قارا اۋىز
انشەيىندە بايقامايدى ەكەنمىن. قارا اۋىز ناعىز ءيتتىڭ تورەسى ەكەن. اقليما اپايدىڭ نەمەرەسى اسحاتتىڭ كوزىن اشپاي تۇرعاندا قويىنىنا تىعىپ اكەلگەن كۇشىگى. العاشقىدا قىڭسىلاپ، ەنەسىن ىزدەگەن قارا اۋىز بىرتە-بىرتە ءجۇنى تىكىرەيىپ، ءشاۋ-شاۋ ەتىپ ۇرەتىندى شىعارعان. كۇشىكتىڭ اسحات دەسە جانى ءبىر باسقا. جانىنان قارس ەلى قالمايدى. قۇلتىراڭداي جۇگىرىپ ارى-بەرى ويقاستاپ، يەسىنە كەپ اسىلادى. الدە نەنى ۇزاتا لاقتىرىپ جىبەرسە، تىستەپ الىپ كەلەدى. الدىڭعى اياقتارىن كوتەرىپ امانداسادى. قۇددى سيركتىڭ ۇيرەتىلگەن كۇشىكتەرى سياقتى.
قارا اۋىز وسە كەلە تۇمسىق تۇسى شىمقاي قارا، قۇلاعى تىكىرەيگەن ءىرى سۇستى توبەت بولدى. ءبىراق ادەتىن تاستاعان جوق. ءارقاشان اسحاتتىڭ جانىندا. الدە كىم ازىلدەپ اسحاتقا تيىسسە، قارا اۋىزدىڭ ءجۇنى تىكىرەيىپ ىرىلداپ قويا بەرەدى. تايىنشاداي توبەتتىڭ سۇسىنان قورىقپاي گور. ءتىسىن اقسيتىپ، كەۋدەڭە اسىلا تۇسسە، ساۋداڭنىڭ بىتكەنى. ءبىراق قارا اۋىز الدە كىمدى تالاپ تاستاپتى دەگەن ءسوز ەستىگەن جوقپىن. ونىڭ ۇستىنە قارا اۋىزدىڭ موينىنا شىنجىر بايلانعان ەمەس. مىنەزى شىعار. كۇشىك كۇنىندەگىدەي تاۋىق قۋالاپ، كورىنگەنگە شاۋىلدەپ، تەنتەكتىك تانىتپاعالى قاشان. ۇيدەگى قارا-الا مىسىق ءارقاشان قارا اۋىزدىڭ قوينىنان تابىلاتىن. قۇددى ەكەۋى دوس سياقتى. ءتىپتى الدىنداعى تاماعىن ۇرلايتىن كىشكەنە كاندەكتەرگە دە كوز الايتپايتىن. تۇندە ۇرۋگە ەرىنشەك. ءبىراق قاقپاعا بەيۋاقىتتا كىرگەن ادامدى قايتا شىعارمايتىن ادەتى بار. بىردە اپام سۋ تاسيتىن اربانى الماق نيەتپەن اسحاتتىڭ ۇيىنە بارىپ، ەكى-ۇش ساعاتتان سوڭ زورعا ورالعان. سويتسە ول ۇيدە ەشكىم جوق ەكەن.
— قۇددى ادام سياقتى. كۇزەتشى كۇزەۋباي قارا اۋىزدىڭ جانىندا تۇككە تۇرمايدى، — دەيدى اپام كورشى ءيتىن ماقتاپ. ەكى-ۇش ساعات بويى قارا اۋىزدىڭ «تۇتقىنى» بولعانى ەسىنەن شىعىپ كەتكەن سياقتى. اپام قارا اۋىزعا نان دا بەرىپ كورىپتى. ءبىراق كۇزەتشى — قارا اۋىز ءمان بەرمەپتى. تەك اسحات كەلگەننەن سوڭ بارىپ:
— اۋ، قارا اۋىز. مۇنىڭ نە؟ كورشى اپا ەمەس پە. مۇنىڭ ءجون قىلىققا جاتپايدى، — دەپ باسىنان سيپاعاننان سوڭ جىبەرىپتى.
اسحاتتى ەل بوپ اسكەر قاتارىنا شىعارىپ سالدىق. قارا اۋىز يەسىنىڭ ۇزاق جولعا كەتكەنىن بىلگەن سياقتى. باسىنان سيپاعان اسحاتقا ەكى-ۇش رەت گۇر-گۇر ەتىپ ءۇردى دە، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتتى.
— يي....ماقۇلىق-اي. قۋ ءىشى ءبىلىپ تۇر ما ەكەن، — دەستى ماڭايىنداعى تۇرعاندار.
— ال، جومارت. قاراۋىزعا باس كوز بولا ءجۇر. تەنتەك بالالار تاس لاقتىرىپ ەسىن شىعارماسىن. يت اتقانداردان ساق بول، — دەدى اسحات ماعان قارا اۋىزدى تاپسىرىپ.
ورنىنان قوزعالعان اۆتوبۋسپەن بىرگە ىلەسكەن قارا اۋىز سول كۇنى ۇشتى-كۇيلى جوق بولدى.
ءبىر كۇن وتە قارا اۋىز ۇيگە ورالدى. ۇزاق جولدان كەلگەن جولاۋشىداي، ەسىك كوزىندەگى كۇركەسىنە كىرىپ ۇزاق جاتتى. سىرتتان باقىلاپ قويامىن. كورۋگە كەلگەن كوشەنىڭ بالالارىنا ءتىپتى نازار سالار ەمەس.
— اسحاتتى ويلاپ، مۇڭايىپ جاتقان شىعار، — دەيدى بوتابەك.
— شىركىن-اي، مەنىڭ دە وسىنداي ءيتىم بولسا شە؟ اسحاتتىڭ اتىن ەستىگەن قارا اۋىز ەلەڭەتىپ باسىن كوتەردى دە، قايتا مىزعىپ كەتتى.
— قارا اۋىزدى اسحات نەگە بىرگە اكەتپەدى ەكەن، — دەدى بورانباي دەگەن كىپ-كىشكەنتاي بالا.
— شەكاراشىلارعا دا قىراعى كۇزەتشى كەرەك قوي.
— شىنىندا دا، — دەپ قوستايدى قالعاندارى.
— قارا اۋىز شەكاراشىلاردىڭ يتىنەن ءبىر كەم ەمەس. اۋلاعا كىرگەن بوتەن مالدى دا اجىراتادى، — دەدى ارمان.
— باسقا يتتەردەي شۋ كوتەرمەي ىرىلداپ قويىپ، قاقپادان شىعارىن سالادى.
ءبىزدىڭ ايتقانىمىز، تەك اڭگىمەنىڭ بەرگى جاعى ەكەن. قارا اۋىز اقىلدىلىعىن كۇننەن كۇنگە دالەلدەي ءتۇستى.
اسحات كەتكەننەن كەيىن قارا اۋىزدىڭ دا مىنەزى وزگەردى. ساباققا كەتەردە ەرتەڭگىسىن مەنى كۇتىپ الىپ، مەكتەپكە بارادى. التى ساباق بىتكەنشە مەكتەپ ەسىگىن تورۋىلداۋمەن ەسى شىعادى. شاماسى اسحات شىعىپ قالادى دەپ ويلاسا كەرەك. ودان قالسا، يەسى بارادى-اۋ دەگەن دوستارىنىڭ ۇيلەرىن شولىپ وتەدى. قايتىپ كەلىپ، ۇيشىككە كىرىپ ۇزاق ۋاقىت ۇيىقتايدى. ەرتەڭگىسىن كەيدە اسحاتتىڭ اپاسى ەكەۋى تابىنعا مال قوسادى. الدە قالاي يەسىنىڭ اتى اتالسا قارا اۋىز سول جەردەن تابىلادى. اسحاتتىڭ حاتىن وقىعاندا اپاسىنا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراپ، «اۋپ-اۋپ» دەپ گۇرىلدەي ۇرەدى. ونىسى «مەنىڭ اسحاتىمدى قايدا جىبەردىندەر. ول مەنىڭ جانىمدا جۇرسە كەرەك ەدى» دەپ مۇڭىن شاققانى شىعار. وندايدا اسحاتتىڭ اپاسى: «اۋ، قارا اۋىز-اۋ، اسحات ۇلكەن جىگىت ەمەس پە. اسكەرگە بارىپ ەلىن قورعاپ ءجۇر. سەن مەنى كۇزەتسىن دەپ تاستاپ كەتكەن. ونى كوپ ىزدەمە. ۋاقىت دەگەن سىناپتاي سىرعىپ وتە شىقپاي ما. ەكى جىل دەگەن نە ءتايىرى» دەپ كۇڭكىلدەپ الادى. وسى ساتتە كەيبىرەۋلەر:
— ە، قويشى، جەڭەشە. قارا اۋىز سەنىڭ نە ايتقانىڭدى تۇسىنە مە. ماقۇلىق ەمەس پە، — دەپ كۇلسە، اسحاتتىڭ اپاسى كادىمگىدەي-اق رەنجيدى. قاباعىن شىتىپ: — و قۇداي جاراتقان سەن دە قارا اۋىزدىڭ قىسپاعىنا ءبىر تۇسسەڭ-اۋ. ول ادام بىلمەگەندى بىلەدى. جامان-جاۋتىك ادامىڭ قارا اۋىزدىڭ تىرناعىنا تاتىمايدى، — دەيدى ول. شىندىعىڭدا اسحاتگىڭ اپاسى دۇرىسىن ايتادى. ونىڭ ۇستىنە بەلگىسىز ءبىر كۇش مەنى قارا اۋىزعا تاڭىپ تاستاعانىنا تاڭمىن. قارا اۋىزدى كورگەندە ويىما اسحات تۇسەدى. ول اسكەردەن قايتاردا قارا اۋىزدى الدىنان الىپ شىقسام با دەيمىن. اسحات سوندا نە دەر ەدى. بارىنەن دە قارا اۋىزدىڭ سول ءبىر ءساتىن ايتساڭشى. كەۋدەسىنە اسىلا تۇسەتىن شىعار. تەك قارا اۋىزدى امان ساقتاۋ كەرەك دەيمىن. اۋەلى اۋىلداعى بالالارعا قارا اۋىزدىڭ جايى بەلگىلى.
جىل وتە قارا اۋىز ماعان قارتايىپ كەتكەن سياقتى كورىنگەن. ءبىراق اسحاتتى ۇمىتپادى. اتى ەستىلسە، قۇلاعىن تىكىرەيتىپ جانىڭا جەتىپ كەلەدى. مۇندايدا يت بولادى ەكەن دەپ تاڭ قالامىن.
كەشەۋ كۇزدىڭ قىسقا قاراعان شاعى ەدى. ەرتەڭگىسىن ساباققا كەتۋگە دايىندالىپ جاتقانمىن. ويدا-جوقتا ەسىك قاعىلدى. سيىرلاردى كورشىلەردىڭ تابىنعا كەزەكتەسىپ ايدايتىن ادەتى.
سولاردىڭ ءبىرى مە دەپ ويلادىم دا اسىقپادىم. ەسىك بۇرىنعىداندا قاتتىراق دۇرسىلدەدى. الدە كىمنىڭ:
— قارا اۋىزدى ءولتىرىپ كەتىپتى، — دەدى قىرىلداعان ءۇن.
— نە دەيدى؟ داۋىسىم قاتتى شىقتى. جۇگىرە شىققان ماعان شاشى جاۋلىعىنىڭ سىرتىڭدا قوبىراي كورىنگەن اقليما اپام سۇق ساۋساعىمەن قورا جاقتى كورسەتتى. سويتكەنشە جان-جاقتان كورشىلەر دە جينالىپ قالدى. قاقپانىڭ سىرتقى بەتىندەگى شارباققا تاياۋ جەر- دە ءۇستى باسى قان-قان بوپ سوزىلىپ قارا اۋىز جاتىر. كەۋدەسىنە قارا قوشقىل قان ۇيىپتى.
— ءيتتىڭ بالاسى، كىم بولسا دا ناعىز قانىشەر ەكەن. پىشاقتاپ كەتىپتى، — دەدى الدە كىم. ەسىك پەن توردەي جەردىڭ ويران-توپانى شىعىپتى. دالا-دۇلاسى شىققان شۇبەرەكتەردىڭ قيىندىلارى. تۇندە جاڭبىر جاۋسا كەرەك. بالشىق بەتىندە ايقۇش-ايقۇش ىزدەر.
— قارالا سيىر مەن بۇزاۋىن الىپ كەتۋگە كەلگەن ەكەن. قارا اۋىز ۇرىلارعا قارسى تۇرىپ، جانىن قيعانشا الىسىپتى، — دەدى اسحاتتىڭ اپاسى كوزىنە جاس الىپ. ەڭىرەپ جىبەرە جازدادىم. پيعىلى قارا ادامداردىڭ تىرشىلىك اتاۋلىعا دەگەن اياۋشىلىق سەزىمى قارا تاستاي قاتىپ قالعان شىعار. قارا اۋىزدىڭ جازىعى نە؟
ەكى-ۇش كۇن وتە ۇرىلار ۇستالدى. ولار قارا اۋىزدىڭ قايسارلىعىن جاسىرماپتى. الىپ سوعىپ، ۇستىنە وتىرىپ العان سوڭ، پىشاق سالىپتى. ەح، يتتەر-اي. ولار مىنا دۇنيەگە نەسىنە كەلدى ەكەن.
ءبىراق ەڭدى اقىلدى قارا اۋىزدى قايدان تابامىز. بارىنەن دە اسحاتقا نە دەيمىن. ەكى-ۇش كۇن وتە اقليما اپاي: — ءاي، قاراعىم جومارت. اسحاتىما قارا اۋىزدىڭ ءولىمى تۋرالى ءلام دەمە. جانى اۋىرادى عوي. جولداستارىڭا دا ەسكەرتىپ ايت، — دەدى كۇرسىنىپ. باسىمدى يزەيمىن.
كوز الدىما قارا اۋىزدىڭ اسكەردەن ورالعان اسحاتتى قارسى العانى ەلەستەيدى. كەۋدەسىنە اسىلىپ «اسحات، مەن سەنى ساعىڭدىم عوي، نە قىپ سونشا كەشىكتىڭ» دەيتىن سياقتى. «قايران قارا اۋىز، سەنىڭ ءجونىڭ بولەك ەدى عوي!»
You Might Also Like
-
بالالار ويناپ ءجۇرىپ، جۇمىرتقاداي ءبىر نارسە تاۋىپ الادى. ورتاسىندا بيداي سىزىعىنداي سىزىعى بار. تۇرپاتى ناق بيدايداي.
-
كوزبەن كورمەسەك تە، تاريحتان وقىپ، اتا-اجەلەرىمىزدىڭ اۋزىنان ەستيتىن سۇراپىل سوعىس بىرەۋدىڭ ءتاتتى بالالىعىن، بىرەۋىنىڭ جاستىق شاعىن، ال بىرەۋلەرىنىڭ ەڭ اسىلىن ۇرلاعانى انىق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوع...
