اق ءتۇن
ەسكى پاروحود ۆوزنەسەنەدەگى ايلاقتان ىرعالىپ ارەڭ شىقتى دا ونەگا كولىنە كەلىپ ءتۇستى.
اينالادا اق ءتۇن سوزىلىپ جاتىر. مەن بۇل ءتۇندى العاش رەت نيەۆا مەن لەنينگراد سارايلارى ۇستىنەن ەمەس، سولتۇستىكتىڭ ورماندى كەڭىستىگى مەن كولدەرى اراسىندا جۇرگەندە كوردىم.
شىعىستا ءجۇزى جۇدەۋ اي قۋارىپ، تومەندەپ تۇردى. ول مۇلدە جارىق شىعارمايتىن سياقتى.
پاروحودتان تاراعان تولقىندار قاراعاي قابىعى بولشەكتەرىن تەربەتىپ، الىسقا ماڭىپ بارادى. جاعادا، ەجەلگى ءبىر قىستاق شەتىندەگى شىركەۋدە مە قالاي، كۇزەتشى مۇناراداعى قوڭىراۋ ساعاتتى - ون ەكى رەت سوقتى. جاعالاۋ الىس بولسا دا، ونىڭ اۋەزدى ءۇنى بىزگە جەتىپ، پاروحودتى جاناپ، سۋ ايدىنى ۇستىمەن اي سالبىراپ، ءىلىنىپ تۇرعان ءمولدىر ساپاققا ءسىڭىپ جاتتى.
مەن اق ءتۇننىڭ كىسى جانىن قاجىتاتىن جارىعىن نە دەپ اتايتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. جۇمباق دەيىم بە؟ الدە دۋالى دەيىم بە؟
وسىناۋ تۇندەر ماعان ءاماندا تابيعاتتىڭ اسىرە سىيى سياقتانىپ كورىنەدى. ولاردا اپپاق اۋانىڭ جانە فولگا مەن كۇمىس جارقىلىنىڭ تۇنىق مولدىرلىگى بار.
ادام وسى ءبىر سۇلۋلىق پەن ءايبات تا عاجايىپ تۇندەردىڭ جوعالىپ كەتۋىنە مۇلدە كونگىسى كەلمەيدى. سول سەبەپتى دە ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ جازمىشىندا جوق، تاڭعاجايىپ نارسەلەر سياقتى، اق تۇندەر دە ءوزىنىڭ پانيلىك بايانسىزدىعىمەن كىسىنى جەڭىل مۇڭعا شومدىراتىن بولۋعا ءتيىس.
مەن تەرىسكەيگە تۇڭعىش رەت كەتىپ بارامىن، ءبىراق ماعان سول ارانىڭ ءبارى، اسىرەسە جان باسپايتىن مەڭىرەۋ باقتارداعى كەشەۋىل كۇزدە گۇل-شەشەگى توگىلىپ بىتكەن اق مويىلدىڭ شوعىرى تىم تانىس سەكىلدى بولىپ كورىندى.
وسىناۋ سۋىق تا جۇپار ءيىستى مويىلدار ۆوزنەسەنەدە وتە كوپ ەدى. بۇندا ولاردى ەشكىم دە ءۇزىپ الىپ، ۇستەل ۇستىنە قۇمىراعا سالىپ قويمايدى ەكەن.
مەن پەتروزاۆودسكيە بارا جاتقان ەدىم. سو كەزدە الەكسەي ماكسيموۆيچ گوركيي "فابريكتەر مەن زاۋىتتاردىڭ تاريحى" ايدارىمەن كىتاپتار توپتاماسىن باسىپ شىعارۋدى ويىنا العان بولاتىن. بۇل ىسكە ول كوپتەگەن جازۋشىلاردى تارتتى، جانە بريگادالار بولىپ جۇمىس ىستەۋ ماسەلەسى شەشىلدى، - وسىناۋ ءسوز سو كەزدە ادەبيەتتە العاش رەت پايدا بولدى.
گوركيي مەنىڭ تاڭداۋىما بىرنەشە زاۋىتتى ۇسىندى. مەن پەتروزاۆودسكىدەگى ەجەلگى پەتر زاۋىتىنا توقتادىم. ونىڭ نەگىزىن سالعان پەتر ءبىرىنشى ەدى جانە ول باستاپقى كەزدە زەڭبىرەك پەن زاكىر زاۋىتى رەتىندە ءومىر ءسۇردى، سوسىن قۇيۋ ىسىمەن اينالىستى، ال ريەۆوليۋسيادان كەيىن جول ماشينالارىن دايىنداۋعا كوشتى.
مەن بريگادالىق جۇمىستان باس تارتتىم. ادامنىڭ ءىس-قيمىلى سالاسىندا ارتەلدىك جۇمىس ىستەۋ، اسىرەسە، كىتاپ جۇمىسىندا اقىلعا مۇلدە قونبايدى دەگەنگە ءوز باسىم (ءداپ ءقازىر دە) يمانداي سەنەمىن. ەڭ ءتاۋىرى بۇدان تۇتاس كىتاپ ەمەس، ور ءتۇرلى وچەركتەردىڭ جيناعى شىعادى. مەنىڭشە، ول كىتاپتان، ماتەريالىنىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراماستان، ءاربىر جازۋشىنىڭ جەكە ءوزىنىڭ اقيقات بولمىستى قابىلداۋى، ونىڭ ءستيلى مەن ءتىلىنىڭ قادىر-كاسيەتتەرى كورىنۋگە ءتيىس.
مەن ەكى نە ءۇش ادام ءبىر مەزگىلدە ءبىر سكريپكادا قالاي ويناي المايتىن بولسا، سول سياقتى ءبىر كىتاپتى دا بىرلەسىپ جازۋعا بولمايدى دەپ ەسەپتەدىم.
مەن مۇنى الەكسەي ماكسيموۆيچكە ايتتىم. ول تۇنجىراپ، ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن، ساۋساقتارىمەن ۇستەلدى بارابانداتا باستادى، ءبىراز ويلاندى دا:
- جىگىتىم، ءسىزدى جۇرت وركوكىرەك دەپ ايىپتايدى ءالى. ءبىراق جالپى العاندا، جازىڭىز! ءبىراق سىزگە ۇياتقا قالۋعا بولمايدى - كىتاپتى مىندەتتى تۇردە اكەلىڭىز. قايتسەڭىزدە!
پاروحودتا وسى اڭگىمەنى ەسىمە ءتۇسىردىم دە سو كىتاپتى جازاتىنىما ابدەن سەندىم. ماعان سولتۇستىك قاتتى ۇنادى. وسى ءبىر جاعداي، سول كەزدە ماعان جۇمىسىمدى ەداۋىر جەڭىلدەتەتىندەي بولىپ كورىندى. پەتردىڭ زاۋىتى تۋرالى سول كىتاپقا مەن سولتۇستىكتىڭ ءوزىمدى تۇتقىن ەتكەن - اق تۇندەرىن، تىمىق سۋلارىن، ورمان-توعايلارىن، مويىلىن، اندەتىپ سويلەسەتىن نوۆگورودتىك سوزدەرىن، تۇمسىقتارى اققۋدىڭ موينى سياقتانىپ، بۇرالىپ تۇراتىن قارا قايىقتاردىڭ، ءار ءتۇرلى شوپتەر سۋرەتتەرى سالىنعان ءيىن اعاشتارىن (كۇيەنتە) ء-بار-بارىن كىرگىزبەك بولدىم.
پەتروزاۆودسك ول زاماندا قۇلازىپ جاتقان تىپ-تىنىش قالا ەدى. كوشە-كوشەلەردە مۇك باسقان قويتاستار جاتاتىن. كۇللى قالا ءبىر ءتۇرلى سليۋدا سياقتى بولاتىن - بالكىم، بۇل كولدەن شىعاتىن بوزعىلت ساۋلەدەن بە، الدە كوزگە قوراش، ءبىراق جانعا جايلى اقشىل اسپاننان با، ايتەۋىر سولاي بولىپ كورىنەتىن.
پەتروزاۆودسكىدە مەن مۇراعاتتار مەن كىتاپحانادا وشارىلىپ وتىرىپ، پەتر زاۋىتىنا قاتىستى بار نارسەلەردىڭ ءبارىن تۇگەل وقي باستادىم. زاۋىتتىڭ تاريحى كۇردەلى دە قىزعىلىقتى ەكەن. پەتر ءبىرىنشى، شوتلاند ينجەنەرلەرى، ءبىزدىڭ باسىبايلى تالانتتى ىسمەرلەرىمىز، مەتالل قۇيۋدىڭ كارروندىق ءادىسى، سۋ ماشينالارى، وزدەرىنىڭ داعدىلى ادەت-عۇرىپتارى - وسىنىڭ ءبارى كىتاپقا مول ماتەريال بەردى.
بارىنەن بۇرىن مەن ونىڭ جوبا-جوسپارىن جاسادىم. وندا قىرۋار تاريح پەن سيپاتتامالار بار-تۇعىن، ءبىراق ادامدار از ەدى.
مەن سو كىتاپتى سول ارادا، كارەليادا، جازباق بولدىم، سوندىقتان دا بۇرىنعى مۇعاليما سەرافيما يونوۆنانىڭ - كوزىلدىرىگى مەن فرانسۋز ءتىلىن بىلگەنى بولماسا، - مۇعاليماعا مۇلدە ۇقسامايتىن، مۇلدە قارا ءدۇرسىن بولىپ كەتكەن كەمپىر ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىن جالداپ الدىم.
مەن كىتاپتى جوسپار بويىنشا جازۋعا كىرىستىم، ءبىراق قانشا قينالسام دا قول استىڭداعى كىتاپ قوجىراپ، شاشىلا بەردى. مەن ماتەريالداردى دانەركەلەپ، سەمەنتتەپ تاس بەكىتىپ، تابيعي اعىس ارناسىنا سالعىم كەلدى.
ماتەريال ىدىراي بەردى. قىزىقتى بولشەكتەر، كورشى تۇرعان قىزعىلىقتى بولشەكتەردىڭ قولداۋى بولماعاسىن، جانسىزدانىپ، ءىلىنىپ-سالىنا بەردى. سو ءبىر مۇراعات فاكتىلەرىنە جان كىرگىزە الاتىن بىردە-بىر نارسە - شىرايلى ەگجەي-تەگجەيلەر، ۋاقىت اۋاسى مەن وزىمە تۋىس ادامدار تاعدىرى قولداپ-قوستاپ تۇرماعاسىن، ولار جەتىم-جالعىز كۇيىندە ەربيىپ قالا بەردى.
مەن سۋ ماشينالارى تۋرالى، ءوندىرىس تۋرالى، ىسمەرلەر تۋرالى جازدىم، جازارىن جازسام دا، وسىناۋ دۇنيەنىڭ بارىنە، مەنىڭ جەكە باسىمنىڭ قاتىسى بولماسا، تىم ءالسىز بولسا دا، بۇ ماتەريالعا سونى ليريكالىق تىنىس جان كىرگىزبەسە، كىتاپتان ەشتەڭە شىقپايتىنىن انىق ءتۇسىنىپ، قامىعا وتىرىپ، قالام تەبىرەنتتىم. جانە جالپى، ەشبىر كىتاپ شىقپايتىنىن ءبىلدىم.
(رەتتى جەرىندە ايتايىن، سول كەزدىڭ وزىندە-اق مەن ادامدار تۋرالى قالاي جازساق، ماشينالار تۋرالى دا ءدال سولاي، ولاردى دا سەزىپ، جاقسى كورىپ، ولار ءۇشىن دە قۋانىپ، جابىرقاپ وتىرىپ جازۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنگەن ەدىم. كىمنىڭ قالاي سەزىنەتىنىن قايدام، ايتەۋىر، ءوز باسىم ءبىر ماشينا ءۇشىن، ماسەلەنكي، "پوبەدا" ءۇشىن، ەگەر ول جارلاۋىت وردەن ءوتۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالىپ، زورلانىپ، زارلاعاندا، سوعان ءداپ ءوزىم جەگىلگەندەي بولىپ سەزىنەمىن. مەن ودان، اسىلىندە، ماشينادان كەم شارشامايتىن سياقتىمىن. مۇمكىن، بۇل مىسال ونشا ءساتتى دە ەمەس شىعار، ءبىراق ماشينا تۋرالى جازاتىن بولساڭىز، وندا ءتىرى جاندىكتەرگە قالاي قارايتىن بولساڭىز، ولارعا دا تاپ سولاي قاراۋ كەرەك. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، جاقسى ىسمەرلەر مەن جۇمىسشىلار دوپ سولاي قارايدى.)
دۇنيەدە ماتەريال الدىندا ال-دارمەنسىز تۇرىپ قالۋدان وتكەن جەركەنىشتى دە اۋىر نارسە بولمايدى.
مەن ءوزىمدى دوپ ءبىر بالەت كورسەتۋگە شىعاتىن نەمەسە كانت فيلوسوفياسىن رەداكسيالاۋعا كىرىسەتىن كىسىدەيىن سەزىندىم.
ال جادىم مەنىڭ گوركييدىڭ "تەك سىزگە ۇيالىپ قالۋعا بولمايدى - كىتاپتى مىندەتتى تۇردە اكەلىڭىز" دەگەن سوزىمەن وقتا-تەكتە ءبىر شانشىپ قويادى.
بۇنىڭ ۇستىنە جازۋشى شەبەرلىگىنىڭ ءوزىم قاسيەتتەپ ۇستاناتىن ءبىر نەگىزى بۇزىلعانىنا جابىرقانىپ، كوڭىلىم قالدى. مەن، جەكە باسىنىڭ دەربەستىگىن جوعالتپاي، كەز كەلگەن ماتەريالدى قاعىپ الىپ، وپ-وڭاي يگەرىپ كەتەتىن ادام عانا جازۋشى بولا الادى دەپ ەسەپتەيتىن ەدىم.
مەنىڭ بۇل حال-اقۋالىم، نەدە بولسا سوعان كونىپ، ەشتەڭەنى جازباي، پەتروزاۆودسكىدەن تايىپ تۇرۋعا بەل بايلاۋمەن اياقتالدى.
مەنىڭ باسىما تۇسكەن وسى ءبىر بالە جونىنەن پىكىر الىساتىن سەرافيما يونوۆنادان وزگە ءتىرى جان جوق ەدى. مەن وعان ساتسىزدىككە ۇشىراعانىمدى ايتايىن دەپ ىڭعايلانا بەرگەنىمنەن-اك، ول، تەگى، ءوزىنىڭ قايداعى ءبىر مۇعالىمدىك سەزگىشتىگىمەن ونى بۇرىنىراق اڭعارىپ قويىپتى.
- ءسىز، اسىلىندە، مەنىڭ باياعى ەمتيحان الدىنداعى اقىلى از گيمنازيست قىزدارىم سەكىلدىسىز، -دەدى ول ماعان. - ولار باسىنا كوزىنە تۇسكەننىڭ ءبارىن تىقپالاپ الادى دا، ەشتەڭەنى كورمەيتىن، نەنىڭ ءماندى، نەنىڭ بوس ءسوز ەكەنىن تۇسىنبەيتىن. ءسىز ابدەن شارشاعانسىز. مەن ءسىزدىڭ جازۋشىلىق ىسىڭىزدەن بەيحابارمىن، ءبىراق مۇندا قىسىممەن ەشتەڭەنى دە جاساۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىن. تەك ءوزىڭىزدى بەكەردەن-بەكەر جۇيكەلەتەسىز. ال، بۇل زياندى، ءتىپتى ءقاۋىپتى نارسە. ءسىز كۇيگەلەكتەپ، كەتىپ قالماڭىز. تىنىعىڭىز. كولگە بارىڭىز، قالانى ارالاپ كورىڭىز. ءبىزدىڭ بۇ قالامىز جاقسى، قاراپايىم. مۇمكىن، بىردەڭە شىعادىداعى.
ءبىراق مەن جۇرۋگە بەلبايلادىم. جۇرەر الدىندا پەتروزاۆودسكتى ارالاپ، سەيىلدەپ قايتپاقشى بولدىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن مەن ونى جارىتىپ كورگەن دە جوق ەدىم.
مەن كولدى بويلاپ، تەرىستىككە قاراي ءجۇرىپ، قالانىڭ شەتىنە شىقتىم. شاعىن ۇيلەر شوعىرى ءبىتتى. ەندى باقشالار سوزىلىپ جاتتى. سولاردىڭ ارا-اراسىنان بىردە انا جەردەن، بىردە مىنا جەردەن ايقىشتار مەن زيرات ەسكەرتكىشتەرى كورىنە باستادى.
قايداعى ءبىر شال ءسابىز جۇيەگىن وتاپ جاتىر. مەن ودان ايقىشتاردىڭ جايىن سۇرادىم.
- بۇرىن بۇل ماڭدا قورىم بولاتىن، - دەدى شال - شەتەلدىكتەردى جەرلەيتىن سياقتى ەدى. ال ەندى ءقازىر بۇل ارا باقشا قاجەتىنە جارادى، ەسكەرتكىشتەردى الىپ تاستادى. قالعاندارى دا ۇزاققا بارمايدى. كەلەسى كوكتەمگە دەيىن تۇراتىن شىعار، ودان ارىگە شىداماس.
راس، ەسكەرتكىشتەر از تۇعىن - نەبارى بەس-التى عانا. ولاردىڭ بىرەۋى ادەمىلەپ قۇيىلعان شومبال شويىن قورامەن قورشالىپتى.
مەن سونىڭ قاسىنا باردىم. سىنىپ قالعان گرانيت ۇستىننان فرانسۋز تىلىندە جازىلعان سوزدەر كورىنەدى. بيىك وشاعان سول جازۋدى تۇگەلگە جۋىق جاسىرىپ تۇر.
مەن وشاعاندى سىندىرىپ، جازۋدى وقىدىم: "شارل-ەۆگەنيي لونسيەۆيل، يمپەراتور ناپولەوننىڭ ۇلى ارمياسىنىڭ ارتيللەريا وفيسەرى. 1778 جىلى پەرپينياندا تۋىپ، 1816 جىلدىڭ جازىندا پەتروزاۆودسكىدە، وتانىنان الىستا قايتىس بولدى. ونىڭ قۇسالى جۇرەگى تىنىم-تىنىشتىق تاپقايدى".
مەن كوز الدىمداعى وتە سيرەك كەزدەسەتىن، قايعىلى تاعدىر ادامىنىڭ مولاسى ەكەنىن، ءدال وسى كىسى وزىمە كومەككە كەلەتىنىن ءتۇسىندىم.
ۇيگە قايتىپ كەلىپ، سەرافيما يونوۆناگا پەتروزاۆودسكىدە قالاتىنىمدى ايتتىم دا تاباندا مۇراعاتقا قاراي ءجۇردىم.
وندا ابدەن قۋارىپ، قاڭسىپ قالعان، ارىق شولمەكتەي بولىپ كەتكەن كوزىلدىرىكتى شال، ماتەماتيكانىڭ بۇرىنعى وقىتۋشىسى جۇمىس ىستەيدى ەكەن. مۇراعات ءالى تولىق جينالىپ بىتپەپتى، ءبىراق شال ونى تولىق يگەرىپ العان ءتارىزدى.
مەن وعان باستان كەشىرگەن جايتىمدى ايتتىم. شالدىڭ تولقىعانىن كورسەڭىز. ول جۇرتتى جالىقتىراتىن انىقتامالار، نەگىزىنەن شىركەۋ كىتابىنا قاراپ، تۋۋ تۋرالى كۋالىكتەر بەرىپ، ونىڭ ءوزىن دە اسا سيرەك بەرىپ ادەتتەنگەن عوي، ال ەندى ءقازىر مۇراعاتتان ءارى قيىن، ءارى قىزعىلىقتى نارسەنى ىزدەپ، وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز، پەتروزاۆودسكىدە قايتىس بولعان، جۇمباق سياقتى ناپولەون وفيسەرىنە قاتىسى بار دۇنيە اتاۋلىنىڭ ءبارىن تابۋى كەرەك.
شال دا، مەن دە - ەكەۋمىز دە مازاسىز كۇيگە تۇستىك. مۇراعاتتان لونسيەۆيلدىڭ تيتتەي دە بولسا، ءبىر ءىزى تابىلماس پا ەكەن، از با، كوپ بە، ايتەۋىر، سوعان قاراپ، ونىڭ عۇمىرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە بولماس پا ەكەن؟ نەمەسە ءبىز ەشتەڭەنى تابا المايتىن شىعارمىز.
قويشى، ايتەۋىر، شال كەنەت قونالقىعا ۇيگە قايتپايتىنىن، ءتۇنى بويى مۇراعاتتى ءتىنتىپ شىعاتىنىن ءبىلدىردى. مەنىڭ سونىمەن بىرگە قالعىم كەلىپ ەدى، ءبىراق بوتەن ادامنىڭ مۇراعاتتا قالۋىنا بولمايدى ەكەن. سودان كەيىن مەن قالاعا كەتتىمداعى نان، شۇجىق، شاي مەن قانت ساتىپ الىپ، ول تۇندە اۋقاتتانۋى ءۇشىن، سونىڭ ءبارىن شالعا اپارىپ بەردىم.
ىزدەۋىمىز توعىز كۇنگە سوزىلدى. كۇن سايىن ەرتەڭگىلىك شال ماعان، ءوزىنىڭ بولجاۋى بويىنشا، لونسيەۆيل جونىندە بىردەڭە ايتىلادى-اۋ دەيتىن ىستەردىڭ ءتىزىمىن كورسەتەتىن بولدى. ەڭ قىزىقتى ءىستىڭ تۇسىنا ول "بەلگى" قويادى دا ولاردى ماتەماتيك رەتىندە، "راديكالدار" دەپ اتايتىن ەدى.
تەك جەتىنشى كۇنى عانا قورىم كىتابىنان فرانسۋز ارمياسىنىڭ تۇتقىنى شارل-ەۆگەنيي لونسيەۆيلدىڭ ءبىر ءتۇرلى تۇسىنىكسىز جاعدايدا جەرلەنگەنى تۋرالى جازۋ تابىلدى.
توعىزىنشى كۇنى ەكى كىسىنىڭ جەكە حاتتارىندا لونسيەۆيلدىڭ اتى اتالاتىنى، ال ونىنشى كۇنى ولونەس گۋبەرناتورىنىڭ "سو ءبىر لونسيەۆيل دەگەننىڭ ايەلى ماريا-سەسيليا ترينيتەنىڭ فرانسيادان ونىڭ مولاسىنا ەسكەرتكىش ورناتۋ ءۇشىن كەلگەنى" جونىندەگى قول قويىلماعان جىرتىق جولداۋحاتى تابىلدى.
ماتەريالدار وسىمەن سارقىلىپ ءبىتتى دە. ءبىراق سو ءبىر ولجانى تاپقانىنا ارحيۆاريۋس شالدىڭ ءجۇزى جايناپ قۋانعانىنىڭ ءوزى مەنىڭ قيالىمدى وياتىپ، لونسيەۆيلدى تىرىلتۋىمە جەتىپ ارتىلعان ەدى.
لونسيەۆيل قالاي پايدا بولىسىمەن، مەن دە كىتاپتى جازۋعا كىرىستىم - تەك جۋىردا عانا باسى بىرىكپەي، توگىلىپ-شاشىلىپ جاتقان كۇللى ماتەريال كەنەت ونىڭ ارقاۋىنا اينالدى. بۇلار وزىنەن-وزى فرانسۋز ريەۆوليۋسياسى مەن ناپولەوننىڭ رەسەيگە جاساعان جورىعىنا قاتىسىپ، گجاتسك تۇبىندە قازاقتار تۇتقىنعا العاننان كەيىن، پەتروزاۆودسكە جەر اۋدارىلىپ، سوندا قىزۋىنىڭ كۇرت كوتەرىلۋىنەن قايتىس بولعان ارتيللەريستىڭ اينالاسىنا توپتاسىپ جاتا قالدى.
"شارل لونسيەۆيلدىڭ تاعدىرى" حيكاياتى تاپ وسىلاي جازىلعان ەدى.
ادام پايدا بولعانشا، ماتەريال دا ولىك سياقتى ەدى.
بۇعان قوسا كىتاپتىڭ كۇنى بۇرىن جاسالعان جوسپارى تۇگەلدەي تاس-تالقان بولدى. ەندىگى حيكايانى لونسيەۆيلدىڭ وزىدونگەلەنتىپ الا جونەلدى. ول ماگنيت سەكىلدى تەك تاريحي فاكتىلەردى عانا ەمەس، مەنىڭ سولتۇستىكتە كورگەن نارسەلەرىمنىڭ كوبىن دە وزىنە تارتىپ اكەتتى.
حيكاياتتا ولگەن لونسيەۆيلدى جوقتاۋدىڭ ءبىر كورىنىسى بار. ايەلدىڭ داۋىس قىلۋىنىڭ ءسوزىن مەن ناعىز جوقتاۋدان الدىم. بۇل ارنايى ايتۋعا تۇرارلىق وقيعا.
مەن پاروحودپەن سۆير وزەنىمەن جوعارىعا، لادوگا كولىنەن ونەگا كولىنە قاراي بارا جاتقانمىن. ءبىر جەردە، سۆيريسادا ما ەكەن، تومەنگى پالۋباعا كەمەجايدان قاراپايىم قاراعاي تابىتتى اكەلىپ قويدى.
سۆيريسادا سۆير وزەنى بويىنداعى ەڭ كارى جانە تاجريبەلى لوسمان قايتىس بولىپتى. ونىڭ دوس-جاران لوسماندارى مارقۇمنىڭ ءمايىتى سالىنعان تابىتتى، كوز جۇمعان بايعۇس ءوزىنىڭ سۇيىكتى وزەنىمەن قوشتاسسىن دەگەندەيىن، كۇللى وزەندى قۋالاپ، سۆيريسادان ۆوزنەسەنەگە دەيىن الىپ وتپەكشى بولادى. بۇنىمەن بىرگە جاعالاۋدىڭ تۇرعىندارىنا سول القاپتىڭ ەڭ قۇرمەتتى، ەرەكشە ايگىلى ادامىمەن قوشتاسۋلارىنا مۇمكىندىك جاسايدى.
مۇنداي گاپ، سۆير - تابالدىرىق-بوگەسىندەرى كوپ، اعىسى قاتتى وزەن. تاجىريبەلى لوسمان بولماسا، پاروحودتار ءسۆيردىڭ ەكپىندى اعىسىنان وتە المايدى. سول سەبەپتى دە سۆير بويىندا قادىم زاماندارىنان بەرى ءوزارا تىعىز تامىرداسىپ العان لوسمانداردىڭ تۇتاس ءبىر رۋى تىرشىلىك قۇرىپ جاتادى.
ءبىز قاتتى اعىستى تابالدىرىقتان وتكەن كەزدەرى، پاروحودتىڭ ءوزى تولىق جۇرىسپەن جۇمىس ىستەسە دە ونى ەكى بۋكسير سۇيرەپ كەلە جاتتى.
پاروحودتار اعىس ەكپىنىمەن تومەن قاراي قايتىپ كەلە جاتقاندا - ىلديلاعان كەزدەرى، تابالدىرىقتارعا ۇرىنىپ قالماس ءۇشىن، پاروحودتىڭ ءوزى دە، بۋكسيرلەر دە اعىسقا قارسى، كەرى جۇرىسپەن جۇمىس ىستەدى.
ءبىزدىڭ پاروحودپەن ولگەن لوسماندى اكەلە جاتقانى جونىندە وزەننىڭ جوعارى جاعىنا جەدەلحات جىبەرىلەدى. سول سەبەپتى دە ءاربىر كەمەجايدا پاروحودتى تۇرعىن حالىقتىڭ قالىڭ ءنوپىرى قارسى الىپ جاتتى. ولاردىڭ الدىندا قارا ورامال تارتقان جوقتاۋشى-كەمپىرلەر تۇرادى. پاروحود كەمەجايعا جاقىنداي بەرگەننەن-اق، ولار قامىققان اشىق داۋىسپەن مارقۇم بولعان كىسىنى جوقتاي باستايدى.
وسىنداي جوقتاۋ جىرلارىنىڭ سوزدەرى ەشقاشان دا قايتالانبايتىن. مەنىڭشە، ءاربىر جوقتاۋ سۋىرىپ سالما جىر سياقتى.
سول جوقتاۋلاردىڭ ءبىرى مىناداي:
"شىنىمەن-اق باقيعا قانات قاقتىڭ با، شىنىمەن-اق ءبىزدى جەتىم ەتتىڭ بە؟ ءبىز سەنى قاستەرلەمەدى دەيسىڭ بە، جان ىرىسى - جاقسى سوزبەن ەلىتىپ، مەيىرىمىمىزدى توكپەك پە ەك؟ اكەتايىم، سۆيرگە ءبىر قاراشى بۇرىلىپ، اقىرعى رەت كوز سالشى - جارقاباققا اققان قان قارايىپ بارىپ قاتتى عوي، قاتىڭداردىڭ كوز جاسى كولدەي بولىپ اقتى عوي. اھ، جالعان دۇنيە-اي، اجال ساعان نەگە بەيمەزگىل كەلدى ەكەن؟ اھ، قۇدايىم-اي، سۆير وزەنى بويىن قۋالاي ءولىم شىراقتارى نەگە عانا ەپەلەكتەپ جانىپ تۇر؟"
حوش، سونىمەن ءبىز ءتۇنى بويى ءبىر ءسات تە ۇزىلمەگەن جوقتاۋ جىرى استىندا ۆوزنەسەنەگە دەيىن جەتتىك.
ال ۆوزنەسەنەدە پاروحودقا قاباقتارى سالىڭقى ءبىر كىسىلەر - لوسماندار كەلىپ، تابىتتىڭ قاقپاعىن اشتى. وندا بەت-جۇزىن جەل-قۇز قاقتاعان، الۋەتتى اق شاشتى شال جاتىر ەكەن.
تابىتتى كەنەپ سۇلگىلەر ۇستىنە سالىپ، داۋىس سالعان جوقتاۋمەن جاعاعا قاراي الىپ كەتتى. تابىت ارتىڭدا اق ءجۇزىن شالىمەن بۇركەگەن جاس ايەل كەتىپ بارادى. ول ءبىر سارى شاشتى بالانى جەتەكتەپ الىپتى. ونىڭ سوڭىنان بىرنەشە قادام كەيىن، ۇستىنە وزەن كاپيتانىنىڭ فورماسىن كيگەن، ورتا جاستاعى ەركەك كەتىپ بارا جاتتى. بۇلار ولگەن كىسىنىڭ قىزى مەن نەمەرەسى، كۇيەۋ بالاسى ەدى.
پاروحود ۇستىندەگى جالاۋدى ءسال تومەن ءتۇسىردى، تابىتتى زيراتقا قاراي الىپ بارا جاتقاندا پاروحود بىرنەشە رەت سوزىلتا گۋدوك بەردى.
سول حيكاياتتا تاعى ءبىر اسەرىم توبە كورسەتتى. ول اسەردە ماڭىزدى ەشتەڭە جوق سنياقتى، ءبىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ول تەرىسكەيمەن تىعىز بايلانىستى بولعانى سەبەپتى ەسىمدە قالىپتى. بۇل - شولپاننىڭ توتەنشە جارقىراپ تۇرعانى.
مەن سوعان دەيىن جۇلدىزدىڭ ءداپ سولاي مازداپ، مولدىرەپ تۇرعانىن كورمەگەن ەدىم. شولپان تاڭ الدىندا، كوگىس تارتا باستاعان اسپاندا، دىمقىل گاۋھاردىڭ تامشىسىنداي بولىپ، قۇبىلىپ تۇردى.
ول شىنىندا دا اسپان-كوكتىڭ وكىلىندەي تىم عاجايىپ تاڭعى شاپاقتىڭ حابارشىسىنداي بولدى. ورتا كەڭىستىكتەر مەن وڭتۇستىكتە مەن ونى ەشقاشان دا بايقاماعان ەدىم. ال بۇ جاقتا ول - كۇللى بەيكۇنا سۇلۋلىعىمەن قۇلازىعان جازىق پەن ورمان-توعايلار ۇستىندە جالعىز ءوزى عانا جالتىراپ، سو ءبىر تاڭعى ساتتەر الدىندا ونەگا مەن زاۆولوچە ۇستىندە، لادوگا مەن زاونەجە ۇستىندە جالعىز ءوزى عانا بيلەپ-توستەپ تۇرعانداي ەدى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
باياعىدا ءبىر ديىرمەنشى بولىپتى. الگى ديىرمەنشىنىڭ ءارى اقىلدى، ءارى مىقتى ءبىر جاقسى ەسەگى بولسا كەرەك. جانۋار ديىرمەندە كوپ جىل قارا جۇمىس ىستەپ، قاپ-قاپ ۇندى تاسي-تاسي، اقىرىندا ابدەن قارتايىپتى.
