اقىلدى لاق ەرتەگىسى
اقىلدى لاق
ەرتەدە ءبىر بۇزاۋ، ءبىر لاق، ءبىر توقتى ەل كوشكەندە ويناپ ءجۇرىپ بايقاۋسىزدا جۇرتتا قالىپتى. ۇشەۋى تىرنەكتەپ ءجۇرىپ، قوس تۇرعىزىپ الىپتى. قوسى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىندا ەكەن، ونىڭ قاسىندا ءزاۋلىم بايتەرەك ءوسىپ تۇرىپتى. بۇلاردىڭ ايدالادا يەن قالعانىن ەستىپ، ءبىر تويىپ الايىن دەگەن نيەتپەن ايۋ ىزدەپ كەلىپتى. لاق قورباڭداپ كەلە جاتقان ايۋدى كورەدى دە، الدىنان جۇگىرىپ شىعىپ قارسى الىپتى. لاق ايۋدى ءوزىنىڭ ۇيىنە كىرگىزىپ، تورگە شىعارادى. لاق:
- ايۋ اعامىز كەلىپ قالعان ەكەن، نە تاماق بەرەمىز، - دەپ سۇرايدى توقتىدان.
سوندا اق لاق توردەن داۋىسىن كوتەرىڭكىرەپ:
- باسقا ايۋدىڭ باسىن اس، سوڭعى ايۋدىڭ ءتوسىن اس، دىم بولماسا وسى ايۋدىڭ ءوزىن سوي، بارلىق ەتىن تۇگەل اس، - دەپتى.
مۇنى ەستىپ وتىرعان ايۋ:
- بۇلار ايۋدىڭ ەتىن جەيدى ەكەن عوي، - دەپ ورنىنان تۇرا قاشىپتى. قاشىپ بارا جاتقان ايۋدىڭ الدىنان قاسقىر كەزدەسە كەتەدى ەكەن.
ايۋدىڭ قىلىعىنا تاڭدانعان قاسقىر:
- و، ايۋجان، نەدەن قاشىپ كەلەسىڭ، سونشا اپتىعىپ؟ – دەپ سۇرايدى قاسقىر.
ايۋ:
- مىنا بەلدىڭ ارعى جاعاسىندا، بۇلاقتىڭ جانىندا بۇزاۋ، توقتى، لاق تۇرادى. سولاردى بايقاپ كورەيىن دەپ بارىپ ەدىم، ءوزىمدى جەيمىن دەگەن سوڭ زورعا قاشىپ، قۇتىلدىم.
قاسقىر:
- قوي ءارى. (ايۋدىڭ سوزىنە كۇلەدى).
ايۋ:
- ءبىر ايۋدىڭ باسىن، ءبىر ايۋدىڭ ءتوسىن جەيمىز دەپ داۋلاسىپ جاتقاندا مەن قاشا جونەلدىم.
قاسقىر:
- ەندەشە ءجۇر، ەكەۋمىز بىرگە بارايىق، ۇشەۋىندە قورشاپ الىپ، تەڭ ءبولىپ جەيىك.
ايۋ:
- جوق، مەن بارمايمىن. ءوزىڭ - اق بارا بەر.
سول ارادا قاسقىر ءجىپ تاۋىپ الادى دا، ءبىر ۇشىن ايۋدىڭ موينىنا، ءبىر ۇشىن ءوزىنىڭ موينىنا بايلايدى. ءسويتىپ ايۋدى زورلىقپەن الىپ جۇرەدى.
ايۋدى جەتەلەگەن قاسقىر، تارتىسا - تارتىسا قوسقا جاقىنداعاندا، لاعى جۇگىرىپ سىرتقا شىعادى.
لاق:
- و، قاسەكە ءبىز ۇشەۋمىز، ول ايۋعا تويمايمىز دەپ، - ايعايلايدى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەن ايۋ، بۇرىنعىدان بەتەر شوشىپ، كەرى قاراي قاشا جونەلەدى.
قاسقىر جىپكە بۋىنىپ، قىلقىنىپ قالادى. ءبىر جەرگە كەلگەندە ايۋ ءجىپتى ءۇزىپ، تاستاپ كەتەدى. ەس تۇسىنەن ايىرىلىپ، السىرەپ جاتقان قاسقىرعا، دالا كەزىپ جۇرگەن تاعى ءبىر قاسقىر بىلاي دەيدى:
- و، دوسىم، نەعىپ جاتىرسىڭ، - دەيدى.
ەسىن جيعان قاسقىر:
- نەعىپ جاتۋشى ەدىم، ايۋدىڭ اقماقتىعىنان ولگەلى جاتىرمىن. مەنى ايۋ سۇيرەتىپ، جىعىپ كەتتى، - دەپ باسىنان كەشكەن وقيعاسىن ايتىپ بەرەدى.
- وندا ءوزىمىز - اق بارايىق. سونىمەن ەكى قاسقىر قوسقا قايتا بارادى. بۇلارعا قولدانار شاراسى تاۋسىلعان بۇزاۋ، توقتى، لاق ۇشەۋى بايتەرەككە شىعىپ الادى. لاق باس جاعىنان، توقتى ورتاسىنان، بۇزاۋ ولاردان تومەنىرەك ورنالاسادى. بايتەرەكتىڭ تۇبىنە كەلگەن سوڭ، الگى جولدان قوسىلعان قاسقىر، كەل ەكەۋمىز، مىنا اعاشتاردى ىرعايىق. انالار الما قۇساپ، جەرگە توگىلەدى، - دەپ اعاش استىنا دايىندالىپ تۇرعاندا، بۇزاۋ وتىرعان بۇتاق سىنىپ كەتەدى دە، جەرگە توپ ەتە تۇسەدى. سودان سەستەنىپ تۇرعان قاسقىردىڭ بەل ومىرتقاسى ءۇزىلىپ كەتىپتى. بۇدان كەيىن ايۋ قىلقىندىرىپ كەتكەن قاسقىر قورقىپ، ءوز بەتىمەن قاشا جونەلىپتى. ءسويتىپ بۇزاۋ، توقتى، لاق اجالدان امان قالىپتى. كۇزدە ەسكى جۇرتىنا كوشىپ كەلگەن يەسى، امان - ەسەن جايىلىپ جۇرگەن مالىن تاۋىپ الىپتى.
ەرتەگىلەر ەلىنە ساياحات، ەرتەگىلەر جيناعى
ەرتەدە ءبىر بۇزاۋ، ءبىر لاق، ءبىر توقتى ەل كوشكەندە ويناپ ءجۇرىپ بايقاۋسىزدا جۇرتتا قالىپتى. ۇشەۋى تىرنەكتەپ ءجۇرىپ، قوس تۇرعىزىپ الىپتى. قوسى ءبىر بۇلاقتىڭ باسىندا ەكەن، ونىڭ قاسىندا ءزاۋلىم بايتەرەك ءوسىپ تۇرىپتى. بۇلاردىڭ ايدالادا يەن قالعانىن ەستىپ، ءبىر تويىپ الايىن دەگەن نيەتپەن ايۋ ىزدەپ كەلىپتى. لاق قورباڭداپ كەلە جاتقان ايۋدى كورەدى دە، الدىنان جۇگىرىپ شىعىپ قارسى الىپتى. لاق ايۋدى ءوزىنىڭ ۇيىنە كىرگىزىپ، تورگە شىعارادى. لاق:
- ايۋ اعامىز كەلىپ قالعان ەكەن، نە تاماق بەرەمىز، - دەپ سۇرايدى توقتىدان.
سوندا اق لاق توردەن داۋىسىن كوتەرىڭكىرەپ:
- باسقا ايۋدىڭ باسىن اس، سوڭعى ايۋدىڭ ءتوسىن اس، دىم بولماسا وسى ايۋدىڭ ءوزىن سوي، بارلىق ەتىن تۇگەل اس، - دەپتى.
مۇنى ەستىپ وتىرعان ايۋ:
- بۇلار ايۋدىڭ ەتىن جەيدى ەكەن عوي، - دەپ ورنىنان تۇرا قاشىپتى. قاشىپ بارا جاتقان ايۋدىڭ الدىنان قاسقىر كەزدەسە كەتەدى ەكەن.
ايۋدىڭ قىلىعىنا تاڭدانعان قاسقىر:
- و، ايۋجان، نەدەن قاشىپ كەلەسىڭ، سونشا اپتىعىپ؟ – دەپ سۇرايدى قاسقىر.
ايۋ:
- مىنا بەلدىڭ ارعى جاعاسىندا، بۇلاقتىڭ جانىندا بۇزاۋ، توقتى، لاق تۇرادى. سولاردى بايقاپ كورەيىن دەپ بارىپ ەدىم، ءوزىمدى جەيمىن دەگەن سوڭ زورعا قاشىپ، قۇتىلدىم.
قاسقىر:
- قوي ءارى. (ايۋدىڭ سوزىنە كۇلەدى).
ايۋ:
- ءبىر ايۋدىڭ باسىن، ءبىر ايۋدىڭ ءتوسىن جەيمىز دەپ داۋلاسىپ جاتقاندا مەن قاشا جونەلدىم.
قاسقىر:
- ەندەشە ءجۇر، ەكەۋمىز بىرگە بارايىق، ۇشەۋىندە قورشاپ الىپ، تەڭ ءبولىپ جەيىك.
ايۋ:
- جوق، مەن بارمايمىن. ءوزىڭ - اق بارا بەر.
سول ارادا قاسقىر ءجىپ تاۋىپ الادى دا، ءبىر ۇشىن ايۋدىڭ موينىنا، ءبىر ۇشىن ءوزىنىڭ موينىنا بايلايدى. ءسويتىپ ايۋدى زورلىقپەن الىپ جۇرەدى.
ايۋدى جەتەلەگەن قاسقىر، تارتىسا - تارتىسا قوسقا جاقىنداعاندا، لاعى جۇگىرىپ سىرتقا شىعادى.
لاق:
- و، قاسەكە ءبىز ۇشەۋمىز، ول ايۋعا تويمايمىز دەپ، - ايعايلايدى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەن ايۋ، بۇرىنعىدان بەتەر شوشىپ، كەرى قاراي قاشا جونەلەدى.
قاسقىر جىپكە بۋىنىپ، قىلقىنىپ قالادى. ءبىر جەرگە كەلگەندە ايۋ ءجىپتى ءۇزىپ، تاستاپ كەتەدى. ەس تۇسىنەن ايىرىلىپ، السىرەپ جاتقان قاسقىرعا، دالا كەزىپ جۇرگەن تاعى ءبىر قاسقىر بىلاي دەيدى:
- و، دوسىم، نەعىپ جاتىرسىڭ، - دەيدى.
ەسىن جيعان قاسقىر:
- نەعىپ جاتۋشى ەدىم، ايۋدىڭ اقماقتىعىنان ولگەلى جاتىرمىن. مەنى ايۋ سۇيرەتىپ، جىعىپ كەتتى، - دەپ باسىنان كەشكەن وقيعاسىن ايتىپ بەرەدى.
- وندا ءوزىمىز - اق بارايىق. سونىمەن ەكى قاسقىر قوسقا قايتا بارادى. بۇلارعا قولدانار شاراسى تاۋسىلعان بۇزاۋ، توقتى، لاق ۇشەۋى بايتەرەككە شىعىپ الادى. لاق باس جاعىنان، توقتى ورتاسىنان، بۇزاۋ ولاردان تومەنىرەك ورنالاسادى. بايتەرەكتىڭ تۇبىنە كەلگەن سوڭ، الگى جولدان قوسىلعان قاسقىر، كەل ەكەۋمىز، مىنا اعاشتاردى ىرعايىق. انالار الما قۇساپ، جەرگە توگىلەدى، - دەپ اعاش استىنا دايىندالىپ تۇرعاندا، بۇزاۋ وتىرعان بۇتاق سىنىپ كەتەدى دە، جەرگە توپ ەتە تۇسەدى. سودان سەستەنىپ تۇرعان قاسقىردىڭ بەل ومىرتقاسى ءۇزىلىپ كەتىپتى. بۇدان كەيىن ايۋ قىلقىندىرىپ كەتكەن قاسقىر قورقىپ، ءوز بەتىمەن قاشا جونەلىپتى. ءسويتىپ بۇزاۋ، توقتى، لاق اجالدان امان قالىپتى. كۇزدە ەسكى جۇرتىنا كوشىپ كەلگەن يەسى، امان - ەسەن جايىلىپ جۇرگەن مالىن تاۋىپ الىپتى.
ەرتەگىلەر ەلىنە ساياحات، ەرتەگىلەر جيناعى
You Might Also Like
