اي تۇبىنە لاقتىرعان اقسۇيەگىم
ومىردەن ەرتەرەك كەتكەن اكەم
مولدايىپتىڭ رۋحىنا
بيىل كوكتەم كوكشە وزەنى تاعى ارناسىنان اسا جازداپ، قاتتى تاسىدى. ايتسە دە ماڭدايدان سۇيگەن كۇن نۇرى مەن التىنكۇرەك قۇشاعىنا الار وسى ءبىر شاق سۇرشا كەمپىرگە سوناۋ قىر استىندا قالعان كوگىلدىر كوكتەمدى ەسىنە سالاتىن.
قاتال تاعدىر – اساۋ سۋ وتكەن بەرمەس،
ارداعىم، قالدىڭ ماڭگى بولىپ ەلەس.
اي تۇبىنە لاقتىرعان اقسۇيەگىم،
كوز الدىمنان اي بەينەڭ كەتەر ەمەس،-دەپ الىپ، «و-وھ» دەپ اۋىر كۇرسىنەر ەدى. كۇرسىنەر ەدى دە، ناقتى ءسوزى جوق، ءتىپتى ءانى دە كۇڭگىرتتەۋ، الدە زار، الدە جوقتاۋ، الدە سارتاپ ساعىنىش... كىم ءبىلىپتى، ايتەۋىر تىڭداعان جاننىڭ بويىن شىمىرلاتار الدەبىر اۋەندى ىڭىلداپ، ءۇنسىز مۇلگيتىن.
كەزىندە «سۇرشا قىز»، ءقازىر «سۇرشا اپا» اتانعان، جاسى سەكسەننىڭ بەل ورتاسىنا شىققان ۇزىن بويلى، اق سۇر كەيۋانانىڭ بيىك قاباعى مەن قىر مۇرىنى، بەت ءپىشىنى، بوي-باسى قۇيىلعان مۇسىندەي تىپ-تىك، اينالاسىنا تاكاپپار كۇيمەن كوز تاستاپ قانا وتىرار ەدى.
وسىدان 4-5 كۇن بۇرىن جالعىز باۋىرى عايىپتىڭ ۇيىنە كەلىپ، شۇپىرلەگەن بالالارىن يىسكەپ، ماۋقىن باستى. قاھارلى قىستا قىرىق شاقىرىم جەردەگى كەربۇلاقتان جەتۋ مۇمكىن ەمەس. ەكى ارا ەلسىز، تاۋلى-قىراتتى، قارى قالىڭ، توتەمەن تۇسكەننىڭ وزىندە ات-شانالى ادامعا تاۋدان اسۋ وڭاي شارۋا ەمەس. شالى سايلاۋحاننىڭ كوزى ءتىرى كەزىندە شاناعا ات جەگىپ، قىس ورتاسىندا اكەلىپ تاستاپ، كولىگىن قالدىرىپ، ءوزى اۋدان ارقىلى اۆتوبۋسپەن كەرى قايتاتىن. سۇرشا كەمپىر سول كەلگەننەن جاز شىعا ۇيىنە ءبىر-اق ورالاتىن. ايتەۋىر، بوز مۇنارعا ورانعان، ساعىمى كىلكىپ، بۇلدىراعان كوگىلدىر تاۋلار، سارقىراعان كوكشە، ودان بەرىرەكتەگى اق باستاۋ – كەمپىرگە ىستىق-اق.
سۇرشا بۇگىن ەرتە تۇردى، جان-جاعىندا شاشىلىپ جاتقان باۋىرىنىڭ ءۇپىر-شۇپىر بالالارىن جاۋىپ، قىمتاپ، ءبىر-بىر يىسكەپ، قىڭقىلداي باستاعان كىشىرەك سارى ۇلدى كوتەرىپ، سىرتقا شىقتى. كەلىنى ايجامال جوق. مالىن ورىسكە شىعارىپ ءجۇر مە، قاز-ۇيرەگىن باستاۋعا اكەتتى مە، كوزگە تۇسە قويمادى. ءۇيدىڭ باتىس جاق تۇسىنان تاڭعى ۋاقتا اپ-انىق كورىنەتىن تاۋعا تەسىلە قارادى. «قۇداي-اۋ، ءدال باياعىسىنداي، ءبىر وزگەرسە-شى، وسى تاۋدان ءارى اسىپ تۇسسە، شەكارا كورىنىپ تۇر. ارعى جاعىندا قولسوزىم جەردە قىتايلار. تاۋ مەن ەكى اراداعى انەبىر بيىك جالپاق جون، ءيا، كامپەسكە جىلدارى قىپ-قىزىل قانعا بويالعان، ءالى ءمىز باقپاي، تۇك كورمەگەن، تۇك ەستىمەگەندەي بوپ بەدىرەيىپ جاتقان سول قۇبا جون...». سۇرشانىڭ كوز الدىنا قۇبا جون قاز-قالپىندا كەلە قالدى. «ءقازىر عوي، ول ارادا ەل جوق، قۇس ۇشىرماس، تىشقان جورعالاپ وتپەس مىقتى كۇزەت تۇر. و، ول كەزدە قانداي ەدى؟!» سۇرشا قوينىنداعى ۇلدى شاپانىنا قىمتاي وراپ، ماڭدايىنان يىسكەپ قويدى. وسى كەنجە بالا عايىپتىڭ اۋزىنان تۇسكەندەي ۇزىن بويلى، سارى، شاشى قاپ-قارا. ءيا، عايىپجاندى سول جولى، وسىدان الپىس جىل بۇرىن قاينىسى كەرىم ەكەۋىن اياق استىنان شەكارا اسىرىپ الىپ كەتپەگەندە ۇيدە ءۇپىر-شۇپىر جاتقان بالا-شاعا دۇنيەدە بولار ما ەدى، بولماس پا ەدى... ءيا، ءبارى ءبىر اللانىڭ جازۋى مەن بۇيرىعى عوي.
سۇرشانىڭ ءاۋ باستاعى ەسىمى ايتولعان-دى. اكەسى يساباي اقتىلى قوي مەن الالى جىلقىنى مىڭعىرتىپ ايداعان، جايلاۋ مەن قىستاۋعا ىرعالىپ-جىرعالىپ قوناتىن، ايماعىنا بەدەلدى، بيلىك ايتىپ، قارا قىلدى قاق جارعان ادام ەدى. بۇلعاڭداپ وسكەن – ايتولعان بويجەتە باستاعاننان-اق ەل اۋزىنا ىلىكتى. بايدىڭ جىلقىشىسى، الدەقايدان بۇلاردىڭ اۋىلىنا كەلىپ قونىستانعان ەكەيدىڭ ۇلى جاقان سۇرشا قىزعا قۇلاپ ءتۇستى. اسپانعا شاپشىعان نەبىر اساۋدى جۇگەن-قۇرىقسىز تىرپ ەتكىزبەيتىن جاقان التىباقان باسىندا وسى ءبىر ءاندى «اي تۇبىنە لاقتىرعان اقسۇيەگىم، كوز الدىمنان اي بەينەڭ كەتەر ەمەس»،-دەپ شىرقاتا سالاتىن-دى.
اقسۇيەك... شىركىن وسى ءبىر ويىندى-اي. قارۋلى جىگىت قۇلاشتاي كەپ اقسۇيەكتى لاقتىرعاندا جاقان دا ايتولعاننىڭ قاسىنان تابىلا كەتەتىن-دى. ەكەۋلەپ قاراعان مەن توبىلعىنىڭ اراسىنان اقسۇيەكتى ىزدەگەن بوپ، وڭاشا قالىپ، اۋىل جاقتان جەڭگەسىنىڭ «اي-ا-ا-ا» دەپ اندەتە سالار داۋىسىن ەستىگەندە، ءبىرىن-بىرى قيىسا الماي، ارەڭ دەگەندە ۇيگە قاراي قوزعالاتىن. «ايتولعان، اكەڭنىڭ ماعان دەگەن پەيىلى تەرىس ەمەس، تالاي قۇپيا جۇمىستارىن ماعان عانا سەنىپ تاپسىرىپ ءجۇر عوي. اتتەڭ، كەدەيلىك، بەرەر مالىم جوق. ونىڭ ۇستىنە كىرمەمىز»،-دەيتىن جاقانى كۇرسىنىپ. «جاقان، سەنى كەدەي دەپ قورسىنىپ جۇرگەن ەشكىم جوق. مەنى باياعىدان اتاستىرىپ قويدى عوي. اق باتانى ءقايتىپ اتتايمىن؟ مۇمكىن ءبىر امالىن تابارمىز»، - قىز دا مۇڭايدى. دەگەنمەن، ءدال وسى ارادا جاقان سۇرشا قىزبەن ءوزىن ماڭگىلىك جالعاستىرار ءبىر ويىنىڭ بارىن ىركىپ قالعان-دى.
ءيا، اي كەلبەتتى، قاپساعاي جاۋىرىندى، سىمباتتى، ونەرپاز جاقان سول ءبىر الاساپىران، قىم-قۋىت ۋاقىتتا قىزىلداردىڭ قولىنان وققا ۇشتى.
سول ءبىر سوڭعى ءتۇنى... ول كەزدە يساباي قىزىن ايكەن بايدىڭ سايلاۋحان دەگەن دومالاڭداعان تورسىق ۇلىنا ۇزاتىپ، ەكى جاستىڭ ۇمىت-تىلەگىن قيىپ ءتۇستى. ۇزاتۋ تويىنىڭ الدىندا اۋىل جىگىتتەرى قايتا-قايتا التىباقان قۇرىپ، ەكى كۇننىڭ بىرىندە اقسۇيەك وينايمىز دەپ ماڭاي ءتۇنى ۋ-دۋ بولىپ جاتتى. سول كۇندەردە جاقان مەن ايتولعان دا ەبىن تاۋىپ كەزدەسىپ ءجۇردى. اقىرى، جىگىت كوزدەگەنىنە جەتىپ تىندى، ايتولعاننىڭ قۇرساعىندا جاقاننىڭ بالاسى كەتتى. سۇرشا كەلىن بولىپ تۇسە سالىسىمەن ءبىر جىلعا جەتەر جەتپەس ۋاقىتتا راحوللا اتتى ۇلدى دۇنيەگە اكەلدى. ءسابيدىڭ جاقاننىڭ تۇياعى ەكەنىن سايلاۋحان سەزدى مە، سەزسە دە سىرتقا شىعارۋعا نامىستاندى ما، ىشتەي بۋىرقانعانىن سەزدى.
اكەسى، اتاسى كامپەسكەگە ءىلىنىپ، بار دۇنيە-مۇلكىنەن ايرىلعاندا، جاقان يساباي بايعا تۋعان ۇلىنداي قامقور بولىپ-اق باقتى. «تۇششى ەتىمە اۋزى تۇكتى كاپىردىڭ قولى ءتيدى» دەپ قامشى تيگەن يىعى ىرىڭدەپ، جاعدايى تومەندەي باستاعان بايدى ءبارىبىر جۇڭگو اسىرۋ ءۇشىن جانتالاستى. اقتار مەن قىزىلدار الماسىپ، بەرەكەسى كەتكەن اۋىلدىڭ باس كوتەرەرى يساباي باي بار التىن-كۇمىسىن جاقان ەكەۋى ءبىر تاۋدىڭ قۋىسىنا، تەرىگە وراپ، تىعىپ كەلگەنىن دە ەمىس-ەمىس ەستىگەنى بار. يسابايعا ءبىر جۇيرىكتى جاراتىپ، تاۋ اسىرىپ جىبەرۋگە بەل بايلاعان جاقاننىڭ ءوزى دە سول ءتۇنى جەر جاستاندى. يسابايدى جۇيرىك تورىعا كوتەرىپ مىنگىزىپ، اۋىلدان ەندى اتتاندىرام دەگەن ۋاقىتتا 4-5 قىزىل اسكەر ساۋ ەتتى.
يساباي وتىرعان تورى اتتى قامشىمەن تارتىپ ۇلگىرگەن جاقان ءسال كەشتەۋ قالدى. اتىلعان وق قۇلاق شەكەدەن ءتيىپ، اتتان اۋىپ ءتۇستى. يسابايدىڭ جۇيرىگى تاۋ جاقتى بەتكە الىپ، شابا جونەلدى. اۋىر ىڭىرسىعان جاقان سۇرشاعا ەنتىگە قاراپ: «ساعان ازىرلەگەن بايگە قۇنان كوكتوبەنىڭ استىندا شىدەرلەۋلى. ەكى بالانى، راحوللانى الىپ، ارعى بەتكە اس. ول جاقتا ءبارىن دە ورنالاستىردىم. اكەڭە قارايلاپ كەشىكتىڭ عوي، ەندى ەشتەڭە كۇتپە. قايىن اتاڭ، اۋىلىڭ قونىستانىپ قالدى. ەندى اسىعا گور، مىنالار سەنى دە ءتىرى قويمايدى»،-دەدى ۇزدىگىپ. سالدەن سوڭ: «ايىم، شىنىڭدى ايتشى، راحوللا مەنىڭ بالام عوي» دەپ قيىلا قارادى. سۇرشا سەلك ەتتى، ادام تۇگىلى وزىنەن جاسىرىپ كەلگەن سىر اۋزىنان قالاي شىعىپ كەتكەنىن سەزبەي قالدى، باسىن يزەپ: «ءيا، ءيا، ەكەۋمىزدىڭ بالامىز» دەگەن ءسوزدى جاقاندى ەڭىرەي قۇشاقتاعان كۇيى سىبىرلاي ايتتى.
وسىنى كۇتكەندەي جاقان دا سىلق ەتتى. اسپان اينالىپ جەرگە ءتۇستى مە، جەر قاق ايرىلدى ما؟! ماڭايى قارا تۇنەككە اينالعان ايتولعان شىڭعىرا تالىپ قۇلادى. «وي-وي، جالعان داۋرەن-اي». سۇرشا كەمپىر اۋىر كۇرسىنىپ، كوزىنە جاس تولا كوك مۇنار تاۋعا قارادى. «سەن بارىنە كۋا ەدىڭ عوي، كوك تاۋ. ءالى مىڭق ەتپەي تۇرسىڭ». سودان كوپ ۋاقىت وتتى-وتپەدى، يسابايدى قۋىپ كەتكەن اسكەر قارقىلداي كۇلىپ، قايتا ورالدى. «بايدى قاتىردىق» دەستى ولار. سۇرشا اكەسىنىڭ دە تاۋ اراسىندا وققا ۇشقانىن سەزدى. ءبىر تاڭدا كەلگەن قوس قايعى سۇرشانى ەكى بۇكتەپ كەتتى. شاشىن جايىپ جىبەرىپ، جوقتاۋ ايتىپ، بەبەۋلەدى... «اكەم ءۇشىن، جاقانىم ءۇشىن، ونىڭ ارتىندا قالعان تۇياعى ءۇشىن وسى ءىستى ورىنداۋعا ءتيىسپىن. قايتكەندە دە ءۇش بالانى امان-ەسەن ارعى بەتكە الىپ ءوتۋىم كەرەك». وعان دەيىن اكەسى مەن جاقاننىڭ بەتىن جاۋىپ ۇلگەرەر.
...ەسىن جيىپ، بەلىن بەكەم بۋعان سۇرشا باۋىرى عايىپ پەن قاينىسى كەمەردى، ءتورت ايلىق راحوللاسىن الىپ، بايگە قۇنانمەن شەكارادان اسىپ وتۋگە بەل بۋدى. بۇگىن ءتۇن ۇلگىرمەس، ەرتەڭگى ءتۇن كەتۋ كەرەك. باسقا امال جوق. ءتۇس الەتىندە قۇبا جوندى شولىپ قايتتى. ەكى ارا تاۋعا دەيىن تورت-بەس شاقىرىم، قۇبا جون مەن اۋىل اراسى جازىق، ءبىر جارىم شاقىرىم. ءبىراق كىسى بويى تىكەنەكتى قاراعانى مەن توبىلعىسى قالىڭ، جاسىرىنىپ جاتۋعا ىڭعايلى-اق جەر. راس بولسا، جوننىڭ ۇستىندە زەڭبىرەگى قۇرۋلى قىزىل اسكەر. وسىدان جارتى اي بۇرىن ۋلاپ-شۋلاپ شەكارا اسپاق بولعان ءبىراز ادامدى زەڭبىرەكپەن باۋداي تۇسىرگەنىن ەستىگەن-دى. «كوزگە تۇسسەك ءبىتتى، قيىپ تۇسەدى.
ءبىراق، وسى ءۇش بالانى الىپ وتسەم... اللا جار بولسىن!». ىشتەي وسىعان بەكىگەن سۇرشا ون ءبىر-ون ەكىلەردەگى ەكى ۇلدىڭ ۇستىنە ەكى شەكپەن بەرىپ، تاڭ قاراڭعىسىندا جوننىڭ باتىس تۇسىنداعى بىتىسا وسكەن ەكى قالىڭ قاراعاننىڭ تۇبىنە جاسىرىپ كەتتى. «ەكى قاراعاننىڭ ورتاسىنان شاۋىپ وتە بەرگەندە، ەكەۋى ەكى جاعىمنان شىعۋعا ىڭعايلى جەر»،-دەپ ويلادى ىشتەي. «دىبىستارىڭ شىقپاسىن، مىنا قۇرتتى قارىندارىڭ اشقاندا بىر-بىرلەپ جەڭدەر.
كۇن باتقاننان كەيىن جۇلدىز جامىرار شاقتا بايگە قۇنانمەن وسى ەكى قاراعاننىڭ اراسىمەن شاۋىپ وتەمىن. ەكەۋىڭ ەكى قاپتالداعى ۇزەڭگىگە قول ىلىكتىرسەڭدەر بولدى. ەكى-ۇش شاقىرىمداي اتقا ىلەسە الساڭدار، كورەر جارىقتارىڭ الدا. تەك مىقتاپ ۇستاڭدار. ات باۋىرىندا سۇيرەتىلەرسىڭدەر، مۇمكىن ەرە جۇگىرىپ وتىرارسىڭدار. ونى كورەرمىز. ال، كۇنى بويى باس كوتەرمەي جاتىڭدار. كەشكە ۇيىقتاپ كەتپەڭدەر». ەكى ۇل تومەن قاراعان كۇيى ءۇنسىز كەلىستى. سۇرشا ەكەۋىنىڭ دە ات قۇلاعىندا وينايتىندارىن جاقسى بىلەدى. ەكەۋى تۇندەلەتىپ ايكەن مەن يسابايدىڭ جىلقى، قويىن بىرنەشە كۇن كۇزەتىسىپ، شەكارا اسىرىپ، ەرەسەكتەرمەن بىرگە كەتىپ، بۇعان قارايلاپ، قايتا ورالعان تۇرلەرى عوي. جولاي كوكتوبەنىڭ كوزگە تۇسپەس جەرىندە شىدەرلەۋلى بايگە قۇناندى امانداپ قايتتى.
اۋىلعا بىلدىرتپەي كەلىپ كىرگەن سۇرشا كيىز ءۇي ىرگەسىنە كومىپ تاستاعان ءجۇنى تىقىرلاپ الىنعان قوي تەرىسىن تاۋىپ الدى. جولعا كيەر كيىمىن، ازىعىن ازىرلەدى دە، اكەسىن جوقتاپ جاتقان كەيىپ تانىتىپ، باسىن وراپ الىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدى.
كوكتەمنىڭ كۇنى دە ەڭكەيدى-اۋ. قارا جامىلعان اۋىل تىم-تىرىس. تەك ءتۇس اۋا بىرەر كەمپىر كەلىپ، مۇنىڭ قاسىندا ءبىراۋىق وتىرعان بولدى. كۇن باتا راحوللانى ەمىزىپ، قورجىنعا كيىز، قايىس، تەرى، تاعى ونى-مۇنىسىن سالىپ، جولعا ازىرلەندى. قاقپاعى اشىلىپ-جابىلعان سايىن سىڭعىرلاعان ءۇن شىعاراتىن توردەگى شاعىن ساندىعىن ابايلاپ اشىپ، اكەسى جاسىرماي الىپ قالعان تاي تۇياق التىن مەن نەشە اتادان بەرى ساقتالىپ كەلگەن، دۇنيەدەن كوشەردە اناسى وزىنە امانات ەتكەن قوس بىردەي قۇيما سوم، يرەكسۋ ويۋلى التىن بىلەزىك، بىرنەشە قاپسىرما، شولپى، جاقۇتتى القا، قولدان سوققان جۇزىكتەردى قولىمەن سيپالادى. ولاردى ۇلكەن ءبىر قالتاعا ابايلاپ سالىپ، قوينىنا تىقتى. جات جەردە الدەقانداي كۇن تۋا ما... قاجەت بولار».
كوكتەمنىڭ قوڭىر سامالى جەلپىگەن تىپ-تىنىش كەش. بوساعادان اكەسى مەن جاقانى جەرلەنگەن قورىمعا بەت تۇزەگەن كۇيى كۇبىرلەپ قۇران وقىدى. «اكەتايىم، زامانىمىزدى توز-توز ەتتى. كىسى قولىنان كەتتىڭ. جاقان، سەن ومىردەگى ارداعىم، ارمانىم ەڭ. قايتەيىن، اكەنىڭ اق باتاسىن اتتاي المادىم. مەن جات ەلگە بەت بۇردىم. ساپار قاتەرلى. قانداي قيىندىق كەزدەسسە دە راحوللاڭدى امان ساقتايمىن، سەنىڭ كوزىڭ عوي. قايىر، قوش. ارۋاقتارىڭ جەبەسىن!»،-دەپ بەت سيپادى.
سوڭىنا قىزىل ارايىن قالدىرىپ، كۇن دە ۇياسىنا باتتى. جىلى اۋا بەتكە جايلى تيەدى. كورشى-قولاڭ، كەدەي-كەپشىك بوتەن ويلاماسىن دەپ، ەسىك كوزىندەگى وشاقتاعى قازانعا سۋ قۇيىپ، استىنا مول ەتىپ، تەزەك قالادى. قاس قارايىپ، ەل ورىنعا وتىردى-اۋ دەگەن مەزەتتە راحوللاسىن قولىنا الىپ، قورجىندى يىعىنا اسىپ، بايگە قۇنان تۇرعان توبەنى بەتكە الدى. الدەنەنى سەزگەندەي، تورى دا ەلەگىزىپ تۇر ەكەن، مۇنى كورىپ وقىراندى. جانتالاسىپ ءجۇرىپ، ءتورت اياعىنا ازىرلەپ اكەلگەن كيىز «بايپاقتى» كيگىزىپ، سىرتىنان مىقتاپ تۇرىپ قايىسپەن شاندىدى. بەلىنە قوي تەرىسىن بايلاپ، كولدەنەڭىنەن بالانى جاتقىزىپ، ونى دا بايلاپ تاستادى. اۋدەم جەردەگى تاسقا بارىپ، تورىعا ءمىندى. اۋىلدان ابدەن ۇزاعانشا جەلە جورتىپ وتىردى دا، ازدان سوڭ تورىنىڭ جالىنا ەڭكەيە جابىسىپ، تىزگىندى قويا بەردى. مىنە، مىنە، قوس ۇل جاتقان قوس قاراعان... ەكەۋىنىڭ ورتاسىنان وتە شىعۋى ءتيىس. ەڭكەيگەن كۇي اينالانى شولىپ كەلەدى. شەكارا تۇس تىنىش سەكىلدى. باعانا اڭعارماعان با، تۇنگى اسپاندى قويۋ قارا بۇلت جاپقان ءتارىزدى.
كەدەي ءۇيدىڭ كيىزىندەي ارا-تۇرا جالبىر بۇلتتار اراسىنان جۇلدىزدار جىلت-جىلت ەتەدى. «ءيا، ءسات، بۇل دا اللانىڭ كومەگى». جۇرەگى شىم-شىم ەتىپ، اۋزىنا تىعىلدى. قاراعانعا جاقىنداي بەرە تىزگىن تارتتى. ون شاقتى قادام قالعاندا ەكى تۇستان «اپايلاعان» ەكى بالا اتىپ تۇردى. «قالقالارىم-اي، بار ەكەنسىڭدەر عوي». كەلىسكەندەي ەكى بالا ەكى ۇزەڭگىگە جارماسىپ ۇلگەردى. «ال، جۇگىرىڭدەر، قالىپ قويماڭدار» دەدى ەنتىگە سىبىرلاي. ءبىر قولى تىزگىندە، ءبىر قولى تورىنىڭ جالىندا قارىسىپ قالعانداي بولدى. دۇڭك-دۇڭك، دۇڭك-دۇڭك...جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى مە، كيىز «بايپاقتى» بايگەنىڭ تۇياق ءدۇرسىلى مە؟! جەلە شاۋىپ شەكاراعا جاقىنداي ءتۇستى. مىنە، سىزىققا ءجۇز قادامداي... كۇزەت پەن زەڭبىرەك وسى تۇستا بولۋ كەرەك، جەتپىس، جيىرما، ون قادام، اعىزىپ وتە شىقتى. دەس بەرگەندە ەكى بالا بىردە سۇيرەتىلىپ، بىردە جۇگىرىپ، جانۇشىرىپ، ىلەسىپ-اق كەلەدى. ءوزىنىڭ باۋىرى عايىبى جۇيرىك-اق، تالاي رەت شاۋىپ كەلە جاتقان اتتان سەكىرىپ ءتۇسىپ، قايتا ءمىنىپ، ات ۇستىندە تىك تۇرىپ، ديىرمەننىڭ دوڭعالاعىنداي زىر اينالاتىن. سوندىقتان عايىپتان ءقاۋىپ جوق. ال، مىنا قاينىسى، دومالاڭداپ، ابدەن قارا تەرگە مالشىندى. «شىدا، شىداڭدار، از قالدى».
...ءدال قارسى الدىنان بۇرىلىس كەزدەستى. وڭ جاعى ويما جار. «اتتەگەنە-اي، جازىم بولماساق ەتتى». ويلانۋعا، توقتاۋعا ۇلگىرمەدى، كوزىنىڭ وتى جارق ەتتى. سالدىر-گۇلدىر، جەر شايقالدى ما، تاۋ قاق ايرىلدى ما؟! «ولدىك-اۋ...». سالدەن سوڭ ەسىن ارەڭ جيدى. قايران، بايگە تورى اقىلدى جانۋار ەكەن، جالت بۇرىلىپ، ەكى جاعىنداعى بالالاردى تاس ۇستىمەن سۇيرەتە-مۇيرەتە بۇرىلىستاعى دوڭكيگەن الىپ تاستىڭ ۇستىنە اتىپ شىقتى دا تۇرىپ قالدى. ەنتىگىپ، پىسقىرىپ، كوزى شاتىناپ، ەكى ءبۇيىرىن سوعىپ تۇر. ايتولعان ەسىن جيار-جيماستان جانتالاسا بالالاردى ىزدەدى. «بارسىڭدار ما؟» ەكەۋىندە دە ءۇن جوق. قورقىنىش بيلەپ العان. ءۇستى-باستارى ءورىم-ورىم. ويما جارعا دومالاپ كەتىپ، جازىم بولدى ما دەپ ەدى، ايتەۋىر بار ەكەن.
دەنەلەرىنە ات تۇياعى تيسە دە ءقاۋىپسىز، كيىز – تۇياقتاي قاتتى ەمەس قوي. «ويپىرماي، بەلدەگى بالا نە بولدى، باسى ۇشىپ كەتكەن جوق پا؟» سيپالادى، دىبىسى جوق، نارەستە بولسا دا الدەنەنى سەزگەندەي، تىم-تىرىس، ايتەۋىر ول دا امان، تىنىستاپ جاتىر. ءبىر قورقىنىش، باس اماندىعى - ءبىر قۋانىش – ات جالىن قۇشا ەڭكەيىپ سىڭسىپ جىلاپ جىبەردى دە، ىلە باسىن كوتەرىپ الدى. ەسىن جيىپ، باياۋلاپ تاستان ءتۇسىپ، قايتادان جەلە جورتىپ، شابا جونەلدى. ۋىلدەگەن جەل، بەتكە تىرس-تىرس تيگەن جاڭبىر تامشىسى... قاپ-قارا بۇلتتى اسپان بىرتە-بىرتە جاقىنداپ، ءتونىپ كەلە جاتقانداي. قارسى بەتتەن نايزاعاي جارق-جۇرق ەتتى. كوكتەمنىڭ العاشقى جاڭبىرى، جارىقتىق، جاقسىلىققا باستاي گور!
بۇلار وسى بەتپەن شەكارانىڭ ارعى تۇسىنداعى تاۋدى بوكتەرلەي تاعى جارتى شاقىرىمدى ارتقا تاستادى. بوز بەتكەيگە جەتكەندە سۇرشا قوس قاپتالىنا كەزەك بۇرىلىپ، «ەندى قالىڭدار، كەش قارايا ءوزىم كەلىپ الىپ كەتەمىن» دەۋى مۇڭ ەكەن، ال-دارمەنى قۇرىعان ەكەۋى قولدارىن بوساتىپ، دومالاڭ ەتە ءتۇستى. ەدەل-جەدەل ازىق سالىنعان قورجىندى اعىتىپ الىپ، ەكەۋىنە قاراي لاقتىرىپ جىبەردى.
وسى بايگە قۇناندى قۇلىن كەزىنەن جاقان ءوزى باپتاعان بولاتىن. قۇنانمەن جىلقىدان سۇرشاعا كەلەتىن. باستاپقىدا ۇركەك ەدى، كەيىن ابدەن باستىرىلىپتى، يەسىنىڭ تاقىمىنان-اق ويىن ءبىلىپ وتىرادى. سۇيرەتىلگەن ەكى بالادان دا شوشىماي، شاۋىپ وتىردى ەمەس پە؟! باسقا جىلقى بولسا، ەكى بالانى ەكى جاققا تەۋىپ، لاقتىرىپ، ءوزىن دە جارعا جىعىپ كەتەر مە ەدى... «اينالايىنىم، جاقانىم...» تاماعىنا وكسىك كەپتەلىپ، كوزىنەن مونشاقتاپ جاس توگىلدى. ەگىلە بۇكتەلدى. بۇل – ايتولعاننىڭ جيىرماداعى كەزى ەدى.
... ءيا، جات جۇرتتىڭ ورتاسىنداعى تۇرمىس اناۋ ايتقانداي ءتاتتى بولا قويعان جوق. ءتىرى تىرلىگىن جاسايدى. ايتەۋىر، ايتولعان راحوللادان كەيىن ەكى قىز، ءبىر ۇلدى دۇنيەگە اكەلدى. عايىپ باۋىرى دا ات جالىن تارتىپ ازامات بولدى، ۇرىمشىدە تاتار بايلارىنىڭ جۇمىسىنا جەگىلدى. ايجامالعا ۇيلەنىپ، وتاۋ تىكتى، ءۇبىرلى-شۇبىرلى بولدى. يسابايدىڭ ۇرپاعى جالعاستى. جاقاننىڭ تۇياعى راحوللاسى دا امان-ەسەن ەر جەتتى، وتباسىن قۇردى. قانشاما جىل ءوتىپ، وزەكتى ورتەگەن مۇڭ، اتامەكەنگە دەگەن ۋايىم، ساعىنىش سارتاپقا اينالىپ، ءۇمىتتىڭ ءجىبى ۇزىلە باستاعان شاقتا ءتاڭىر ءيىپ بەردى. كوشتى تۋعان جەرگە بۇراتىن شۋاقتى شالقار شاق تا جەتتى-اۋ...
«ويلاسام، مىنا دۇنيە جالعان ەكەن، ارتىندا ءبارىنىڭ دە قالعان ەكەن...» وسى ءاندى ەل قازاقتارى جينالا قالعاندا شالقىپ-تاسىپ، ارتتا قالعان اتامەكەندى ەسكە الىسىپ، قيىلا شىرقاۋشى ەدى. ساعىنىشتان، مۇڭ مەن زاردان ادام وزگەرەر، ءبىراق سونىڭ ءبارىن كوتەرىپ تۇرعان قارا جەر، كۋا بولىپ تۇرعان تابيعات وزگەرمەيدى ەكەن. ءبارى-بارى سول باياعى قالپىنشا، وزگەرگەن تەك زامان عانا، ۋاقىت قانا، سوسىن ءقازىر كەمپىرگە اينالعان ايتولعان قىز. ءبارى ءوتتى، كەتتى، كەرى اينالۋ جوق. قايران جاقان... وعان دا زاماننىڭ وعى ءتيىپ، جەر جاستاندى. سوڭىندا راحوللاسى مەن ءجيى شىرقايتىن ءانى «اقسۇيەك» قالدى جاڭعىرىپ.
سۇرشا كەمپىر جاس تولعان كوزدەرىمەن الىستان مۇنارتقان كوكشىل تاۋلارعا مۇڭايا قارادى. قازباۋىر اقشا بۇلتتار كوگىلدىر اسپاندا قالقىپ بارادى. بۇل – جارىقتىق ءساۋىر عوي، كوكتەمدى ىلەستىرە كەلگەن. باياعىدا-ا-ا، قىر توسىندەگى قار ەرىپ، باستاۋ-بۇلاقتار سىلق-سىلق كۇلە باستاعاندا بۇلار ارنەنى ءبىر سىلتاۋراتىپ، التىباقانعا شىعاتىن، اقسۇيەكتىڭ قىزىعىنا باتاتىن.
...مۇز كوبەسى سوگىلىپتى، كوكشە بۋىرقانىپ-اق جاتىر. قۇلاعىنا جاقاننىڭ اي استىندا شىرقاپ سالعان ءانى كەلدى:
«اي تۇبىنە لاقتىرعان اقسۇيەگىم،
كوز الدىمنان اي بەينەڭ كەتەر ەمەس...»
You Might Also Like
-
ەگەر بايقاۋسىزدا تاماققا تۇزدى كوپ سالىپ جىبەرسەڭىز نە ىستەۋ كەرەك؟ ونى قوقىسقا تاستاۋعا اسىقپاڭىز. وسىنداي جاعدايدا كومەككە كەلەتىن بىرنەشە قاراپايىم لايفحاكپەن بولىسەمىز.
-
بۇگىن، 14 جەلتوقسان كۇنى تۇندە قازاقستاندىق KazSTSat ميكروجەرسەرىگىنەن عارىشتا تۇسىرىلگەن العاشقى سۋرەت الىندى، دەپ «قازاقستان عارىش ساپارى» ۇك» اق-نىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى&...
