اياز بي ەرتەگىسى
اياز بي ەرتەگىسى
ەرتەدە مادان دەگەن حان بولىپتى. حان بولعان سوڭ، ونىڭ قىرىق ءۋازىرى بولادى عوي. ءبىر كۇنى حان ۋازىرلەرىمەن ماجىلىستەس بولىپ وتىرىپ:
- ۋازىرلەرىم! سەندەر قىرقىڭ دا، اسىپ تۋعان اقىلدى، دانىشپان ەدىڭدەر. مەن سەندەردى ءبىر جۇمىسقا جۇمسايمىن، سەندەر ماعان دۇنيەدەگى ادامنىڭ جامانىن جانە ءشوپتىڭ جامانىن، قۇستىڭ جامانىن تاۋىپ كەلىڭدەر. ون ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىن. سول ون ءبىر ايدىڭ ىشىندە تاۋىپ كەلمەسەڭدەر، جازالى بولاسىڭدار! - دەدى. حان بۇيىرعان سوڭ، امال جوق! ۋازىرلەرى ءوزارا اقىلداسىپ، ىزدەۋگە كىرىسەدى. كوپ ىزدەپ، ازاپ شەگىپ، شەڭگەل دەگەن ءشوپتى تاۋىپ: «ءوزى - تىكەن، اراسىنان جۇرسە، كيىم جىرتادى، مال جەمەيدى ەكەن، ءشوپتىڭ جامانى وسى گوي»، - دەپ، شەڭگەلدى الادى. قىرعاۋىل دەگەن قۇستى تاۋىپ: «ۇستىندە ءجۇنى جوق، ۇسقىنى كەلىسسىز، قۇستىڭ جامانى وسى ەكەن»، - دەپ، قىرعاۋىلدى اتىپ الادى. ەندى ادامنىڭ جامانىن تابا الماي، قىرىق ءۋازىر كەلە جاتسا، تاۋدىڭ ەتەگىندە، ۇستىندە جىرتىق تونى، باسىندا تەرى تىماعى بار، ءبىر ادام بەس - ون قويدى باعىپ ءجۇر. ۋازىرلەر: «ادامنىڭ جامانى، ءسىرا، وسى بولار - اۋ»، - دەپ تۇرگاندا، الگى ادام:
- ۋا، مىرزالار، جول بولسىن! - دەدى. ۋازىرلەر حاننىڭ سونداي ءبىر جۇمىسقا جۇمساعانىن، ءشوپتىڭ، قۇستىڭ جامانىن تاۋىپ، ال ادامنىڭ جامانىن تابا الماي جۇرگەندەرىن ايتادى. جامان تۇرىپ:
- تۇسىنىكتى! ادامنىڭ جامانى كەرەك بولسا، مەن بولامىن، - دەيدى.
- ولاي بولسا، جارايدى، - دەپ، جاماندى اتىنا مىنگەستىرىپ الىپ حانعا جونەلەدى. حانعا كەلە جاتىپ، جامان:
- ادامنىڭ جامانىن تاۋىپ الدىڭىزدار، ءبىراق ءشوپتىڭ جامانى مەن قۇستىڭ جامانىن تابا الماعان ەكەنسىڭدەر. ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەدى، - دەپ، ۋازىرلەرگە قىرعاۋىل مەن شەڭگەلدى تاستاتىپ، ولاردىڭ ورنىنا قاراقوعا مەن ساۋىسقاندى الدىرعان. ۋازىرلەر ءمانىسىن سۇرايىن دەپ ەدى:
- حان الدىندا ايتامىن، - دەپ جامان سويلەمەدى. ۋازىرلەر كەلگەن سوڭ، حان اكەلگەن ادامعا قاراپ:
- اكەلگەن ادامدارىڭ جارايدى. قازىرگە اسپازشىعا اپارىپ بەرىڭدەر، كوجە مەن نان بەرسىن، سىيلاسىن. ەرتەڭ ورتاعا الىپ، تاماشا ەتەمىز، - دەپ، جاماندى اس ۇيگە جىبەرتەدى.
- ءبىراق، - دەيدى حان، - قۇستىڭ جامانى مەن ءشوپتىڭ جامانىن تابا الماعان ەكەنسىڭدەر. قۇستىڭ جامانى - قىرعاۋىل، ءشوپتىڭ جامانى شەڭگەل ەدى. وسىنى كورە، بۇلاردى اكەلۋلەرىڭنىڭ نە ءجونى بار ەدى؟ - دەپ، حان ۋازىرلەرگە قاتۋلانا باستايدى. سوندا ۋازىرلەر:
- تاقسىر! ايتقانىڭىز دۇرىس! ءبىز، ءشوپ جامانى دەپ - شەڭگەلدى، قۇس جامانى دەپ - قىرعاۋىلدى الىپ ەدىك. ءبىراق جولشىباي الگى جامان: «ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان»، - دەپ، بىزگە ولاردى تاستاتىپ، قاراقوعا مەن ساۋىسقاندى الدىردى، - دەپ، جاۋاپ بەرەدى. حان توقتاڭقىراپ:
- ە، جاماننىڭ نە بىلگەنى بار ەكەن؟ ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەكەنىن قايدان بىلەدى؟ الىپ كەلىڭىزدەر! سۇرالىق، - دەپ، بۇيرىق ەتەدى. جاماندى حانعا الىپ كەلەدى. حان جاماننىڭ بەتىنە قاراپ:
مەن قۇستىڭ جامانى - قىرعاۋىل، ءشوپتىڭ جامانى - شەڭگەل دەپ ويلاۋشى ەدىم، سەن ولاردى ۋازىرلەرگە تاستاتىپسىڭ. سەن ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟ - دەيدى.
- تاقسىر حان! ەلۋ جاسقا كەلىپ جامان بولعان جوقپىن، جاسىمنان - اق جامان ەدىم. ءومىرىم وتىن، سۋ تاسۋمەن كىسى ەسىگىندە قۇلشىلىقتا ءوتتى. سول ۋاقىتتا شەڭگەلدى اكەلىپ وتقا جاقسام، كەشكە جاققان وتىم ەرتەڭىنە دەيىن، سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي جايناپ جاتاتىن ەدى. سول ۋاقىتتا «كيىم جىرتىپ، مال جەمەيتىن شەڭگەل وتىن بولىپ، پايداعا اسادى ەكەن - اۋ»، - دەپ، ويلاعان ەدىم. ال ەندى قاراقوعانى الىپ، وتقا جاقسام، جانبايتىن ەدى، ۇرسەم، جالىنى مەن شوعى بىرگە ءسونىپ، ك ۇلى بۇرقىراپ ءۇيدىڭ ءىشىن الىپ كەتەتىن ەدى. وتقا جانباعان سوڭ اپارىپ مالعا سالسام، بارلىق مال مۇرنىن جيىرىپ، جەمەيتىن. سونسوڭ: «قاراقوعا ءتىپتى پايداعا اسپايتىن ءشوپ قوي»، - دەپ ويلاۋشى ەدىم. قاراقوعانىڭ جاماندىعىن سودان ءبىلدىم، - دەيدى جامان.
- ساۋىسقاننىڭ جامان ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟ - دەيدى حان.
- قىرعاۋىلدىڭ قاناتى بار دا، ءجۇنى جوق بولسا دا، ادامنىڭ پايداسىنا جارايتىن قۇس ەدى. بىرەۋدىڭ سيىقسىز بولۋى ونىڭ جاراتىلىسىنان. قىرعاۋىلدىڭ ايىبى - تەك سيىقسىزدىعى. ال ساۋىسقاننىڭ ءجۇنى الا بولعانى سياقتى، ءوزى دە الا، بىرلىگى جوق. ەكەۋى بىرىگىپ ۇشپاعان، ەكەۋى بىرىگىپ قونباعان، ادام پايداسىنا اسپايتىن قۇس ەدى. سوندىقتان قۇس جامانى - ساۋىسقان دەيمىن.
- ساۋىسقان مەن قاراقوعانىڭ جاماندىعىن ءبىلدىڭ. ەندى ءوزىڭنىڭ جاماندىعىڭدى قايداڭ ءبىلدىڭ؟ - دەيدى حان.
اياز بي ەرتەگىسى. جۇكتەۋ
ەرتەدە مادان دەگەن حان بولىپتى. حان بولعان سوڭ، ونىڭ قىرىق ءۋازىرى بولادى عوي. ءبىر كۇنى حان ۋازىرلەرىمەن ماجىلىستەس بولىپ وتىرىپ:
- ۋازىرلەرىم! سەندەر قىرقىڭ دا، اسىپ تۋعان اقىلدى، دانىشپان ەدىڭدەر. مەن سەندەردى ءبىر جۇمىسقا جۇمسايمىن، سەندەر ماعان دۇنيەدەگى ادامنىڭ جامانىن جانە ءشوپتىڭ جامانىن، قۇستىڭ جامانىن تاۋىپ كەلىڭدەر. ون ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىن. سول ون ءبىر ايدىڭ ىشىندە تاۋىپ كەلمەسەڭدەر، جازالى بولاسىڭدار! - دەدى. حان بۇيىرعان سوڭ، امال جوق! ۋازىرلەرى ءوزارا اقىلداسىپ، ىزدەۋگە كىرىسەدى. كوپ ىزدەپ، ازاپ شەگىپ، شەڭگەل دەگەن ءشوپتى تاۋىپ: «ءوزى - تىكەن، اراسىنان جۇرسە، كيىم جىرتادى، مال جەمەيدى ەكەن، ءشوپتىڭ جامانى وسى گوي»، - دەپ، شەڭگەلدى الادى. قىرعاۋىل دەگەن قۇستى تاۋىپ: «ۇستىندە ءجۇنى جوق، ۇسقىنى كەلىسسىز، قۇستىڭ جامانى وسى ەكەن»، - دەپ، قىرعاۋىلدى اتىپ الادى. ەندى ادامنىڭ جامانىن تابا الماي، قىرىق ءۋازىر كەلە جاتسا، تاۋدىڭ ەتەگىندە، ۇستىندە جىرتىق تونى، باسىندا تەرى تىماعى بار، ءبىر ادام بەس - ون قويدى باعىپ ءجۇر. ۋازىرلەر: «ادامنىڭ جامانى، ءسىرا، وسى بولار - اۋ»، - دەپ تۇرگاندا، الگى ادام:
- ۋا، مىرزالار، جول بولسىن! - دەدى. ۋازىرلەر حاننىڭ سونداي ءبىر جۇمىسقا جۇمساعانىن، ءشوپتىڭ، قۇستىڭ جامانىن تاۋىپ، ال ادامنىڭ جامانىن تابا الماي جۇرگەندەرىن ايتادى. جامان تۇرىپ:
- تۇسىنىكتى! ادامنىڭ جامانى كەرەك بولسا، مەن بولامىن، - دەيدى.
- ولاي بولسا، جارايدى، - دەپ، جاماندى اتىنا مىنگەستىرىپ الىپ حانعا جونەلەدى. حانعا كەلە جاتىپ، جامان:
- ادامنىڭ جامانىن تاۋىپ الدىڭىزدار، ءبىراق ءشوپتىڭ جامانى مەن قۇستىڭ جامانىن تابا الماعان ەكەنسىڭدەر. ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەدى، - دەپ، ۋازىرلەرگە قىرعاۋىل مەن شەڭگەلدى تاستاتىپ، ولاردىڭ ورنىنا قاراقوعا مەن ساۋىسقاندى الدىرعان. ۋازىرلەر ءمانىسىن سۇرايىن دەپ ەدى:
- حان الدىندا ايتامىن، - دەپ جامان سويلەمەدى. ۋازىرلەر كەلگەن سوڭ، حان اكەلگەن ادامعا قاراپ:
- اكەلگەن ادامدارىڭ جارايدى. قازىرگە اسپازشىعا اپارىپ بەرىڭدەر، كوجە مەن نان بەرسىن، سىيلاسىن. ەرتەڭ ورتاعا الىپ، تاماشا ەتەمىز، - دەپ، جاماندى اس ۇيگە جىبەرتەدى.
- ءبىراق، - دەيدى حان، - قۇستىڭ جامانى مەن ءشوپتىڭ جامانىن تابا الماعان ەكەنسىڭدەر. قۇستىڭ جامانى - قىرعاۋىل، ءشوپتىڭ جامانى شەڭگەل ەدى. وسىنى كورە، بۇلاردى اكەلۋلەرىڭنىڭ نە ءجونى بار ەدى؟ - دەپ، حان ۋازىرلەرگە قاتۋلانا باستايدى. سوندا ۋازىرلەر:
- تاقسىر! ايتقانىڭىز دۇرىس! ءبىز، ءشوپ جامانى دەپ - شەڭگەلدى، قۇس جامانى دەپ - قىرعاۋىلدى الىپ ەدىك. ءبىراق جولشىباي الگى جامان: «ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان»، - دەپ، بىزگە ولاردى تاستاتىپ، قاراقوعا مەن ساۋىسقاندى الدىردى، - دەپ، جاۋاپ بەرەدى. حان توقتاڭقىراپ:
- ە، جاماننىڭ نە بىلگەنى بار ەكەن؟ ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەكەنىن قايدان بىلەدى؟ الىپ كەلىڭىزدەر! سۇرالىق، - دەپ، بۇيرىق ەتەدى. جاماندى حانعا الىپ كەلەدى. حان جاماننىڭ بەتىنە قاراپ:
مەن قۇستىڭ جامانى - قىرعاۋىل، ءشوپتىڭ جامانى - شەڭگەل دەپ ويلاۋشى ەدىم، سەن ولاردى ۋازىرلەرگە تاستاتىپسىڭ. سەن ءشوپتىڭ جامانى - قاراقوعا، قۇستىڭ جامانى - ساۋىسقان ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟ - دەيدى.
- تاقسىر حان! ەلۋ جاسقا كەلىپ جامان بولعان جوقپىن، جاسىمنان - اق جامان ەدىم. ءومىرىم وتىن، سۋ تاسۋمەن كىسى ەسىگىندە قۇلشىلىقتا ءوتتى. سول ۋاقىتتا شەڭگەلدى اكەلىپ وتقا جاقسام، كەشكە جاققان وتىم ەرتەڭىنە دەيىن، سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي جايناپ جاتاتىن ەدى. سول ۋاقىتتا «كيىم جىرتىپ، مال جەمەيتىن شەڭگەل وتىن بولىپ، پايداعا اسادى ەكەن - اۋ»، - دەپ، ويلاعان ەدىم. ال ەندى قاراقوعانى الىپ، وتقا جاقسام، جانبايتىن ەدى، ۇرسەم، جالىنى مەن شوعى بىرگە ءسونىپ، ك ۇلى بۇرقىراپ ءۇيدىڭ ءىشىن الىپ كەتەتىن ەدى. وتقا جانباعان سوڭ اپارىپ مالعا سالسام، بارلىق مال مۇرنىن جيىرىپ، جەمەيتىن. سونسوڭ: «قاراقوعا ءتىپتى پايداعا اسپايتىن ءشوپ قوي»، - دەپ ويلاۋشى ەدىم. قاراقوعانىڭ جاماندىعىن سودان ءبىلدىم، - دەيدى جامان.
- ساۋىسقاننىڭ جامان ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭ؟ - دەيدى حان.
- قىرعاۋىلدىڭ قاناتى بار دا، ءجۇنى جوق بولسا دا، ادامنىڭ پايداسىنا جارايتىن قۇس ەدى. بىرەۋدىڭ سيىقسىز بولۋى ونىڭ جاراتىلىسىنان. قىرعاۋىلدىڭ ايىبى - تەك سيىقسىزدىعى. ال ساۋىسقاننىڭ ءجۇنى الا بولعانى سياقتى، ءوزى دە الا، بىرلىگى جوق. ەكەۋى بىرىگىپ ۇشپاعان، ەكەۋى بىرىگىپ قونباعان، ادام پايداسىنا اسپايتىن قۇس ەدى. سوندىقتان قۇس جامانى - ساۋىسقان دەيمىن.
- ساۋىسقان مەن قاراقوعانىڭ جاماندىعىن ءبىلدىڭ. ەندى ءوزىڭنىڭ جاماندىعىڭدى قايداڭ ءبىلدىڭ؟ - دەيدى حان.
اياز بي ەرتەگىسى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: بالالاردىڭ كۇلكىسى - كوركى، ءسانى الەمنىڭ
-
باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ارتىندا قالعان وسيەت، ناقىل، قاناتتى سوزدەر
