InfoHub Logo

ءبىرازدان بەرى باستاۋىش سىنىپتاعى پەدوگوگيكالىق تاجىريبەم مەن ومىردە كورگەن-بىلگەندەرىمدى ۇشتاستىرىپ «قوعامداعى بالا تاربيەسى» تاقىرىبىنا از دا بولسا ۇلەس قوسسام دەگەن نيەتتە ءجۇر ەدىم. وسى تاقىرىپتا ويعا تۇيگەندەرىمدى بارىنشا قىسقارتىپ وقىرمانعا ۇسىنعالى وتىرمىن. قالامعا العان دۇنيەلەرىمنىڭ كوبى بەلگىلى نارسەلەر بولعانىمەن كوپشىلىگىمىز قاربالاس تىرشىلىكتىڭ ىشىندە بۇعان ءمان بەرمەي، كەيدە ۇمىتىپ كەتەتىن كەزدەرىمىز كوپ. سوندىقان بۇل ماقالام بىلەتىندەرگە قايتالاۋ، جاس وتباسىلار ءۇشىن ازداعان كەڭەس بولماق.

جالپىلاما بالا تاربيەسىندە ورىندالاتىن ءىس-شارالار بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي ءارتۇرلى بولعانىمەن بالا-باقشا مەن باستاۋىش سىنىپ بالالارى تاربيەسىندە ورتاق تۇستارىن تومەندەگىدەي تۇردە جىكتەۋگە بولادى:    

— بالانىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋى جانە وزىنە دەگەن قۇرمەتى مەن سەنىمدىلىگى مىقتى بولۋى كوبىنەسە اتا-اناسىنان العان تاربيەسىنە بايلانىستى. اتا-اناسىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى مەن قىلىقتارىن وزىنە بۇلجىماس ۇلگى ەتىپ الاتىن بالا جاقسى نەمەسە جامان قىلىقتاردىڭ كوبىسىن ولاردان ۇيرەنەدى. سوندىقتان ءوز ءجۇرىس-تۇرىسىمىزعا، اسىرەسە بالا الدىنداعى ارەكەتتەرىمىز بەن سوزدەرىمىزگە، قانداي جاعدايدا دا شەكتەن شىقپاۋعا ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك. ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ دەپ بەكەر ايتىلماعان عوي.

— بالانىڭ اشۋلانعان كەزدەرىن، قورىققان جانە ابىرجۋلى كەزدەرىن بايسالدىلىقپەن جونگە كەلتىرۋگە تىرىسىڭىز. اشۋعا اشۋمەن جاۋاپ قايتارۋ دۇرىس ەمەس. سالماقتى ارەكەتپەن، جىلى سوزبەن مۇنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن تۇسىندىرگەن نەمەسە اشۋى باسىلعانىن كۇتكەن ابزال. اشۋلانعانىندا سۇراعانىن بەرىپ قۇتىلۋ دا شەشىم ەمەس. اشۋ شاقىرسام، جىلاسام دەگەنىمە جەتەدى ەكەنمىن دەگەن وي قالىپتاسۋى مۇمكىن. اشۋىن جايلاندىرۋ ءۇشىن  ماسەلەن بالانىڭ كوڭىلىن باسقا نارسەگە اۋدارۋعا بولادى. بۇل ويىنشىق، جاڭا كىتاپ، وزگەشە دىبىس، كەلگەن ادام سەكىلدى كەز كەلگەن نارسە نەمەسە قۇبىلىس بولۋى مۇمكىن. سونداي-اق اشۋدىڭ سەبەبىن انىقتاپ، بۇدان كەيىنگى جاعدايلاردا مۇنىڭ الدىن الۋدىڭ جولىن قاراستىرۋ دا ناتەجە بەرەدى. ماسەلەن ويىن-ساۋىق پاركىنەن قايتۋى قيىن بالالارعا، “وتكەندەگىدەي مىنەز كورسەتەتىن بولساڭ، كەلەسى جولى اپارمايمىن” دەپ ەسكەرتۋ جانە قايتاردان 10-15 مينۋت بۇرىن ءبىرازدان كەيىن قايتاتىنىن ايتىپ، بالانى قايتۋعا الدىن الا دايىنداۋ كەلەڭسىزدىكتىڭ قايتالانباۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.

— بالانىڭ تابيعي قابىلەتىن قولداۋ قاجەت. قوبالجۋىن، تارتىنۋىن تۋدىراتىن كەلەڭسىز نەگىزدەردى جويۋعا تىرىسۋ كەرەك. بايقالعان قابىلەتى بالا بولعاندىقتان كەمشىلىكتى بولۋى مۇمكىن. كەمشىلىگىن بەتىنە باسپاي، كەرىسىنشە “جاقسى”، “كەرەمەت” دەگەن سياقتى ماقتاۋ ايتىپ ونى ىنتالاندىرۋ كەرەك.

— بالانى ۇيالتپاڭىز. ادامداردىڭ كوزىنشە جازعىرۋ، بەتىن قايتارۋ، اۋزىپ جاۋىپ تاستاۋ، ۇرسۋ دۇرىس ەمەس. مۇنداي ارەكەتتەر وزىنە سەنىمسىز، ىنجىق تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا الىپ كەلەدى.  

— بالانىڭ سىزدەن ماقتاۋ، قولداۋ كۇتەتىندىگىن ۇمىتپاعايسىز. بالاڭىزدىڭ بۇل قاجەتتىلىگىن اركەز تولىقتىرىپ وتىرىڭىز. جاساعان ءار جاقسى ىستەرىندە، ءار جەتىستىكتەرىندە ءار مۇمكىندىكتە ماقتاۋلارىڭىزدى ايتىپ، قۋانىش ءبىلدىرىڭىز.

— بالاڭىزدىڭ سىزگە، تۋىستارىڭىزعا جانە دوستارىنا كومەكتەسۋىنە مۇمكىندىك بەرىڭىز. اينالاسىنداعىلارعا قاجەت ەكەندىگىن، كومەكتەسكەندىگىن ءبىلۋ وعان قۋانىش بەرەدى. وزىنە دەگەن سەنىمى نىعايادى.

— بالاڭىزدىڭ سۇراقتارىن ەلەۋسىز قالدىرماڭىز جانە تۇسىنىكتى تىلمەن تىڭعىلىقتى جاۋاپ بەرىڭىز. وعان شىندىققا جاناسپايتىن، قاتە مالىمەت بەرۋشى بولماڭىز. قالجىڭداپ، كەلەمەجدەۋ ماقساتىندا قيتىرقى جاۋاپ بەرەتىندەر بار، بۇل دۇرىس ەمەس. قاتە اقپارات قىسقا مەرزىمدە بالا تاراپىنان انىقتالعان سوڭ بالا مەن اراداعى سەنىمنىڭ سارقىلۋىنا اكەپ سوعادى. ايتقان شىنايى نارسەلەرىڭىزگە دە كۇمانمەن قارايتىن بولادى.

— سابىرلى، بايسالدى بولىڭىز. تەز اشۋلاناتىن، ايعايلاپ ۇرسا بەرەتىندەر قاتارىنان بولماڭىز. وزگە بىرەۋگە اشۋلانعان كەزدە اشۋىڭىزدى بالادان الماڭىز. بۇدان بالاڭىزدىڭ كوڭىلى قالادى، جۇيكەسى بۇزىلادى، سىزگە دەگەن سەنىمى كەتەدى. بالاڭىزدىڭ اشۋشاڭ، قىزبا مىنەزدى بولۋىنا ىقپال ەتەدى.  

— بالانى تىڭداي ءبىلىڭىز، وسى ارقىلى ول دا ءسىزدى جانە وزگەلەردى تىڭداۋدى ۇيرەنسىن.

— بالاڭىزعا جەكە تۇلعا رەتىندە قۇرمەتپەن قاراڭىز، ول دا ءسىزدى قۇرمەتتەسىن.

— بالاڭىزعا وي-پىكىرىن جەتكىزە الۋىنا جاردەمشى بولىڭىز. ايتقان ءسوزىن ەلەمەۋ، تىڭداماۋ، “جارايدى” دەپ قىسقا قايىرۋ، “بولمەڭە بار” دەگەن سياقتى سوزدەرمەن بەتىن قايتارۋ بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن سارقىلتادى. پىكىرىن ءبىر كىسىدەي تىڭداپ، تۇشىمدى جاۋاپ قايتارۋعا ءمان بەرىڭىز. بالا سىرتتا ويىن ەركىن جەتكىزە الۋدى، سويلەۋدە باتىل بولۋدى ۇيدە ۇيرەنەدى.       

— ءپوزيتيۆتى بولۋعا، بولىمدى ويلاۋعا تىرىسىڭىز. سوندا بۇل ءحالىڭىز بالاڭىزعا دا وتەدى. ءپوزيتيۆتى ويلاۋ داعدىسىنىڭ ادام ومىرىندە وراسان زور ماڭىزى بار.

— قاتەلەسكەن كەزىڭىزدە بالاڭىزدان كەشىرىم سۇراڭىز، سوندا ول دا كەشىرىم سۇراۋدى ۇيرەنىپ، كەشىرىم سۇراۋدىڭ ايىپ ەمەس ەكەندىگىن ۇعىنادى.

— بالاڭىزعا ورىنسىز،قايتا قايتا سىن ايتا بەرمەڭىز. بىلە بىلسەڭىز سىن ەستۋدى ەشكىم ۇناتپايدى. ۇنەمى سىن ەستىپ وسكەن بالا باقىتسىز بولادى. وتىرىك ايتۋعا ادەتتەنەدى. ماڭىزدى قاتەلەرىن جىلى سوزبەن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى تۇزەتۋگە تىرىسىڭىز. تۇزەتۋ كەزىندە اسىعىستىققا جول بەرمەڭىز.    

— بالاڭىزعا نەنى، نەلىكتەن جاساماۋى كەرەكتىگىن سەبەپتەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ، كورسەتە وتىرىپ ايتىڭىز. بۇل ارەكەتىڭىز ونىڭ اقىلمەن ساناسىپ ارەكەت ەتۋىنە ىقپال ەتەدى.

— بالانىڭ سالاۋاتتى جەتىلۋى جالپىلاما ىنتىماعى جاراسقان، باق-بەرەكەلى وتباسى ىشىندە ورىن الادى. سوندىقتان قورىتا كەلە ايتارىم ءبارىڭىزدىڭ بالالارىڭىز وزات، وتانىنا پايدالى ازامات بولىپ ءوسسىن، وتباسىڭىز مەيىرىم مەن ماحابباتقا تولى بولسىن!

«№173 مەكتەپ-ليسەي» كمم
باستاۋىش سىنىپ وقىتۋشىسى: جاندارالوۆا لاززات بايجۋمايەۆنا

---