اقىل كوركى - ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى - ءسوز
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقىل كوركى – ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز
ساباقتىڭ ماقساتى: انا تىلىنە ارنالعان ولەڭ شۋماقتارى مەن اندەر ايتۋ. وقۋشىلاردىڭ انا تىلىنە
دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، انا ءتىلىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ₺قازاق ءتىلى بولاشاعىم، ەرتەڭىم... ₺ اتتى گازەت كورمەسى، ناقىل سوزدەر،
شارلار
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
- قۇرمەتتى وقۋشىلار، ۇستازدار. بۇگىن ءبىزدىڭ ₺ اقىل كوركى – ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز ₺ كەشىمىزگە قوش كەلىپسىزدەر!
- بالالار، ءبىز قاي تىلدە سويلەيمىز؟
- انا ءتىلى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. انا ءتىلى – اتاڭنىڭ، اناڭنىڭ ءتىلى، تۋعان حالقىڭنىڭ ءتىلى. انا سۇتىندەي بويىمىزعا بىرتىندەپ سىڭىرەمىز. ونەرلى، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى قوعامنىڭ بەلسەندى ازاماتى بولۋدى ءبىز ءتىل ارقىلى ۇيرەنەمىز. جەكە ءبىر ادام ۇلت ءتىلىن جاساي المايدى. ءتىل بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگى، حالىقپەن بىرگە جاساپ، بىرگە داميدى. ول ءار حالىقتىڭ جازۋى جوقتا كىتابى، مەكتەبى جوقتا ۇستازى بولعان. ءار ازامات ءوز ويىن انا تىلىندە ءبىلدىرىپ، ءبىلىمنىڭ جەمىسىن سول تىلدە تارتادى، شىعارماسىن انا تىلىندە جازىپ قالدىرادى. حالىقتىڭ تاريحتا قالۋى تىلىنە بايلانىستى. ءتىل – حالىقتىڭ جانى، ءسانى، دالىرەك ايتقاندا، تۇتاستاي كەسكىن كەلبەتى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن ءتىل مەن اتا - ءداستۇرى. ءبىزدىڭ ءتىل تۋرالى زاڭىمىز 1997جىلى 11- شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ₺ ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ دۇنيەگە كەلدى. قازاق ءتىلى ۇرپاقتان - ۇرپاققا، اتادان - بالاعا جەتكەن ۇلى مادەني مۇرا. سوندىقتاندا انا ءتىلىمىز تالاي جىلعا اقاۋ بولعان. قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. قازاق ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى مەكەنى - قازاقستان. 14 جەلتوقسان - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل كۇنى، حالىقتىق مەرەكە. ءتىلدى قاستەرلەۋ - ىزگىلىك پەن مادەنيەتتىڭ بەلگىسى.
- سەنىڭ ءاربىر تىنىسىڭمەن كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۇزەۋ قارايمىن،
انا ءتىلىم سەنى ەگەر بىلمەسەم - دەگەندەي ەندى بالالار ءقازىر بىزدەر توپتىق سايىس جۇرگىزەمىز. مەن اۋەلى سىزدەرگە سايىستىڭ جۇرىسىمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
ءجۇرىسى: 1. توپ اتىمەن، ۇرانىمەن تانىستىرۋ
2. كىم كوپ بىلەدى؟ سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ
3. انا تۋرالى ولەڭدەردى مانەرلەپ وقۋ
4. دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش! ءتىل تۋرالى ايتىلعان وي - پىكىرلەردى ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
5. ءتىل تۋرالى بەرىلگەن تاقىرىپقا شىعارما جازۋ.
6. ءوز ونەرىن كورسەتۋ.( ولەڭ ايتۋ، بي بيلەۋ، كورىنىس كورسەتۋ)
7. ۇيقاسىن تاپ. ولەڭ شۋماقتارىن قۇراستىرۋ.
- ەندەشە سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ءادىلقازىلار القاسىن سايلاپ الايىق. ( ءادىل قازىلار القاسىمەن تانىستىرۋ)
1. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرۋ
2. كىم كوپ بىلەدى؟ ءبولىمى. بەرىلگەن سۇراقتارعا ءار توپ قول كوتەرىپ جاۋاپ بەرۋ.
سۇراقتار: 1. قازاق ءتىلى تۋرالى زاڭ قاشان قابىلداندى؟
2. 21قانداي مەرەكە؟
3. ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
4. تۋعان ءتىلىم تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار ءسوز ويداعى - دەگەن ولەڭ جولدارى قاي اقىننىڭ ولەڭىنەن الىنعان. ارى قاراي جاتقا ايت.
5. بۋىن ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
6. ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ، سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن - دەگەن ولەڭ جولدارى قاي اقىننىڭ ولەڭىنەن الىنعان. ارى قاراي جاتقا ايت.
7. دىبىس ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
3. مانەرلەپ وقۋتاماشا ولەڭ تاڭدايعا تاتىپ بالداي،
ءوز تىلىندە جىر وقۋ باقىت قانداي!
جان - دۇنيەڭ جارقىراپ سالا بەرەر،
اعارىپ كەلە جاتقان اتىپ تاڭداي - دەپ اقىن جىرلاعانداي، كەلەسى كەزەگىمىز مانەرلەپ وقۋ سايىسى. ءار توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ وزدەرى جاتتاعان ولەڭدەرىن مانەرلەپ، جاتقا ايتۋ.
4. دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش ماڭگى ولمەس، مەيلى، زاۋلاپ كوشەر زامان، جيرەنشەدەي داريا شەشەن بابام. قازىبەك، تولە، ايتەكە ەردىڭ قۇنىن، ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن شەشەن بابام – دەپ سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە وتەمىز. بۇل كەزەڭ ₺ دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش₺ دەپ اتالادى. بۇل جەردە ءار توپقا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى اقىن - جازۋشىلارىمىزدىڭ ءتىل تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەرى بەرىلەدى. سول پىكىرلەردى سىزدەر تۇسىندىرۋلەرىڭىز كەرەك.
1. انا تىلىنەن ايىرىلعان ادام ءوز حالقى جاساعان مادەني مۇرانىڭ بارىنەن قۇرالاقان قالادى. ع.مۇسىرەپوۆ
2. انا ءتىلىن بىلمەيتىن ادام - ءبىر قولى جوق شولاق ادام سياقتى. ع. مۇستافين
3. انا ءتىلى حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ تۇرلەنە بەرەتىن ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى. ج. ايماۋىتوۆ
4. ۇلت ءۇشىن تىلىنەن قىمبات ەش نارسە جوق. ماعجان جۇمابايەۆ
5. انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. ب. مومىش ۇلى
5. ءتىل تۋرالى بەرىلگەن تاقىرىپتا شىعارما جازۋ
تاقىرىپتار: 1. جاساي بەر، انا ءتىلىم، قازاق ءتىلىم!
2. ءتىل ءبىزدىڭ تىرەگىمىز، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىمىز.
3. انامنىڭ ءتىلى – ارداقتىم مەنىڭ!
وقۋشىلار شىعارمالارىن جازىپ بولعانشا، كورەرمەندەر اراسىنان جارىس وتكىزۋ. اۋەلى ءۇش ماقال ايتىپ، جالعاسىن تەز تابۋ. تەز تاپقان ءۇش وقۋشىنى ورتاعا شىعارۋ. ولارعا تاپسىرما؛ 1. ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ.
2. بەرىلگەن سۋرەتتەگى زاتتى جۇمباقتاپ ايتۋ.
3. ماعىناسىن اشۋ.
6. ءوز ونەرىن كورسەتۋ. ءار توپ وزدەرى دايىندالىپ كەلگەن ونەرلەرىن كورسەتۋ.
7. بەرىلگەن ولەڭ جولدارىنا ۇيقاس قۇراستىرۋ. تەز ايتۋ
ا) انا ءتىلىم - بالا شاعىم وركەنىم،
انا ءتىلىم – بولاشاعىم، ەرتەڭىم،...
ءا) انا ءتىلىم - ءبارىن سويلەر شەجىرەم، ءتىلسىز نەنى بىلدىرە الام، نە بىلەم؟!
ب) انا ءتىلىن بىلمەگەن -
اقىلى جوق جەلىك باس.
ۆ) بۇل جاندى ءتىل - مەنىڭ ازات ءتىلىم، جادىمدا تالماي سامعار قانات ءتىلىم.
ءادىلقازىلار القاسىنا ءسوز كەزەگىن بەرىپ، جەڭىمپاز توپتى انىقتاۋ.
- ال، بالالار، ءتىل تۋرالى كوپتەگەن ولەڭدەر وقىپ، ويلارىڭدى ورتاعا سالدىڭدار، كوپ راحمەت. حالقىمىزدىڭ باي ءتىلىن مەڭگەرۋ، كوركەيتۋ، قىر - سىرىن تانىپ ءبىلۋ ءار ازاماتتىڭ قولىنان كەلەتىن دۇنيە. ءتىلدى قورعاپ، قاستەرلەۋ، ءارقايسىمىزدىڭ مىندەتىمىز، پارىزىمىز ەكەنىن ۇمىتپايىق!
ساباقتىڭ ماقساتى: انا تىلىنە ارنالعان ولەڭ شۋماقتارى مەن اندەر ايتۋ. وقۋشىلاردىڭ انا تىلىنە
دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، انا ءتىلىن قاستەرلەۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ₺قازاق ءتىلى بولاشاعىم، ەرتەڭىم... ₺ اتتى گازەت كورمەسى، ناقىل سوزدەر،
شارلار
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
- قۇرمەتتى وقۋشىلار، ۇستازدار. بۇگىن ءبىزدىڭ ₺ اقىل كوركى – ءتىل، ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز ₺ كەشىمىزگە قوش كەلىپسىزدەر!
- بالالار، ءبىز قاي تىلدە سويلەيمىز؟
- انا ءتىلى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. انا ءتىلى – اتاڭنىڭ، اناڭنىڭ ءتىلى، تۋعان حالقىڭنىڭ ءتىلى. انا سۇتىندەي بويىمىزعا بىرتىندەپ سىڭىرەمىز. ونەرلى، ءبىلىمدى، مادەنيەتتى قوعامنىڭ بەلسەندى ازاماتى بولۋدى ءبىز ءتىل ارقىلى ۇيرەنەمىز. جەكە ءبىر ادام ۇلت ءتىلىن جاساي المايدى. ءتىل بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگى، حالىقپەن بىرگە جاساپ، بىرگە داميدى. ول ءار حالىقتىڭ جازۋى جوقتا كىتابى، مەكتەبى جوقتا ۇستازى بولعان. ءار ازامات ءوز ويىن انا تىلىندە ءبىلدىرىپ، ءبىلىمنىڭ جەمىسىن سول تىلدە تارتادى، شىعارماسىن انا تىلىندە جازىپ قالدىرادى. حالىقتىڭ تاريحتا قالۋى تىلىنە بايلانىستى. ءتىل – حالىقتىڭ جانى، ءسانى، دالىرەك ايتقاندا، تۇتاستاي كەسكىن كەلبەتى. ادامدى مۇراتقا جەتكىزەتىن ءتىل مەن اتا - ءداستۇرى. ءبىزدىڭ ءتىل تۋرالى زاڭىمىز 1997جىلى 11- شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ₺ ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ دۇنيەگە كەلدى. قازاق ءتىلى ۇرپاقتان - ۇرپاققا، اتادان - بالاعا جەتكەن ۇلى مادەني مۇرا. سوندىقتاندا انا ءتىلىمىز تالاي جىلعا اقاۋ بولعان. قازاق ءتىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. قازاق ءتىلى – قازاق حالقىنىڭ ءتىلى. ونىڭ نەگىزگى مەكەنى - قازاقستان. 14 جەلتوقسان - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل كۇنى، حالىقتىق مەرەكە. ءتىلدى قاستەرلەۋ - ىزگىلىك پەن مادەنيەتتىڭ بەلگىسى.
- سەنىڭ ءاربىر تىنىسىڭمەن كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۇزەۋ قارايمىن،
انا ءتىلىم سەنى ەگەر بىلمەسەم - دەگەندەي ەندى بالالار ءقازىر بىزدەر توپتىق سايىس جۇرگىزەمىز. مەن اۋەلى سىزدەرگە سايىستىڭ جۇرىسىمەن تانىستىرىپ وتەيىن.
ءجۇرىسى: 1. توپ اتىمەن، ۇرانىمەن تانىستىرۋ
2. كىم كوپ بىلەدى؟ سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ
3. انا تۋرالى ولەڭدەردى مانەرلەپ وقۋ
4. دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش! ءتىل تۋرالى ايتىلعان وي - پىكىرلەردى ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
5. ءتىل تۋرالى بەرىلگەن تاقىرىپقا شىعارما جازۋ.
6. ءوز ونەرىن كورسەتۋ.( ولەڭ ايتۋ، بي بيلەۋ، كورىنىس كورسەتۋ)
7. ۇيقاسىن تاپ. ولەڭ شۋماقتارىن قۇراستىرۋ.
- ەندەشە سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر. سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ءادىلقازىلار القاسىن سايلاپ الايىق. ( ءادىل قازىلار القاسىمەن تانىستىرۋ)
1. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرۋ
2. كىم كوپ بىلەدى؟ ءبولىمى. بەرىلگەن سۇراقتارعا ءار توپ قول كوتەرىپ جاۋاپ بەرۋ.
سۇراقتار: 1. قازاق ءتىلى تۋرالى زاڭ قاشان قابىلداندى؟
2. 21قانداي مەرەكە؟
3. ءماتىن دەگەنىمىز نە؟
4. تۋعان ءتىلىم تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار ءسوز ويداعى - دەگەن ولەڭ جولدارى قاي اقىننىڭ ولەڭىنەن الىنعان. ارى قاراي جاتقا ايت.
5. بۋىن ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
6. ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ، سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن - دەگەن ولەڭ جولدارى قاي اقىننىڭ ولەڭىنەن الىنعان. ارى قاراي جاتقا ايت.
7. دىبىس ۇندەستىگى دەگەنىمىز نە؟
3. مانەرلەپ وقۋتاماشا ولەڭ تاڭدايعا تاتىپ بالداي،
ءوز تىلىندە جىر وقۋ باقىت قانداي!
جان - دۇنيەڭ جارقىراپ سالا بەرەر،
اعارىپ كەلە جاتقان اتىپ تاڭداي - دەپ اقىن جىرلاعانداي، كەلەسى كەزەگىمىز مانەرلەپ وقۋ سايىسى. ءار توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ وزدەرى جاتتاعان ولەڭدەرىن مانەرلەپ، جاتقا ايتۋ.
4. دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش ماڭگى ولمەس، مەيلى، زاۋلاپ كوشەر زامان، جيرەنشەدەي داريا شەشەن بابام. قازىبەك، تولە، ايتەكە ەردىڭ قۇنىن، ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن شەشەن بابام – دەپ سايىسىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە وتەمىز. بۇل كەزەڭ ₺ دانالار ءسوزىنىڭ سىرىن اش₺ دەپ اتالادى. بۇل جەردە ءار توپقا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى اقىن - جازۋشىلارىمىزدىڭ ءتىل تۋرالى ايتىلعان پىكىرلەرى بەرىلەدى. سول پىكىرلەردى سىزدەر تۇسىندىرۋلەرىڭىز كەرەك.
1. انا تىلىنەن ايىرىلعان ادام ءوز حالقى جاساعان مادەني مۇرانىڭ بارىنەن قۇرالاقان قالادى. ع.مۇسىرەپوۆ
2. انا ءتىلىن بىلمەيتىن ادام - ءبىر قولى جوق شولاق ادام سياقتى. ع. مۇستافين
3. انا ءتىلى حالىق بولىپ جاسالعاننان بەرى جان دۇنيەسىنىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ تۇرلەنە بەرەتىن ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى. ج. ايماۋىتوۆ
4. ۇلت ءۇشىن تىلىنەن قىمبات ەش نارسە جوق. ماعجان جۇمابايەۆ
5. انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ. ب. مومىش ۇلى
5. ءتىل تۋرالى بەرىلگەن تاقىرىپتا شىعارما جازۋ
تاقىرىپتار: 1. جاساي بەر، انا ءتىلىم، قازاق ءتىلىم!
2. ءتىل ءبىزدىڭ تىرەگىمىز، سوعىپ تۇرعان جۇرەگىمىز.
3. انامنىڭ ءتىلى – ارداقتىم مەنىڭ!
وقۋشىلار شىعارمالارىن جازىپ بولعانشا، كورەرمەندەر اراسىنان جارىس وتكىزۋ. اۋەلى ءۇش ماقال ايتىپ، جالعاسىن تەز تابۋ. تەز تاپقان ءۇش وقۋشىنى ورتاعا شىعارۋ. ولارعا تاپسىرما؛ 1. ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ.
2. بەرىلگەن سۋرەتتەگى زاتتى جۇمباقتاپ ايتۋ.
3. ماعىناسىن اشۋ.
6. ءوز ونەرىن كورسەتۋ. ءار توپ وزدەرى دايىندالىپ كەلگەن ونەرلەرىن كورسەتۋ.
7. بەرىلگەن ولەڭ جولدارىنا ۇيقاس قۇراستىرۋ. تەز ايتۋ
ا) انا ءتىلىم - بالا شاعىم وركەنىم،
انا ءتىلىم – بولاشاعىم، ەرتەڭىم،...
ءا) انا ءتىلىم - ءبارىن سويلەر شەجىرەم، ءتىلسىز نەنى بىلدىرە الام، نە بىلەم؟!
ب) انا ءتىلىن بىلمەگەن -
اقىلى جوق جەلىك باس.
ۆ) بۇل جاندى ءتىل - مەنىڭ ازات ءتىلىم، جادىمدا تالماي سامعار قانات ءتىلىم.
ءادىلقازىلار القاسىنا ءسوز كەزەگىن بەرىپ، جەڭىمپاز توپتى انىقتاۋ.
- ال، بالالار، ءتىل تۋرالى كوپتەگەن ولەڭدەر وقىپ، ويلارىڭدى ورتاعا سالدىڭدار، كوپ راحمەت. حالقىمىزدىڭ باي ءتىلىن مەڭگەرۋ، كوركەيتۋ، قىر - سىرىن تانىپ ءبىلۋ ءار ازاماتتىڭ قولىنان كەلەتىن دۇنيە. ءتىلدى قورعاپ، قاستەرلەۋ، ءارقايسىمىزدىڭ مىندەتىمىز، پارىزىمىز ەكەنىن ۇمىتپايىق!
You Might Also Like
