىنان تۇرىپ، ابدىرا ساندىققا بەتتەدى. شەشەمنىڭ انشەيىندە «ۇيدەگى ۇلكەن ادام قازىنا عوي» دەگەنى شىن ەكەن. اجەم سارىقۇلاقتارمەن قالتامدى تولتىردى دا سالدى.
— قۇلىنىم-اۋ، قالاداعى جيەندەرىڭ قىرىق سەركەشىن سۇراپ جۇرمەسىن. قالتاڭدى تۇيرەۋىشپەن تۇيرەپ ال، — دەيدى.
اجەمدى تاعى دا تۇسىنبەي قالدىم. بەتىنە قاراي بەرەمىن.
— ءپالى، سونى دا تۇسىنبەيسىڭ بە؟ ادام دەگەننىڭ ءبارى بىردەي بولا بەرمەيدى. الاسى، قۇلاسى كەزدەسەدى. جيەن دەگەنىم — قالتاعا تۇسەتىن ۇرى-قارى عوي، جانىم، — دەيدى ول. ال ەندى كۇلمەي كور.
— قارعام — قارا قوزىم. كەشكىسىن قايتاسىڭدار عوي؟ — دەيدى ءدامىل-دامىل سۇراپ.
— اتتەڭ-اي، مىنا كارىلىك اتتى قوناقتىڭ تۇستەنە قالعانىن كورمەيسىڭ بە؟ ايتپەسە، سەنىمەن بىرگە ەرىپ كەتپەيمىن بە؟ الگىلەردەن اداسىپ جۇرمە؟ ماشينادان بايقا. سەنسىز، مەنىڭ كۇنىم نە بولماق...
اجەمنەن قاشقاقتاپ، سىرتقا شىعىپ، قايتا كىرەمىن. ءبىراق اجەمنىڭ ءسوزى تاۋسىلار ەمەس.
مىنە، ءقازىر دە توسەگىن شىقىرلاتىپ ارى-بەرى اۋنايدى كەپ.
ءابدىعاپپاردىڭ ەرتە كەتەمىز دەگەنى جالعان بوپ شىقتى. ماشينامەن تالدىعا باراتىن ادام سانى ونعا جەتەر-جەتپەس ەكەن. دەنى مۇعالىمدەر. ءابدىعاپپاردىڭ اكەسى مەكتەپتىڭ ماشيناسىن ايدايدى عوي. گۇج قارا تاسىبەك ءمۇعالىم ءابدىعاپپاردى ماشينانىڭ ۇستىنە شىعارىپ، كابيناعا ءوزى وتىردى. الگىندە، اجەم ماشينا كەپ ەسىك الدىنا توقتاعاندا:
— قۇلىنىم-اۋ، سەنى دە ادام ساناتىنا قوستى-اۋ، مىنا جۇرت. ايتپەسە، وسىندا ىزدەپ كەلە مە؟ ال، جولىڭ بولسىن. ءاي، شوپىرشى بالا. ماشيناندى كوزىڭە قاراپ ايدا. الگى حارام سۋ ىشپە، — دەپ تاپتاپ-تاپتاپ، انت سۋ ىشكىزگەندەي جاساعاندا، ۇيالعاننان جەرگە كىرىپ كەتە جازدادىم. جانىمدا قوراپ ىشىندەگى ورىندىققا وتىرعاندار:
— ءقايتسىن-اي! نەمەرە دەگەن وتتان ىستىق قوي، — دەسەدى. ءابدىعاپپاردىڭ اكەسى دە تىلگە پىسىق ادام بولسا كەرەك:
— اق اجە-اۋ. امىرىڭىزگە قۇلدىق. بالاڭدى باسىنا شاڭ قوندىرماي، ۇيگە كەشكىسىن الىپ كەلەمىن. ءبىراق نەمەرەڭىزدىڭ تۇڭعىش ساپارى اتاۋسىز قالماس، — دەدى ازىلدەپ. اجەم قۇراق ۇشتى.
— بولسىن، بالام، بولسىن. اتاعان سوڭ، ودان ايار ەشتەڭەم جوق. وسى توبىڭمەن تۋرا بىزدىكىنە كەلىڭدەر. قازان اۋزى جوعارى، — دەپ جىك-جاپار بولدى دا قالدى.
قاراۋىلدان اسىپ تۇسكەن قاسقا جولمەن زىمىراپ كەلەمىز. جان-جاعىما كوز تاستايمىن. ءبىزدىڭ اۋىل ەڭىستە جاتىر ەكەن. انشەيىندە، بايقاماپپىن. اعاشى مۇنشا كوپ پە ەدى. كوكپەڭبەك باۋعا ورانىپ جاتىر. اناۋ ءبىزدىڭ مەكتەپ. ودان بەرىدە مادەنيەت ءۇيى. ماشينا قوراسى. بىلايعى بەت سارى بالاق ەگىن تانابى. قۇرتشا جىبىرلاعان ساعىم كىلكىپ تۇر. اۋىلعا قاراي تارتىلعان ەلەكتر باعانالارى. ماشينا ۇستىندە وتىرعاندارعا كوز استىمەن ۇرلانا قاراپ قويامىن. وڭ جاعىمداعى شي قالپاقتى تىلەۋبەك اعاي، جاعراپيانىڭ ءمۇعالىمى. قولىندا تورعا سالعان تۇيىنشەگى بار. شاماسى اۋرۋحانادا جاتقان ءبىزدىڭ سىنىپتىڭ جەتەكشىسى ءلاتاي اپايعا بارا جاتقان شىعار. ودان كەيىنگى ءلاتيپا مەن كۇنساعيلا. ازىق-تۇلىك دۇكەنىنىڭ ساتۋشىلارى. ياعني، بۇگىن كۇن سەنبى. ولاردىڭ دەمالىسى... اناۋ ساقالى بەلىنە تۇسكەن شۇبار شال، باتىربايدىڭ اكەسى. مەن بىلسەم، بالاسى تاعى ءبىر بۇزىقتىق جاساپ، ءىستى بوپ ءجۇر-اۋ. كەشە شەشەم ءسوز قىپ وتىرعان. ويتكەنى، قارتتىڭ قاباعى قاتىڭقى. الدە نە دەسەڭ، دۇڭك ەتەرى ءسوزسىز. مىنا ماحمۇتتىڭ ءجۇرىسىن نە دەپ ۇعۋ قاجەت. ە، بالاسى اسكەردەن كەلەدى دەپ جۇرگەن. قۋانىش قىپ توي جاساماق قوي. سوعان ازىق-تۇلىك الادى. ىركەسىپ-تىركەسكەن دۇنيە عوي، اجەم ايتپاقشى. ءابدىعاپپاردا تىنىم جوق. كابينانىڭ جەلكە تەرەزەسىنەن قاراپ، ماشينانىڭ جىلدامدىعىن تەكسەرىپ كەلەدى. ماعان التى ساۋساعىن كورسەتىپ ماز-مەيرام. ساعاتىنا الپىس شاقىرىم جىلدامدىقپەن زۋلادى دەگەنى شىعار. قاپەرىندە ەشنارسە جوق. سونىسىنا ءماز. گۋىلدەگەن جەل. ىشقىنعان موتور ءۇنى.
اسفالت جولعا شىققاننان كەيىن ماشينا ەكپىنىن جىلدامداتا ءتۇستى. ءابدىعاپپار ساۋساعىنىڭ سەگىزىن كورسەتكەن.
— ماشينانىڭ موتورى جاڭا. ءجۇزىڭدى قينالماي الادى، — دەدى ءابدىعاپپار قۇلاعىما سىبىرلاپ. سويتكەنشە سول جاق بەتتەن ۇلكەن زيل قاباتتاسا قۋىپ جەتىپ، سىرنايلاتىپ بەلگى بەردى.
— مىنانى قاراشى، ەي. ەپ-ەسكى ماشينانىڭ تىراشتانا قالۋىن، — دەدى ەندى قورلانعان ءابدىعاپپار. زيل بۇل كەزدە وزىپ العا تۇسكەن.
— اكە! باس! مىنا جاماننان قالاسىڭ با؟ — دەدى ءابدىعاپپار داۋىستاپ. وسى ءبىر ءسوز اكەسىنە نامىس بولىپ ءتيدى مە، كىم ءبىلسىن، ماشينا ىڭىرانا ءتۇستى. ەندى تەك جەلدىڭ ىسىلداعان دىبىسى ەستىلدى.
— اكە! تاياپ قالدى. كورەيىن باتىردى. كوكەسىن تانىماي ءجۇر ەكەن.
ءبىزدىڭ ماشينا قۇيىنداي ۇشىپ، قۋىپ جەتتى دە، وزا باستادى. ەسكى ماشينانىڭ شوفەرى دە ءبىر اۋلەكى ەكەن. ءبىزدى العا جىبەرمەسكە تىرىسىپ، ول دا ىشقىنسىن كەپ. قۇددى بايگەگە تۇسكەندەي قوس ماشينا ءبىر جولعا قاتار تۇرىپ جارىسىپ كەلەدى. جۇرەگىمە قورقىنىش ەنە باستادى.
— مىنالار جىڭدانعان شىعار، — دەدى باتىربايدىڭ اكەسى ابىگەرلەنىپ.
— ءاي، قويىندار، تۇگە.
ءبىراق ەكى شوفەر قويار ەمەس. سويتكەنشە بەلەڭگە كوتەرىلە بەرگەن ءبىزدىڭ ماشينانىڭ قارسى الدىنان ون بەس-جيىرما مەتردەن «جيگۋلي» شىعا كەلدى. ماشينا وقىس تەجەلگەندەي بولدى. ارتتا وتىرعان باتىربايدىڭ اكەسى مەنى قۇشاقتاي جىعىلعان. ودان كەيىنگىسى كورگەن تۇستەي. كادىمگى جاردان سۋعا سۇڭگىگەندەي، اسپاندا قالىقتاي جونەلدىم دە، قالىڭ جۋساندى جەرگە گۇرس ەتتىم. قولدارىممەن جەر تىرەگەن سياقتى ەم. قالاي ەكەنى بەلگىسىز، ەكى-ۇش اۋناپ تۇردىم. جان دالباسامەن ارتىما قاراپ، الدىما قاراي جۇگىرە بەرىپپىن. نە كوردىم دەسەڭشى. ءبىز مىنگەن ماشينا ەسىك پەن توردەي جەردە قاڭباقشا دومالاپ، ەكى-ۇش اۋناپ بارىپ، گۇرس ەتىپ ءتورت اياعىنان تىك تۇردى. بار دۇنيەنى ۇمىتىپ، ەندى ماشيناعا قاراي جۇگىردىم. الگىندەگى قوراپتا وتىرعان ادامداردى ىزدەيمىن. سويتكەنشە ىرسىلداپ-گۇرسىلدەپ ماشينانىڭ الدىڭعى قوس دوڭگەلەگىنىڭ استىنان تاسىبەك سۇيرەتىلىپ شىعىپ كەلەدى. شەكەسىنەن قان اعىپ تۇر.
— امانسىڭ با، قاراعىم، — دەيدى.
— كورىپ تۇرسىز عوي. اعا، قالعاندار قايدا؟ — دەيمىن. تاسىبەكتە ءۇن جوق. ماشينانىڭ كابيناسىنىڭ ەسىگىن تەپكىلەپ ءجۇرىپ، ءابدىعاپپاردىڭ اكەسى كورىندى دە، ەسى شىققانى سونشاما:
— قۇرىدىم، — دەپ جەرگە وتىرا كەتتى.
و، سۇمدىق! ءلاتيپا، كۇنساعيلا، ءابدىعاپپار ۇشەۋى بىزدەن ونشاقتى قادام جەردە، استارىنا جايعان كورپەمەن بىرگە ۇشىپ كەتسە كەرەك، ەستەرى اۋىپ، وتىرعان ورىندارىنان جىلجىر ەمەس.
— تىلەۋبەك اعا قايدا؟ — دەيمىن.
— ىزدەسەڭشى، — دەيدى تاسىبەك شەكەسىنىڭ قانىن ءسۇرتىپ. جولدىڭ ەرنەۋىندە قولىمەن جەرگە سۇيەنگەن تىلەۋبەك كورىندى. جانىندا كەسپەلتەك بورەنەدەي بوپ، باسى قان-قان باتىربايدىڭ اكەسى جاتىر. جۇگىرىپ جەتكەن بويدا قارتتىڭ باسىن سۇيەي بەردىم.
— ءاي، بالام-اي، مۇنىڭ نە؟ — دەدى ىشقىنعان قاريا. ءسويتتى دە، كوزى الايىپ سالا بەردى. قوس قولىم يەلىك بەرمەي سەلكىلدەپ جونەلدى.
— باتىربايدىڭ اكەسى، — دەي بەرىپپىن.
جولدىڭ ارى-بەرىسىنە ماشينا تولىپ كەتگى دە، كومەككە ۇمتىلعاندار ءبارىمىزدى قولتىقتاي اۆتوبۋسقا وتىرعىزدى. ىڭقىلداپ-گۇرسىلدەپ، شىرقىراعان ادامدار. بايقاۋىمشا، ورتامىزدا باتىربايدىڭ اكەسى جوق. ودان كەيىنگىسى ەلەس سياقتى.
اۋرۋحاناعا اكەپ داكەمەن جارالىلاردى بايلاعانى ەمىس-ەمىس ەسىمدە.
مەنىڭ بۇعانام سىنىپ، بەت-جۇزىمدى قۋراي سىدىرىپتى. ەت قىزۋىمەن ەشتەڭە بىلمەپپىن. تىلەۋبەكتىڭ جامباسى شىتىناعان. تاسىبەكتىڭ شەكەسىن الدەنە جارىپتى. ءابدىعاپپار، ءلاتيپا، كۇنساعيلانى، اجەم ايتپاقشى، قۇدايىم بەك ساقتاعان. شوپىر ءدىن امان. ماحمۇت باسىن بايلاپ الىپتى. باتىربايدىڭ اكەسى كوز جۇمىپتى. ەگەر ماشينا قورابىنىڭ ارتقى ەسىگى اشىلىپ كەتپەسە، ءتىرى قالۋىمىز ەكى تالاي ەكەن. ءبىر-اق سول ەسىك باتىربايدىڭ اكەسىنىڭ اجالىنا كورىنىپ، قاراقۇسىن تالقانداپ كەتىپتى. جان ءتاسىلىم قىلعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. مۇنشاما سۇمدىقتى باستان كەشىپ بولار ما؟
كەشكىسىن ءيىن تىرەسكەن قاراكوز جۇرتى تالدى اۋرۋحاناسىنىڭ اۋلاسىنا تولىپ كەتگى. دارىگەرلەردىڭ شەشىمى بويىنشا، پالاتالارعا كىرۋگە رۇقسات جوق. تەرەزە كوزىنە تالاسقان جۇرت ءوز اعايىندارىن ءتىرى كورۋگە تىرىسۋدا. سونىڭ ءبىرى كوزىنەن جاسى دومالاپ ەڭىرەپ جۇرگەن شەشەم مەن اكەم.
— قالايسىڭ؟ — دەيدى.
— باس بارماعىمدى شوشايتامىن. ەكەۋى ءماز بوپ كۇلەدى، بىرەسە جىلايدى.
— اجەم قايدا؟ — دەيمىن.
— اۋىلدا قالدى. سەن ساۋىققان سوڭ، ءوزىم اربامەن الىپ كەتەمىن، — دەيدى اكەم.
— سالەم ايت. مەنى ويلاماسىن.
ولار باس يزەيدى. ەستۋىمشە، ەل سول كۇنى باتىربايدىڭ اكەسىنىڭ سۇيەگىن اۋىلعا الىپ قايتىپتى. ءبىراق بالاسى كورىنبەپتى.
* * *
ادام اۋىرماسىن دەڭىز. يىعىمدى گيپستەپ تاستاعان. زىلدەي. بارىنەن دە جان تاپتىرماي قىشىعانىن ايتساڭشى. بەتىمنىڭ جاراسى قارا قوتىرلانا باستاعان. ءبىز مۇڭدا كەلگەلى كوزدى اشىپ جۇمعانشا ءتورت كۇن وتە شىعىپتى. كەرەۋەتتە دەمالىپ جاتقانبىز. ۇيقى قايدان كەلسىن. بۇل كەزدە اۋرۋحانادا ادامنىڭ باسقان ءىزى بىلىنبەيتىن تىنىشتىق. ەشكىمدى قابىلدامايدى. ويدا-جوقتا دالىزدەن الدەنەگە كەرىلدەسكەن داۋىس شىقتى، ۇدىرەيە قالىستىق. ءشاڭ-شۇڭ. سويتكەنشە قولىندا قامشىسى بار، اق جاۋلىقتى، مەنىڭ اق اجەم ءبىزدىڭ ەسىكتەن كىرىپ كەلدى.
— اجە! — دەدىم بار داۋسىممەن.
— قۇلىنىم! ءتىرى ەكەنسىڭ عوي. كوزىمنىڭ قاراشىعى... اجەم كەمسەنڭدەپ جىلاپ، بەت-جۇزىمە قاراماي ءسۇيىپ جاتىر.
— تىلەگىم اق ەدى عوي. ويباي-اۋ، سەنى جەرگە تاپسىرىپ، مەن قايتىن ءتىرى جۇرمەكپىن. قۇدايىما مىڭ العىس، — دەيدى اجەم باسىمدى سيپاپ، اۋىق-اۋىق بەتىمنەن ءسۇيىپ.
— سەن مەنىڭ قۇلىنىمسىڭ با؟ كوزىم انىق كورىپ تۇر ما؟
بۇل ەكى ورتادا ەسىك اشىلىپ، ءبىزدى ەمدەيتىن، ءتۇرى سۇستى دارىگەر جىگىت كىرىپ كەلگەن. سوڭىندا قوس مەدبيكە. اجەم ورنىنان اتىپ تۇرىپ كەرى بۇرىلدى.
— ءاي، بالام كوردىڭ بە؟ مىناۋ مەنىڭ قۇلىنىم. ابارياعا ءتۇسىپ، وزدەرىڭە كەلىپتى، — دەدى ول.
— ءتارتىپ بۇزۋعا بولمايدى، اجەي، — دەدى قاتۋلى دارىگەر. — مۇندا اۋرۋلار جاتىر.
— ءاي، بالام. جانتورسىعىمدى ءتىرى كورگەنىمدى كوپ كورىپ تۇرسىڭ با؟ سەنىڭ دە وسىنداي قارعاڭ بار شىعار. اۋەلى، مىنا بىر-ەكى ايەلىڭ ءتۇپ ەتەكتەن ۇستاپ جىبەرمەيدى، — دەدى اۋزىن قومپايتقان اجەم.
— اجەي، اۋرۋحانانى بوساتىڭىز. ءقازىر دەمالىس ۋاقىتى. تۋراسىن ايتقاندا، بۇل اتقورا ەمەس قوي، — دەدى دارىگەر جىگىت اشۋ شاقىرىپ.
اجەم دارىگەرگە كوزىن سىعىرايتا قارادى.
— ءاي، بالا، سەنىڭ مەندەي شەشەڭ جوق پا؟ — دەدى سونان سوڭ.
— قاريا، ءسوزدى قويىڭىز. شىعىڭىز، — دەدى دارىگەر قىرسىعىپ.
— نەگە شىعامىن؟ — دەدى اجەم مەنىڭ كەرەۋەتىمنىڭ ۇستىنە وتىرا كەتىپ. — ميليسياندى، سوتىڭدى، پروكۋرورىڭدى اكەل! قارا مۇنى-ەي! اۋەلى ماعان كىجىڭدەيدى. مەن كەمپىرمىن. ءتۇسىڭدىڭ بە؟ ال ەندى زورلاپ شىعارشى، كانى. مىنا قامشىنى توبەڭدە ويناتايىن. سەكسەندەگى كەمپىردىڭ دە سەنىمدى قارۋى بار شىعار.
اجەم قۇددى ساحناداعى ارتيست سياقتى قامشىسىن بەكەم ۇستاپ، ەكى قولىن بۇيىرىنە تىرەپ، جان-جاعىنا پاڭدانا قارادى. دارىگەردىڭ ءداتى وسى ءبىر ساتكە عانا جەتتى بىلەم:
— بۇلار ءوستيدى، — دەدى دە كىلت بۇرىلىپ ەسىكتەن شىعىپ كەتتى. ارتىنان قوس مەدبيكەسى جونەلگەن. اجەم قىزىق، الگىلەرگە قامشىسىن شوشاڭداتىن قويادى.
مەنىڭ اپپاق جەم، مەن ءۇشىن ەلدىڭ ءبارىن جەڭىپ شىقتى. اجەمنىڭ وسى ءبىر قۋانىشتى ءساتىن كوز الدىڭا ەلەستەتۋ دە قيىن شىعار. قورجىنداعى قۇرت، ىرىمشىك، سىقپا، جارمانى توقىلعان كىشىگىرىم دوربالارعا سالىپ قاز-قاتار قويىپ جاتىر.
— سەڭدەر دە جەڭدەر. اۋىلدىڭ تاماعى عوي، — دەيدى قاسىمداعىلارعا ۇسىنىپ.
— الگى ازانبەك پەن كەلىن مەنەن جاسىرعىسى كەلەدى. سول كۇنى-اق شابدارمەن جەلدىرتىپ جەتەر ەم، بايساقبايدىڭ جىلقىسى الىستا، بەكشويىندا جاتىر ەكەن. سەنىڭ ءتىرى ەكەنىندى ەستىپ، كوڭىلىم ورنىنا تۇسكەندەي بولدى. ءبىراق جۇرەگى قۇرعىر، سەنى كورگەنشە شىداتپادى. ءاي، دەگەنمەن سەكسەن جاس تا وڭاي ەمەس ەكەن، قۇلىنىم. ارۋحانادا قالعان تىلەۋبەك اعا ەكەۋمىز عانا. وڭگەسى ەكى-ۇش كۇن اراعا ساپ، اۋىلعا قايتىپ كەتكەن.
— مىناۋ قۇقايىڭ نە قارعام-اۋ، — دەدى اجەم مەنىڭ گيپس سالىنعان يىعىما قۇبىجىق كورگەندەي ۇڭىلە قاراپ. بۇعان دەيىن جەڭ ىشىنەن بايقاماسا كەرەك.
— بۇعانام سىنىپتى، — دەيمىن اجەمە ءجونىن ايتىپ.
— سولاي دە. الگى ازانبەكتىڭ ءدىن امان دەگەنى قايدا؟
— اجەمنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ سالا بەردى.
— اجە-اۋ جازىلىپ قالدى. مىنە، بەتىم دە قارا قوتىرلاندى، — دەيمىن.
— ءتۇۋ، قۇدايعا جازعان باسىم-اي. وڭباي ءتۇسىپسىڭ عوي. باسە، مەنىڭ دە جۇرەگىم ءبىر نارسەنى سەزگەن ەكەن عوي. سولاي، بەينەتىڭ عوي... الگى قاراساتپاق دۇنيە بۇلدىرەدى. «سوعان ەرمە» دەپ ەم. نە قىپ سول كۇنى كەلىسىپ ەم.... مەن كىنالىمىن بارىنە، — دەيدى اجەم كۇڭىرەنىپ.
— اجە، ەندى كۇن كەشكىرىپ كەتەدى عوي. قايتقانىڭ ءجون. مەن دە بەس-التى كۇندە ساۋىعىپ شىعامىن، — دەدىم.
— ءاي، سەن وسى جالعان ايتىپ وتىرعان جوقسىڭ با؟ الگى تاڭقاربايدىڭ ءۇيى قاي تۇستا ەدى؟ سوندا جاتىپ، كۇندەلىكتى ساعان تاماق ءپىسىرىپ اكەلىپ تۇرايىن، — دەدى اجەم. — وسىندا جاتقىزاتىن جەر جوق پا ءوزى؟
بۇعان دەيىن اجەمنىڭ ءسوزىن بولمەگەن تىلەۋبەك ءمۇعالىم كۇلىپ جىبەردى دە:
— اق اجە-ay. وندايعا رۇقسات جوق قوي.
— ءا، سولاي ما؟ وڭشەڭ شوقىندى تۇگە. ءاۋ، سەن قاي بالاسىڭ؟ مەنى اق اجە دەيتىندەي سەن كىمسىڭ؟ — دەدى اجەم ءمۇعالىم اعايعا ءشۇيىلىپ. تىلەۋبەك كۇلىمسىرەي توسەكتەن كەۋدەسىن كوتەرىپ، ءجونىن ايتتى. اجەم قۋانىپ سالا بەردى.
— قۇداي جارىلقادى! — دەدى ول تىلەۋبەككە جاقىنداپ. ءوزىڭ بار ەكەنسىڭ عوي. بالامنىڭ ءمۇعالىمى، ويباي-اۋ!
اجەم ەبەدەيسىز بۇرىلىپ، قورجىنعا جەتتى دە، ەكى-ۇش دوربانى سىعىمداپ ۇستاپ تىلەۋبەككە جەتتى.
— سەن دە ارانداپ قالىپ پا ەڭ؟ ە، دۇرىس بولدى. ەكەۋىڭ ەندى ەلبەسىپ-سەلبەسىپ اۋرۋحانادان تەز شىعىڭدار. قۇلىنىما باس-كوز بول.
اجەم تاعامىن ۇسىنىپ، تىلەۋبەكتەن انت الىپ جاتقان سياقتى. قىسىلىپ بارامىن.
— وندا مەن قايتايىن. ال، قاراعىم، ەرتەرەك ساۋىعىپ شىعىڭدار، — دەدى كوڭىلى ورنىققان اجەم.
— ءاي، قايتاردا حابارلاڭدارشى. ماشيناسى قۇرىسىن. ءوزىم شابداردى ارباعا جەگىپ كەپ الىپ كەتەمىن.
اجەم ەسىككە ەكى بارىپ، ەكى قايتتى. مەنى قيمايتىن سياقتى. قامشىسىن ۇمىتىپتى.
— ال، قۇلىنىم، ساۋ بول، — دەدى سونان سوڭ. ەسىكتى جابا بەرىپ، ساڭىلاۋدان تاعى قارادى.
* * *
قاراۋىلدان اسىپ تۇسكەندە، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇيلەرى جامىراپ شىعا كەلدى. اجەم ۋادەسىندە تۇرا الماعان ەكەن. ەپتەپ سىرقاتتانىپ، مەنى الىپ كەلۋگە شابدار بيەگە اربا جەكتىرىپ ازانبەك اكەمدى جىبەرىپتى.
— اجەمنىڭ سىرقاتى اۋىر ما؟ — دەپ سۇراعانمىن.
— ءاي، بالام-اي. اۋرۋ دەگەن ەسكى كوز ادامنىڭ ەنشىسى ەمەس پە. قىڭقىلى تاۋسىلمايدى عوي.
— ءابدىعاپپاردىڭ اكەسىنىڭ جايى نە بولدى؟ — دەيمىن.
— ونى تۇرمەگە جاۋىپ تاستادى عوي. ءوزى سورلاپ جۇرگەندە بولاتپايدىڭ اجالىنا كورىندى عوي، — دەيدى ول.
— بولاتبايى، كىم؟ — دەيمىن.
— الگى باتىربايدىڭ اكەسى عوي. جاقسى ادام ەدى. بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماعان مومىن جان. الگى ەسەرسوعىن ايتامىن دا. ون بەس سوتكەدەن كوز اشپايدى. اقىلى بىلەگىندە. جاقسىدان جامان تۋادى دەگەن سول عوي. اكەسىنىڭ جەرلەۋىنە دە كەلە المادى، — دەپ كۇرسىندى اكەم. — ءبارى قۇرىسىن. ءوزى يىعىڭ قاڭداي؟
جاۋاپ ورنىنا ادەتتەگىدەي باس بارماعىمدى شوشايتتىم. كەنەت اكەم مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى.
— الگى سەنىڭ اجەڭدى ايتامىن. و، جارىقتىق-اي. بىزگە سەنبەي، ەكى اياعىمىزدى ءبىر ەتىككە تىعىپ، ەسىمىزدى شىعاردى ەمەس پە. بەكشويىننان جىلقىسىنان شابدار بيەنى اكەپ، اربا شەگىپ بەرەيىن دەگەنگە كونبەي، سالت كەتتى عوي.
كوز الدىما مەنى اجەم قالاي قارسى الاتىنى ەلەستەگەندەي.
— اكە، اجەم دالاعا كىرىپ-شىعا الا ما؟ — دەيمىن كۇدىگىمدى جاسىرماي.
اكەم قاقىرىنىپ قالدى. قاباعىم ءتۇسىپ كەتتى.
— اجەم توسەك تارتىپ جاتىر ەكەن عوي، — دەدىم شىدامسىزدانا. ول باسىن يزەدى.
— وزىڭە بارىپ قايتقان كۇنى اجەڭ اۋىرىپ كەلدى... ەرتەڭگىسىن ەرتە تۇرىپ، سەنىڭ جولىندى كۇتكەنى بولار، قاراۋىلداۋدان كوز جازبادى. تۇندە دە سەنى اۋزىنان تاستامايدى. سەنى كورىپ، ساۋىعىپ كەتەر، — دەدى اكەم.
اجەم مەنى توسەكتە قارسى الدى. قۇشاعىنا الىپ، اقىرىن عانا سىبىرلادى.
— قۇلىنىم، كەلدىڭ بە؟ ەندى ارمانىم جوق، — دەدى ول. سول ءتۇنى مەنىڭ اق اجەم كوز جۇمدى.
— ءاي، بالالار! بايشۋاقتىڭ بيىگىنەن تومەنگە قاراي كوز سالىڭدارشى! اناۋ قاراكوز بويىنداعى قالىڭ اعاش جاقتان بەرى قاراي، شاتىرداي اق كيمەشەگىن كيىنىپ، ورامالىن قوقايتا تارتىپ، شابدار بيەنىڭ جورعاسىمەن مەنىڭ اپپاق اجەم كەلە جاتىر ما ەكەن؟..
You Might Also Like
-
— مەنىڭ انامدى كوردىڭىز بە؟ ول قورعانسىز بولاتىن. ودان اكەم مەنى تارتىپ الىپ، قاڭعىتىپ جىبەرىپتى، قازاقستاندا دەپ ەستىپ ىزدەپ كەلەمىن، — دەدى بوزبالا.
-
بۇگىنگى تاڭدا ەل اراسىندا: «اباي وسى زاماندا ءومىر سۇرسە، ءارى كەتسە بلوگەر بولار ەدى» دەگەن الىپ قاشپا اڭگىمەلەر تاراۋدا. مۇنداي تاياز ويدىڭ قوعام اراسىندا تارالۋىنا كىم سەبەپكەر بولدى؟ ق...
