InfoHub Logo

كوزى تىرىسىندە-اق اتى اڭىزعا اينالعان باۋىرجان اتامىزدى تورتكۇل دۇنيە تۇگەل تانىپ ۇلگەردى. باتىر، جاۋىنگەر، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ، اقىن، جازۋشى ءارى سۋرەتشى بولعان باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ادامزات بالاسىنا سيرەك بىتەتىن وزىق اقىل-ويى، العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار، ءىرى مىنەزى ەستىگەن جۇرتتى تۇگەل ءتانتى ەتەتىن. مىنە، بيىل وسى ەل باسىنا كۇن تۋىپ، ات اۋىزدىقپەن سۋ ءىشىپ، ەر ەتىكپەن سۋ كەشكەن زاماندا ەل مۇددەسىن قورعاعان دارا تۇلعامىزدىڭ تۇعانىنا 110 جىل تولعالى وتىر. قىسىلتاياڭ ساتتەردە قازاقتىڭ نامىسىن بارىنەن جوعارى قويا بىلگەن، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتى باۋىرجان مومىش ۇلى اتامىز 1910 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 24 جۇلدىزىندا جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، مىڭبۇلاق اۋىلىندا قاراپايىم قازاق شاڭىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن.

بالا باۋىرجاننىڭ بىرەگەي بولمىسىنىڭ قالىپتاسۋىندا ءۇش جاسىندا اناسىنان ايىرىلعان ءبۇلدىرشىندى قۇشاعىنا باسقان اجەسى قىزتۋماستىڭ ۇلەسى زور بولعانى انىق. بۇل جايىندا باۋىرجان اتامىز ءوزىنىڭ «ۇشقان ۇيا» شىعارماسىندا: «ارينە، ول كەزدە مەن دە وزگە سابيلەر سياقتى اجەم ايتقان ەرتەگى، اڭىزداردىڭ تۇپكى بايىبىنا بارا بەرمەيتىنمىن. ەندى ويلاسام مەن سول  اڭگىمەلەردەن ادامزات ورەسىنىڭ ءورىسىن تاني بەرگەم ەكەن عوي..»، - دەپ ۇلكەن قۇرمەتپەن جازادى. ال اتا-اناسى تۋرالى باتىردىڭ ءوزى ءومىرباياندىق وسى  كىتابىندا بىلاي دەپ جازعان: “مەنىڭ بابام يماش مىڭ دا توعىز ءجۇز ون ءبىرىنشى جىلى 92 جاسىندا دۇنيە سالعان. ورتا بويلى، وراق مۇرىن، وت جانارلى سول شىمىر شالدىڭ ءتورتىنشى پەرزەنتى – مەنىڭ اكەم مومىنالى ەكەن. ونى جۇرت مومىش دەپ كەتكەن. اكەم ايتىس قۋىپ، اندەتىپ جۇرە-جۇرە 33 جاسىندا بايتانا رۋىنان ءابدىراحماننىڭ ءرازيا اتتى قىزىنا ۇيلەنىپتى. ول مەنىڭ شەشەم ەدى. ول كىسى مەن ءۇش جاسقا تولار-تولماستا قايتىس بولعان”.

باۋىرجان اتامىز بالالىق شاعىنىڭ 13 جىلىن تۋعان اۋىلىندا وتكىزەدى. ودان كەيىن كەڭەستىك ينتەرناتتا ءتالىم الادى. 1929 جىلى اۋليەاتاداعى توعىز جىلدىق مەكتەپتى ءتامامداپ، ۇستازدىق قىزمەتىن باستايدى. ۇجىمداستىرۋ جىلدارىندا كەڭەستىك مەكەمەلەردە قىزمەت ەتەدى. كەيىن اسكەر قاتارىنا شاقىرتۋ الادى. 1934 جىلى اسكەردەن كەلگەندە زاپاستاعى كوماندير بولادى. 1936 جىلدان باستاپ اسكەري قىزمەتتەر اتقارادى.

1941 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ، داڭقتى گەنەرال-مايور ي.ۆ.پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانادى، باتالون، پولك كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقارادى. موسكۆا ءۇشىن شايقاستا 207 رەت ۇرىسقا كىرگەن باۋىرجان مومىش ۇلى ەرجۇرەكتىگى تۇرعىسىنان كەشەگى ەل قورعاعان قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاقشاق ۇلى جانىبەك سىندى باتىرلاردىڭ زاڭدى جالعاسى ىسپەتتەس..

كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا باۋىرجان اتامىزدىڭ ەرلىكتەرىن ناسيحاتتاۋدا ءبىرجاقتىلىق بولعانىن اتاپ ءوتۋىمىز قاجەت. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ءبىرتۋار ۇلىنىڭ مايداننىڭ العى شەبىندە ءجۇرىپ اتقارعان جۇمىستارى ءادىل باعاسىن الا المادى. اعا لەيتەنانت شەنىندەگى باتالون كومانديرىنىڭ، كەيىننەن پولك، ديۆيزيا باسقارعان پولكوۆنيك قولباسشىنىڭ ويلارى مەن ارەكەتتەرىنىڭ اتاق-داڭقى رەسمي باتىرلار مەن گەنەرال قولباسشىلاردان دا اسىپ كەتتى. مۇنى ماسكەۋ تاراپى ۇلتشىلدىق دەپ تانىدى. قايتا-قايتا ۇسىنىلعانىنا قاراماستان، باۋىرجان مومىشۇلىنا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلمەدى. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ اتى الەمگە جايىلعان داڭقتى باتىرى تەك 1941 جىل مەن 1945 جىلدىڭ مامىرى ارالىعىندا «قىزىل تۋ» وردەنىمەن جانە «موسكۆانى قورعاعانى ءۇشىن» مەدالىمەن عانا ماراپاتتالدى. گەنەرال شەنىن بەرمەس ءۇشىن №9 ديۆيزيانىڭ كومانديرلىگىنە دە بەكىتپەي قويدى. ەسەسىنە، حالقىمىز باۋىرجان اتامىزدىڭ مايدان الاڭىندا كورسەتكەن ەرلىكتەرىن جوعارى باعالاپ، حالىق باتىرى دەپ اتاپ، وزدەرىنىڭ ىستىق ىقىلاسى مەن سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەگەن.

دەگەنمەن ب.مومىش ۇلىنىڭ «ادىلەت قاشاندا جەڭەدى، ول كەشىكسە دە كەلمەي قويمايدى» دەپ كورەگەندىكپەن ايتقان ءسوزى شىندىققا اينالىپ، ەل تىلەگى ورىندالىپ، قازاقتىڭ باتىر ۇلى باۋىرجان مومىشۇلىنا 1990 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىندا تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى دەگەن جوعارى اتاق بەرىلدى.

تۇيىندەر بولساق، باۋىرجان اتامىزداي الىبىمىزدى ارداقتاي بىلەيىك، ۇلتىمىزعا ۇران بولعان ۇلى تۇلعامىزدى ۇلىقتاي بىلەيىك.

 

ءال – فارابي اتىنداعى قازۇۋ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى ت.ع.د.،پروفەسسور ق.س.قاراجان

ءال – فارابي اتىنداعى قازۇۋ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 2-كۋرس ماگيسترانتى نۇراحيموۆا ج. ف.

---