بالام مەنىڭ بولاشاعىم
تاقىرىبى: «بالام مەنىڭ بولاشاعىم»
ماقساتى: ترەنينگ ارقىلى جابىرلەۋ ماسەلەسى بويىنشا اتا — انالاردى اقپاراتتاندىرۋ جانە جابىرلەۋدى بولدىرتپايتىن جانە الدىن الاتىن مۇمكىندىككە اكەلەتىن اتا — انانىڭ ءتارتىبىنىڭ الگوريتمىن دايىنداۋ.
مىندەتى:
• اتا-اناعا بالا ءوز بالا شاعىنان قاۋىپسىزدىك سەزىمىمەن ءوتۋى كەرەكتىگىن ەستەرىنە ءتۇسىرۋ؛
• جابىرلەۋ تۋرالى ناقتى اقپارات بەرۋ؛
• اتا-انالارعا بالا تاربيەسىندە ەسەپكە الاتىن ەسكەرتۋلەر ۇسىنۋ.
قاتىساتىندار: 4 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اتا — انالارى.
كورنەكىلىكتەرى:ينتەراكتيۆتى تاقتا،ناقىل سوزدەر.
1.« مەنىڭ بالام» ساۋالناماسى جۇرگىزىلەدى.
كىرىسپە ءسوز قۇرمەتتى، اتا — انالار! بالا ءوز بالا شاعىنان قاۋىپسىزدىك سەزىمىمەن ءوتۋى كەرەك. شەتەل ماماندارى قاۋىپسىزدىكتەن ارىلعان، ءتۇرلى جابىرلەۋدەن وتكەن بالالاردى «دامۋعا بەيىمدەلگەن» داپ اتايدى. مۇنداي قوبالجۋلاردىڭ اسەرلەرى قايتىمسىز جانە ءومىر بويى ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى. ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى «جابىرلەۋ» مەن «بالامەن قاتال بولۋ» تۇسىنىكتەرىنىڭ ءمانىن انىقتاۋ قاجەت.
2. ترەنينگ ەرەجەسىمەن تانىستىرىپ،اتا-انالاردى توپتارعا ءبولىپ وتىرعىزامىن
3.اتا — انالاردى تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىن سۇرايمىن.
1. بالا تاربيەسىندەگى قاتىگەزدىك دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
2. بالاعا قاتىستى زورلىق دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
5-7 مينۋت ۋاقىت بەرىلىپ، پىكىرلەرى تىڭدالادى.
بالاعا قاتال قاراۋدا ءتۇرلى ۇيىمدار، مىسالى، ءدىن، سوت، ميليسيا، مەكتەپ، پسيحياتريالىق ەمحانالار، سونىمەن قاتار تۋىستار بولۋى مۇمكىن.
ەرەسەكتەر بالاعا قاتال بولادى، ەگەر:
1. ءوز ارتىقشىلىقتارىن كورسەتسە؛
2. بالاعا مالاي، قۇل رەتىندە قاراسا؛
3. بالاعا تىكەلەي قاتىستى نەمەسە ونىڭ تاعدىرىنا قاتىستى شەشىمدەر تۋرالى حابارلاماسا؛
4. اڭگىمە كەزىندە ونىڭ ءسوزىن بولسە.
بالانى جابىرلەۋدىڭ كەلەسى تۇرلەرىن اجىراتادى:
1. فيزيكالىق جابىرلەۋ — اتا — انانىڭ، نەمەسە، ولاردىڭ ورنىن باساتىن تۇلعالاردىڭ نەمەسە، ولاردىڭ تاربيەسىنە جاۋاپتىلاردىڭ بالاعا ادەيى فيزيكالىق ارەكەت جاساۋ.
2. پسيحولوگيالىق جابىرلەۋ — اتا — انا نەمەسە ولاردىڭ ورنىن اۋىستىراتىن تۇلعالار تاراپىنان كۇندەلىكتى كۇتىمنىڭ بولماۋى، وسىنىڭ ناتيجەسىندە بالانىڭ كوڭىل — كۇيى بۇزىلادى جانە ونىڭ دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا ءقاۋىپ تونەدى، سونىمەن قاتار بالانى قورقىتۋ.
3. ەكونوميكالىق جابىرلەۋ — بالانىڭ نەگىزگى مۇقتاجدىقتارىن قاناعاتتاندىرماۋ نەمەسە ونىڭ ساۋدا قۇرالى رەتىندە قولدانۋ.
4. اتا — انالارعا تاقتاداعى جاعداياتتاردى شەشۋ ۇسىنىلادى.
ا) 7 جاستاعى ءداميردىڭ اقىل ويى جاقسى دامىعان، اگرەسسيۆتى ەمەس، ءجيى سۇراقتار قويادى،ۇلكەندەرمەن پىكىر-تالاسقا قابىلەتتى. ەرتەگىلەر مەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە قىزىقپايدى. بالا ءوزىنىڭ سىنىپتاستارى مەن قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناستا قيىندىق كورەدى، قارىم-قاتىناس جاساعىسى كەلمەيدى، سيۋجەتتىك-رولدىك ويىنداردان باس تارتادى. ونىڭ وتباسىندا تەك ينتەلەكتۋالدىق ويىندار وينالادى، پىكىر -تالاستاردا بالا تەك فاكتىلەرگە سۇيەنەدى. ەرتەگىنى ساحنادا كورگەن كەزدە، ول : « قالاي جانۋارلار سويلەي المايدى عوي؟» -دەپ تاڭ قالدى. ول بالامەن قالاي جۇمىس ىستەۋگە بولادى.
ب) اناسى 5 جاستاعى ساۋلەنى پسيحولوگقا اقىل-كەڭەسكە الىپ كەلدى. اناسى پسيحولوگقا « ساۋلە اناسىن كىشكەنتاي قىزعا قىزعانا ما؟» دەگەن سۇراق قويدى. زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ساۋلە اناسىن كىشكەنتاي بالاعا قىزعانبايتىنىن كورسەتتى، ءبىراق ءوزى - ءوزى باعالاۋى جوعارى. ساۋلە ەكىنشى بالانىڭ تۋۋ سەبەبىنەن وزىنە دەگەن از كوڭىل ءبولۋدى سەزبەۋ ءۇشىن وتباسىنداعى بارلىق ادامدار ونىڭ تىلەكتەرى مەن ەركەلىگىن ورىندايدى. ءار قيمىلى مەن ءىسىن ماقتايدى، جاعىمسىز قىلىقتارى تۋرالى پىكىرلەردى تىڭدامايدى. قياڭقى ءارى ەركە بولىپ ءوسىپ كەلەدى. ول بالانى قالاي دۇرىس تاربيەلەۋ كەرەك؟!
شەشىمى:
1. العان اقپاراتتى قابىلداپ، بالا ومىرىندە جابىرلەۋگە جول بەرمەۋ.
2. ەسكەرتۋ ماتەريالىن مۇقيات وقىپ، جادىندا ۇستاۋ.
5.اتا — انا ءۇشىن ەسكەرتۋ
1. ءوز بالالارىڭىزبەن سەنىمدىلىك قاتىناسىن ساقتاڭىز.
2. وتباسىندا بالا كەز كەلگەن ماسەلەلەردى، ونىڭ ەرەسەكتەرمەن قاتىناستارىن قوسا، تالقىلاي الاتىنداي اراقاتىناستار جاساۋ كەرەك.
3. بالالار ءوز ومىرلەرىنىڭ قۇبىلىستارى نەمەسە دوستارى تۋرالى ايتىپ جاتقاندا، ولاردى مۇقيات تىڭداڭىز.
4. بالانى جان قوبالجۋلارىمەن بولىسۋگە ىنتالاندىرىڭىز، بۇل اپاتتان ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى شارتتاردىڭ ءبىرى.
5. ءسىز بالاڭىزدىڭ باسقا بالالارمەن نەمەسە ەرەسەكتەرمەن قاتىناستارىن ءبىلۋىڭىز كەرەكسىز. ءبىر — بىرىڭىزدەن ەش نارسە جاسىرماڭىز، سەبەبى، بالالار قاتەرلى جاعدايلاردى ءجيى جاسىرادى.
6.ەگەر ءسىزدىڭ بالاڭىز جابىرلەنگەنىن ايتسا، نە ىستەۋ كەرەك؟
ا) وعان سەنىڭىز.ول باسىنان وتكەن جابىرلەۋ تۋرالى وتىرىك ايتپايدى، ەگەردە تولقىپ، بۇگە — شۇگەسىنە دەيىن ايتسا دا.
ءا) وعان ۇرىسپاڭىز. سەبەبى، جابىرلەنۋشى بوتەن بىرەۋ، ال زارداپ شەگۋشى — ءسىزدىڭ بالاڭىز.
ب) وعان تۇسىنىستىك كورسەتىپ، ونى مۇقيات جانە شىدامدى تىڭداڭىز.
ۆ) «قاتەرلى ەشنارسە بولمادى، بارلىعى دا وتەدى» دەگەن سوزدەرمەن ونىڭ اۋىرتپالىعىن كەمىتپەڭىز.
گ) وعان تەرىس بۇرىلماڭىز: ەگەر ول سىزگە كەلىپ، ۇرىس، ۇرەي جانە اشۋعا كەزىكسە، ول وعان جابىرلەنۋدەن دە اۋىر ءتيۋى مۇمكىن.
7. قورىتىندى
شىنىنا كەلسەك، بالا ءومىرى، — قوبالجۋلار تىزبەسى. بالا بارىنە تاۋەلدى، ەشنارسەگە قۇقىعى جوق، ەرەسەكتەر ونى ادامعا سانامايدى. اتا — انانىڭ ەسىنە وتباسىنىڭ كوڭىل — كۇيى مەن بالانىڭ سىرتقى جانە ىشكى جابىرلەۋدەن دايىندىققا ازىرلىگىنىڭ دارەجەسى اراسىندا تىكەلەي تاۋەلدىلىك بار ەكەنىن ەستەرىنە تۇسىرەمىن. ايتا كەتەتىن جايت، جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن رەفەرەنت توپ قۇرداستارىنىڭ مىنەز — قىلىقتارى ءماندى اسەر ەتەدى، سوندىقتان ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ دوسى كىم ەكەنىن بىلگەن ماڭىزدى.
بەرىلگەن شاقتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى — تىيىمعا اسەرلەرى. كوبىنەسە تىيىم تەرىس ارەكەتكە اكەلەدى. بالا ۇندەمەي ءوز — وزىنە، تەرەڭ ويعا باتۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل كەزدە بالالارمەن توپتىق قاتىناستار ءتيىمدى بولىپ كەلەدى، ولار وقشاۋلانۋ سەزىمىنىڭ كەلۋىنە جانە بالا سەزىمدەرىنىڭ تۇراقتاندىرىلۋىنا اسەر ەتەدى. اڭگىمەمدى اتا — انا ءۇشىن ەسكەرتۋدى تاراتۋمەن اياقتايمىن.
ماقساتى: ترەنينگ ارقىلى جابىرلەۋ ماسەلەسى بويىنشا اتا — انالاردى اقپاراتتاندىرۋ جانە جابىرلەۋدى بولدىرتپايتىن جانە الدىن الاتىن مۇمكىندىككە اكەلەتىن اتا — انانىڭ ءتارتىبىنىڭ الگوريتمىن دايىنداۋ.
مىندەتى:
• اتا-اناعا بالا ءوز بالا شاعىنان قاۋىپسىزدىك سەزىمىمەن ءوتۋى كەرەكتىگىن ەستەرىنە ءتۇسىرۋ؛
• جابىرلەۋ تۋرالى ناقتى اقپارات بەرۋ؛
• اتا-انالارعا بالا تاربيەسىندە ەسەپكە الاتىن ەسكەرتۋلەر ۇسىنۋ.
قاتىساتىندار: 4 سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ اتا — انالارى.
كورنەكىلىكتەرى:ينتەراكتيۆتى تاقتا،ناقىل سوزدەر.
1.« مەنىڭ بالام» ساۋالناماسى جۇرگىزىلەدى.
كىرىسپە ءسوز قۇرمەتتى، اتا — انالار! بالا ءوز بالا شاعىنان قاۋىپسىزدىك سەزىمىمەن ءوتۋى كەرەك. شەتەل ماماندارى قاۋىپسىزدىكتەن ارىلعان، ءتۇرلى جابىرلەۋدەن وتكەن بالالاردى «دامۋعا بەيىمدەلگەن» داپ اتايدى. مۇنداي قوبالجۋلاردىڭ اسەرلەرى قايتىمسىز جانە ءومىر بويى ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى. ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى «جابىرلەۋ» مەن «بالامەن قاتال بولۋ» تۇسىنىكتەرىنىڭ ءمانىن انىقتاۋ قاجەت.
2. ترەنينگ ەرەجەسىمەن تانىستىرىپ،اتا-انالاردى توپتارعا ءبولىپ وتىرعىزامىن
3.اتا — انالاردى تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىن سۇرايمىن.
1. بالا تاربيەسىندەگى قاتىگەزدىك دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
2. بالاعا قاتىستى زورلىق دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
5-7 مينۋت ۋاقىت بەرىلىپ، پىكىرلەرى تىڭدالادى.
بالاعا قاتال قاراۋدا ءتۇرلى ۇيىمدار، مىسالى، ءدىن، سوت، ميليسيا، مەكتەپ، پسيحياتريالىق ەمحانالار، سونىمەن قاتار تۋىستار بولۋى مۇمكىن.
ەرەسەكتەر بالاعا قاتال بولادى، ەگەر:
1. ءوز ارتىقشىلىقتارىن كورسەتسە؛
2. بالاعا مالاي، قۇل رەتىندە قاراسا؛
3. بالاعا تىكەلەي قاتىستى نەمەسە ونىڭ تاعدىرىنا قاتىستى شەشىمدەر تۋرالى حابارلاماسا؛
4. اڭگىمە كەزىندە ونىڭ ءسوزىن بولسە.
بالانى جابىرلەۋدىڭ كەلەسى تۇرلەرىن اجىراتادى:
1. فيزيكالىق جابىرلەۋ — اتا — انانىڭ، نەمەسە، ولاردىڭ ورنىن باساتىن تۇلعالاردىڭ نەمەسە، ولاردىڭ تاربيەسىنە جاۋاپتىلاردىڭ بالاعا ادەيى فيزيكالىق ارەكەت جاساۋ.
2. پسيحولوگيالىق جابىرلەۋ — اتا — انا نەمەسە ولاردىڭ ورنىن اۋىستىراتىن تۇلعالار تاراپىنان كۇندەلىكتى كۇتىمنىڭ بولماۋى، وسىنىڭ ناتيجەسىندە بالانىڭ كوڭىل — كۇيى بۇزىلادى جانە ونىڭ دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا ءقاۋىپ تونەدى، سونىمەن قاتار بالانى قورقىتۋ.
3. ەكونوميكالىق جابىرلەۋ — بالانىڭ نەگىزگى مۇقتاجدىقتارىن قاناعاتتاندىرماۋ نەمەسە ونىڭ ساۋدا قۇرالى رەتىندە قولدانۋ.
4. اتا — انالارعا تاقتاداعى جاعداياتتاردى شەشۋ ۇسىنىلادى.
ا) 7 جاستاعى ءداميردىڭ اقىل ويى جاقسى دامىعان، اگرەسسيۆتى ەمەس، ءجيى سۇراقتار قويادى،ۇلكەندەرمەن پىكىر-تالاسقا قابىلەتتى. ەرتەگىلەر مەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە قىزىقپايدى. بالا ءوزىنىڭ سىنىپتاستارى مەن قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناستا قيىندىق كورەدى، قارىم-قاتىناس جاساعىسى كەلمەيدى، سيۋجەتتىك-رولدىك ويىنداردان باس تارتادى. ونىڭ وتباسىندا تەك ينتەلەكتۋالدىق ويىندار وينالادى، پىكىر -تالاستاردا بالا تەك فاكتىلەرگە سۇيەنەدى. ەرتەگىنى ساحنادا كورگەن كەزدە، ول : « قالاي جانۋارلار سويلەي المايدى عوي؟» -دەپ تاڭ قالدى. ول بالامەن قالاي جۇمىس ىستەۋگە بولادى.
ب) اناسى 5 جاستاعى ساۋلەنى پسيحولوگقا اقىل-كەڭەسكە الىپ كەلدى. اناسى پسيحولوگقا « ساۋلە اناسىن كىشكەنتاي قىزعا قىزعانا ما؟» دەگەن سۇراق قويدى. زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ساۋلە اناسىن كىشكەنتاي بالاعا قىزعانبايتىنىن كورسەتتى، ءبىراق ءوزى - ءوزى باعالاۋى جوعارى. ساۋلە ەكىنشى بالانىڭ تۋۋ سەبەبىنەن وزىنە دەگەن از كوڭىل ءبولۋدى سەزبەۋ ءۇشىن وتباسىنداعى بارلىق ادامدار ونىڭ تىلەكتەرى مەن ەركەلىگىن ورىندايدى. ءار قيمىلى مەن ءىسىن ماقتايدى، جاعىمسىز قىلىقتارى تۋرالى پىكىرلەردى تىڭدامايدى. قياڭقى ءارى ەركە بولىپ ءوسىپ كەلەدى. ول بالانى قالاي دۇرىس تاربيەلەۋ كەرەك؟!
شەشىمى:
1. العان اقپاراتتى قابىلداپ، بالا ومىرىندە جابىرلەۋگە جول بەرمەۋ.
2. ەسكەرتۋ ماتەريالىن مۇقيات وقىپ، جادىندا ۇستاۋ.
5.اتا — انا ءۇشىن ەسكەرتۋ
1. ءوز بالالارىڭىزبەن سەنىمدىلىك قاتىناسىن ساقتاڭىز.
2. وتباسىندا بالا كەز كەلگەن ماسەلەلەردى، ونىڭ ەرەسەكتەرمەن قاتىناستارىن قوسا، تالقىلاي الاتىنداي اراقاتىناستار جاساۋ كەرەك.
3. بالالار ءوز ومىرلەرىنىڭ قۇبىلىستارى نەمەسە دوستارى تۋرالى ايتىپ جاتقاندا، ولاردى مۇقيات تىڭداڭىز.
4. بالانى جان قوبالجۋلارىمەن بولىسۋگە ىنتالاندىرىڭىز، بۇل اپاتتان ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى شارتتاردىڭ ءبىرى.
5. ءسىز بالاڭىزدىڭ باسقا بالالارمەن نەمەسە ەرەسەكتەرمەن قاتىناستارىن ءبىلۋىڭىز كەرەكسىز. ءبىر — بىرىڭىزدەن ەش نارسە جاسىرماڭىز، سەبەبى، بالالار قاتەرلى جاعدايلاردى ءجيى جاسىرادى.
6.ەگەر ءسىزدىڭ بالاڭىز جابىرلەنگەنىن ايتسا، نە ىستەۋ كەرەك؟
ا) وعان سەنىڭىز.ول باسىنان وتكەن جابىرلەۋ تۋرالى وتىرىك ايتپايدى، ەگەردە تولقىپ، بۇگە — شۇگەسىنە دەيىن ايتسا دا.
ءا) وعان ۇرىسپاڭىز. سەبەبى، جابىرلەنۋشى بوتەن بىرەۋ، ال زارداپ شەگۋشى — ءسىزدىڭ بالاڭىز.
ب) وعان تۇسىنىستىك كورسەتىپ، ونى مۇقيات جانە شىدامدى تىڭداڭىز.
ۆ) «قاتەرلى ەشنارسە بولمادى، بارلىعى دا وتەدى» دەگەن سوزدەرمەن ونىڭ اۋىرتپالىعىن كەمىتپەڭىز.
گ) وعان تەرىس بۇرىلماڭىز: ەگەر ول سىزگە كەلىپ، ۇرىس، ۇرەي جانە اشۋعا كەزىكسە، ول وعان جابىرلەنۋدەن دە اۋىر ءتيۋى مۇمكىن.
7. قورىتىندى
شىنىنا كەلسەك، بالا ءومىرى، — قوبالجۋلار تىزبەسى. بالا بارىنە تاۋەلدى، ەشنارسەگە قۇقىعى جوق، ەرەسەكتەر ونى ادامعا سانامايدى. اتا — انانىڭ ەسىنە وتباسىنىڭ كوڭىل — كۇيى مەن بالانىڭ سىرتقى جانە ىشكى جابىرلەۋدەن دايىندىققا ازىرلىگىنىڭ دارەجەسى اراسىندا تىكەلەي تاۋەلدىلىك بار ەكەنىن ەستەرىنە تۇسىرەمىن. ايتا كەتەتىن جايت، جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن رەفەرەنت توپ قۇرداستارىنىڭ مىنەز — قىلىقتارى ءماندى اسەر ەتەدى، سوندىقتان ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ دوسى كىم ەكەنىن بىلگەن ماڭىزدى.
بەرىلگەن شاقتىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى — تىيىمعا اسەرلەرى. كوبىنەسە تىيىم تەرىس ارەكەتكە اكەلەدى. بالا ۇندەمەي ءوز — وزىنە، تەرەڭ ويعا باتۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل كەزدە بالالارمەن توپتىق قاتىناستار ءتيىمدى بولىپ كەلەدى، ولار وقشاۋلانۋ سەزىمىنىڭ كەلۋىنە جانە بالا سەزىمدەرىنىڭ تۇراقتاندىرىلۋىنا اسەر ەتەدى. اڭگىمەمدى اتا — انا ءۇشىن ەسكەرتۋدى تاراتۋمەن اياقتايمىن.
You Might Also Like
