ارحيمەد كۇشى
فيزيكا جانە استرونوميا 7 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ارحيمەد كۇشى.
ساباق ماقساتى:
1. تاجىريبەلەر ارقىلى ارحيمەد كۇشى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
2. وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن عىلىمي وي قورىتىندىلارىن جاساي الۋعا جەتەلەۋ.
3. جاۋاپكەرشىلىككە، تياناقتىلىققا، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىسى: بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو، جۇپپەن، جەكە جۇمىس؛
تەحنيكالىق وقىتۋ قۇرالدارى: بەلسەندى تاقتا، ۆيدەوپروەكتور، ەكران، ەلەكتروندى وقۋلىق، پرەزەنتاسيا.
قۇرال - جابدىقتار: سۋى بار ىدىس، ماسساسى ءار ءتۇرلى جۇكتەر، تارازى، دينامومەتر، ارحيمەدتىڭ سۋرەتى.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
توپتى جاساقتاۋ. (2 مين)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار. (2 مين)
• اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەيتىن اسپاپ؟
• مانومەترلەردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قانداي زاڭعا نەگىزدەلگەن؟
• اشىق سۇيىقتىق مانومەتر قالاي جاسالعان جانە قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
• مەتالل مانومەتر قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
• قانداي سورعىلاردى بىلەسىڭدەر؟
• ءشپريستىڭ ارەكەتى قانداي زاڭعا نەگىزدەلگەن؟
• دوپقا، ۆەلوسيپەدكە اۋا تولتىرۋعا ارنالعان قاراپايىم سورعىنىڭ قۇرىلىسى قانداي؟
ءىىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەزەڭى. وي قوزعاۋ ( 2 مين)
ءمۇعالىم: دوپتى سۋعا باتىرىپ، قولدى قويا بەرگەننەن كەيىن، دوپ قايتادان سۋ بەتىنە نەلىكتەن شىعادى؟
جاۋاپ: ويتكەنى دوپقا كۇش اسەر ەتتى.
ءمۇعالىم: جاۋاپ دۇرىس، دوپتى سۋدان ىعىستىرىپ شىعاتىن كۇش اسەر ەتتى. بۇل كۇشتى ءبىز ىعىستىرۋشى كۇش دەپ اتايمىز.
ءمۇعالىم: سول ىدىسقا ءسيليندردى سالايىق. دەنە باتىپ كەتتى. بۇل جاعدايدا ىعىستىرۋشى كۇش اسەر ەتە مە؟
جاۋاپ: وقۋشىلار ءار قيلى جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن.
ءىV. ماعىنانى تانۋ. (15 مين) (توپپەن جۇمىس، پوستەر ارقىلى قورعاۋ، ەكى جۇلدىز، ءبىر ۇسىنىس)
بالالار بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى ارحيمەد كۇشى. بالالار وقۋلىقتاعى ماتىنمەن تانىسىپ شىعايىق؟ ( ءوز بەتىمەن وقيدى، توپپەن جۇمىس) 1 - توپ
1. سۇيىققا باتىرىلعان دەنەگە سۇيىق تاراپىنان كۇش اسەر ەتە مە؟
2. ىعىستىرۋشى كۇشتىڭ شاماسىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
2 - توپ
1. سۇيىق ىشىندەگى دەنەگە سۇيىقتىڭ اسەرىن قالاي تەوريالىق تۇردە تۇسىندىرۋگە بولادى؟
2. ارحيمەد زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ ارحيمەد تۋرالى قانداي اڭىز ايتىلعان؟
ەلەكتروندى وقۋلىق ارقىلى كورسەتىلىم.
ءمۇعالىم: سۋ بەتىندە ۇلكەن بولسا دا اعاش بورەنەنىڭ ءجۇزىپ جۇرەتىنىن، ال وعان تاستالعان كىشكەنە مەتالل كەسەگى باتىپ كەتەتىنى اركىمگە دە بەلگىلى. سۋدا جۇزە بىلەتىن اركىم - اق سۋدىڭ وزىنە باتىرىلعان دەنەنى ىعىستىراتىنىن جاقسى بىلەدى. ادام ازداپ مالتي بىلسە، سۋ دا ونىڭ جۇزۋىنە ىقپال ەتەدى. سۇيىق تاراپىنان ارەكەت ەتەتىن بۇل كۇش قايدان پايدا بولادى؟
جاۋاپ: سۇيىققا باتىرىلعان دەنەگە ارەكەت ەتەتىن بۇل ىعىستىرۋشى
كۇشتىڭ شاماسى دەنە مەن سۇيىقتىڭ قانداي سيپاتتامالارىنا بايلانىستى بولاتىنىن قاراستىرايىق. بۇل كۇشتىڭ ءمانىن تۇڭعىش رەت ەرتەدەگى گرەك عالىمى ارحيمەد ( ب. ز. ب. 287 - 212 جج.) ەسەپتەپ شىعارعان. ارحيمەدكە دەيىن دە ادامدار ىعىستىرۋشى كۇشتىڭ بار ەكەنىن بىلگەنى انىق. الايدا وسى كۇشتىڭ شاماسى نەگە تەڭ بولاتىنىن ءدال ەسەپتەپ شىعارعان ارحيمەد بولاتىن.
اڭىز: سيراكۋز پاتشاسى گيەرون زەرگەرگە 5 كگ التىن بەرىپ ءتاج جاساۋىن تاپسىرادى. زەرگەر پاتشاعا ءتاج جاساپ اكەلەدى. پاتشا زەرگەرگە سەنبەي، ونىڭ تازا التىننان با، الدە التىنمەن كۇمىستىڭ قوسپاسىنان جاسادى ما ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن ارحيمەدكە تاپسىرادى. ارحيمەد سۇراقتىڭ جاۋابىن تابا الماي، كوپ كۇن اۋرەلەنەدى. سودان ءبىر كۇنى تولتىرا سۋ قۇيىلعان ۆانناعا تۇسكەن كەزدە سۋ ۆاننادان تاسي توگىلەدى. سول كەزدە ارحيمەد سيراكۋز كوشەلەرىن «ەۆريكا!، ەۆريكا!» دەپ ايقايلاي جۇگىرەدى. «ەۆريكا! ەۆريكا!» - دەگەن گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «تاپتىم!، تاپتىم!» دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى.
دالەلدەۋ (5 مين). (تاجىريبە، جۇپپەن جۇمىس)
وقۋشىلار ەندى وسى ارحيمەد كۇشىن تاجىريبە ارقىلى دالەلدەيىك.
ءمۇعالىم: سيليندرگە ىعىستىرۋشى كۇش اسەر ەتە مە ەكەنىن تەكسەرۋ ءۇشىن، ءسيليندردى دينامومەترگە ءىلىپ، دينامومەتردىڭ كورسەتكىشىن جازىپ الامىز.
سودان كەيىن ءسيليندردى سول تۇرعان كۇيىندە سۋعا باتىرامىز دا، دينامومەتردىڭ كورسەتۋىن جازىپ الامىز. ەكى جاعدايداعى دينامومەتر كورسەتكىشىن سالىستىرامىز. تاجىريبە جاسالادى. نە بايقادىڭدار:
ساباق تاقىرىبى: ارحيمەد كۇشى.
ساباق ماقساتى:
1. تاجىريبەلەر ارقىلى ارحيمەد كۇشى تۋرالى ۇعىم قالىپتاستىرۋ.
2. وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن عىلىمي وي قورىتىندىلارىن جاساي الۋعا جەتەلەۋ.
3. جاۋاپكەرشىلىككە، تياناقتىلىققا، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىسى: بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ستو، جۇپپەن، جەكە جۇمىس؛
تەحنيكالىق وقىتۋ قۇرالدارى: بەلسەندى تاقتا، ۆيدەوپروەكتور، ەكران، ەلەكتروندى وقۋلىق، پرەزەنتاسيا.
قۇرال - جابدىقتار: سۋى بار ىدىس، ماسساسى ءار ءتۇرلى جۇكتەر، تارازى، دينامومەتر، ارحيمەدتىڭ سۋرەتى.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
توپتى جاساقتاۋ. (2 مين)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار. (2 مين)
• اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەيتىن اسپاپ؟
• مانومەترلەردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قانداي زاڭعا نەگىزدەلگەن؟
• اشىق سۇيىقتىق مانومەتر قالاي جاسالعان جانە قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
• مەتالل مانومەتر قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
• قانداي سورعىلاردى بىلەسىڭدەر؟
• ءشپريستىڭ ارەكەتى قانداي زاڭعا نەگىزدەلگەن؟
• دوپقا، ۆەلوسيپەدكە اۋا تولتىرۋعا ارنالعان قاراپايىم سورعىنىڭ قۇرىلىسى قانداي؟
ءىىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ كەزەڭى. وي قوزعاۋ ( 2 مين)
ءمۇعالىم: دوپتى سۋعا باتىرىپ، قولدى قويا بەرگەننەن كەيىن، دوپ قايتادان سۋ بەتىنە نەلىكتەن شىعادى؟
جاۋاپ: ويتكەنى دوپقا كۇش اسەر ەتتى.
ءمۇعالىم: جاۋاپ دۇرىس، دوپتى سۋدان ىعىستىرىپ شىعاتىن كۇش اسەر ەتتى. بۇل كۇشتى ءبىز ىعىستىرۋشى كۇش دەپ اتايمىز.
ءمۇعالىم: سول ىدىسقا ءسيليندردى سالايىق. دەنە باتىپ كەتتى. بۇل جاعدايدا ىعىستىرۋشى كۇش اسەر ەتە مە؟
جاۋاپ: وقۋشىلار ءار قيلى جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن.
ءىV. ماعىنانى تانۋ. (15 مين) (توپپەن جۇمىس، پوستەر ارقىلى قورعاۋ، ەكى جۇلدىز، ءبىر ۇسىنىس)
بالالار بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى ارحيمەد كۇشى. بالالار وقۋلىقتاعى ماتىنمەن تانىسىپ شىعايىق؟ ( ءوز بەتىمەن وقيدى، توپپەن جۇمىس) 1 - توپ
1. سۇيىققا باتىرىلعان دەنەگە سۇيىق تاراپىنان كۇش اسەر ەتە مە؟
2. ىعىستىرۋشى كۇشتىڭ شاماسىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
2 - توپ
1. سۇيىق ىشىندەگى دەنەگە سۇيىقتىڭ اسەرىن قالاي تەوريالىق تۇردە تۇسىندىرۋگە بولادى؟
2. ارحيمەد زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ ارحيمەد تۋرالى قانداي اڭىز ايتىلعان؟
ەلەكتروندى وقۋلىق ارقىلى كورسەتىلىم.
ءمۇعالىم: سۋ بەتىندە ۇلكەن بولسا دا اعاش بورەنەنىڭ ءجۇزىپ جۇرەتىنىن، ال وعان تاستالعان كىشكەنە مەتالل كەسەگى باتىپ كەتەتىنى اركىمگە دە بەلگىلى. سۋدا جۇزە بىلەتىن اركىم - اق سۋدىڭ وزىنە باتىرىلعان دەنەنى ىعىستىراتىنىن جاقسى بىلەدى. ادام ازداپ مالتي بىلسە، سۋ دا ونىڭ جۇزۋىنە ىقپال ەتەدى. سۇيىق تاراپىنان ارەكەت ەتەتىن بۇل كۇش قايدان پايدا بولادى؟
جاۋاپ: سۇيىققا باتىرىلعان دەنەگە ارەكەت ەتەتىن بۇل ىعىستىرۋشى
كۇشتىڭ شاماسى دەنە مەن سۇيىقتىڭ قانداي سيپاتتامالارىنا بايلانىستى بولاتىنىن قاراستىرايىق. بۇل كۇشتىڭ ءمانىن تۇڭعىش رەت ەرتەدەگى گرەك عالىمى ارحيمەد ( ب. ز. ب. 287 - 212 جج.) ەسەپتەپ شىعارعان. ارحيمەدكە دەيىن دە ادامدار ىعىستىرۋشى كۇشتىڭ بار ەكەنىن بىلگەنى انىق. الايدا وسى كۇشتىڭ شاماسى نەگە تەڭ بولاتىنىن ءدال ەسەپتەپ شىعارعان ارحيمەد بولاتىن.
اڭىز: سيراكۋز پاتشاسى گيەرون زەرگەرگە 5 كگ التىن بەرىپ ءتاج جاساۋىن تاپسىرادى. زەرگەر پاتشاعا ءتاج جاساپ اكەلەدى. پاتشا زەرگەرگە سەنبەي، ونىڭ تازا التىننان با، الدە التىنمەن كۇمىستىڭ قوسپاسىنان جاسادى ما ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن ارحيمەدكە تاپسىرادى. ارحيمەد سۇراقتىڭ جاۋابىن تابا الماي، كوپ كۇن اۋرەلەنەدى. سودان ءبىر كۇنى تولتىرا سۋ قۇيىلعان ۆانناعا تۇسكەن كەزدە سۋ ۆاننادان تاسي توگىلەدى. سول كەزدە ارحيمەد سيراكۋز كوشەلەرىن «ەۆريكا!، ەۆريكا!» دەپ ايقايلاي جۇگىرەدى. «ەۆريكا! ەۆريكا!» - دەگەن گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «تاپتىم!، تاپتىم!» دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى.
دالەلدەۋ (5 مين). (تاجىريبە، جۇپپەن جۇمىس)
وقۋشىلار ەندى وسى ارحيمەد كۇشىن تاجىريبە ارقىلى دالەلدەيىك.
ءمۇعالىم: سيليندرگە ىعىستىرۋشى كۇش اسەر ەتە مە ەكەنىن تەكسەرۋ ءۇشىن، ءسيليندردى دينامومەترگە ءىلىپ، دينامومەتردىڭ كورسەتكىشىن جازىپ الامىز.
سودان كەيىن ءسيليندردى سول تۇرعان كۇيىندە سۋعا باتىرامىز دا، دينامومەتردىڭ كورسەتۋىن جازىپ الامىز. ەكى جاعدايداعى دينامومەتر كورسەتكىشىن سالىستىرامىز. تاجىريبە جاسالادى. نە بايقادىڭدار:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
