InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بيىكتىككە بايلانىستى وزگەرۋىنە ەسەپتەر شىعارۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. وقۋشىلاردىڭ اتموسفەرالىق قىسىم تاقىرىبى بويىنشا العان تەوريالىق بىلىمدەرىن ەسەپتەر شىعارۋ ارقىلى تەكسەرىپ باعالاۋ.
2. وقۋشىلاردى تەز ەسەپتەۋگە، سىزبالار سىزۋمەن فورمۋلالار جازىپ ەسەپ شىعارۋدا ۇقىپتى جازۋعا جانە ەسەپتەۋدىڭ ءتيىمدى ادىستەرىن پايدالانۋعا تاربيەلەۋ.
3. ەسەپتەر شىعارۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ جانە اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ تىرشىلىكتەگى ماڭىزدىلىعىن ۇعىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مۇنارالار مەن بيىك عيماراتتار مودەلدەرى مەن سۋرەتتەرى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ەسەپتەر شىعارۋ.

ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
3. جاڭا ساباق بويىنشا تۇسىنىكتەمەلەر مەن تاپسىرمالار بەرۋ
4. ەسەپتەر شىعارۋ
5. بەكىتۋ
6. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ

جەردى قورشاعان اۋا قاباتى – اتموسفەرا. اۋا – گاز، ول وڭاي سىعىلادى. اتموسفەرانىڭ جوعارى بولىگى جەرگە جاقىنداعان سايىن تومەنگى بولىگىنە قىسىم تۇسىرەدى. ناتيجەسىندە جەر بەتىندەگى اتموسفەرا تىعىز جانە قىسىمى دا كوبىرەك بولادى، ول گازدىڭ كونسەنتراسياسىنا بايلانىستى. بۇدان شىعاتىنى اتموسفەرالىق قىسىم تەڭىز دەڭگەيىمەن سالىستىرعانداعى بيىكتىككە بايلانىستى بولادى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ تەڭىز دەڭگەيىندەگى ءمانى 760 مم. سىن. باع. تەڭ ەكەنى انىقتالعان جانە ول قالىپتى جاعداي بولىپ ەسەپتەلەدى. شارتتى جاعدايدا: Pو=760 مم. سىن. باع.=101325 پا= 105پا.
تەڭىز دەڭگەيى بويىنشا وتە ءدال ەسەپتەۋدىڭ ناتيجەسىندە ءاربىر 110م بيىكتىككە كوتەرىلگەندە بارومەتر 1سم تۇسەتىنى انىقتالعان، ياعني 11 م - گە بيىكتەگەندە قىسىم 1مم. سىن. باع.- نا ازايادى.
(ەسەپ شىعارۋ ءۇشىن وسى تۇراقتىلاردى شارتتى تۇردە بەلگىلەپ الايىق. Po = 760 مم. سىن. باع.
P′=1مم. سىن. باع.
ho=11م )

اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بيىكتىككە بايلانىستى وزگەرۋىن ولشەۋ ءۇشىن التيمەتر دەپ اتالاتىن پريبور جاسالدى.
ەندى وتكەن تاقىرىپ بويىنشا جانە جوعارىدا كورسەتىلگەن مالىمەتتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بيىكتىككە بايلانىستى وزگەرۋىنە ەسەپتەر شىعارايىق:
مالىمەتتەر: 1. ماسكەۋدەگى وستانكينو تەلەمۇناراسىنىڭ بيىكتىگى – 540م.
2. بەرليندەگى تەلەمۇنارا بيىكتىگى – 361، 5م.
3. پاريجدەگى ەيفەل مۇناراسىنىڭ بيىكتىگى – 305م.
4. ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عيماراتىنىڭ بيىكتىگى – 240م.
5. ماسكەۋدەگى شۋحوۆسكيي راديومۇناراسىنىڭ بيىكتىگى – 162م.
6. يتالياداعى پيزە مۇناراسىنىڭ بيىكتىگى – 54، 5م.
(جۋرنال فا №2. 2010ج. 11بەت. سۋرەت)

ەسەپ №1. وستانكينو تەلە مۇناراسىنىڭ بيىكتىگى 540م. ەتەگىندەگى اتموسفەرالىق قىسىم قالىپتى بولعانداعى ونىڭ شىڭىنداعى بارومەتردىڭ كورسەتكىشى قانداي بولادى؟ (جاۋابى: 711 مم. سىن. باع.)
بەرىلگەنى:
Po = 760 مم. سىن. باع.
P′=1مم. سىن. باع.
ho=11م
h=540م
P=؟
شەشۋى: 1) 11م = 1 مم. سىن. باع.
540م = ح
ح=540 م * 1 مم. سىن. باع./11 م= 49 مم. سىن. باع.
P=Po – x = 760 مم. سىن. باع – 49 مم. سىن. باع = 711 مم. سىن. باع.
جاۋابى: 711مم. سىن. باع
2) P″=h•P′/ho=540م•1مم. سىن. باع./11م=49مم. سىن. باع.
P=Po - P″ =(760 - 49) مم. سىن. باع.= 711مم. سىن. باع.
جاۋابى: 711مم. سىن. باع.

ەسەپ №2. قالىپتى جاعدايداعى بەرلين مۇناراسىنىڭ شىڭىنداعى بارومەتردىڭ كورسەتكىشى 727مم. سىن. باع.- نا تەڭ بولسا، وندا ونىڭ بيىكتىگى قانداي؟ (جاۋابى: ~363م)
بەرىلگەنى:
رو=760مم، سىن، باع.
ر=727مم. سىن. باع.
P′=1مم. سىن. باع.
ho=11م
h=؟
شەشۋى:
ΔP=Po – P= (760 – 727 ) مم. سىن. باع.=33مم. سىن. باع.
H=ho • ΔP/P′ = 33مم. سىن. باع • 11م/ 1مم. سىن. باع.=363م
. جاۋابى: ~363م

ۇيگە تاپسىرما:
ەسەپ №3.
سۋرەتكە قاراپ استانا قالاسىنداعى بيىكتىگى 97مەتر «بايتەرەك» مۇناراسى مەن نيۋ - يورك قالاسىنداعى بيىكتىگى 93 مەتر «بوستاندىق» مۇناراسىنا ەسەپ قۇراستىرىپ شىعارۋ.
ەسەپ: وسى مۇنارالاردىڭ باسىنداعى اتموسفەرالىق قىسىمدار قانشاعا تەڭ؟
1) «بايتەرەك» مۇناراسى ءۇشىن:
بەرىلگەنى:
Po=760مم. سى. باع.
P′=1مم. سىن. باع.
ho=11م
h=97م
P=؟
شەشۋى: P″=h•P′/ho=97م•1مم. سىن. باع./11م=8، 8مم. سىن. باع.
P=Po - P″= (760 – 8، 8) مم. سىن. باع.=751، 2مم. سىن. باع.
2) «بوستاندىق» مۇناراسى ءۇشىن:
بەرىلگەنى:
Po=760مم. سى. باع.
P′=1مم. سىن. باع.
ho=11م
h=93م
P=؟
شەشۋى: P″=h•P′/ho=93م•1مم. سىن. باع./11م=8، 45مم. سىن. باع.
P=Po - P″= (760 – 8، 45) مم. سىن. باع.=751، 6مم. سىن. باع.