InfoHub Logo

ءتورتباق، تەكە كوز، شالبار بەت قارانى كورسەڭ، بۇل ارىستانبايدىڭ مۇقىشى ەكەن دە قوي. مۇقىش ەكەنىن سەزدىرۋگە ءوزى دە قۇمار. قىزمەت باسىنداعى ادامدى كورسە، شىرعالاپ سونىڭ ماڭىنان شىقپايدى.

— جاقسى كەلدىڭ، شىراعىم، سەنى كورۋگە قۇمار بولىپ وتىر ەدىك، — دەپ، وزىڭە جاستىق قويا، سەنى ماقتاي سويلەيتىنى دە بار.

— كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جۇمىسىنا قاسىق قانىم قالعانشا دايىنمىن! — دەپ، بەلسەندىلىك كورسەتەتىنى دە بار.

وندا دا تۇسىنە الماي تومىرىقتىق ىستەسەڭ:

— ارىستانبايدىڭ مۇقىشى دەيتىن بەلسەندى كەدەيىڭ مەن بولامىن! — دەپ ءتوسىن قاعىپ قويۋدان دا تايىنبايدى.

وسىنىڭ ءبارىن جاۋدىرسا، "مۇقىش وسى ەكەن عوي" — دەپ ءوزىڭ دە قول قوياسىڭ.

مەن مۇقىشتى ءبىرىنشى رەت اۋىلدىق كەڭەستە كەزدەستىردىم. اۋىلدىڭ بەلسەندىلەرىن، كومسومولدارىن جيناپ الىپ، قالقوزدىڭ ءوندىرىس جوسپارىن ىستەپ جاتقانبىز. ەكپىنىمەن سەڭ بۇزعانداي بولىپ بىرەۋ كىرىپ كەلدى.

— الگى وكىل قايدا؟ ءسىز بولاسىز با؟ — دەپ، ماعان تونە ءتۇستى.

— ال جۇمىسىڭىز...

— جۇمىسىم، بەلسەندى كەدەي ەدىم. وسى ەلدەگى. " ارىستانبايدىڭ مۇقىشى" دەيتىن مەن بولامىن. باتىراقتار كورىسىنەن قالقوزىمىزعا ورىن كەلگەن ەكەن، سوعان مەنى جىبەر دەسەم، باستىعىمىز جىبەرمەيدى. باستىعىمىز وڭباعان نەمە، اكەسىنىڭ اكەسى بادەل "قاجىعا" بارعان كىسى. ءوزىن ءتۇسىرتىپ تاستاماسام بولماس...

تۇسىنە الماي قايتا سۇراپ ەدىم. مۇقىش شاتاققا سالدى.

— ءسىزدىڭ مۇنىڭىز "تورەشىلدىك"، مۇنىڭىز "وڭشىل مەن سولشىلدىق!" مەن ىزدەنەتىن جەردى بىلەم، ءسىزدىڭ ۇستىڭىزدەن دە ىزدەنە الامىن، — دەيدى مۇقىش.

— مۇنىڭىز اسىرا سىلتەۋ! — دەپ شالقاياقتايدى. بىرەۋ قيسىنسىز جالا جاپسا، ءىسىڭ اق بولسا دا بەتىن ءبىر كۇرەڭ تارتپاقشى عوي.

مۇقىش كەتكەن سوڭ، وتىرعان جولداستاردان ءسوز تارتىپ كورىپ ەدىم، بىرىنە-بىرى قاراپ جالتاقتاستى.

— نەگە ايتپايسىڭدار ؟ ايتساڭدارشى،—دەدى دوسان دەيتىن باتىراق.

— ءوزىڭ نەگە ايتپايسىڭ؟ — دەپ، بىلايعىلارى وعان تۇيلىكتى.

دوسان جان-جاعىنا بىرەر قاراپ الدى دا، مۇقىشتىڭ كەتكەنىنە ابدەن كوزى جەتىپ:

— مۇقىشتىڭ وسى ەركەلەگەنى جەتەر. مۇقىشتىڭ قۇلمانىن اشۋ كەرەك! مۇنىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ — دەدى.

— بىلەمىز عوي، — دەپ وتىرعاندار كۇرسىندى.

ءسوز ارالاپ كەتتى. جۇمىس تىعىز. ەگىس باستالعالى جاتىر. جوسپاردى بۇگىن قايتسەك تە ءبىتىرۋ كەرەك. مۇقىش جايىنداعى اڭگىمە ەكىنشى كەزەككە ىسىرىلىپ قالا بەردى.

* * *

ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قاۋلىسىن ءتۇسىندىرۋ تۋرالى اۋىل-اۋىلدى وكىل قاپتادى. "ەڭبەك" كالقوزىنا جاعالاپ مەن دە كەلدىم. ءبىر بولمەلى اعاش ءۇيدى قالقوز باسقارماسى كەڭسەگە الىپتى، كەڭسەسىنىڭ ءىشى جاعالاي ورىندىق. باسقارما اعاسى ءسالىم دەيتىن جاس جىگىت ەكەن. دۇرديگەن سالالى ساۋساعىن سوزىپ امانداستى. باسىنان اياعىنا شەيىن سۇزە ءبىر قاراپ شىعىپ، "ءناتىڭ باتىراق بولار-اۋ" دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم. ونىم دۇرىس شىقتى. باسقارما مۇشەلەرىنىڭ انكەتىن قاراعانىمدا، ءسالىم كىسى ەسىگىندە 10 جىل ءومىر وتكىزگەن بولىپ شىقتى.

— حات تانيمىن. مالايلىقتان بوسانعانىم بىلتىر عانا ەدى. قالقوز مۇشەلەرى تاپسىرعان سوڭ بولىپ وتىرمىن، — دەپ، ءسالىم جايىن ايتىپ مۇڭايدى.

قالا مودىسىمەن كيىنگەن قىزىل شىرايلى جىگىت قالقوز مۇشەلەرىنىڭ ساۋاتسىزدىعىن جويۋ ءۇشىن كەلگەن ءمۇعالىم بولىپ شىقتى.

— ءسالىم جولداستىڭ قولى بوسامايدى، جۇمىس كوپ... ايتكەنمەن، تۇنگە قاراي وقىتىپ، ەپتەپ حات تانىتىپ كەلەمىن، — دەدى ول.

ۇستەل ۇستىندە ءبىر قاعاز جاتىر، "راپورت" دەگەن ءسوزدى باس جاعىنا ءىرى قىلىپ جازىپ قويىپتى. بۇل — اۋىلدىق كەڭەسكە جولدانىلاتىن "راپورت". "ەڭبەك" قالقوزى ەگىسكە ازىرلىك جۇمىسىن ءجۇز پروسەنت دايىن قىلىپ، ەندى سەرت ورنىنا بەرگەلى وتىرعان راپورت وسى. راپورتتىڭ اياق جاعىندا اربيعان ءبىر جازۋ تۇر. بۇل — ءسالىمنىڭ قويعان قولى. ءومىرى ايىر مەن كۇرەكتەن بوسانباعان مىنا دۇرديگەن ساۋساق بۇگىن جاڭا جۇرتشىلىقتىڭ سەرت قاعازىن سەندىرىپ، ءمور ورنىنا شيماي تاڭباسىن سالىپ وتىر!

— مۇقىش دەيتىن بەلسەندىمىز بولاتىن، ەستۋىڭىز بار شىعار، — دەپ، ءسالىم كۇلىمسىرەدى.

ەلەڭ ەتە قالدىم:

— ال، ول قايدا؟

— ول ۇيىندە، قالقوزدان شىققان، جەكە شارۋا، — دەدى ءسالىم.

اۋىلدىڭ جالپى جيىلىسى شاقىرىلدى. مۇقىش تا كەلدى. العاشقى كورگەندەگىمدەي ەكپىن جوق باسەڭ. ايتسە دە، شىرعا تارتىپ جاقىنداپ:

— جاقسى كەلدىڭىز، ءسىزدى ىنتىعىپ كۇتىپ وتىر ەدىك، — دەدى.

باياندامادان كەيىن ءبىرىنشى سۇراۋعا مۇقىش جابىستى:

— قالقوزدان شىعىپ، جەكە شارۋا بولىپ وتىرۋعا ەرىك پە؟

— "ەرىك ەمەس" دەپ ايتقان ادام بولىپ پا ەدى، — دەپ، ءسالىم ىلىنىسە ءتۇستى.

مۇقىش سۇرلانىپ سالا بەردى. كوزى شاپىراشتانىپ، ۇياسىنان شىعىپ كەتەتىندەي بولدى. شارت جۇگىنىپ الىپ، باسىنداعى ەلتىرى بورىكتى جەرگە الىپ ۇرعاندا، جاماۋلى قۇرىم كيىزدىڭ توزاڭى تۇگىن قۇساپ بۇرق ەتتى.

— ءسالىم مەنى اۋىزعا قاقتى، سويلەتپەيدى. مۇنىسى "اسىرا سىلتەۋشىلىك!".. "تورەشىلدىك!".. مەن ىزدەنەمىن! — دەدى...

— نەنى ىزدەنەدى: زورلىق كورسەتكەن بار ما؟ قىسىم كورسەتكەن بار ما؟..

"ەڭبەك" قالقوزىنىڭ مۇشەلەرى تالاي جيىلىستا كەرىسىپ، ىسىلىپ قالعاندار ەكەن، مۇقىشتىڭ سوزبەن دودا-دوداسىن شىعاردى. دودالانعان سوزدەن شىققان قورىتىندى مىناۋ بولدى:

1) ارىستانباي اتقامىنەر، قۋ، ەل جەگىش پاراقور بولعان، مۇقىش سونىڭ ىزىمەن جۇرگەن.

2) قالقوز بولعانعا شەيىن مۇقىش وسى اۋىلدى ءبىر شىبىقپەن ايداپ كەلگەن.

3) قالقوز بولاردا 18 ءىرى قاراسى بار ەكەن، قالقوزعا كىرگەندە ءۇش-اق قاراسى بار. وزگەسىن ساتقان، سويعان، ىدىراتقان.

4) قالقوزعا مۇشە بولىپ تۇرعان كەزىندە جۇرتتى بىرىمەن ءبىرىن بايلانىستىرىپ، كۇندە داۋ تۋعىزىپ بەرەكەنى كەتىرگەن

5) ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتىن وزىنشە ءتۇسىنىپ، باسقالاردى دا وزىنشە ءتۇسىندىرىپ، 12 ءۇيدى قالقوز قاتارىنان وزىمەن بىرگە الىپ شىققان.

6) قالقوز قۇرىلىسى تۋرالى ادام نانباستىق وسەكتەر تاراتقان...

وسىنىڭ ءبارىن جالپى جيىلىس مۇقىشتىڭ موينىنا مولدىرەتىپ سالىپ بەردى.

— بۇل — "وڭشىلدىق پەن سولشىلدىق". بۇل — اكىمشىلىك قولدانعاندىق. بۇل — اسىرا سىلتەۋشىلىك. بۇل — جەكە شارۋاعا تىزە كورسەتكەندىك! مەن بۇعان كونبەيمىن، مەن ىزدەنەم!—دەپ، مۇقىش بۋراداي بۇرقىلدادى.

تاپتىق بەتىن اشقان كەدەي-باتىراق مۇقىشتان يمەنبەيدى، جاۋاپتى قىسقا بەردى.

— ونان ارمان ىزدەن، قاراڭدى باتىر!—دەدى...

مۇقىشتىڭ ازعىرىپ العان 12 كەدەيى جيىلىستا قاتەسىن موينىنا الدى:

— ءبىزدى ورتالارىڭا ال!— دەدى.

— الايىق!— دەدى جيىلىس.

مەن سول اۋىلدان شىققانىمدا، ءتور توبەلدىڭ ورتا بەلىنە جاربيىپ مۇقىش تا اۋىلىنان شىقتى. بىلاي شىعا جولىمىز ءتۇيىستى: كوزى ەجىرەيىپ، قىرىقپا ساقالى شوشاڭداپ، تور توبەلمەن سابالاپ جورتىپ كەلەدى ەكەن.

— جولداس، مۇنىڭ اسىرا سىلتەۋ بولدى. جەكە شارۋالاردىڭ اراسىنا ىرىتكى سالدىڭ، ولاردى قالقوزعا قايتا قۋىپ تىقتىڭ،— دەدى ماعان تۇنجىراي قاراپ.

مۇقىشتىڭ ويىنشا ەلگە ۇگىت جۇرگىزۋ — اسىرا سىلتەۋشىلىك بولىپتى! "اسىرا سىلتەۋ"، "وڭشىل، سولشىل" دەگەن سوزدەردى قاباتتاپ، كورىنگەنگە جاپسىرىپ، تالايدىڭ مازاسىن العان قۋ-اۋ دەدىم.

---