«اقساق كيىك» ساكەن سەيفۋللين
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اقساق كيىك» ساكەن سەيفۋللين
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تابيعات تۋرالى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، س. سەيفۋلليننىڭ ولەڭىنىڭ يدەياسىن ءتۇسىندىرۋ، قورشاعان ورتاعا دەگەن كوز قاراسىن، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز پىكىرىن ەركىن ايتۋ داعدىسىن دامىتا وتىرىپ، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ءتىل بايلىعىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تابيعاتتى قورعاۋعا، جان - جانۋارلارعا دەگەن قۇرمەتىن تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ادىستەر: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس.
كورنەكىلىگى: پروەكتور/سلايدتار/ كەسپەلەر.
ۇيىمداستىرۋ.
ءى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ءسابيت مۇقانوۆ، كوكشەنىڭ كورىنىسى.
ءمۇعالىم:- بالالار، سەندەر مەن قويعان سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرسەڭدەر ەكرانعا بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز شىعادى./ءارسۇراققا جاۋاپ بەرگەننەن كەيىن، تاقتادا ساباقتىڭ تاقىرىبىنىڭ اتىنىڭ ارىپتەرى بىرتىندەپ شىعىپ وتىرادى.
1. س. مۇقانوۆ كىم؟
2. ول كىسى قاي جىلى دۇنيەگە كەلگەن؟
3. قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەمىز؟
4. جازۋشى كوكشەنىڭ كوركىن قالاي سۋرەتتەگەن؟
5. كوكشەنى نەلىكتەن گاۋھار تاستان جاسالعان كۇمبەزگە تەڭەيدى؟
6. وسى ماتىندە قانداي سوزدەر ساعان ەرەكشە اسەر بەردى؟
7. سەن ءوز تۋعان جەرىڭدى قالاي سۋرەتتەر ەدىڭ؟
8. ءماتىن نەسىمەن ۇنادى؟
9. «كوكشەنىڭ» دەگەن ازات جولدان باستاپ كىم جاتقا ايتىپ بەرەدى؟
/ساباقتا باعالاۋ فيشكادا بەلگىلەنگەن ۇپايمەن باعالانادى. كىم كوپ جيناسا، سول وقۋشى ۇپاي سانىنا قاراي ءتيىستى باعاسىن الادى. سوندىقتان جاۋاپ بەرگەن بالاعا ءتيىستى فيشكاسىن تاراتىپ وتىرامىن./
ءىى. جاڭا ساباق.
ەكرانعا جاڭا تاقىرىپ شىققاننان كەيىن، داپتەرگە كۇن جۇلدىزىن، جاڭا تاقىرىپتى جازۋلارىن ۇسىنامىن. سول كەزدە مۋزىكاسى ج. سەيىلوۆتىڭ، ءسوزى ق. سالىقوۆتىڭ «جەز كيىك»ءانىن تىڭداتامىن.
- بالالار ءان نە تۋرالى؟
- ءبىز بۇگىن وسى كيىك جانۋارى تۋرالى جازۋشى س. سەيفۋلليننىڭ «اقساق كيىك»اتتى ولەڭىن وقيمىز. س. سەيفۋللين ءومىربايانىنا توقتالىپ ايتامىن.
- وتكەن ساباقتاردا ءبىز ءا. قاڭتاربايەۆتىڭ «كيىكتىڭ ايلاسى» اڭگىمەسىندە كيىكتى قالاي سيپاتتاعان؟ /وقۋشى جاۋاپ بەرەدى/
- ءبىزدىڭ حالىقتا كيىك تۋرالى قانداي ۇعىم بار؟
- ءيا، ول كيەلى جانۋار.
- كيىكتىڭ لاعىن قالاي اتايمىز؟
- قۇرالاي.
- بالالار، سەندەر بىلەسىڭدەر مە؟ قاراشا ايىندا «قۇرالاي جەلى»،
مامىر « كيىكتىڭ ماتاۋى»ياعني، لاقتارىن ورگىزۋ.
ولەڭدى وقۋشىلارعا مانەرلەپ وقىپ بەرەمىن./مۇمكىندىگىنشە ءمۇعالىمنىڭ ولەڭدى جاتقا وقىعانى دۇرىس، وقۋشىلاردىڭ سەزىمىن وياتۋعا، جاقسى تۇسىنۋلەرىنە اسەر ەتەدى./
كىتاپپەن جۇمىس. ءار شۋماقتى وقىتا وتىرىپ تالداتىپ، ات قويعىزۋ.
1 شۋماق:
ارقانىڭ بەتپاق دەگەن دالاسى بار،
بەتپاق ءشول، ويلى قىرلى پاناسى بار.
سول شولدە ەل جوق، كۇن جوق ءوسىپ ونگەن
جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار.
«بەتپاقدالا»/جەرگىلىكتى جەردىڭ ايماقتىق كومپانەنتىنە توقتالۋ/
«بەتپاقدالا» - جەرى قۇرعاق، ءشوبى سيرەك بولادى.
- ءبىزدىڭ «اقتوعاي» بەتپاق دالانىڭ ءبىر شەتى، ءشول دالاعا جاتادى. ءبىزدىڭ جەرىمىزدە جيدە، سەكسەۋىل، جۋسان توبىلعى، ارشا، ادىراسپان، كوكپەك، توراڭعى، بايالىش سياقتى وسىمدىكتەر مەن دارىلىك وسىمدىكتەر وسەدى. اۋىلىمىزدىڭ باتىسىندا «قوپا» اۋىلىنىڭ توڭىرەگىندە كيىكتەر مەكەن ەتەدى. اۋىلىمىز -
شىعىسىندا ۇلكەن «قازاق مىس» كەن ورىنى اشىلۋدا. وندا د. مەندەلەيەۆتىڭ كەستەسىندەگى بارلىق حيميالىق ەلەمەنتتەر تۇرلەرى كەزدەسەتىنى دالەلدەنىپ وتىر. ول دەگەنىڭ ۇلكەن بايلىقتىڭ كوزى بولىپ ەسەپتەلەدى.
دالا - بەتپاق - ءشولدى - ورماندى - جازىق – تاۋلى.
2شۋماق.
مەرگەندەر دامىل الماي كيىك اتقان،
اۋىلدى قان ساسىتىپ توپىرلاتقان.
كيىكتى ويلاي ما ەكەن تاۋسىلار دەپ،
ازايىپ بىرتە – بىرتە كەلە جاتقان.
«مەرگەن». مەرگەن - مىلتىق جانە ساداقتى وعىن كوزدەپ نىساناعا ءدال تيگىزەتىن ادام.
3شۋماق:
كيىكتى قازاق جانە دەيدى بوكەن،
بەتپاقتى بۇل بيشارا قىلعان مەكەن.
بوكەندى اتىپ مەرگەن ولتىرگەندە،
جازاسىز جان ءولدى دەپ ويلاي ما ەكەن؟
«بوكەن» بوكەن - كيىكتىڭ باسقاشا اتاۋى.
4 شۋماق:
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم،
وزگە اڭعا جانۋارلاردى تەڭ كورمەدىم.
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
ادامنىڭ بالاسىنان كەم كورمەدىم.
«كيىكتىڭ سيپاتى» كيىك - وتە سۇلۋ، كوزدەرى مولدىرەگەن ادەمى جانۋار.
5 شۋماق:
كەي ادام ادەت قىلعان كيىك اتىپ،
ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ شەتكە ساتىپ.
ساندالعان ءبىر كيىككە ۇشىراستىم،
ءبىر جىلى بەتپاق شولدە كەلە جاتىپ.
«ءمۇيىز» كيىكتىڭ ءمۇيىزىن شەتكە ساتقاندار جاۋىزدىقتى سەزەر مە ەكەن؟
كيىكتىڭ ءمۇيىزىنىڭ قۇنى - ءبىر جىلقىعا تەڭ. ولار ءبىر اۋلاعاندا 50 - 70 بوكەندى اۋلايدى. ءقازىر جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان ولار «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن.
6 شۋماق:
ساندالىپ كەلە جاتقان اقساق كيىك،
ءبىر توقتاپ، اندا ساندا ءالدى جيىپ..
اق بوكەن ساحارانىڭ بوتاگوزى،
اتتى ەكەن قانداي ادام كوزى قيىپ.
اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاگوزى.
سەرىگىتۋ ءساتى.
ءمۇعالىم:- بالالار، كيىك كيەلى جانۋار ەكەنىن سەندەر ايتتىڭدار. سوندىقتاندا مەن سەندەرگە تەك ءبىزدىڭ اقىن - جازۋشىلارىمىز عانا كيىك تۋرالى جازباعانىن، سونىمەن قاتار سازگەرلەرىمىز ءان جانە كۇي شىعارعانىن ايتىپ كەتكىم كەلەدى.«جەزكيىك» ءانىن ساباق باسىندا تىڭدادىڭدار، ەندى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ «اقساق كيىك» كۇيىن تىڭداۋلارىڭدى ۇسىنامىن. جاقسىلاپ تىڭداپ الىڭدار، سودان العان اسەرلەرىڭمەن كەلەسى تاپسىرمانى ورىندايسىڭدار.
ءىۇ. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى دەڭگەيلىك تاپسىرما تۇرىندە بەرەمىن.
ءى دەڭگەي. «اڭشى» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ.
ءىى دەڭگەي.«كيىك» تاقىرىبىنا سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراستىرۋ.
ىىىدەڭگەي.. كيىكتى اتقان ادامعا دەگەن كوز قاراسىڭدى ءبىلدىر.
ءۇ. بەكىتۋ. «بايگە» ويىنى.
10 20 30
40 50 60
10 - بەتپاق دالانى نەگە ءشول دەپ اتايدى؟
20 - كيىك قانداي جەردى مەكەندەيدى؟
30 - كيىكتى باسقاشا قالاي اتايدى؟
40 - اقىن كيىكتىڭ سۇلۋلىعى تۋرالى نە ايتىلدى؟
50 - كيىك مۇيىزىنەن نە جاسالادى؟
60 - ءبىزدىڭ ەلىمىزدە نەلىكتەن كيىكتى قورعاۋ تالاپ ەتىلەدى؟
ءۇى. قورىتۋ. بالالاردىڭ جيناعان ۇپايىن ەسەپتەپ شىعارۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
1. قازاق حالقىنىڭ تابيعاتتى قورعاۋ تۋرالى تيىم سوزدەرىن جيناۋ.
2. مانەرلەپ وقۋ. 257 - 259 بەتتەر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا تابيعات تۋرالى ءبىلىم بەرە وتىرىپ، س. سەيفۋلليننىڭ ولەڭىنىڭ يدەياسىن ءتۇسىندىرۋ، قورشاعان ورتاعا دەگەن كوز قاراسىن، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز پىكىرىن ەركىن ايتۋ داعدىسىن دامىتا وتىرىپ، ءوز ويىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ءتىل بايلىعىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تابيعاتتى قورعاۋعا، جان - جانۋارلارعا دەگەن قۇرمەتىن تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ادىستەر: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، ءتۇسىندىرۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس.
كورنەكىلىگى: پروەكتور/سلايدتار/ كەسپەلەر.
ۇيىمداستىرۋ.
ءى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ.
ءسابيت مۇقانوۆ، كوكشەنىڭ كورىنىسى.
ءمۇعالىم:- بالالار، سەندەر مەن قويعان سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرسەڭدەر ەكرانعا بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىز شىعادى./ءارسۇراققا جاۋاپ بەرگەننەن كەيىن، تاقتادا ساباقتىڭ تاقىرىبىنىڭ اتىنىڭ ارىپتەرى بىرتىندەپ شىعىپ وتىرادى.
1. س. مۇقانوۆ كىم؟
2. ول كىسى قاي جىلى دۇنيەگە كەلگەن؟
3. قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەمىز؟
4. جازۋشى كوكشەنىڭ كوركىن قالاي سۋرەتتەگەن؟
5. كوكشەنى نەلىكتەن گاۋھار تاستان جاسالعان كۇمبەزگە تەڭەيدى؟
6. وسى ماتىندە قانداي سوزدەر ساعان ەرەكشە اسەر بەردى؟
7. سەن ءوز تۋعان جەرىڭدى قالاي سۋرەتتەر ەدىڭ؟
8. ءماتىن نەسىمەن ۇنادى؟
9. «كوكشەنىڭ» دەگەن ازات جولدان باستاپ كىم جاتقا ايتىپ بەرەدى؟
/ساباقتا باعالاۋ فيشكادا بەلگىلەنگەن ۇپايمەن باعالانادى. كىم كوپ جيناسا، سول وقۋشى ۇپاي سانىنا قاراي ءتيىستى باعاسىن الادى. سوندىقتان جاۋاپ بەرگەن بالاعا ءتيىستى فيشكاسىن تاراتىپ وتىرامىن./
ءىى. جاڭا ساباق.
ەكرانعا جاڭا تاقىرىپ شىققاننان كەيىن، داپتەرگە كۇن جۇلدىزىن، جاڭا تاقىرىپتى جازۋلارىن ۇسىنامىن. سول كەزدە مۋزىكاسى ج. سەيىلوۆتىڭ، ءسوزى ق. سالىقوۆتىڭ «جەز كيىك»ءانىن تىڭداتامىن.
- بالالار ءان نە تۋرالى؟
- ءبىز بۇگىن وسى كيىك جانۋارى تۋرالى جازۋشى س. سەيفۋلليننىڭ «اقساق كيىك»اتتى ولەڭىن وقيمىز. س. سەيفۋللين ءومىربايانىنا توقتالىپ ايتامىن.
- وتكەن ساباقتاردا ءبىز ءا. قاڭتاربايەۆتىڭ «كيىكتىڭ ايلاسى» اڭگىمەسىندە كيىكتى قالاي سيپاتتاعان؟ /وقۋشى جاۋاپ بەرەدى/
- ءبىزدىڭ حالىقتا كيىك تۋرالى قانداي ۇعىم بار؟
- ءيا، ول كيەلى جانۋار.
- كيىكتىڭ لاعىن قالاي اتايمىز؟
- قۇرالاي.
- بالالار، سەندەر بىلەسىڭدەر مە؟ قاراشا ايىندا «قۇرالاي جەلى»،
مامىر « كيىكتىڭ ماتاۋى»ياعني، لاقتارىن ورگىزۋ.
ولەڭدى وقۋشىلارعا مانەرلەپ وقىپ بەرەمىن./مۇمكىندىگىنشە ءمۇعالىمنىڭ ولەڭدى جاتقا وقىعانى دۇرىس، وقۋشىلاردىڭ سەزىمىن وياتۋعا، جاقسى تۇسىنۋلەرىنە اسەر ەتەدى./
كىتاپپەن جۇمىس. ءار شۋماقتى وقىتا وتىرىپ تالداتىپ، ات قويعىزۋ.
1 شۋماق:
ارقانىڭ بەتپاق دەگەن دالاسى بار،
بەتپاق ءشول، ويلى قىرلى پاناسى بار.
سول شولدە ەل جوق، كۇن جوق ءوسىپ ونگەن
جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار.
«بەتپاقدالا»/جەرگىلىكتى جەردىڭ ايماقتىق كومپانەنتىنە توقتالۋ/
«بەتپاقدالا» - جەرى قۇرعاق، ءشوبى سيرەك بولادى.
- ءبىزدىڭ «اقتوعاي» بەتپاق دالانىڭ ءبىر شەتى، ءشول دالاعا جاتادى. ءبىزدىڭ جەرىمىزدە جيدە، سەكسەۋىل، جۋسان توبىلعى، ارشا، ادىراسپان، كوكپەك، توراڭعى، بايالىش سياقتى وسىمدىكتەر مەن دارىلىك وسىمدىكتەر وسەدى. اۋىلىمىزدىڭ باتىسىندا «قوپا» اۋىلىنىڭ توڭىرەگىندە كيىكتەر مەكەن ەتەدى. اۋىلىمىز -
شىعىسىندا ۇلكەن «قازاق مىس» كەن ورىنى اشىلۋدا. وندا د. مەندەلەيەۆتىڭ كەستەسىندەگى بارلىق حيميالىق ەلەمەنتتەر تۇرلەرى كەزدەسەتىنى دالەلدەنىپ وتىر. ول دەگەنىڭ ۇلكەن بايلىقتىڭ كوزى بولىپ ەسەپتەلەدى.
دالا - بەتپاق - ءشولدى - ورماندى - جازىق – تاۋلى.
2شۋماق.
مەرگەندەر دامىل الماي كيىك اتقان،
اۋىلدى قان ساسىتىپ توپىرلاتقان.
كيىكتى ويلاي ما ەكەن تاۋسىلار دەپ،
ازايىپ بىرتە – بىرتە كەلە جاتقان.
«مەرگەن». مەرگەن - مىلتىق جانە ساداقتى وعىن كوزدەپ نىساناعا ءدال تيگىزەتىن ادام.
3شۋماق:
كيىكتى قازاق جانە دەيدى بوكەن،
بەتپاقتى بۇل بيشارا قىلعان مەكەن.
بوكەندى اتىپ مەرگەن ولتىرگەندە،
جازاسىز جان ءولدى دەپ ويلاي ما ەكەن؟
«بوكەن» بوكەن - كيىكتىڭ باسقاشا اتاۋى.
4 شۋماق:
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم،
وزگە اڭعا جانۋارلاردى تەڭ كورمەدىم.
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
ادامنىڭ بالاسىنان كەم كورمەدىم.
«كيىكتىڭ سيپاتى» كيىك - وتە سۇلۋ، كوزدەرى مولدىرەگەن ادەمى جانۋار.
5 شۋماق:
كەي ادام ادەت قىلعان كيىك اتىپ،
ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ شەتكە ساتىپ.
ساندالعان ءبىر كيىككە ۇشىراستىم،
ءبىر جىلى بەتپاق شولدە كەلە جاتىپ.
«ءمۇيىز» كيىكتىڭ ءمۇيىزىن شەتكە ساتقاندار جاۋىزدىقتى سەزەر مە ەكەن؟
كيىكتىڭ ءمۇيىزىنىڭ قۇنى - ءبىر جىلقىعا تەڭ. ولار ءبىر اۋلاعاندا 50 - 70 بوكەندى اۋلايدى. ءقازىر جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان ولار «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن.
6 شۋماق:
ساندالىپ كەلە جاتقان اقساق كيىك،
ءبىر توقتاپ، اندا ساندا ءالدى جيىپ..
اق بوكەن ساحارانىڭ بوتاگوزى،
اتتى ەكەن قانداي ادام كوزى قيىپ.
اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاگوزى.
سەرىگىتۋ ءساتى.
ءمۇعالىم:- بالالار، كيىك كيەلى جانۋار ەكەنىن سەندەر ايتتىڭدار. سوندىقتاندا مەن سەندەرگە تەك ءبىزدىڭ اقىن - جازۋشىلارىمىز عانا كيىك تۋرالى جازباعانىن، سونىمەن قاتار سازگەرلەرىمىز ءان جانە كۇي شىعارعانىن ايتىپ كەتكىم كەلەدى.«جەزكيىك» ءانىن ساباق باسىندا تىڭدادىڭدار، ەندى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ «اقساق كيىك» كۇيىن تىڭداۋلارىڭدى ۇسىنامىن. جاقسىلاپ تىڭداپ الىڭدار، سودان العان اسەرلەرىڭمەن كەلەسى تاپسىرمانى ورىندايسىڭدار.
ءىۇ. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى دەڭگەيلىك تاپسىرما تۇرىندە بەرەمىن.
ءى دەڭگەي. «اڭشى» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ.
ءىى دەڭگەي.«كيىك» تاقىرىبىنا سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراستىرۋ.
ىىىدەڭگەي.. كيىكتى اتقان ادامعا دەگەن كوز قاراسىڭدى ءبىلدىر.
ءۇ. بەكىتۋ. «بايگە» ويىنى.
10 20 30
40 50 60
10 - بەتپاق دالانى نەگە ءشول دەپ اتايدى؟
20 - كيىك قانداي جەردى مەكەندەيدى؟
30 - كيىكتى باسقاشا قالاي اتايدى؟
40 - اقىن كيىكتىڭ سۇلۋلىعى تۋرالى نە ايتىلدى؟
50 - كيىك مۇيىزىنەن نە جاسالادى؟
60 - ءبىزدىڭ ەلىمىزدە نەلىكتەن كيىكتى قورعاۋ تالاپ ەتىلەدى؟
ءۇى. قورىتۋ. بالالاردىڭ جيناعان ۇپايىن ەسەپتەپ شىعارۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
1. قازاق حالقىنىڭ تابيعاتتى قورعاۋ تۋرالى تيىم سوزدەرىن جيناۋ.
2. مانەرلەپ وقۋ. 257 - 259 بەتتەر.
You Might Also Like
