InfoHub Logo

تاراز قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمىنىڭ
«№51 ورتا مەكتەبى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى

تاقىرىبى: "استانا — ن.ءا.نازاربايەۆ تۋىندىسى"

باعىتى: قازاقستاننىڭ تاريحي ەسكەرتكىشتەرى جانە بولاشاق دامۋى بار ساياحات مارشرۋتتارى

سەكسيا: ولكەتانۋ

سىنىبى: 10 «ءا »

مەكتەبى: №51

اۆتور: بايجان داميرا

عىلىمي جەتەكشىسى: سۋلەيمەنوۆا گۋلماريا تۋرالييەۆنا

مازمۇنى

كىرىسپە

نەگىزگى ءبولىم

1. ن.ءا. نازاربايەۆ كوشباسشى

1.1 استانا — ن.ءا. نازاربايەۆ تۋىندىسى

1.2  استانا قالاسى تۋرالى دەرەكتەر

1.3  ەكسپو-2017

قورىتىندى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

عىلىمي زەرتتەۋ كۇندەلىگى

اننوتاسيا

عىلىمي جوبا"استانا — ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ تۋىندىسى". ءبىز بۇگىنگى جوبامىزدا وسى تاريحى ايتىلعان جاس استانانىڭ باستاماشىسى ەلباسىمىز جايلى جانە اسەم قالا جايلى ءسوز قوزعايمىز. ن. نازاربايەۆ — ءتۇپ اتاسىنان، ارعى تەگىنەن باتىرلىق ۇزىلمەگەن، قازاق تاريحىندا قولباسشىلىعىمەن، بيلىگىمەن، شەشەندىگىمەن وشپەستەي ءىز قالدىرعان قايراتكەرلەردىڭ ۇرپاعى. بابالارى — ەڭسەگەي بويلى ەسىمحاننىڭ تۋىن ۇستاعان قولباسشى قاراساي باتىر، قاراساي ۇلى كوشەك باتىر، نازارباي بي. اكەسى ءابىش پەن اناسى ءالجاننىڭ تۇلا بويى تۇڭعىشى، اۋليەگە تۇنەپ ءجۇرىپ، قۇدايدان تىلەپ العان بالاسى. ول ەل تىزگىنىن الماعايىپ، اۋمالى-توكپەلى، ەڭ قيىن كەزەڭدە قولىنا الدى. تاريحتىڭ دا، تاعدىردىڭ دا سىنىنان ابىرويمەن ءوتىپ، حالقىن دا قىل كوپىردەن، جانىپ تۇرعان ورتتەن امان الىپ شىقتى. ازاماتتىڭ تەڭدەسى جوق وسى قاھارماندىعىن، دانالىعىن كەيىنگى ۇرپاقتىڭ كەلەشەككە اڭىز ەتىپ جەتكىزەتىندىگىندە ەش كۇمان جوق. تاريحقا ەسەسى كەتكەن حالقىمىزدىڭ بۇگىنگى تاعدىرى تۋرالى ويلاۋ — پرەزيدەنتىمىز تۋرالى ويلاۋمەن ساباقتاس. باعى تايعان قازاقتىڭ ەسەسىن قايتارىپ، قابىرعالى ەل ەتىپ، وسىنشاما قۇدىرەتتى جاساپ بەرىپ وتىرعان ەلباسىنىڭ كەمەڭگەرلىگى تۋرالى قالاي ايتساق تا جاراسادى.

 

Annotation

Scientific project "Astana-N.A.Nazarbaev creation of" capital project in the history of this young، we talk about the initiator of the President and beautiful city. President heroic grandfather original ancestors، unbroken rule in the history of the Kazakh command، figures left an indelible mark on generations of eloquence. Fathers - to keep the flag of eñsegey height Esimkhan commander on Karasay St.، Qarasayulı Koshek، taking into account the dance. For his father and mother Alzhan painful Abish's firstborn son was begging God Saints were going to spend the night. Almağayıp the reins of the country، troublesome، the most difficult period of his hands. The advantage stood the test of history and destiny، and people make the bridge of his burning fire. Citizen unprecedented heroism، wisdom، there is no doubt get to the next generation of future legend. Thinking about the fate of the people who today make amends for the history associated with the president's thinking. Kazakh revenge for departing from the garden، walls، and talk about how the President who has made such a powerful wisdom in the face.

كىرىسپە

جۇمىستىڭ ماقساتى:

1. وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جوباعا قىزىقتىرۋشىلىعىن ارتتىرۋ

2. شىعارماشىلىق قابىلەتىن تانىتۋ جانە دامىتۋ

3. عىلىمي ىزدەنۋدىڭ ادىستەرىن وقىتۋ

زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ مىندەتتەرى:

1. ن.ءا. نازاربايەۆ كوشباسشى 

2. استانا ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ تۋىندىسى   

3. استانا قالاسى تۋرالى دەرەكتەر

4. ەكسپو-2017جىل

عىلىمي جۇمىستىڭ ماسەلەسى: قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز ەل رەتىندە الەمگە تانىتۋ.

عىلىمي جۇمىستىڭ تاقىرىبى: "استانا — ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ تۋىندىسى"

عىلىمي جۇمىستىڭ گيپوتەزاسى: استانا جونىندە تولىق ماعلۇمات بەرەتىن دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنىپ، تەرەڭ زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەندە، ول تۋرالى سىزگە وسى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن قىرلارى جونىندە وي قورىتۋعا بولادى.

بۇل عىلىمي جۇمىستىڭ گيپوتەزاسى مىنانداي مىندەتتەردى قويادى.

زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ مىندەتتەرى

1. استانانىڭ الەمدەگى الاتىن ورىنىن انىقتاۋ

2. استانانىڭ دامۋ تۇتاستىعىن ەسكەرۋ

3. ەلباسى قىزمەتى

زەرتتەۋ ءادىسى: 

1. استانا تۋرالى مالىمەت بەرەتىن زەرتتەۋلەرگە عىلىمي جۇمىستارعا شولۋ جاساۋ.

2. ىزدەنىس دەنگەيىنە تۇسىنىك بەرۋ.

عىلىمي جۇمىستىڭ جاڭالىعى: استانانىڭ قۇرىلۋى، كوركەيىپ ءوسۋى، از ۋاقىت ارالىعىندا دۇنيەجۇزىنە ايگىلى بولۋى، جاڭا قۇرىلىستاردىڭ كۇنسايىن بوي كوتەرۋى.

زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەزى: عىلىمي وقۋلىقتار، ماقالالار، قازىرگى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى.

بوزوق — دەشتى قىپشاق استاناسى: اتا تۇرىكتىڭ ورتانشى ۇلى بوزوق ۇلى دالانىڭ ورتالىق بولىگى سانالاتىن سارىارقاعا ورداسىن تىكتى. بوزوق قالاسى X-Xءى عاسىرلاردا تۇرعىزىلعان جانە دەشتى قىپشاقتىڭ كوشپەلى تايپالارىنان شىققان ءامىرشىنىڭ تۇراعى، ورداسى بولعان دەيدى. قالانىڭ تاريحىندا ەكىنشى كەزەڭ قىپشاق حاندىعىنىڭ (ءح-حىع.) دالادا كۇشەيۋ كەزەڭىنە كەلەدى. وسى ورىندى مەكەندەگەن قىپشاقتار ورلاردى تازارتتى، قىش كىرپىشتەردەن جانە اعاشتان ۇيلەر سالدى. الاڭدار ورتاسىندا كيىز ۇيلەر تۇردى. وسى ورىندى يگەرۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى التىن وردا داۋىرىندە (XIII-XIVع) باستالدى جانە جاڭا مەرزىمگە دەيىن جالعاستى.اقمولا بەكىنىسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم: 1822 جىلى الەكساندر ءبىرىنشى ءسىبىر قىرعىزدارى تۋرالى جارعى قابىلدايدى. جاقىن ارادا اقمولا بەكىنىسىن سالۋ تۋرالى ماسەلە شەشىلەدى. اتاۋدى وزگەرتپەي، پاتشااكىمشىلىگىنىڭ بارلىق قاعازدارىندا ورىن اقمولا اتالىپ كەتتى. وندا بەكىنىس تۇرعىندارى نەبارى 313 ادام بولاتىن.

اقمولا رەسەيدى ورتالىق ازيامەن بايلانىستىراتىن ترانزيتتىك تارماق رەتىندە ساۋدانى، ونەركاسىپ پەن مادەنيەتتى دامىتۋ ءۇشىن وتە ىڭعايلى بولدى. وسى جەرگە ءسىبىر، ورال، ورتا ازيادان كوپەستەر كەلىپ قونىستاندى. ۋاقىت وتە كەلە شاعىن اسكەري بەكىنىس شاعىن قالاعا اينالدى. قازىرگى زامان تىلىمەن ايتساق، اقمولا ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىققا يە بولدى. قالا مارتەبەسى اقمولا ستانيساسىنا رەسەي يمپەرياسىنىڭ ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ 1862 جىلعى 7 مامىرداعى شەشىمىمەن بەرىلدى.1868 جىلى جوعارى جارلىق بويىنشا بەس ۋەزدەن تۇراتىن اۋقىمدى اقمولا وبلىسى قۇرىلدى: اقمولا، كوكشەتاۋ، پەتروپاۆل، ومبى، اتباسار. سول ۋاقىتتىڭ تالابىنا سايكەس وبلىس ەلتاڭباسى بەكىتىلدى. 1939 جىلى قازان ايىندا اقمولا وبلىس ورتالىعى بولىپ انىقتالادى. بۇل كەزدەيسوق بولا سالعان جوق: ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باستالار الدىندا يندۋسترياسى كەڭىنەن دامىعان جەتكىلىكتى تۇردە ۇلكەن قالا بولدى. بۇل جەردە 6 كاسىپورىن بولدى. بۇل ۋاقىتتا اقمولادا 32،5 مىڭ ادام تۇردى. اقمولاعا جاڭا مارتەبە بەرىلۋىمەن جاڭا ورىندار اشىلا باستادى.تىڭ يگەرۋ: تىڭ جەرلەردى يگەرۋگە وراي اقمولا وبلىسى ەلدىڭ ەڭ باستى استىقتى ايماعىنا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن جاساۋدىڭ ءىرى ورتالىعىنا اينالدى. 1953-1956 جىلدار ىشىندە وبلىستا 3،5 ملن.گا تىڭ جەر كوتەرىلدى. قالا وركەندەپ دامي باستادى جانە 1960 جىلى 26 جەلتوقساندا استىقتى ءوڭىردى قۇرۋ تۋرالى جارلىق شىقتى. ال 1961 جىلدان باستاپ قالا سەلينوگراد اتالا باستادى.جاڭااستانا: 1992 جىلى سەلينوگراد قايتا اقمولا اتانا باستادى. ال 1994 جىلعى 6 شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارى كەڭەسىنىڭ استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى قاۋلىسى قابىلدانادى. 1998 جىلى 6 مامىردا جاڭا ەلوردانىڭ اتاۋى استانا بولىپ وزگەرتىلدى. 1998 جىلى 10 شىلدە قازاقستاننىڭ جاڭا ەلورداسى استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋى كەسىلدى.

استانا —  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلورداسى. استانادا 880 191 ادامتۇرادى 2016. ءقازىر قالانىڭ اۋماعى 710كم² الىپ جاتىر. قالا قازاقستاننىڭ ورتالىق بولىگىنىڭ سولتۇستىگىندە اقمولا وبلىسىندا، ەسىل وزەنىنىڭ الابىنداعى وزەن ماڭى جازىقتىعىندا ورنالاسقان. استانا ءسوزى قازاق تىلىنە پارسى تىلىنەن اۋىسقان. وندا ول "كيەلى ورىن"، "بوساعا" دەگەن ماعىنالارعا يە. بۇگىنگى تاڭدا استانا — مەملەكەت باسشىسى ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، ول جاڭانى كەيىپتەيتىن، قازاقستاننىڭ ديناميكالىق دامىپ كەلە جاتقان جاڭارۋىنىڭ، ءبىزدىڭ تاۋەلسىز رەسپۋبليكامىزدىڭ نىشانى.حالىقتىڭ تابيعي ءوسىمى وسى كەزەڭدە 2000 جىلعى 1513 مىڭ ادامنان 2005 جىلى 5،2 مىڭ ادامعا دەيىن كوبەيدى.

حالقى

1989	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
281252[4]	275100[4]	275300[4]	326900[4]	381000[4]	446200[4]	493100[4]	501998[5]	510533[5]	529335[5]	550438[5]

 

2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016
574448[5]	602684[5]	605254[5]	649139[5]	697129[5]	742918[5]	778083[6]	814401[7]	852985[8]	872655[9]

ءىى. نەگىزگى ءبولىم. 1. ن.ءا. نازاربايەۆ كوشباسشى

ءبىز بۇگىنگى جوبامىزدا وسى تاريحى ايتىلعان جاس استانانىڭ باستاماشىسى ەلباسىمىز جايلى جانە اسەم قالا جايلى ءسوز قوزعايمىز. ن.نازاربايەۆ – ءتۇپ اتاسىنان، ارعى تەگىنەن باتىرلىق ۇزىلمەگەن، قازاق تاريحىندا قولباسشىلىعىمەن، بيلىگىمەن، شەشەندىگىمەن وشپەستەي ءىز قالدىرعان قايراتكەرلەردىڭ ۇرپاعى. بابالارى – ەڭسەگەي بويلى ەسىمحاننىڭ تۋىن ۇستاعان قولباسشى قاراساي باتىر، قاراساي ۇلى كوشەك باتىر، نازارباي بي. اكەسى ءابىش پەن اناسى ءالجاننىڭ تۇلا بويى تۇڭعىشى، اۋليەگە تۇنەپ ءجۇرىپ، قۇدايدان تىلەپ العان بالاسى. ول ەل تىزگىنىن الماعايىپ، اۋمالى-توكپەلى، ەڭ قيىن كەزەڭدە قولىنا الدى. تاريحتىڭ دا، تاعدىردىڭ دا سىنىنان ابىرويمەن ءوتىپ، حالقىن دا قىل كوپىردەن، جانىپ تۇرعان ورتتەن امان الىپ شىقتى. ازاماتتىڭ تەڭدەسى جوق وسى قاھارماندىعىن، دانالىعىن كەيىنگى ۇرپاقتىڭ كەلەشەككە اڭىز ەتىپ جەتكىزەتىندىگىندە ەش كۇمان جوق. تاريحقا ەسەسى كەتكەن حالقىمىزدىڭ بۇگىنگى تاعدىرى تۋرالى ويلاۋ – پرەزيدەنتىمىز تۋرالى ويلاۋمەن ساباقتاس. باعى تايعان قازاقتىڭ ەسەسىن قايتارىپ، قابىرعالى ەل ەتىپ، وسىنشاما قۇدىرەتتى جاساپ بەرىپ وتىرعان ەلباسىنىڭ كەمەڭگەرلىگى تۋرالى قالاي ايتساق تا جاراسادى. ەلباسىن كوپ رەتتە ابىلاي حانمەن سالىستىرىپ تا جاتادى. ءسوز جوق، الاشتىڭ ايبىنى بولعان ابىلاي حالىق جادىندا، ەل تاريحىندا ماڭگىلىك قالادى. دانا قايراتكەر، كەمەل تۇلعانىڭ: “ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسسام، قالا سالسام، ءسويتىپ كوشىپ-قونعان جۇرتىمدى ەل ەتسەم” دەگەن ارمانى اسقاق بولاتىن. ابىلايدىڭ دا سول ارمانىن جۇزەگە اسىرعان، اماناتقا ادال بولعان ادام — تاعى دا سول نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. “تىماق — توبەسىنەن، ەل تورەسىنەن توزادى” دەيدى حالىق. قۇدايعا شۇكىر، قازاقتىڭ تىماعى ءبۇتىن، تورەسى تورىندە. ن. نازاربايەۆ ەشقاشان حالقىنا جالعان ۋادە بەرگە نجوق، اقيقاتتان اينىعان ەمەس. ونى حالقى باعالادى. استانانى كوشىرگەندە دە حالقى قولدادى، ءقازىر دە قولداپ وتىر. ەندى وسى جاڭا استاناعا قالاي جەتكەنىمىز تۋرالى شولۋ ايتىپ كەتەيىك. [1، 335]

2. استانا — ن.ءا. نازاربايەۆت ۋىندىسى.

1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. ول قالانىڭ ەل ورتاسىندا ءتيىمدى گەوساياسي ورنالاسۋىمەن، ءىرى كولىك جولدارىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسۋىمەن، قاجەتتى كولىكتىك جانە تەلەكوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمداردىڭ بولۋىمەن، استانانى دامىتۋ ءۇشىن بوس جەرلەردىڭ بولۋىمەن نەگىزدەلدى. قالادا ول كەزدە 319 مىڭ ادام بولدى. قالا اۋماعى 1997 جىلى 258 كم.م بولدى، ال بۇگىندە استانا 710،2 كم  قۇرايدى.1998 جىلى التىنشى مامىردا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىنا سايكەس اقمولا استانا بولىپ اتالاتىن بولدى. 1998 جىلى يۋنەسكو شەشىمى بويىنشا قازاقستان استاناسىنا مەدال بەرىلىپ «الەم قالاسى» جوعارى اتاعى بەرىلدى.تاريحقا ءسال شەگىنىس جاساپ، ەلوردامىزدىڭ جىلناماسىنا كوز جۇگىرتەر بولساق، سوناۋ 1997 جىلدىڭ 20 قازانىندا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن اقمولا قازاق ەلىنىڭ استاناسى بولىپ جاريالانعان كۇن ەسكە تۇسەدى. ءيا، سول جىلدىڭ قارا كۇزىندە مەملەكەت باسشىسى جاڭا استانا تورىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك نىشاندارىن ورتالىق الاڭدا سالتاناتپەن قارسى العان بولاتىن. مىنە، وسى ساتتەن باستاپ، الاتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى اسەم قالا الماتىدا قونىستانعان استانا.استانا وتە سەرپىندى دامۋدا. ەلوردا كوشىرىلگەن كەزدەن باستاپ قالا ەكونوميكاسىنا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى 3،5 ميلليارد دوللاردان استى. 2007 جىلعا دەيىن استانانىڭ قۇرىلىسىنا 238،6 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات جۇمساۋ جوسپارلانۋدا.استانانىڭ ويداعىداي دامىپ كەلە جاتقانىنىڭ بەلگىلەرىن ونىڭ حالقىنىڭ جەدەل وسۋىنەن بايقاۋعا بولادى. ەلوردانى كوشىرۋ جاريالانعان جىلى مۇندا نەبارى 225 مىڭ ادام تۇراتىن. 2004 جىلى ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى ەكى ەسە ءوسىپ، جارتى ميلليوننان اسىپ كەتتى. 1998 جىلى استانا ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتىڭ WEPSA حالىقارالىق قاۋىمداستىعىنا كىردى. الەمنىڭ 15 قالاسى قازاقستان ەلورداسىنىڭ باۋىرلاس قالالارى بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ اراسىندا ماسكەۋ، بەرلين، ۆارشاۆا، مينسك، كييەۆ، انكارا، بانگكوك جانە باسقالارى بار.ەلوردانىڭ جاڭا اكىمشىلىك ورتالىعىندا بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى مەن «پەكين-پالاس» بيزنەس-ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسىنا دايىندىق جۇمىستارى باستالدى.تاعى 10 نىسان — جانار-جاعارماي قۇيۋ ستانساسى، «Capital Forum» ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ حالىقارالىق ورتالىعى، 6 قاباتتى مەديا-ورتالىق، ساۋدا-دەمالىس كەشەنى، حالىقارالىق ساۋدا ورتالىعى،ت.ب. نىساندار قۇرىلىسقا رۇقسات الۋ جانە جوبالاۋ كەزەڭىندە تۇر.2005 جىلدىڭ باسىنان بەرى بارلىعى 15 نىسان تىركەلدى، ونىڭ ىشىندە 3 اكىمشىلىك عيمارات، الەۋمەتتىك ماقساتتاعى 4 نىسان، 4 تۇرعىن ءۇي، 4 ينجەنەرلىك، كولىك ينفراقۇرىلىمدارى بار.ال، سوڭعى 6 ايدا جوعارعى سوت، مۋنيسيپالدىق 4 تۇرعىن ءۇي كەشەنى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ 2 جاتاقحاناسى، ت.ب. نىساندار پايدالانۋعا بەرىلدى. ق ر پارلامەنت ءماجىلىسى مەن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى عيماراتتارىنىڭ، «عاشىقتار» ساياباعىنىڭ، «پرەزيدەنت-وتەل» ءقوناقۇي كەشەنى مەن يسلام ورتالىعىنىڭ اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى. [2، 337]

سەنات مەن ۇكىمەتتىڭ اكىمشىلىك عيماراتتارى، «تۇلپار» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ كەلەدى. ديپلوماتيالىق قالاشىق، سيرك عيماراتى، «سول جاعالاۋ — ابىلاي حان داڭعىلى تاس جولى مەن ەسىل ارقىلى كوپىردىڭ» قۇرىلىسى جالعاسۋدا.ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىن اكىمشىلىك ورتالىققا اينالدىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «استانا — جاڭا قالا» ەكونوميكالىق ايماعىندا 141 نىسان سالىنىپ جاتىر. 2010 جىلعا دەيىن مۇندا تاعى 150 عيمارات بوي كوتەرۋى ءتيىس. بۇل قۇرىلىس جۇمىستارى ءۇشىن 240 ميلليارد تەڭگە قارجى جۇمسالماق. ارنايى ەكنوميكالىق ايماق ەلباسى جارلىعىمەن جاڭا استانا قۇرىلىسىن قارقىندى دامىتۋعا قولايلى جاعداي جاسا ءۋۇشىن قۇرىلعان-دى. ول ءۇشىن ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنان مىڭ جارىم گەكتار جەر ءبولىندى. 2002-2007 جىلدارعا ارنالعان ارنايى باعدارلاما جاسالىپ، وعان 240 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيسيا تارتۋ كوزدەلدى. ءقازىر قۇرىلىس جۇمىستارىنا 162 ميلليارد تەڭگە قۇيىلىپ، جاڭا عيماراتتار بوي كوتەردى. ايماق قۇرىلعان وسى 3-4 جىلدىڭ وزىندە 141 نىسان تىركەلسە، ونىڭ 49-ى تولىقتاي سالىنىپ ءبىتىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. سونداي-اق 2005 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى 30 نىسان ىسكەق وسىلماق.

قالانىڭ ءدال جۇرەگىندە ورنالاسقان بايتەرەك مۇناراسى جاعالاسىنداعى پاركقا ۇقساس اشىق الانىندا ۇدايى ارنايى مەرەكەلەر وتكىزىلىپ وتىرادى. 2010 جىلى وسى جەردە اكىمشىلىكتىڭ شاقىرۋمەن بەرلين قالاسىنان كەلگەن ايۋلار دوستاستىعى كورمەسىنىڭ تانىستىرۋ مەرەكەسى وتكىزىلە الىندى. وسى كورمەدە دۇنيەنىڭ 125 ەلىنەن 125 ونەرپازدار جاساپ شىعارعان 125 كوركەمونەر ۋنيكاتتارى، بىربىرىمەن تاتۋلىقپەن تىنىش تۇرىپ تۇرعان تۇرىندە، كورسەتىلدى. [1، 335]

سوڭعى جىلدارى قالادا مادەني-اعارتۋ مەكەمەلەرى جەلىسى ەداۋىر كوبەيدى. 3 تەاتر، 23 كىتاپحانا، 5 مۇراجاي، 1 كلۋب مەكەمەسى، 2 كينوتەاتر، مەملەكەتتىك فيلارمونيا، 2 ساراي، 3 بالالار مۋزىكا مەكتەبى، ونەر مەكتەبى، كوركەمونەر مەكتەبى جۇمىس ىستەيدى.

حالىقتى سپورتپەن جانە دەنە شىنىقتىرۋمەن تۇراقتى اينالىسۋعا تارتۋ ماقساتىندا وتكەن كەزەڭدە جاڭا سپورت كەشەندەرى اشىلدى جانە بالالار-جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنە (بجسم) كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلدى. حالىققا قىزمەت كورسەتۋگە 25 سپورت-ساۋىقتىرۋ كەشەندەرى ىسكە قوسىلدى.قالادا اقپاراتتىق ينفراقۇرىلىم قالىپتاسقان جانە ونىڭ دامۋى جالعاسۋدا. 2001—2005 جىلدار كەزەڭىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ (ب ا ق) سانى 78-دەن 169-عا دەيىن (77 گازەت، 82 جۋرنال، 7 تەلەراديوكومپانيا، 3 اقپاراتتىق اگەنتتىك) ءوستى. ولاردىڭ ىشىندە 25 ب ا ق اعىلشىن، نەمىس، ۋكراين، تاتار تىلدەرىندە شىعادى. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ەمەس باق-تار ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇردىسى بايقالىپ وتىر، بۇل قازىرگى ۋاقىتتا 66 %-دى قۇرايدى. اقپاراتتىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى مەملەكەتتىك تاپسىرىستى مەملەكەتتىك، سونداي-اق جەكە مەنشىك باق-قا دا ورنالاستىرۋ بولىپ تابىلادى. اقپاراتتىق ساياسات مەديا جوسپارلارعا سايكەس ىسكە اسىرىلادى.

بيلىكتىڭ ءۇش تارماعى: ۇكىمەت، سەنات، پارلامەنت.

الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا جۇرگىزىلگەن جۇمىس كەدەيلىك شەگىنەن تومەن ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتىڭ، سونداي-اق حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال جىكتەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋعا باعىتتالدى. استانادا 2005 جىلعى جەلتوقساندا ورتا ەسەپپەن جان باسىنا شاققانداعى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شاماسى 6،2 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. كىرىسى كەدەيلىك شەگىمەن بىردەي نەمەسە ودان تومەن تۇرمىسى تومەن ازاماتتاردىڭ سانى 2006 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا 2،9 مىڭ ادامدى قۇرادى، بۇل 2000 جىلمەن سالىستىرعاندا 4،2 ەسە كەم. قالادا زەينەتكەرلەردىڭ سانى 2000 جىلعى 32،3 مىڭ ادامنان 2005 جىلى 34،7 مىڭ ادامعا ءوستى. مۇگەدەكتەردىڭ سانى 7،7 مىڭ ادام بولدى.جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن تولەنەتىن ەسەبىنەن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ جالپى سوماسى 2005 جىلى 678،7 ملن. تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي كومەگى — 23،5 ملن. تەڭگە، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك — 35،4 ملن. تەڭگە. 2005 جىلى استانا قالاسى بويىنشا كەدەيلىك شەگىنىڭ ورتاشا مولشەرى 2،4 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الاتىنداردىڭ سانى 2،3 مىڭ ادام بولدى. [3، 26]

14 مىڭعا جۋىق تۇرمىسى تومەن ازامات جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك، تۇرعىن ءۇي جاردەماقىسى، زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ قايىرىمدىلىق جانە دەمەۋشىلىك كومەگى تۇرىندە ءتۇرلى ماتەريالدىق كومەك الدىقالادا 11 جوعارى وقۋ ورنى (ونىڭ 8ء-ى جەكە مەنشىك)، 22 كوللەدج جۇمىس ىستەيدى. وقۋدىڭ بارلىق تۇرلەرى بويىنشا جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدج ستۋدەنتتەرىنىڭ جالپى سانى 58،3 مىڭ ادام. وقۋشىلار سانى 1،9 مىڭ ادام بولاتىن نەبارى 5 مەملەكەتتىك كاسىپتىك مەكتەپ باستاۋىش جانە ورتا كاسىپتىك دايارلىقتى جۇزەگە اسىرادى.استانادا 54 مەملەكەتتىك جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ، 2 دارىندى بالالارعا ارنالعان قازاق-تۇرىك ليسەي-ينتەرناتى، ارناۋلى تۇزەتۋ مەكتەپ-ينتەرناتى، ۇيىمداردىڭ دەرەكتەرى بويىنشا جالپى سانى 60،1 مىڭ وقۋشىسى بار كەشكى مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە 11،2 مىڭ بالانى قامتىعان 36 مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى ۇيىم جۇمىس ىستەيدى. بەس-التى جاستاعى بالالاردىڭ مەكتەپ الدى دايىندىعىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسالعان.قالادا ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگى قۇرىلدى. بىلىمگە ىنتالى دارىندى بالالار ءۇشىن مەكتەپتەر اشىلدى. 26 مەكتەپتە جەكەلەگەن پاندەردى تەرەڭدەتە وقىتاتىن سىنىپتار اشىلدى. قالادا عىلىم سالىستىرمالى تۇردە تومەن دەڭگەيدە، عىلىمي قىزمەتكەرلەر سانىنىڭ كۇرت تومەندەگەنى بايقالادى.2005 جىلى استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارىنا بارلىق ماماندىقتاعى 3،6 مىڭ دارىگەر جانە 4،2 مىڭ ورتا مەديسينا قىزمەتكەرلەرى ەڭبەك ەتەتىن، جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قاراماعىنداعى 32 مەملەكەتتىك مەديسينا ۇيىمى جانە 100-دەن استام مەملەكەتتىك ەمەس مەديسينا ۇيىمدارى قىزمەت كورسەتتى. ال 1998 جلدىڭ 10 ماۋسىمىندا الەم كارتاسىندا پايدا بولعان جاڭا استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرى ءوتتى.دەگەنمەن، 2006 جىلدان باستاپ ەلوردا كۇنى 10 ماۋسىم ەمەس 6 شىلدە كۇنى كەڭىنەن اتالىپ وتۋدە. ارينە، استانا ەلباسىمىزدىڭ ءتولتۋماسى دەسەك تە، بۇل ەلباسىمىزدىڭ تۋعان كۇنىنە ورايلاستىرعان شارا ەمەس. كەيدە، كەيبىرەۋلەردىڭ ءدال وسىنداي ويعا بەرىلەتىندىگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. الايدا، ولار ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحى باستاۋ الاتىن تۇستاعى ەلىمىزدىڭ ەلورداسىن اۋىستىرۋ تۋرالى ماڭىزدى شەشىمنىڭ ءدال 6 شىلدە كۇنى وسىدان تۋرا 21 جىل بۇرىن قابىلدانعانىن بىلمەسە كەرەك.

شىنىمەن دە، 1994 جىلدىڭ 6 شىلدەسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبيلكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ جالپى وتىرىسىنا قاتىسقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دەپۋتاتتارعا قازاق ەلىنىڭ ەلورداسىن الماتىدان اقمولا كوشىرۋ تۋرالى يدەياسىن ۇسىنىپ، ونى ناقتى ءارى مىعىم فاكتىلەرمەن دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا دالەلدەپ شىقتى. بۇل جايىندا ەلباسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا: «1994 جىلدىڭ 6 ماۋسىمىندا پارلامەنت ءماجiلiسiندە مەن استانانى كوشiرۋ تۋرالى يدەيانى جاريا ەتتiم. سول كەزدە جۇرتتىڭ ءبارi11 مەنi قولداعان جوق. كوپ ادامدار مۇنى اقىلعا سىيمايتىن ارەكەت دەپ ەسەپتەدi. ويتكەنi، ەلدiڭ جاعدايى اۋىر بولاتىن. جالاقى، زەينەتاقىلار ۋاقىتىندا تولەنبەي جاتتى. ال ەندi بiرەۋلەر استانانى كوشiرۋ يدەياسىن قولداعاننىڭ ءوزiندە بۇل شەشiم 2030 جىلسىز جۇزەگە اسپايدى دەگەن ويدا بولدى. دەگەنمەن، وسىدان ءۇش جىل وتكەندە دەپۋتاتتاردىڭ ءوزi پويىزبەن جاڭا استاناعا كوشiپ كەلدi. ەندi شەشiمنiڭ دۇرىس بولعاندىعىنا ەشكiم دە كۇمان كەلتiرiپ، داۋلاسپايدى» - دەپ جازادى. وسى تۋرالى ۇزىندىدەن كورەيىك.ەلباسىمىز جاڭا استانانى تاڭداۋدى 32 ولشەم بويىنشا جۇرىزگەن ەدى. سونىڭ ىشىندە اسا    ماڭىزدىلارى: الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر، كليمات، لاندشافت، سەيسمولوگيالىق جاعداي، قورشاعان ورتا، ينجەنەرلىك جانە كولىكتىك  ينفراقۇرىلىمنىڭ بولۋى، ونىڭ بولاشاعى، كوممۋنيكاسيالار، قۇرىلىس كەشەنى جانە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ بولۋى. ال سول بارلىق ولشەمىنىڭ نەگىزىندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك جانە ساياسي ورتالىعىن اقمولا قالاسىنا ورنالاستىرۋ نۇسقاسى مەيلىنشە ينفراقۇرىلىمنىڭ بولۋى، ونىڭ بولاشاعى، كوممۋنيكاسيالار، قۇرىلىس كەشەنى جانە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ بولۋى. ال سول بارلىق ولشەمىنىڭ نەگىزىندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك جانە ساياسي ورتالىعىن اقمولا قالاسىنا ورنالاستىرۋ نۇسقاسى مەيلىنشە وڭتايلى بولىپ شىققان ەدى. بۇگىندە بۇل شەشiمنiڭ دۇرىس بولعاندىعىنا ەشكiم دە كۇمان كەلتiرiپ، داۋلاسپايدى. مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا جازۋىنشا، بۇل بiرiنشiدەن، قازاقستاندى گەوساياسي جوسپار تۇرعىسىنان نىعايتۋ ءۇشiن قاجەت ەدi. استانا ەۋروپا مەن ازيانىڭ شەكتەسكەن تۇسىندا، ياعني ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قاق ورتاسىندا، مۇحيتتاردان بiردەي قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ەۋروپالىق جانە ازيالىق داستۇرلەردi بويىنا توعىستىرعان بۇل قالا باتىس پەن شىعىسقا دا، ءوڭتۇستiك پەن ءسولتۇستiككە دە اشىق بولا الادى.

ەكiنشiدەن، بۇل شەشiمدە قاۋiپسiزدiك ماسەلەسi دە ەلەۋلi ءرول اتقاردى. تاۋەلسiز ەلدiڭ استاناسى سىرتقى شەكارالاردان مەيلiنشە قاشىق جانە ەلدiڭ ورتالىعىندا بولۋى تيiس ەدi. ءۇشiنشiدەن، استانانى وزگەرتۋ قازاقستان ەكونوميكاسىن ساۋىقتىرۋ ءۇشiن دە قاجەت بولدى. «ءتورتiنشiدەن، استانانى قۇرامى جاعىنان كوپ ۇلتتى ءوڭiرگە كوشiرە وتىرىپ، بiز تۇراقتى ساياسي-ەتنوستىق مەملەكەت قۇرۋ، قازاقستاندى مەكەندەگەن ەتنوستار اراسىنداعى دوستىقتى ساقتاۋ مەن بايىتۋ، دiندەر مەن كونفەسسيالاردىڭ قاقتىعىسسىز تاتۋ ءومiر ءسۇرۋiن قامتاماسىز ەتۋ ءجونiدەگi باعىتىمىزعا ادال ەكەنiمiزدi تاعى بiر دالەلدەدiك»، — دەپ جازادى ەلباسى اتالعان كىتابىندا.جالپى، قازاقستان كوشباسشىسىنا ەلوردامىزدى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ يدەياسى توسىننان كەلمەگەن ەدى. ونى ەلباسىمىز ءوزىنىڭ جوعارىدا اتالعان كىتابىندا جان-جاقتى جازعان بولاتىن. ول جايىندا مەملەكەت باسشىسى «ەۋرازيا جۇرەگىندە» اتتى كىتابىندا بىلاي ەسكە تۇسىرەدى: «باياعى ءبىر ۋاقىتتا قازاقستان كومپارتياسى ورتالى كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كەزىمدە مەنىڭ قولىما اكادەميك قانىش ساتبايەۆتىڭ بايانحاتىنىڭ تۇسكەنى بار. ول اناۋ-مىناۋ ەمەس، قازاق كسر-نىڭ استاناسىن قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورتالىعى قاراعاندىعى نە سەلينوگرادقا كوشىرۋدى ۇسىنىپتى. ارداقتى عالىم، ارداگەر قايراتكەر ءوز دالەلدەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە وسىنداي بايتاق رەسپۋبليكانىڭ استاناسى ەلدىڭ الدەبىر تۇكپىرىندە بولماۋى تيىستىگىن كەلتىرگەن.ماسەلەن، كەڭەستىك ديسسيدەنت الەكساندر سولجينيسىن ءوزىنىڭ «رەسەيدى قالاي جايلاستىرامىز؟» دەگەن ماقالاسىندا قازاقتاردىڭ ەجەلگى اتا قونىسى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك اۋماعىن رەسەيگە قوسىپ الۋ قاجەت دەگەنى بار.سوندىقتان قازاقستاننىڭ استاناسىن رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىنە قاراي، ورتالىققا قونىستاندىرۋ تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا كۇنتارتىبىندە تۇرعان ەڭ وزەكتى ماسەلە ەدى. مۇنى ەلباسىمىز انىق بايقاپ، از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەلوردامىزدى سارىارقا تورىنە قونىستاندىردى. مىنە، وسىلايشا الەم كارتاسىندا ورىن العان استانامىز بۇگىندە الەم جۇرتشىلىعىن اۋىزىنا قاراتقان ايشىقتى قالاعا اينالدى. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە كىشىگىرىم بەينەجازبا كورسەتكىمىز كەلەدى.مىنە بۇل جازبادان ءبىزدىڭ استانامىزدىڭ العاشقى باستاماشىسى ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ ەكەنىن كورەمىز. استانا – قازاق ەلى بولاشاعىنىڭ قالاسى. مادەنيەتتىڭ وشاعى، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ ورداسى. ەلىمىزدىڭ كوگىلدىر تۋى جەلبىرەگەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ورداسى. جاڭا استانامىزدىڭ قۇرىلىسى-جاس مەملەكەتىمىزدىڭ جاسامپازدىققا ۇمتىلىسىنىڭ، بۇكىل قوعامىمىزدىڭ جاڭارۋىنىڭ ەرەكشە سيمۆولىنا اينالعان قۇبىلىس. عاسىرلار بويعى بابالار ارمانىن ىسكە اسىرىپ، باس-اياعى تورت-بەس جىل دا  استانا سالعان مەملەكەت تاريحتا بولعان ەمەس. ادامزات تاريحىندا استاناسىن  جاڭعىرتقان مەملەكەتتەر جەتەرلىك. ءبىز جاڭا عاسىرعا، جاڭا مىڭجىلدىققا وركەنيەتتى ۇلت رەتىندە،  تاريح ساحناسىنا ەگەمەندى ەل رەتىندە ەندىك.  از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوركەيىپ، تۇرلەنىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇلەگى، وتانىمىزدىڭ جۇرەگى - استانامىز دا ەلدىگىمىزدىڭ جاڭا بەتتەرىن اشقانداي، تاۋەلسىزدىگىمىزدى  ايگىلەپ تۇر. جاستارىمىزدى بولاشاققا باستايتىن باس قالامىز، ارمان قالا - جاس قالامىز -ونەر،  ءبىلىم  مەن مادەنيەتتىڭ، عىلىمنىڭ ورداسىنا اينالۋدا؛ استانامەملەكەتىمىزدىڭ ساياسي، اكىمشىلىك، ەكونوميكالىق، مادەني ورتالىعى جانە ەلدىكتى، ۇلتتىق بىرلىكتى بىلدىرەتىن باس قالا. ءوزى بۇكىل عيماراتتاردىڭ سالىنۋىنا وتە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ كۇندەلىكتى ارالاپ، تەكسەرىس جۇرگىزىپ وتىرعان. 

وسىدان استانا ەلباسىنىڭ تۋىندىسى ەكەنىن كورەمىز. جاس استانا بولسا، جىل سايىن جايناپ كوركەيە تۇسۋدە. باس اياعى ون جىلدىڭ ىشىندە الەم جۇرتشىلىعى تانىعان ايبىنى اسكاق شاھارلاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەلوردامىز ەل كىندىگى ارقا تورىندە تۋ تىككەلى بەرى تاۋەلسىز رەسپۋبليكامىزدىڭ ورلەۋى مەن وركەندەۋىنىڭ باستى نىشانىنا اينالدى. ول ەلىمىزدىڭ ءىرى ساياسي جانە 12 ەكونوميكالىق، مادەني ورتالىعىنا اينالىپ وتىر. مەن  ءوز وتانىمدى، استانامدى ماقتان تۇتامىن! عاجايىپ شاھار تەك ءبىزدىڭ عانا ەمەس، دۇنيە جۇزىنە زيالىلىق نۇرىن توگەتىن توعىز جولدىڭ تورابىڭداعى ەۋرازيانىڭ ساۋلەتتى  قالاسىنا اينالىپ وتىر. ساۋلەتشىلەردى دە ەلباسى ءوزى تاڭداعان. بۇگىنگى استانا — مادەنيەتتىڭ وشاعى، عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ ورداسى. ەلوردا قۇرىلىسى — جاس مەملەكەتىمىزدىڭ جاسامپازدىقكا ۇمتىلىسىنىڭ، بۇكىل قوعامىمىزدىڭ جاڭارۋىنىڭ ەرەكشە سيمۆولىنا اينالعان قۇبىلىس. [4، 122]

2. استانا قالاسى تۋرالى دەرەكتەر

الەم جۇرتشىلىعى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ايشىقتى قادامدارىنا، تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ سارابدال ساياساتىنا سۇيسىنىسپەن قاراپ وتىر. وسى جەردەن استانا جايلىدەرەكتەرگەسوزبەرەيىك (دەرەكتەرۆيديو)

— قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلورداسى استاناعا 18 جىل تولدى. وسىناۋ قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا استانا الەمگە تانىلىپ ۇلگەردى

— «دۋمان» ويىن-ساۋىقكەشەنىندەگى وكەاناريۋم مۇحيتتان ەڭ الىس ورىن تەپكەندىكتەن گيننەس رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن. وكەناريۋمنان ەڭ جاقىن مۇحيتقا دەيىنگى ارا قاشىقتىق ءۇش مىڭ شاقىرىمعا جۋىقتايدى.

— استاناداعى «حان شاتىر» ويىن-ساۋىق ورتالىعى الەمدەگى ەڭ ۇلكەن شاتىرلى عيمارات بولىپ سانالادى.

— استانا قالاسىنىڭ حالقى 860 368 ادامدى قۇرايدى. سوڭعى 15 جىل ىشىندە ەلورداداعى حالىق سانى 300،5 مىڭ ادامنان 860 مىڭ ادامعا دەيىن وسكەن (2015 جىلدىڭ 1 مامىرىنداعى جاعدايعا سايكەس) [4،122]

— پيراميدا ىسپەتتى ەتىپ تۇرعىزىلعان ساراي 2006 جىلى 2 قىركۇيەكتە سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. حالىق اراسىندا «پيراميدا» دەپ اتالىپ كەتكەن عيماراتتا بەس ليفت بار. ونىڭ بىرەۋى — پرەزيدەنتكە ارنالعان.

— كوپ جىلدار بويى كۋبرين ساياباعى بولىپ اتالىپ كەلگەن استانا ساياباعىندا عاسىردان ارتىق جاساعان قارا تەرەك ءوسىپ تۇر. 120 جاستاعى تەرەك ساياباق اشىلعان ۋاقىتتان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جايقالىپ ءوسىپ تۇرعان جالعىز اعاش

— بىلەبىلسەڭز، ءبىزدىڭ باس قالامىز استانا مەن وڭتۇستىك كورەيانىڭ استاناسى سەۋلدىڭ ورتاق ۇقساستىعى بار. 1998 جىلى اقمولا اتاۋىن وزگەرتىلىپ، سارىارقانىڭ جۇرەگىندە ورنالاسقان شاھارعا استانا اتاۋى بەرىلەدى. ياعني، قازاقستاننىڭ استاناسى استانا دەپ اتالاتىن بولدى.

— ال بۇعان دەيىن الەمدە مەملەكەت استاناسى جاي عانا «استانا» دەپ اتالاتىن ءبىر عانا قالا بولعان. ول — وڭتۇستىك كورەيانىڭ باس قالاسى سەۋل. كورەي تىلىندەگى «سوۋل» ءسوزى «استانا» دەپ اۋدارىلادى.

— «يزۋمرۋدنىي كۆارتال» تۇرعىن ءۇي كەشەنى استانانىڭ ەڭ بيىك عيماراتى سانالادى. كەشەن ءارتۇرلى قاباتتى ءۇش مۇنارادان تۇرادى (37، 40، 53 قابات). ەڭ بيىك مۇناراسىنىڭ بيىكتىگى — 210 مەتر

— الەمدەگi ون التى ۇلتتىق مەشiءتتىڭ ءبىرى «حازىرەت سۇلتان» 2012 جىلى 6 شىلدەدە اشىلدى. مەشىتتى «حازiرەت سۇلتان» دەپ اتاۋدى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىندى. «حازىرەت سۇلتان» مەشىتىندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ سىيى — كۇمiس قۇران ورنالاسقان.

— مۇنداي بىرەگەي جوبا تمد ەلدەرىنىڭ ەشبىرىندە جوق جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭ نەگىزگى ارحيتەكتۋرالىق تۋىندىسى ءارى مادەني ورتالىعى بولىپ تابىلادى.

— استانانىڭ كوگالداندىرىلماعان اۋداندارىندا تىكەلەي كۇن ساۋلەسى تۇسكەن جەر ءدال +70 گرادۋس تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزادى. ۇيلەردىڭ ىرگەلەرى مەن تروتۋارلار بۇداندا جوعارى ىسىپ كەتەدى.

— «قازمۇنايگاز» ۇك» اق عيماراتى. ول 2002 جىلى پايدالانۋعا بەرىلدى.

— استاناداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا 2،5 ملن كىتاپ بار.

— استانادا 45 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىش بار. استانانىڭ مونۋمەنتتىك بەزەندىرۋىندە تاريحي ەسىمدەرگە ارناپ قويىلعان ەسكەرتكىشتەردىڭ ورنى بولەك. ونىڭ ءبارى ونسىز دا اسەم استانامىزدىڭ كولبەتىنە كورىك قوسىپ قويماي، جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرىپ، وتانىنا دەگەن ماحابباتىن نىعايتا تۇسۋدە

— «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترى 2013 جىلىاشىلعان. تەاتر توعىز گەكتار جەر كولەمىن الىپ جاتىر.

— اسپان مە نتالاسقان «ابۋ-دابي پلازا». «ابۋ دابي پلازا» كەشەنىنىڭ ورتالىق نىسانى — بيىكتىگى 388 مەتر (88 قابات) بولاتىنمۇنارا-عيمارات، ال سونىڭ اينالاسىندا بىرىككەن تاعى بىرنەشە عيمارات بوي كوتەرەتىن بولادى. «ابۋ-دابي پلازا» تەك قازاقستاندا ەمەس، سونىمەن قاتار ورتالىق ازياداعى ەڭ بيىك تەڭدەسى جوق عيماراتقا اينالادى. [4،122]

استانانىڭ ءزاۋلىم عيماراتتار ءتىزىمى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ استانانىڭ 10 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان جيىندا ەلوردالىق قالانىڭ دامۋ فيلوسوفياسىن وتە انىق جانە بەينەلى تۇردە ايقىنداپ بەرگەنى ەستە. «وسىندا ەجەلگى سارىارقا جەرىندە تەك استانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بولاشاق بەسىگى ومىرگە كەلدى. استانا تاريحى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ تاعدىرى بىر-بىرىنەن اجىراعىسىز. ەلوردا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ كۇش-قۋاتىنىڭ ىسكە اسۋىنىڭ، ديناميكالىق دامۋىنىڭ جانە تۇراقتىلىعىنىڭ كورىنىسى. استانا بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن جانە العا قاراي قادام باسقان جارقىن، قۋاتتى، گۇلدەنگەن قالاعا اينالدى. ءبىزدىڭ ەلوردامىز وتانىمىزدىڭ جۇرەگى، حالىقتىڭ ءوز كۇشىنە سەنىمى مەن ۇلى تاعدىر-تالايىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى. بۇگىندە استانادا، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندەگى سياقتى، جۇزدەن استام ۇلت وكىلدەرى ءومىر سۇرەدى. حالىقتار دوستىعى، ءوزارا تۇسىنىستىك جانە ىنتىماقتاستىق - استانانى جانە جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ نەگىزى، مىنە، وسىلار»، - دەگەن ەدى ەلباسى مەرەيتويلىق جيىندا. ەلباسى ءۇشىن استانا قالا عانا ەمەس، ءوزى وسىرگەن بالاسىنداي بولىپ كەتكەن. «استانانىڭ كوشەلەرىنەن ءوتىپ بارا جاتىپ، وعان سۇيسىنە قارايم   21 كوپتەگەن استانالىقتار سياقتى، مەنى دە بۇل جەردە، ەشتەڭەمەن شاتاستىرىپ المايتىنداي، ءوز ءۇيىمدى تاپقانداي ايتىپ جەتكىزۋگە بولمايتىن سەزىم باۋرادى. كىسى ونى باسقا ەش نєرسەمەن شاتاستىرىپ المايدى عوي. بۇل ќۋانىش پەن تىلسىم تىنىشتىقتى قاتار سەزىنۋ بولاتىن. ءتىپتى كوشە شامدارىنىڭ ءوزى ساعان نۇر شاشقانداي، ال اعاش جاپىراقتارى سەنىڭ باسىڭنان سيپاعانداي سەزىمگە وراناسىڭ»- دەگەن ەلباسى قازاقستان جولى كىتابىندا. [3، 26]

استانا ەكسپو-2017

ەكسپو-2017 يەسى 2012 جىلدىڭ 22 قاراشاسىندا فرانسيانىڭ استاناسى پاريجقالاسىندا حكب-نىڭ EXPO حالىقارالىق بيۋروسى باس اسسامبلەياسىنىڭ 152ء-شى سەسسياسى بارىسىندا بەلگىلى بولدى. جاسىرىن داۋىس بەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا استانا ءۇشىن حكب-نىڭ 103 مۇشە-مەملەكەتى داۋىس بەرگەن، ال بەلگيالىق لەج قالاسى 44 داۋىس جينادى.ەكسپو 2017 — قازاقستاننىڭ ەلورداسى استانا قالاسىندا حالىقارالىق كورمەلەر بيۋروسىمەن (حكب) ۇيىمداستىرىلاتىن حالىقارالىق كورمە. كورمە 2017 جىلدىڭ 10 ماۋسىم مەن 10 قىركۇيەك دەيىن ارالىعىندا ءوتتى.  ۇيىمداستىرۋشىلارمەن تاڭدالعان تاقىرىپ Future Energy (بولاشاق قۋاتى) بولىپ تابىلادى. ەحرو-2017 كورمەسىنە 115 مەملەكەت جانە 22 حالىقارالىق ۇيىم قاتىستى. كورمەنى تاماشالاۋعا 3 ملن ادام كەلدى.كورمەنىڭ ەڭ باستى نىسانى - الەمدەگى بيىكتىگى 100 مەترگە جەتەتىن، ەڭ ۇلكەن سفەرا ءتارىزدى عيمارات "نۇر — الەم" بولدى. ەلدىگىمىزدى تانىتقان ەرەكشە كورمە. ن.ءا.نازاربايەۆ كورمەنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىن دامىتۋعا مۋلتيپليكاتيۆتىك تۇرعىدان وڭ اسەر ەتكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. -شاعىن جانە ورتا بيزنەستەگى 1400-دەن استام كاسىپورىن قۇنى 640 ميلليارد تەڭگە بولاتىن تاۋارلاردى جەتكىزۋگە جانە قىزمەت كورسەتۋگە تاپسىرىس الدى.تۋريستىك سەكتور جاندانا ءتۇستى.تۋروپەراتورلاردىڭ قىزمەتىنە دەگەن سۇرانىس 1،8 ەسە ارتتى.استانادا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 10 پايىزدان اسا كوبەيدى.ەلوردا بيۋدجەتىنە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنان تۇسكەن سالىق 1،2 ەسە ءوستى.قازاقستاننىڭ استاناسى بۇكىل الەمنىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى،-دەدى ەلباسى. مەملەكەت باسشىسى كورمە اياسىندا وتكەن مادەني جانە حالىقارالىق شارالارعا توقتالدى. -كۇن سايىن ەلوردامىز تورتكۇل دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جەتكەن ءتۇرلى مادەنيەتتىڭ اۋەنى مەن ناقىشىنا ءبولىنىپ تۇردى.بۇگىنگى سالتاناتتى ءراسىم يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى سامميتىمەن تۇسپا-تۇس كەلىپ وتىر.وندا يسلام الەمىندەگى عىلىمي-تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرى تالقىلانۋدا. جالپى، ەكسپو اياسىندا 6 مىڭنان استام ءتۇرلى ءىس-شارا وتكىزىلدى، — دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. قازاقستان پرەزيدەنتى ەلىمىزدىڭ ەۋرازيا وڭىرىندەگى ءقاۋىپسىز ءارى قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت رەتىندەگى وڭ ءيميدجىن نىعايتا تۇسكەنىن اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى ”بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى” اياسىندا وزىق يدەيالار مەن تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنا تۇرتكى بولعان جانە الەمدە عىلىمنىڭ ءوزارا ىقپالداستىعىن نىعايتۋعا سەپتىگىن تيگىزگەن كورمەنىڭ ءبىرقاتار جاعىمدى اسپەكتىلەرىنە توقتالدى.

ەكسپو بۇكىل الەمنىڭ ينتەللەكتۋالدىق جانە تەحنولوگيالىق الەۋەتىن كورسەتۋگە زور مۇمكىندىك بەردى. مۇندا جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىنداعى 140-قا جۋىق عىلىمي جاڭالىق كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىدى، — دەدى پرەزيدەنت. سونىمەن قاتار، قازاقستان پرەزيدەنتى ەكسپو اياسىندا قازىرگى زامانعى ەنەرگەتيكالىق ساياساتتىڭ باسىمدىلىقتارى جونىندە جاھاندىق ديالوگ ۇيىمداستىرىلعانىن جانە ەنەرگەتيكا مەن ەكولوگيا سالاسىنداعى زاماناۋي پروبلەمالاردى شەشۋگە ارنالعان ۇسىنىمدار ازىرلەنگەنىن اتاپ ءوتتى. -ەكسپو كورمەسىن وتكىزۋ ارقىلى ءبىزدىڭ ەل “جاسىل” تەحنولوگيالاردى دامىتۋ يدەياسىنا بەرىك ەكەنىن تاعى دا دالەلدەي ءتۇستى.جالپى،ءبىزدىڭ كورمە “تازا ەنەرگەتيكانى” جاھاندىق دەڭگەيدە دامىتۋعا ايرىقشا ۇلەس قوساتىنىنا سەنىمدىمىن،-دەدى مەملەكەت باسشىسى. سونىمەن بىرگە، ن. نازاربايەۆ ەكسپو ينفراقۇرىلىمىن كورمەدەن كەيىن پايدالانۋ جوسپارى جونىندە وي ءبولىستى. -“نۇر الەم” جانە كورمە تاقىرىبى كورىنىس تاپقان باسقا دا ءبىرقاتار پاۆيلوندار “ەكسپو مۇراسى” رەتىندە ساقاتالادى.كورمەنىڭ اياقتالۋى بىرنەشە اۋقىمدى جاڭا جوبالاردى باستاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.ەڭ الدىمەن،مۇندا “استانا” حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ورنالاسادى.ول قارجى حابىنا،ينۆەستيسيا تارتاتىن ورتالىققا اينالىپ،حالىقارالىق قارجى جۇيەسىندە لايىقتى ورىنعا يە بولۋعا ءتيىس، — دەدى ق ر پرەزيدەنتى. سونداي-اق، مەملەكەت باسشىسى “جاسىل” تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيسياداردى دامىتۋ جونىندەگى حالىقارالىق ورتالىقتى جانە IT-ستارتاپتار حالىقارالىق تەحنوپاركىن قۇرۋعا ارنالعان جوبالارعا توقتالدى. — “ەكسپو” كورمە كەشەنى تولىعىمەن تننوۆاسيالىق جانە ورنىقتى دامۋدىڭ ماقساتتارىنا ودان ءارى قىزمەت ەتەىن بولادى.بارشاڭىزدى جاڭا ورتالىقتاردىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى اتسالىسۋعا شاقىرامىن، — دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. سوڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى كورمەنى وتكىزۋگە ۇلەكس قوسقانداردىڭ بارىنە العىس ايتىپ، كەلگەن قوناقتارعا ەرەكشە ريزاشىلىعان ءبىلدىردى. — وسىمەن حالىقارالىق “ەكسپو-2017” مامانداندىرىلعان كورمەسىن جابىق دەپ جاريالايمىن!ونىڭ يدەياسىنىڭ تولىعىمەن جۇزەگە اسۋىنا قولداۋ كورسەتكەن قازاقستان حالقىنا ريزاشىلىعىمدى بىلىدرەمىن.كورمەنىڭ ءساتتى وتۋىنە مىڭداعان ادام اتسالىسىپ،ەڭبەك ەتتى. بارشاڭىزعا قازاق جەرىندەگى ايتۋلى شاراعا بەلسەنە قاتىسقاندارىڭىز ءۇشىن العىس ايتامىن،-دەدى مەملەكەت باسشىسى. 2012 جىلعى 26 قاراشادا مەملەكەت باسشىسى«ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن دايىنداۋ مەن ونى وتكىزۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى» №436 جارلىققا قول قويدى.2012 جىلعى 26 قاراشادا مەملەكەت باسشىسى «ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن دايىنداۋ مەن ونى وتكىزۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى» №436 جارلىققا قول قويدى. [5]

3. قورىتىندى

نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى — ۇلتتىڭ كوشباسشىسى. كورىپكەلى. ۇلت نامىسىنىڭ قامشىگەرى.ءقازىر الەمدىك ساياساتتى يگەرۋدە، ەكونوميكانى ەڭسەرۋدە، ءوز حالقىنىڭ تاريحىن، ءتىلىن، مادەنيەتىن بىلۋدە پرەزيدەنتكە تەڭ كەلەتىن ادام جوق. ەۋرازيا كىندىگىندە ۇلت پەن ۇلىستى سۇتتەي ۇيىتىپ، كۇنبە-كۇن كەلىسىم مەن جاراسىم شامشىراعىن جاعىپ وتىرعان قارقاراداي پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەڭبەگى. ن.نازاربايەۆ — ادامزات تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن، زامانا اعىمىن ءجىتى ويلايتىن، الەمنىڭ وزىق تاجىريبەسىن ۇتىمدى پايدالانىپ، اتا-بابادان قالعان اسىل ونەگەنى ادەمى ۇشتاستىرىپ كەلە جاتقان ستراتەگ، تاۋەلسىزدىك زامانىنىڭ بىرنەشە ۇرپاعىن ءوسىرىپ كەلە جاتقان تالىمگەر.نازاربايەۆ — الەم مويىنداعان، جاھانعا اتاعى جەتكەن، جەر جاھانعا ءسوزى ءوتىپ، ايتقانىن ىستەتىپ وتىرعان بۇگىنگى زاماننىڭ ليدەرى؛ تۋمىسىنان كيە دارىعان قايراتكەر؛ تاباندى كۇرەسكەر؛ گۋمانيست، تۋعان حالقىنىڭ بايتەرەگى، كوسەمى، كەمەڭگەرى. ەلىنىڭ اماناتىن ارقالاعان تىرەگى، التىن دىڭگەگى. كوك تۇركتىڭ كىندىگىنەن جارالعانداردىڭ ىشىنەن وزىپ تۋعانى دا، تۇرك تەكتەس حالىقتاردىڭ ليدەرى دە – ن.نازاربايەۆ. كۇنى كەشە عانا تۇركيانىڭ پرەمەر-مينيسترى ت.ەردوعاننىڭ نازاربايەۆتى “تۇرىك الەمىنىڭ ليدەرى” دەگەنى — سول مويىنداۋدىڭ كەلىستى كورىنىسى.ءبارىمىز جاقسى بىلەتىن نازاربايەۆ، مىنە، وسىنداي ادام.قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە استانا ەل تانىماستاي وزگەرىپ،دۇنيەجۇزىنە ايگىلى بولدى.بۇنى ەلباسىمىز ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى.سونداي-اق ەلباسىمىزدى قولداپ، كۇش جىگەر بەرىپ،سىلتەگەن باعىت-باعدارىمەن ءجۇرىپ،ەش قارسىلىق تانىتپاي،ۇيىمشىل بولىپ،بىرلىك تۋىن كوتەرگەن قازاق حالقىنىڭ  ارقاسى ارقاسى دەپ بىلەمىن.«استانادا بۇكىلالەمدىك كورمە وتەتىن بولدى» دەپ دۇرلىگىپ جاتىرمىز. ءبىراق، ەكسپو دەگەن نە؟ ماقساتى مەن مۇراتى نەشىك؟ اۋقىمى قانداي؟ ونىڭ بىزگە بەرەرى بار ما؟ وسىنداي اۋقىمدى شارانى وتكىزۋ قولىمىزدان كەلە مە؟-دەگەن كوكەيىمىزدە سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن.ولاي بولسا بۇل سۇراققا مەن جاۋاپ بەرەيىن.ەكسپو – بۇكىلالەمدىك كورمە. ءبىر جارىم عاسىرلىق تاريحى بار كورمە. «ۋيكيپەديانىڭ» تىلىمەن ايتساق، «يندۋستريالاندىرۋدىڭ بەلگىسى جانە تەحنيكالىق ءھام تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەردى كورسەتەتىن مۇمكىندىك». ەڭ العاش 1851 جىلى ۇلىبريتانيادا وتكەن. سودان بەرى قاراي بۇل كورمە الپىس بەس رەت وتكەن. ەكسپو-2017 وتكىزۋ ءۇشىن تەندەردى ۇيىمداستىرۋشىلار كورمە وتكىزەتىن ەلگە بۇل شارانىڭ 2،3 ميلليارد دوللارعا تۇسەتىنىن باعالاعان. بۇل قوماقتى قارجىنى عانا ەمەس، كاسىبي بىلىكتىلىك پەن ۇلكەن قاجىرلىلىقتى دا تالاپ ەتەتىن شارا.ەكسپو-2017 – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك.اللاعا شۇكىر اتالمىش كورمەنى ابىرويمەن اتقاردىق.بۇل دا ەلباسىمىزدىڭ جەتىستىگى.قانشاما مەملەكەتتىڭ ىشىنەن شولپان جۇلدىزداي جارقىراپ ايگىلى كورمەنى وتكىزۋدى جەڭىپ الدى.ايتا بەرسەك ەكسپو-نىڭ بىزگە بەرەرى وتە كوپ.وسى بەتىمىزدەن تايماي كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتە بەرەيىك!بولاشاعىمىز-بىرلىكتە!

پايدالىنىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى.

1. ن.ءا نازاربايەۆ  «قازاقستان جولى» كىتابىنان «جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭا استاناسى» 2007 ج، 335 بەت.
2. ن.ءا نازاربايەۆ  «قازاقستان جولى» كىتابىنان «قازاقستاننىڭ استاناسىن اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىمنىڭ قابىلدانۋى» ، 2009 ج، 337 بەت.
3. ن.ءا نازاربايەۆ  «ەۋرازيا جۇرەگىندە» كىتابىنان، 2009 ج 26 بەت
4. ن.ءا نازاربايەۆ  «ەۋرازيا جۇرەگىندە» كىتابىنان، 2009 ج 122 بەت
5. ينتەرنەت جەلىسى.
6. سۋرەتتەر ينتەرنەت جەلىسىنەن الىندى.

---