ماڭگىلىك ەل
2014 جىلدىڭ 17 قاڭتارىندا ەل باسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ كەزەكتى حالىققا جولداۋىندا: «ءبىر جىل بۇرىن مەن ەلىمىزدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى دامۋىنىڭ جاڭا ساياسي باعدارىن جاريا ەتتىم. باستى ماقسات — قازاقستاننىڭ ەڭ دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋى. ول — «ماڭگىلىك قازاقستان» جوباسى، ەل تاريحىنداعى ءبىز اياق باساتىن جاڭا ءداۋىردىڭ كەمەل كەلبەتى. وتكەن تاريحىمىزعا تاعزىم دا، بۇگىنگى باقىتىمىزعا ماقتانىش تا، گۇلدەنگەن كەلەشەككە سەنىم دە «ماڭگىلىك ەل» دەگەن قۇدىرەتتى ۇعىمعا سىيىپ تۇر» دەگەن بولاتىن.
ەندى سول «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ ءتۇپ تامىرىنا زەر سالساق. ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەس «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى ءوزىنىڭ باستاۋىن مانيفەست رەتىندە كۇلتەگىن، تونىكوك، بىلگە قاعاننان الادى. سونداي-اق «ماڭگىلىك ەل» مەملەكەتتىك يدەياسىنىڭ فيلوسوفياسى ءال-فارابي شىعارمالارىندا، ال ساياسي قاعيدالارى ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىك» ەڭبەگىندە نەگىزدەلەدى.
ەلباسى ن.نازاربايەۆ ءوزىنىڭ «تاريح تولقىنىندا» اتتى ەڭبەگىندە «ۇلتتىق يدەيانىڭ تۇجىرىمى ۇلتتىق تاريحي كەڭىستىكتە جاتىر. ونى وزگە ءبىر ورىستەردەن ىزدەۋ كەزەكتى امبەباپ قۇرىلىمداردىڭ بىرىنە قاراي قۇلدىراپ كەتۋ دەگەن ءسوز.ۇلتتىق يدەيانىڭ قالىپتاسۋى ءوزىمىزدىڭ ءتول تاريحىمىزدى جاڭاشا ۇعىنۋ نەگىزىندە عانا مۇمكىن بولادى» دەگەن ەدى. ەندى مىنە «قازاقستان جولى – 2050:ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەجەلگى اتا - بابالارىمىز – تۇركىلەردىڭ ماڭگىلىك ەل يدەياسىن – قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى رەتىندە جاريالاۋى كەزدەيسوق ەمەس.
العاش رەت «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى شىعىس تۇرىك قاعاناتى اسكەرىنىڭ باس قولباسشىسى كۇلتەگىنگە ارناپ قويىلعان ەسكەرتكىشىندە تۇركى ەلىنە جاريا ەتىلگەن. كۇلتەگىن ەسكەرتكىشىندەگى جازۋدىڭ سول جاق بەتىندە: «وتىكەن جىنىسىندا وتىرساڭ ماڭگى ەل تۇتىپ وتىرار ەڭ»، – دەپ ايتىلعان. تۋرا وسى سوزدەر بىلگە قاعان ەسكەرتكىشىنىڭ وڭ جاق بەتىندە قايتالانعان. «ماڭگى» ءسوزى ايتىلماسا دا، ونىڭ ماعىناسى تونىكوك ەسكەرتكىشىنىڭ سول جاق بەتىندە «ەل» ءسوزىنىڭ ءبىر سويلەمدە ەكى رەت قايتالانۋى ارقىلى بەرىلگەن:«ەل دە ەل بولدى». سونداي –اق، «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن تونىكوكتىن «ماڭگىلىك ەل بولىپ قالىپتاسۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ بەكتەرىمىز بەن قاعاندارىمىز وزگە جۇرتتىڭ الداۋىنا تۇسپەۋى كەرەك. اعا بۋىن قاتەلەسسە، ول كەيىنگى جاس ۇرپاققا دا قيىندىعىن تيگىزەدى. سوندىقتان، ءبىز شەكتەس، شەكارالاس ەلدەرمەن سارابدال ساياسات جۇرگىزۋىمىز كەرەك»،- دەگەن سوزدەرىنەن بايقاۋعا بولادى.
ەجەلگى تۇركىلەردىڭ «ماڭگى ەل» يدەياسى ءۇش تۇعىردان قاراستىرۋعا بولادى:
1. كونە تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىندەگى «ماڭگى ەل» ۇندەۋىنىڭ جاريالانۋى؛
2. ءال - ءفارابيدىڭ فيلوسوفيالىق شىعارمالارىندا، «ماڭگى ەل» يدەياسىنىڭ تەوريالىق-مەتودولوگيالىق تۇرعىدان نەگىزدەلىپ كەلۋى؛
3. ءجۇسىپ بالاساعۇن وسى يدەيانىڭ ءىس جۇزىنە اسۋىن قامتاماسىز ەتەتىن «قۇتتى بىلىك» داستانىڭ جازىلۋى. بۇلاردىڭ ءبارى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى، ءبىر زاماننىڭ جەمىسى جانە وزىنە دەيىڭگى بابالار مۇراتىمەن جالعاسا وتىرىپ، كەيىڭگى ۇرپاقتارىنىڭ قۇرعان مەملەكەتشىلدىك، ياعني «ماڭگى ەلدىك» يدەيامەن ساباقتاسادى. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى دەگەنىمىز — وتكەنىمىزدەن ساباق الا وتىرىپ، بولاشاعىمىزدى باياندى ەتۋ جولىنداعى حاق مۇراتتارىمىز!
تاريحي تامىرى تەرەڭدە جاتقان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى بۇگىندە ءوزىنىڭ جالعاسىن تابۋدا. ونى ەلباسىنىڭ 2015 جىلعا ارنالعان جولداۋىندا ايقىن كورسەتىپ بەردى: «ءبىز جالپىۇلتتىق يدەيامىز – ماڭگىلىك ەلدى باستى باعدار ەتىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ دامۋ داڭعىلىن نۇرلى جولعا اينالدىردىق. Mاڭگىلىك ەل – ەلدىڭ بىرىكتىرۋشى كۇشى، ەشقاشان تاۋسىلماس قۋات كوزى. ول «قازاقستان 2050» ستراتەگياسىنىڭ عانا ەمەس، XXI عاسىرداعى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ مىزعىماس يدەيالىق تۇعىرى».
قازاقستان تاعدىرى ءۇشىن، وتكەن اتا-بابالار مەن بولاشاق ۇرپاق الدىندا ەڭ باعالى قۇندىلىعىمىز - ەگەمەندىگىمىزدى ساقتاپ، مۇراتىمىزعا اينالعان «ماڭگىلىك ەل» بولۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتە بىلەيىك!
مىنجاسوۆ داۋلەت ەرلانوۆيچ ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ گەوگرافيا فاكۋلتەتىنىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە ءومىر تىرشىلىگىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ 1- كۋرس ستۋدەنتى
ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىك، بىرەۋ جۇمىسقا، ەندى ەكىنشىسى وقۋعا نەمەسە تاعى دا باسقا جەرگە اسىعىپ بارا جاتقان ادامداردى كۇندە كورەمىز. تاڭەرتەن اۆتوبۋسقا وتىرعان كەزدە، اسىعىستىقپەن بايقاماي بىرەۋدى...
-
كوزى تىرىسىندە-اق اتى اڭىزعا اينالعان باۋىرجان اتامىزدى تورتكۇل دۇنيە تۇگەل تانىپ ۇلگەردى. باتىر، جاۋىنگەر، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ، اقىن، جازۋشى ءارى سۋرەتشى بولعان باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ادامزات با...
