بالاباقشا مەن وتباسى ىنتىماقتاستىعىن قۇرۋ
«بالاباقشا مەن وتباسى ىنتىماقتاستىعىن قۇرۋ»
(«ءتاي – ءتاي بوپەم» اتا – انالار كلۋبىنىڭ جينالىسى)
قايىرلى كەش قۇرمەتتى اتا - انالار! سىزدەردى كورگەنىمىزگە قۋانىشتىمىز. بالا تاربيەسى بەسىكتەن باستالادى دەمەي مە؟ وتباسى – ادامزات بەسىگىن تەربەتكەن ۇيا بولسا، بالانىڭ باس ۇستازى – اتا - انا. ورىستىڭ اتاقتى پەداگوگى ا. س. ماكارەنكو بۇل جايىندا بىلاي دەگەن: «بالانىڭ تاربيەسىن ەڭ الدىمەن ونىڭ اجەسىنەن باستا». بۇل سوزدەردىڭ ماعىناسى وتە زور دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ءبىز الدىمىزداعى بۇلدىرشىندەردى عانا ەمەس، ونىڭ اتا - اناسىن دا تاربيەلەۋىمىز قاجەت. ولاي بولسا، كەلەسى كەزەكتى ويىنعا بەرگەلى وتىرمىز.
ويىن «كيندەر سيۋرپريز»
(اتا - انالار ءبىر - ءبىر كيندەر سيۋرپريزدەردەن الىپ، جۇمىرتقانىڭ ىشىندەگى بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
1 - سۇراق: وتباسىندا بالا تاربيەسىمەن كىم اينالىسادى؟ بۇل دۇرىس پا؟ قالاي ويلايسىز؟
2 - سۇراق: بالاڭىز باسقا بالانىڭ ويىنشىعىن تارتىپ الىپ بەرگىسى كەلمەگەن جاعدايدا قانداي ءىس - ارەكەت جاسايسىز؟
3 - سۇراق: بالاڭىز بەلگىسىز سەبەپپەن جىلاپ، جۇبانباي جاتسا قانداي امال جاسايسىز؟
4 - سۇراق: بالا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداعىسى كەلمەگەندەي جاعدايدا قانداي شارا قولداناسىز؟ ت. ب.
5 – سۇراق: بالا (بالاباقشا، اكە، انا) دەگەندە سىزدەرگە قانداي وي، ەلەس بىردەن كەلەدى؟
6 – سۇراق: بالاباقشادان نە كۇتەسىز؟
7 – سۇراق: بالاڭىزعا كوپ نازار اۋداراسىز با؟
8 – سۇراق: «تاربيە» دەگەن، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا نە؟
9 – سۇراق: قازىرگى بالالار قانداي؟
10 – سۇراق: بالاڭىزدى بالاباقشادان الىپ كەلدىڭىز. بالانىڭ قولىندا بوتەن بىرەۋدىڭ زاتىن كوردىڭىز. نە ىستەيسىز؟
11 - سۇراق: بالاڭىزدى بالاباقشادان الىپ كەلدىڭىز. بالانىڭ قولىندا بوتەن بىرەۋدىڭ زاتىن كوردىڭىز. نە ىستەيسىز؟
12 – سۇراق: جۇمىستان كەلىپ ءۇيدىڭ تىرشىلىگىنە كىرىستىڭىز. جولداسىڭىز تەلەديدار كورىپ جاتىر. بالاڭىز قايتا - قايتا كەلىپ ءسىزدىڭ مازاڭىزدى الدى. شەشۋىڭىز قانداي؟
قورىتىندى: بالا اتا - انانىڭ ايناسى - دەمەكشى، بالامىزدىڭ بويىنا ءوز بويىمىزداعى جاقسى قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلەيىك.
بايلاۋلى بالا (ويىن):
ءبىر اتا - انا ورتاعا شىعادى. تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلادى.
ءسىز بالاڭىزبەن كول جاعاسىنا باردىڭىز. بالاڭىز سۋعا قىزىققانى سونشالىق سۋعا قاراي جۇگىرىپ كەتتى. ءسىز قالاي توقتاتاسىز؟ (اياعى بايلانادى)
قاراساڭىز بالاڭىز ادامداردىڭ تاستاپ كەتكەن تەمەكىنىڭ تۇقىلىن جيناپ الىپ، سونىمەن ويناپ وتىر. ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟ (قولى بايلانادى)
جۇمىستان شارشاپ كەلسەڭىز بالا تەلەديداردان اتىس - شابىس، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءوز دەڭگەيىنە كەلمەيتىن كينو كورىپ وتىر. ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟ (كوزى بايلانادى)
بالاڭىز دوسىمەن كەلىسپەي قالدى دا، جامان سوزدەرمەن سىباعاسىن بەردى. ءسىزدىڭ ايتار ءسوزىڭىز؟ (اۋزى بايلانادى)
مىنە، بالامىز قانداي كۇيگە ءتۇستى، قۇرمەتتى اتا - انا. مۇنداي كۇيگە تۇسپەس ءۇشىن بالامىزعا نەگە بولمايتىنىن، «ويتكەنى» ءسوزىن قولدانا وتىرىپ ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءسىز بالا تاربيەسىندە ماقساتىڭىزعا جەتە الاسىز.
تاربيەنىڭ ەڭ كەرەمەت مەكتەبى ول – وتباسى. ال بالانى ويناي وتىرا تاربيەلەۋ ەڭ ۇلكەن ماسەلە، سەبەبى ويىن بالانىڭ اجىراماس بولىگى. سول سەبەپتەن بالا ۇنەمى ويىن ۇستىندە بولۋى كەرەك. سەبەبى، بالالارىمىز ەسەيگەن شاقتا ءسىزدىڭ الىپ بەرگەن قىمبات ويىنشىعىڭىز ەمەس، ادەمى كيىمى ەمەس، ءبىر ءسات بولسا دا بالامەن ويناعان كەزىڭىز ونىڭ ەسىندە ەسەيگەندە دە قالادى. ەندى، قۇرمەتتى اتا - انالار بالاڭىزبەن قانشالىقتى ويناي بىلەتىندەرىڭىزدى بايقاعىمىز كەلىپ وتىر.
- قۇرمەتتى اتا - انالار ءبارىمىز جايعاسىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ ءبىر ءسات تىنىشتالىپ وتىرىپ، ەركىن تىنىس الىپ وسى ءبىر تىنىسىمىز ارقىلى باقىتتى بالالىق - شاققا شولۋ جاسايىق: «جازدىڭ ادەمى شۋاقتى كۇنى. ءسىز اناڭىزبەن قول ۇستاسىپ كەلە جاتىرسىز. ۇستىڭىزگە ەڭ سۇيىكتى كويلەگىڭىزدى كيىپ، اناڭىز ەكەۋىڭىز قۋانىشتىسىز. ءسىز ويناپ جۇگىرىپ اناڭىزدىڭ الدىنا شىعىپ كەتتىڭىز. ءبىرازدان سوڭ جاقىن ادامىڭىزدان الشاقتاپ كەتكەنىڭىزدى سەزىنىپ، جۇگىرىپ قولىنان ۇستادىڭىز. الگى ادام سىزگە كۇلىپ قارادى. كوزىڭىزدى كوتەرىپ قاراساڭىز الدىڭىزدا مۇلدەم تانىس ەمەس ادام تۇر ەكەن. ءسىز تەز عانا قولىڭىزدى الىپ تاستاپ، جان - جاعىڭىزعا قارادىڭىز. ەندى جايلاپ كوزدەرىمىزدى اشامىز». قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
اتا - انالار جاۋابى:
- قورقىنىش سەزىمى پايدا بولدى
- وسىنداي قورقىنىش سەزىمى بالالارىڭىزدىڭ بويىندا ەشقاشان بولماسىن - دەي وتىرا بارلىعىڭىزدان الاقاندارىڭىزدى العا سوزۋلارىڭىزدى وتىنەمىن. ون جاق الاقانىمىز وتباسى بولسا، سول جاق الاقانىمىز بالاباقشا بولسىن. ال ەندى ۇنەمى اۋىزبىرشىلىگىمىز مول بولىپ، جۇمىسىمىز العا قاراي ورلەي بەرسىن دەگەن ماقساتتا الاقاندارىمىزدى سوعىپ قويايىق.
اقمولا وبلىسى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانى،
«بولاشاق» بوبەكجاي – باقشاسى، جانتانۋشى
ديۋسەنبايەۆا نۋرگۋل تايلاق قىزى
(«ءتاي – ءتاي بوپەم» اتا – انالار كلۋبىنىڭ جينالىسى)
قايىرلى كەش قۇرمەتتى اتا - انالار! سىزدەردى كورگەنىمىزگە قۋانىشتىمىز. بالا تاربيەسى بەسىكتەن باستالادى دەمەي مە؟ وتباسى – ادامزات بەسىگىن تەربەتكەن ۇيا بولسا، بالانىڭ باس ۇستازى – اتا - انا. ورىستىڭ اتاقتى پەداگوگى ا. س. ماكارەنكو بۇل جايىندا بىلاي دەگەن: «بالانىڭ تاربيەسىن ەڭ الدىمەن ونىڭ اجەسىنەن باستا». بۇل سوزدەردىڭ ماعىناسى وتە زور دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ءبىز الدىمىزداعى بۇلدىرشىندەردى عانا ەمەس، ونىڭ اتا - اناسىن دا تاربيەلەۋىمىز قاجەت. ولاي بولسا، كەلەسى كەزەكتى ويىنعا بەرگەلى وتىرمىز.
ويىن «كيندەر سيۋرپريز»
(اتا - انالار ءبىر - ءبىر كيندەر سيۋرپريزدەردەن الىپ، جۇمىرتقانىڭ ىشىندەگى بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى)
1 - سۇراق: وتباسىندا بالا تاربيەسىمەن كىم اينالىسادى؟ بۇل دۇرىس پا؟ قالاي ويلايسىز؟
2 - سۇراق: بالاڭىز باسقا بالانىڭ ويىنشىعىن تارتىپ الىپ بەرگىسى كەلمەگەن جاعدايدا قانداي ءىس - ارەكەت جاسايسىز؟
3 - سۇراق: بالاڭىز بەلگىسىز سەبەپپەن جىلاپ، جۇبانباي جاتسا قانداي امال جاسايسىز؟
4 - سۇراق: بالا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداعىسى كەلمەگەندەي جاعدايدا قانداي شارا قولداناسىز؟ ت. ب.
5 – سۇراق: بالا (بالاباقشا، اكە، انا) دەگەندە سىزدەرگە قانداي وي، ەلەس بىردەن كەلەدى؟
6 – سۇراق: بالاباقشادان نە كۇتەسىز؟
7 – سۇراق: بالاڭىزعا كوپ نازار اۋداراسىز با؟
8 – سۇراق: «تاربيە» دەگەن، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا نە؟
9 – سۇراق: قازىرگى بالالار قانداي؟
10 – سۇراق: بالاڭىزدى بالاباقشادان الىپ كەلدىڭىز. بالانىڭ قولىندا بوتەن بىرەۋدىڭ زاتىن كوردىڭىز. نە ىستەيسىز؟
11 - سۇراق: بالاڭىزدى بالاباقشادان الىپ كەلدىڭىز. بالانىڭ قولىندا بوتەن بىرەۋدىڭ زاتىن كوردىڭىز. نە ىستەيسىز؟
12 – سۇراق: جۇمىستان كەلىپ ءۇيدىڭ تىرشىلىگىنە كىرىستىڭىز. جولداسىڭىز تەلەديدار كورىپ جاتىر. بالاڭىز قايتا - قايتا كەلىپ ءسىزدىڭ مازاڭىزدى الدى. شەشۋىڭىز قانداي؟
قورىتىندى: بالا اتا - انانىڭ ايناسى - دەمەكشى، بالامىزدىڭ بويىنا ءوز بويىمىزداعى جاقسى قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلەيىك.
بايلاۋلى بالا (ويىن):
ءبىر اتا - انا ورتاعا شىعادى. تومەندەگىدەي سۇراقتار قويىلادى.
ءسىز بالاڭىزبەن كول جاعاسىنا باردىڭىز. بالاڭىز سۋعا قىزىققانى سونشالىق سۋعا قاراي جۇگىرىپ كەتتى. ءسىز قالاي توقتاتاسىز؟ (اياعى بايلانادى)
قاراساڭىز بالاڭىز ادامداردىڭ تاستاپ كەتكەن تەمەكىنىڭ تۇقىلىن جيناپ الىپ، سونىمەن ويناپ وتىر. ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟ (قولى بايلانادى)
جۇمىستان شارشاپ كەلسەڭىز بالا تەلەديداردان اتىس - شابىس، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ءوز دەڭگەيىنە كەلمەيتىن كينو كورىپ وتىر. ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىز؟ (كوزى بايلانادى)
بالاڭىز دوسىمەن كەلىسپەي قالدى دا، جامان سوزدەرمەن سىباعاسىن بەردى. ءسىزدىڭ ايتار ءسوزىڭىز؟ (اۋزى بايلانادى)
مىنە، بالامىز قانداي كۇيگە ءتۇستى، قۇرمەتتى اتا - انا. مۇنداي كۇيگە تۇسپەس ءۇشىن بالامىزعا نەگە بولمايتىنىن، «ويتكەنى» ءسوزىن قولدانا وتىرىپ ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءسىز بالا تاربيەسىندە ماقساتىڭىزعا جەتە الاسىز.
تاربيەنىڭ ەڭ كەرەمەت مەكتەبى ول – وتباسى. ال بالانى ويناي وتىرا تاربيەلەۋ ەڭ ۇلكەن ماسەلە، سەبەبى ويىن بالانىڭ اجىراماس بولىگى. سول سەبەپتەن بالا ۇنەمى ويىن ۇستىندە بولۋى كەرەك. سەبەبى، بالالارىمىز ەسەيگەن شاقتا ءسىزدىڭ الىپ بەرگەن قىمبات ويىنشىعىڭىز ەمەس، ادەمى كيىمى ەمەس، ءبىر ءسات بولسا دا بالامەن ويناعان كەزىڭىز ونىڭ ەسىندە ەسەيگەندە دە قالادى. ەندى، قۇرمەتتى اتا - انالار بالاڭىزبەن قانشالىقتى ويناي بىلەتىندەرىڭىزدى بايقاعىمىز كەلىپ وتىر.
- قۇرمەتتى اتا - انالار ءبارىمىز جايعاسىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ ءبىر ءسات تىنىشتالىپ وتىرىپ، ەركىن تىنىس الىپ وسى ءبىر تىنىسىمىز ارقىلى باقىتتى بالالىق - شاققا شولۋ جاسايىق: «جازدىڭ ادەمى شۋاقتى كۇنى. ءسىز اناڭىزبەن قول ۇستاسىپ كەلە جاتىرسىز. ۇستىڭىزگە ەڭ سۇيىكتى كويلەگىڭىزدى كيىپ، اناڭىز ەكەۋىڭىز قۋانىشتىسىز. ءسىز ويناپ جۇگىرىپ اناڭىزدىڭ الدىنا شىعىپ كەتتىڭىز. ءبىرازدان سوڭ جاقىن ادامىڭىزدان الشاقتاپ كەتكەنىڭىزدى سەزىنىپ، جۇگىرىپ قولىنان ۇستادىڭىز. الگى ادام سىزگە كۇلىپ قارادى. كوزىڭىزدى كوتەرىپ قاراساڭىز الدىڭىزدا مۇلدەم تانىس ەمەس ادام تۇر ەكەن. ءسىز تەز عانا قولىڭىزدى الىپ تاستاپ، جان - جاعىڭىزعا قارادىڭىز. ەندى جايلاپ كوزدەرىمىزدى اشامىز». قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
اتا - انالار جاۋابى:
- قورقىنىش سەزىمى پايدا بولدى
- وسىنداي قورقىنىش سەزىمى بالالارىڭىزدىڭ بويىندا ەشقاشان بولماسىن - دەي وتىرا بارلىعىڭىزدان الاقاندارىڭىزدى العا سوزۋلارىڭىزدى وتىنەمىن. ون جاق الاقانىمىز وتباسى بولسا، سول جاق الاقانىمىز بالاباقشا بولسىن. ال ەندى ۇنەمى اۋىزبىرشىلىگىمىز مول بولىپ، جۇمىسىمىز العا قاراي ورلەي بەرسىن دەگەن ماقساتتا الاقاندارىمىزدى سوعىپ قويايىق.
اقمولا وبلىسى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانى،
«بولاشاق» بوبەكجاي – باقشاسى، جانتانۋشى
ديۋسەنبايەۆا نۋرگۋل تايلاق قىزى
You Might Also Like
-
زاۋىتتاعى اۆاريا. كورسەتكىشتىك جانە لوگاريفمدىك فۋنكسيالار.
