بۇرقاسىن حانىم
ءبىر جەسىر ايەلدىڭ تۋعان قىزى جانە وگەي قىزى بولىپتى. وگەي قىزى كورەر كوزگە كورىكتى، بيازى ەكەن دە، ءوز قىزىنىڭ سىرت ءپىشىنى ۇسقىنسىز، ونىڭ ۇستىنە كەرجالقاۋ بولسا كەرەك. جەسىر ايەل تۋعان قىزىن جانىنداي جاقسى كورىپ، تاماقتىڭ ءتاتتى-دامدىسىن سونىڭ اۋزىنا توسىپ، سوكەت قىلىقتارىن دا ەلەمەيدى ەكەن، ال وگەي قىزىنا كۇندىز-تۇنى جۇمىس ىستەتىپ، جارىتىپ تاماق تا بەرمەپتى.
ول كۇن سايىن تاڭ سارىدەن قۇدىقتىڭ باسىندا وتىرىپ، ءجىپ يىرەتىن بولسا كەرەك. ۇرشىقتى يىرە-يىرە كەيدە ساۋساقتارى قاناپ تا قالادى ەكەن.
ءبىر كۇنى ءجىپ ءيىرىپ وتىرىپ، ساۋساعىنىڭ قانىن ۇرشىققا جۇقتىرىپ الادى. ۇرشىقتاعى قاندى شايىپ جىبەرگەلى قۇدىققا ەڭكەيگەندە، ۇرشىق قولىنان قۇدىققا ءتۇسىپ كەتەدى.
وگەي قىز بوتاداي بوزداپ، ۇيگە كەلىپ، بولعان ءىستى وگەي شەشەسىنە ايتادى.
— تۇسىرگەن ءوزىڭ، ءوزىڭ الىپ شىعاسىڭ،— دەيدى وگەي شەشە تاس-تالقان بولىپ اشۋلانىپ.— بايقا، ۇرشىقسىز تابالدىرىقتان اتتاۋشى بولما.
قىز بايعۇس قۇدىقتىڭ باسىنا قايتىپ كەلەدى دە، كۇيىنىپ كەتىپ، سۋعا كۇمپ بەرەدى. كۇمپ بەرۋى-اق مۇڭ ەكەن، ەسىنەن تانادى.
ەسىن جيعاندا كوزىن اشسا، جايقالعان كوگالدىڭ ۇستىندە جاتىر، كۇن توبەدەن نۇرىن توگىپ تۇر، توڭىرەگى قۇلپىرعان گۇل-بايشەشەك.
قىز تۇرەگەلىپ، ءبىراز جەر ءجۇرىپ ەدى، الدىندا جازىقتا تۇرعان پەشتى، پەشتە ءپىسىپ جاتقان ناندى كورەدى. نان قىزعا ءتىل قاتادى:
— اۋ، قىز، مەنى پەشتەن تەزىرەك ال! وي، ال تەزىرەك! ابدەن ءپىسىپ بولدىم. الماساڭ، كۇيىپ كەتەمىن!
قىز قولىنا كۇرەكتى الا سالىپ، ناندى پەشتەن شىعاردى.
سونسوڭ ءبىراز ءجۇرىپ، الما اعاشىنا تاپ بولادى. اعاشتا پىسكەن الما تۇنىپ تۇر ەكەن.
الما اعاشى:
— اۋ، قىز، سەلكىلدەتشى، مەنى، سەلكىلدەت! المام پىسكەلى قاي زامان!—دەپ ءۇن قاتادى.
قىز اعاشتى سەلكىلدەتىپ ەدى، الما جەرگە جاڭبىرشا جاۋدى. بۇتاقتا بىردە-بىر الما قالماي، ءتۇسىپ بولعانشا، اعاشتى سەلكىلدەتە بەردى.
قىز المانى ءبىر جەرگە ۇيەدى دە، ءارى قاراي جۇرە بەرەدى. اقىرى، ءبىر كىشكەنتاي ءۇيدىڭ قاسىنا كەلەدى. تەرەزەدەن ءبىر كەمپىر قارايدى. اۋزىنان اپپاق ۇلكەن تىستەرى سويديىپ كورىنىپ تۇر. كەمپىردى كورە سالىپ، قىز زارەسى ۇشىپ تۇرا زىتپاقشى بولىپ ەدى، كەمپىر داۋىستاپ:
— قاراعىم، قورقىپ كەتتىڭ بە؟ مەنىڭ جانىمدا قالعانىڭ جاقسى. شارۋانى جاقسى ىستەسەڭ، وزىڭە جاقسى بولادى. تەك توسەگىمدى جايلاپ سالىپ بەرەتىن بول، قۇس توسەك پەن قۇس جاستىقتى جاقسىلاپ سىلكى، قاۋىرسىن بۇرقىراپ جان-جاققا ۇشاتىن بولسىن. مۇندا مەنىڭ قۇس توسەگىمنەن قاۋىرسىن بۇرقىراعاندا، جەر ۇستىنە قار جاۋادى. مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلەمىسىڭ؟ مەن — بۇرقاسىن حانىممىن،— دەيدى.
— قۇپ،— دەيدى قىز،— مەن ءسىزدىڭ شارۋاڭىزدى ىستەۋگە ريزامىن.
ءسويتىپ، قىز كەمپىردىڭ قولىندا تۇرىپ قالادى. ول جاقسى، ۇلگىلى قىز بولاتىن، كەمپىردىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي، بۇلجىتپاي اتقارىپ جۇرەدى.
قۇس توسەك پەن قۇس جاستىقتى قاتتى قاققاندا، قاۋىرسىن جان-جاققا بۇرقىراپ قارشا ۇشادى.
قىز بۇرقاسىن حانىمنىڭ قولىندا جاقسى تۇرىپ جاتادى. بۇرقاسىن حانىم داۋسىن كوتەرىپ بىردە-بىر زەكىمەيدى، ءتاتتى، ءدامدى تاعامدى اۋزىنا توسىپ وتىرادى.
دەگەنمەن، ءبىرازدان سوڭ قىزعا ءبىر ساعىنىش پايدا بولا باستايدى. باستاپقىدا نەنى ساعىناتىنىن ءوزى دە تۇسىنبەيدى — مۇنداعى جاعدايى ۇيىندەگىدەن مىڭ ەسە ارتىق قوي، ءبىراق ءوز ءۇيىن، وشاق باسىن ساعىناتىنىن سونسوڭ بارىپ سەزەدى. قانشا جامان بولعانمەن، تۋىپ-وسكەن، باۋىر باسقان مەكەنى عوي ول.
ءبىر كۇنى قىز كەمپىرگە مۇڭىن شاعادى:
— ءۇيىمدى ساعىندىم. ءسىزدىڭ ۇيدە تۇرمىسىم جاقسى بولعانمەن، مۇندا ەندى قالا المايمىن. تۋعان-تۋىسقانىمدى كورگىم كەلەدى.
بۇرقاسىن حانىم تىڭداپ بولىپ:
— تۋعان-تۋىسقانىڭدى ۇمىتپاعانىڭ ماعان ۇناپ وتىر،— دەيدى.— شارۋانى جاقسى اتقاردىڭ. سول ءۇشىن ۇيىڭە قايتاتىن جولدى ءوزىم كورسەتىپ جىبەرەمىن.
قىزدى قولىنان جەتەكتەپ اباجاداي قاقپانىڭ الدىنا الىپ كەلەدى. قاقپا ايقارا اشىلىپ، قىز وتە بەرگەندە، ۇستىنەن ساۋدىراپ التىن توگىلەدى. قىز سول بويى قاقپادان التىنعا كومىلىپ شىعادى.
— سەنىڭ اق نيەتىڭ ءۇشىن بەرگەن سىيلىعىم بۇل،— دەيدى بۇرقاسىن حانىم جانە انادا قۇدىققا ءتۇسىپ كەتكەن ۇرشىعىن قولىنا ۇستاتادى.
سول-اق ەكەن، قاقپا سارت ەتىپ جابىلادى دا، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قىز قايتادان جەردىڭ ۇستىنە شىعادى. باسقا جاققا مويىن بۇرماي، وگەي شەشەسىنىڭ ۇيىنە كەلەدى. اۋلاعا كىرىپ ەدى، قۇدىقتىڭ ۇستىندە وتىرعان اتەش اندەتىپ جىبەرەدى:
كۋ-كا-رە-كۋ، قىز كەلدى!
التىنعا اپتار ءبىزدى ەندى!
وگەي قىزىنىڭ كوپ التىن اكەلگەنىن كورگەن وگەي شەشە ونى جىلى جۇزبەن قارسى الادى. ۇزاق جوعالىپ كەتكەنى ءۇشىن ۇرىسپايدى دا.
قىز كورگەن-بىلگەنىن باستان-اياق تاپتىشتەپ ايتىپ بەرەدى. وگەي شەشە ءوز قىزىنىڭ دا مول بايلىققا قولى جەتىپ، ۇيگە كوپ التىن اكەلسە ەكەن دەپ ارماندايدى.
ءجىپ يىرتكەلى قۇدىقتىڭ باسىنا اپارىپ وتىرعىزىپ قويادى. كەر جالقاۋ قىز قۇدىق باسىندا وتىرعانمەن، ءجىپ يىرمەيدى. بار بولعانى ۇرشىقتىڭ سابىمەن تىرنالاپ ساۋساعىن قاناتادى دا، قاندى ۇرشىققا جاعىپ، قۇدىققا تاستاپ جىبەرەدى، سوڭىنان ءوزى دە سۋعا كۇمپ بەرەدى.
ول دا الگى گۇل-بايشەشەك قۇلپىرىپ ءوسىپ تۇرعان كوگالعا تاپ بولادى. جالعىز اياق سوقپاقپەن ءجۇرىپ، كوپ ۇزاماي ىشىندە نان ءپىسىپ جاتقان پەشكە كەلەدى.
— اۋ،— دەپ نان داۋىستايدى.— پەشتەن شىعارىپ الا كور! تەزىرەك شىعارىپ ال! ابدەن ءپىسىپ بولدىم. ءبىرازدان سوڭ كۇيىپ كەتەمىن!
— كۇيمەك تۇگىل، جانىپ كەت! ساعان بولا قولىمدى بىلعاسام-اۋ،— دەپ، جالقاۋ قىز ارى قاراي جۇرە بەرەدى.
سونسوڭ قىز الما اعاشىنىڭ قاسىنا كەلەدى، الما اعاشى قىزعا ءۇن قاتادى:
— اۋ، قىز، سەلكىلدەتشى مەنى، سەلكىلدەت! المالارىم پىسكەلى كوپ ۋاقىت بولدى!
— قاراي گور ءوزىن، قاراي گور ءوزىن،— دەپ جاۋاپ قاتادى قىز،— مەن سەنى سەلكىلدەتسەم، الما ءتۇسىپ، باسىمدى ءىسىرىپ جىبەرەدى.
اقىرى جالقاۋ قىز بۇرقاسىن حانىمنىڭ ۇيىنە كەلەدى. بۇرقاسىن حانىمنان ءتىپتى قورىققان دا جوق. بۇرقاسىن حانىمنىڭ سويديعان تىستەرى بارىن، تۇرى-تۇسىنەن كىسى قورقارلىق ەمەس ەكەنىن اپكەسى ايتقان بولاتىن.
ءسويتىپ، جالقاۋ قىز بۇرقاسىن حانىمنىڭ جۇمىسىن ىستەۋگە كىرىستى.
العاشقى كۇنى ءويتىپ-بۇيتىپ جالقاۋلىعى ۇستاماي، بۇرقاسىن حانىمنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەۋگە تىرىسىپ باقتى، قۇس توسەك پەن قۇس جاستىقتاردى قاققاندا قاۋىرسىن جان-جاققا قارشا بۇرقىرادى.
ەكىنشى جانە ءۇشىنشى كۇندەرى جالقاۋلىعى ۇستاي باستايدى. تاڭەرتەڭ ورنىنان زورعا تۇراتىن بولادى، شەشەيدىڭ توسەك-ورنىن جوندەپ جينامايدى، قۇس توسەك پەن قۇس جاستىقتاردى قاعىپ-سىلكۋدى مۇلدە قويادى.
مىناداي قىزمەتشى قىزدىڭ قىلىعىنا مەزى بولعان بۇرقاسىن حانىم شىدامى تاۋسىلىپ:
— ۇيىڭە قايت!—دەسە كەرەك.
جالقاۋ پاتشاعار قۋانىپ كەتەدى! «ە،— دەپ ويلايدى،— ءقازىر التىنعا قارق ەتەدى عوي».
بۇرقاسىن حانىم قىزدى اباجاداي قاقپانىڭ الدىنا الىپ كەلەدى. قاقپا ايقارا اشىلادى. جالقاۋ قىز قاقپادان شىعىپ بارا جاتقاندا، ۇستىنەن ساۋدىراپ التىن توگىلگەن جوق، ءبىر قازان قارا ماي قوتارىلادى.
— ىستەگەن جۇمىسىڭا لايىق سىيلىق وسى،— دەپ، بۇرقاسىن حانىم قاقپانى تارس ەتكىزىپ جاۋىپ الادى.
جالقاۋ قىز ۇيىنە كەلگەندە، قۇدىق باسىندا وتىرعان اتەش:
قىز كەلدى كىر-قوجالاق، ەتەر ەندى جۇرت مازاق،— دەپ شاقىرىپ جىبەرەدى.
ءسويتىپ، ۇستىنە توگىلگەن قاراماي ابدەن ءسىڭىپ، تەرىسى ءومىر بويى قارا قوجالاق بولىپ قالسا كەرەك.
You Might Also Like
-
باياعىدا ءبىر ەتىكشى بولىپتى. اقشادان جۇرداي بولسا كەرەك. اقىرىندا ابدەن كەدەيلەنىپ ءبىتىپ، قوس ەتىك تىگەرلىكتەي عانا بىلعارىسى قالىپتى. ىڭىردە الگى بىلعارىدان ەتىك پىشەدى دە:
-
شەر ولەڭدەرى، كەيدە كوپ ەلدىڭ باسىنا ءۇي ءىشىنىڭ قايعىسىنان، جەكە ادامنىڭ قايعىلى كۇيىنەن تۋاتىنى دا بولادى. بۇل ولەڭدەردىڭ ءبارى دە كوڭىلدىڭ قايعىلى قارالى سەزىمدەرىن بىلدىرەتىن سوزدەر. كەي ۋاقىت ەلد...
