«احمەت ياسساۋي» دانالىق كىتابى
قازاق ادەبيەتى (9 سىنىپ)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «احمەت ياسساۋي» دانالىق كىتابى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) كورنەكتى اقىن، اسقان ويشىل، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحاني اتاسى، سوپىلىق ادەبيەتتىڭ وكىلى احمەت ءياسساۋيدىڭ ءومىرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) يسلام ءدىنىن ۋاعىزداۋ ارقىلى ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە ۇندەۋ، جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان قاسيەتتەردەن جيرەنۋگە شاقىرۋ، مۇسىلمان جولىنا تۇسۋگە باۋلۋ، ءتۇرلى ءدىني سەكتالاردان اۋلاق بولۋعا شاقىرۋ؛
ب) « دانالىق كىتابىنان» ۇزىندىلەر وقىتىپ، مازمۇنىن تالداتۋ، ياسساۋي ساقتاندىرعان بەس نارسەنى جازدىرىپ، ەستەرىندە قالدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ.
كورنەكىلىك: ياسساۋي سۋرەتى، كەسەنەسىنىڭ سۋرەتى، تۇركىستان قالاسىنىڭ سۋرەتى، بۇكتەمەلەر جانە ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«وعىزناما» قاي عاسىردىڭ جەمىسى؟ (ءىح ع.)
«وعىزناما» قانداي تاقىرىپتا جازىلعان؟ (وعىز قاعاناتىنىڭ ەرلىك ىستەرىن قامتيدى.)
كوركەم شىعارما قاي كىتاپحانادا ساقتالعان؟ (پاريج كىتاپحاناسىندا.)
وعىز ەكى ايەلىنەن نەشە بالا سۇيگەن؟ (كۇن، اي، جۇلدىز، تاۋ، تەڭىز.)
«وعىزنامانىڭ» باستى يدەياسى؟ (بۇكىل تۇركى ەلىن بىرلىككە شاقىرۋ.)
«وعىزناما» اڭىزىندا قانداي ميفولوگيالىق سۋرەتتەۋلەر كەزدەسەدى؟ ( باتىر قولىن كوكجال ءبورىنىڭ باستاپ ءجۇرۋى.)
ءابۋ - ناسىر ءال - ءفارابيدىڭ دۇنيەگە كەلگەن جەرى؟ ( ەجەلگى وتىراردا)
ءال - ءفارابيدىڭ تولىق اتى - ءجونى؟ (مۇحاممەد يبن ۋزلاع يبن تارحان ءال - فارابي)
ءال - ءفارابيدىڭ ولەڭدەرىنەن جاتقا ايتۋ.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ا) احمەت ياسساۋي - ءبىلىمپاز عالىم، كورنەكتى اقىن، ۇلى ويشىل، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحاني اتاسى.
ءا) ياسساۋي - سوپىلىق ادەبيەتتىڭ وكىلى. ول بۇكىل ءومىرىن يسلامدى ۋاعىزداۋعا ارنادى. 63 جاسىندا جەر استىنان جەرتولە قىلۋەت جاساتىپ: « مۇحاممەد پايعامبار جاسىنان اسىپ كەتتىم، بۇدان ءارى ءومىر ءسۇرۋىم كۇپىرلىك بولادى» دەپ قالعان ءومىرىن جەر استىندا وتكىزگەن. ءوز زامانداستارى مەن جاراتۋشى اراسىن جالعاستىراتىن كوپىر بولۋدى ارماندايدى.
ب) « دانالىق كىتابىندا» يسلام ءدىنىنىڭ ءتورت التىن دىڭگەگى («ماعريپات»، «تاريحات»، «حاقيقات» جانە «شاريعات») ماداقتالادى. مۇنداعى «ماعريپات»- عىلىم - ءبىلىم؛ «تاريحات»- ءپاني جالعان قىزىعىنان بەزىپ، و دۇنيەدە جارىلقاناتىنىنا دەگەن سەنىم، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋدىڭ جۇيەسى؛ «حاقيقات»- حاق شىندىق، ياعني، سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن ايتادى؛ « شاريعات»- مۇسىلماندىق جولى، زاڭى، قاعيداسى تۋرالى ايتىلاتىن پارىزدى ورىنداۋ.
گ) ياسساۋي ساقتاندىرعان 5 نارسە:
1. اللانىڭ اق جولىن مويىنداماۋدان قاشىق بول.
2. مەنمەن، تاكاپپار بولما.
3. دۇنيە - مۇلىك ءۇشىن ارىڭدى ساتپا.
4. ارامدىقتان اۋلاق بول.
5. ەرىنشەك بولما.
د) شەكسىز الەمدى، 18 مىڭ عالامدى جاراتۋشى اللا - تاعالا.
ە) احمەت ياسساۋي ۇستازدارى - ارىستان باب، يۋسۋف حاماديني.
قورىتىندىلاۋ. احمەت ياسساۋي سىندى ۇلى ويشىلدارىمىزدىڭ مۇرالارىن جاڭاشا تالداپ، جاستارىمىزعا اسەرلى ەتىپ ۇعىندىرىپ بەرۋ - ءبىزدىڭ باستى بورىشىمىز. ءقازىر نە كوپ، ءدىني سەكتالار كوپ. ءدىني سەكتالاردان اۋلاق بولىپ، اللانىڭ اق جولى - يسلام ءدىنىن ۋاعىزداۋىمىز كەرەك.
ءياسساۋيدىڭ دانالىق ويلارى ماڭگى جالعاسىن تابادى. احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن قازاق حالقى قاسيەتتى جەر ەسەبىندە قۇرمەتتەيدى. ول جەردە قازاقتىڭ حاندارى، اتاقتى ادامدارى جەرلەنگەن.
سۇراق - جاۋاپ ءادىسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن بەكىتۋ.
بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1) قوجا احمەت ياسساۋي تاقىرىبىندا رەفەرات جازۋ؛
2) «ديۋاني حيكمەت» ولەڭدەر جيناعى، 37 - حيكمەت مازمۇنىن تالداۋ؛
3) ابايدىڭ 38 - قارا ءسوزىن وقىپ دايەكتىلەۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «احمەت ياسساۋي» دانالىق كىتابى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) كورنەكتى اقىن، اسقان ويشىل، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحاني اتاسى، سوپىلىق ادەبيەتتىڭ وكىلى احمەت ءياسساۋيدىڭ ءومىرى جايلى ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) يسلام ءدىنىن ۋاعىزداۋ ارقىلى ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە، مەيىرىمدىلىككە ۇندەۋ، جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان قاسيەتتەردەن جيرەنۋگە شاقىرۋ، مۇسىلمان جولىنا تۇسۋگە باۋلۋ، ءتۇرلى ءدىني سەكتالاردان اۋلاق بولۋعا شاقىرۋ؛
ب) « دانالىق كىتابىنان» ۇزىندىلەر وقىتىپ، مازمۇنىن تالداتۋ، ياسساۋي ساقتاندىرعان بەس نارسەنى جازدىرىپ، ەستەرىندە قالدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، مانەرلەپ وقۋ، تالداۋ.
كورنەكىلىك: ياسساۋي سۋرەتى، كەسەنەسىنىڭ سۋرەتى، تۇركىستان قالاسىنىڭ سۋرەتى، بۇكتەمەلەر جانە ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى.
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«وعىزناما» قاي عاسىردىڭ جەمىسى؟ (ءىح ع.)
«وعىزناما» قانداي تاقىرىپتا جازىلعان؟ (وعىز قاعاناتىنىڭ ەرلىك ىستەرىن قامتيدى.)
كوركەم شىعارما قاي كىتاپحانادا ساقتالعان؟ (پاريج كىتاپحاناسىندا.)
وعىز ەكى ايەلىنەن نەشە بالا سۇيگەن؟ (كۇن، اي، جۇلدىز، تاۋ، تەڭىز.)
«وعىزنامانىڭ» باستى يدەياسى؟ (بۇكىل تۇركى ەلىن بىرلىككە شاقىرۋ.)
«وعىزناما» اڭىزىندا قانداي ميفولوگيالىق سۋرەتتەۋلەر كەزدەسەدى؟ ( باتىر قولىن كوكجال ءبورىنىڭ باستاپ ءجۇرۋى.)
ءابۋ - ناسىر ءال - ءفارابيدىڭ دۇنيەگە كەلگەن جەرى؟ ( ەجەلگى وتىراردا)
ءال - ءفارابيدىڭ تولىق اتى - ءجونى؟ (مۇحاممەد يبن ۋزلاع يبن تارحان ءال - فارابي)
ءال - ءفارابيدىڭ ولەڭدەرىنەن جاتقا ايتۋ.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ا) احمەت ياسساۋي - ءبىلىمپاز عالىم، كورنەكتى اقىن، ۇلى ويشىل، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحاني اتاسى.
ءا) ياسساۋي - سوپىلىق ادەبيەتتىڭ وكىلى. ول بۇكىل ءومىرىن يسلامدى ۋاعىزداۋعا ارنادى. 63 جاسىندا جەر استىنان جەرتولە قىلۋەت جاساتىپ: « مۇحاممەد پايعامبار جاسىنان اسىپ كەتتىم، بۇدان ءارى ءومىر ءسۇرۋىم كۇپىرلىك بولادى» دەپ قالعان ءومىرىن جەر استىندا وتكىزگەن. ءوز زامانداستارى مەن جاراتۋشى اراسىن جالعاستىراتىن كوپىر بولۋدى ارماندايدى.
ب) « دانالىق كىتابىندا» يسلام ءدىنىنىڭ ءتورت التىن دىڭگەگى («ماعريپات»، «تاريحات»، «حاقيقات» جانە «شاريعات») ماداقتالادى. مۇنداعى «ماعريپات»- عىلىم - ءبىلىم؛ «تاريحات»- ءپاني جالعان قىزىعىنان بەزىپ، و دۇنيەدە جارىلقاناتىنىنا دەگەن سەنىم، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋدىڭ جۇيەسى؛ «حاقيقات»- حاق شىندىق، ياعني، سوپىلىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن ايتادى؛ « شاريعات»- مۇسىلماندىق جولى، زاڭى، قاعيداسى تۋرالى ايتىلاتىن پارىزدى ورىنداۋ.
گ) ياسساۋي ساقتاندىرعان 5 نارسە:
1. اللانىڭ اق جولىن مويىنداماۋدان قاشىق بول.
2. مەنمەن، تاكاپپار بولما.
3. دۇنيە - مۇلىك ءۇشىن ارىڭدى ساتپا.
4. ارامدىقتان اۋلاق بول.
5. ەرىنشەك بولما.
د) شەكسىز الەمدى، 18 مىڭ عالامدى جاراتۋشى اللا - تاعالا.
ە) احمەت ياسساۋي ۇستازدارى - ارىستان باب، يۋسۋف حاماديني.
قورىتىندىلاۋ. احمەت ياسساۋي سىندى ۇلى ويشىلدارىمىزدىڭ مۇرالارىن جاڭاشا تالداپ، جاستارىمىزعا اسەرلى ەتىپ ۇعىندىرىپ بەرۋ - ءبىزدىڭ باستى بورىشىمىز. ءقازىر نە كوپ، ءدىني سەكتالار كوپ. ءدىني سەكتالاردان اۋلاق بولىپ، اللانىڭ اق جولى - يسلام ءدىنىن ۋاعىزداۋىمىز كەرەك.
ءياسساۋيدىڭ دانالىق ويلارى ماڭگى جالعاسىن تابادى. احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن قازاق حالقى قاسيەتتى جەر ەسەبىندە قۇرمەتتەيدى. ول جەردە قازاقتىڭ حاندارى، اتاقتى ادامدارى جەرلەنگەن.
سۇراق - جاۋاپ ءادىسى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن بەكىتۋ.
بىلىمدەرىن باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1) قوجا احمەت ياسساۋي تاقىرىبىندا رەفەرات جازۋ؛
2) «ديۋاني حيكمەت» ولەڭدەر جيناعى، 37 - حيكمەت مازمۇنىن تالداۋ؛
3) ابايدىڭ 38 - قارا ءسوزىن وقىپ دايەكتىلەۋ.
You Might Also Like
