InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: §11. وتىننىڭ ەنەرگياسى. وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وتىن تولىق جانعاندا ءبولىپ شىعاراتىن جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋدى ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءاربىر جەكە تۇلعانىڭ اقىل - ويىنىڭ دامۋىن، شىعارماشىلىق دامۋ مۇمكىندىگىنە جاعداي جاساۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىنى العىرلىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، سانالىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكات، سلايد، كارتوچكالار
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، سىنىپتى جاڭا ساباق وتۋگە دايارلاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«توپتاستىرۋ ءادىسى»

ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ەرتەدەگى ادامدار وزدەرىنىڭ ۇيلەرىن جىلىتۋ ءۇشىن نەمەسە تاماق دايىنداۋ ءۇشىن نەمەسە تاماق دايىنداۋ ءۇشىن اعاش، كومىر، شىمتەزەك ەنەرگياسىن پايدالانعان. قازىرگى زاماندا وتىن رەتىندە تابيعي گاز، مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرى قولدانىلادى.

دەنەلەردى قىزدىرۋ ءۇشىن ەنەرگيا قاجەت. ەنەرگيا كوبىنەسە وتىننان الىنادى، ول ءۇشىن، مىسالى، اعاش، تاس كومىر، بەنزين جاعىلادى. سوندا نەنىڭ ەسەبىنەن ەنەرگيا ءبولىنىپ شىعادى؟
مولەكۋلالاردىڭ اتومداردان قۇرالاتىنى بەلگىلى. مىسالى، سۋدىڭ مولەكۋلاسى وتتەگىنىڭ ءبىر اتومى مەن سۋتەگىنىڭ ەكى اتومىنان قۇرالادى. مولەكۋلانى اتومدارعا بولۋگە بولادى. مولەكۋلالاردىڭ وسىلايشا ءبولىنۋىن حيميالىق ايرىلۋ رەاكسياسى دەپ اتايدى. مولەكۋلانى اتومدارعا ءبولۋ ءۇشىن اتومداردىڭ ءبىر - بىرىنە تارتىلۋ كۇشىن جەڭىپ، جۇمىس ىستەۋ كەرەك، ياعني ەنەرگيا جۇمساۋ كەرەك. تاجىريبەلەر، كەرىسىنشە، اتومدار بىرىگىپ مولەكۋلا قۇرعاندا (وتىن جانعاندا)، ەنەرگيانىڭ ءبولىنىپ شىعاتىنىن كورسەتەدى.

وتىندى پايدالانۋ وسى اتومدار قوسىلىپ مولەكۋلا قۇراعاندا ەنەرگيا ءبولىنىپ شىعاتىنىنا نەگىزدەلگەن. ادەتكى وتىنداردىڭ (كومىر، مۇناي، بەنزين ت. ب.) قۇرامىندا كومىرتەگى بار. وتىن جانعاندا، ونداعى كومىرتەگىنىڭ اتومى وتتەگىنىڭ ەكى اتومىمەن قوسىلادى. وسى مولەكۋلا تۇزىلگەندە ەنەرگيا ءبولىنىپ شىعادى.

وتىننىڭ ءار ءتۇرلى بولادى: كومىر، شىم تەزەك، اعاش وتىن، مۇناي جانە تابيعي گاز. وتىن جانعان كەزدە ونىڭ ىشكى ەنەرگياسى جۇمىس اتقارۋعا نەمەسە جىلۋ الماسۋ جولىمەن باسقا دەنەلەردى قىزدىرۋعا جۇمسالادى. وتىننىڭ بارلىق تۇرلەرى ءۇشىن 1 كگ وتىن تولىق جانعاندا قانداي مولشەردە جىلۋ ءبولىنىپ شىعاتىنىن تاجىريبە جاساپ انىقتاۋ كەرەك.
ماسساسى 1 كگ وتىن تۇگەل جانعاندا قانداي جىلۋ مولشەرى ءبولىنىپ شىعاتىنىن كورسەتەتىن فيزيكالىق شاما وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى دەپ اتالادى.
وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋىن q ارپىمەن بەلگىلەيدى، ونىڭ ولشەم بىرلىگى 1دج/كگ.

كەز كەلگەن ماسساسى m وتىن تولىق جانعاندا بولىنەتىن Q جىلۋ مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن q مەنشىكتى جانۋ جىلۋىن جانعان وتىننىڭ ماسساسىنا كوبەيتۋ كەرەك:
Q=qm.
مۇندا q - وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى، m – وتىننىڭ ماسساسى.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
فيزيكالىق ديكتانت.

V. قورىتىندىلاۋ.
كەسپە قاعازى بويىنشا وقۋشىلارعا جاڭا ساباق بويىنشا سۇراقتار بەرۋ.
№1
وتىن جانعاندا ەنەرگيانىڭ ءبولىنۋىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟
№2
وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى نەنى كورسەتەدى؟ ونى قانداي ارىپپەن بەلگىلەيدى؟ قانداي بىرلىكپەن ولشەيدى؟
№3
وتىننىڭ مەنشىكتى جانۋ جىلۋى دەگەنىمىز نە؟
№4
ماسساسى 15 كگ تاس كومىر تولىق جانعاندا قانشا جىلۋ مولشەرى بولىنەدى؟
№5
5 كگ انتراسيت تولىق جانعاندا قايسىسىنان كوپ جىلۋ ءبولىنىپ شىعادى؟
№6
قۇرعاق اعاش تۇگەل جانعاندا 50 000 كدج ەنەرگيا ءبولىنىپ شىققان. ماسساسى قانداي؟
№7
كولەمى 2 ل كەروسين تۇگەل جانعاندا قانشا جىلۋ ءبولىنىپ شىعادى؟
№8
210•108 دج جىلۋ الۋ ءۇشىن قانشا تاس كومىر وتىنىن جاعۋ كەرەك؟
№9
كولەمى 4 ل بەنزين تولىق جانعاندا قانشا جىلۋ مولشەرى بولىنەدى؟
№10
ەگەر ماسساسى 10 كگ اعاش كومىر جانعاندا 340 مدج ەنەرگيا بولىنەتىن بولسا، وندا مەنشىكتى جانۋ جىلۋى نەگە تەڭ؟
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
Vءى. باعالاۋ