ارعىن
ارعىن دەپ نە سەبەپتەن اتالعانى تۋرالى ورىستىڭ جازۋشىلارى ءارتۇرلى ءسوز ايتادى. سونىڭ ىشىندە قيسىندىسى «تۇرىك-ورحونسكيي نادپيس» دەگەن ەڭبەك. ارعىن تۇرىكتىڭ قىتايشا حۋ-حۋ، بىزشە ۇيعىر اتانعاننان، قىتايشا گابۋ-عوي، بىزشە قاڭلى-اربالى اتانعان تايپاسىنان شىققان بايەرگۋن دەگەن تابىنانبىز. بەرىرەك زاماندا شەجىرەدە ارعىننىڭ بىلەتۇعىنى شىڭعىسحاننىڭ ۇلكەن بالاسى جوشى مەن كىشى بالاسى شاعاتايعا ەل ءبولىپ بەرگەندە، سولاردىڭ قول استىندا ارعىننۋت دەپ اتالادى. ارعىننۋت دەگەنى ارعىندار دەگەنى. وسى شىڭعىس تاۋى مەن تارباعاتايدا جۇرگەنى انىق.
شىڭعىسحاننىڭ ءوز تۇسىندا ارعىن اتى نەگە اتالمادى دەگەن ءسوز تۋرالى ورىس جازۋشىلارى ءارتۇرلى پىكىر ايتسا دا اقىرىندا ارعىن شىڭعىسحانعا سوعىسپاي قاراعان شىعار دەيدى.
مەنىڭ ويىمشا، ول كەزدە ارعىندار نايمان حانىنا قارادى. سەبەبى: اريستوۆ سوزىندە بۇرىن قارا قىتايدىڭ العاشقى حانى ءامباحان تۇسىندا بايەرعۇن، ياعني ارعىن ايتىلادى دا، نايمان جوق. اريستوۆ ايتادى — بۇرىن بايەرعۇن ارعىننان كۇشتى ەدى. شىڭعىس تۇسىندا نايمان كۇشتى بولىپ، ەكى حانعا قاران تۇردى. كەرەيلەر ءوز الدىنا ءبىر حانعا قاراپ تۇر ەدى دەيدى.
مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ وسى ورتا جۇزدەگى ارعىننىڭ اتاسى ءابىلعازى حاننىڭ شەجىرەسىندە ايتىلاتىن ويرات ارعىن اعا دەگەن كىسىنىڭ ءناسىلى بولسا كەرەك. ونىڭ ءمانىسى مىناۋ: شىڭعىسحاننىڭ كەنجە بالاسى تولە ۇلكەن حان بولعان كەزدە، ويرات اتانعان ەلدەن ارعىن دەگەن كىسىنى قاراسان دەگەن جەرگە حان قويعان. ول مۇسىلمانشا 440 جىلى، ورىسشا 1262 جىلى ەدى. ون جىلدان سوڭ ارعىن اعا ولگەن سوڭ تولەڭىڭ بالاسى موڭكە حاننان ارعىن اعانىڭ ورنىنا ءوزىنىڭ ءىنىسى حۋلاگۋدى، ياعني قازاقشا الەۋكە حاندى جىبەرگەن. بۇل ارعىن اعا ويرات تايپاسىنان دەيتۇعىنى — بۇرىنىراق ماعۇلدار ۇيعىر، تاتارلاردى جەڭىپ، قۋعاندا جەرىن قيماي، وتىرىپ قالعاندار قالماق، ويرات اتانعاندىقتان. بۇل ارعىن اعا سونداعى قالماق اتانىپ قالعان ەلدىڭ ىشىندەگى — بايەرگىن ياكي ۇلۇع ارعىن اتانعان ارعىننان بولسا كەرەك. بۇل ءسوزدى ءابىلعازى كىتابىنان ءسوز كوشىرىپ العان ورىس جازۋشىلارى بايقاماي كەتكەن بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن.
جەر جۇزىندەگى ءارتۇرلى تۇرىك ناسىلدەرى ەلدەرىندە جۇرگەن ارعىن- ارگىنۋت اتانعاندار ارعى ارعىن حالقىن بولسا، ءدال وسى ورتا ءجۇز ىشىندەگى ارعىندار وسى ارعىن اعانىڭ ءناسىلى بولار. سەبەبى: ارعىن اعا دەگەن اتى دا ءدال كەلەدى. ءبىزدىڭ ۇلكەن اتامىز قۇنانباي قاجى مارقۇم
— ارعىن اعا حان بولعان كىسى ەكەن-اۋ دەۋشى ەدى.
You Might Also Like
-
ورتا جۇزدە از عانا قىرعىز بار، ءار جەردە. ولار تۇتقىننان كەلگەندەر. قىرعىز ءتىپتى ەسكى ەل. قىرعىز دەگەندە قازاق دەگەن سىقىلدى كەزبە، تاعى دەگەن سوز. قىرعىزدار عايسا پايعامباردان بۇرىنعى 300 جىلدا تان...
-
ەڭ ەسكى زاماندا التايداعى تۇرىكتەر كۇنباتىس جاققا بارا بەرگەن. سول تۇرىكتىڭ سە، ياكي Caقa دەگەن حالقى عايسا پايعامباردان 200 جىلداي بۇرىن الاتاۋدىڭ كۇنباتىسىندا ءجۇردى. ولاردى تيبەت ناسىلىنەن يۋبەشكي ...
