قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنى مەن شەكاراسى
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جاڭقۇلوۆ مەيرامبەك شاراپات ۇلى
8 كلاسس
قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنى مەن شەكاراسى
ماقساتى:
ا) قازاقستاننىڭ دۇنيە ءجۇزى جانە ەۆرازيا ماتەريگىندەگى ورنى مەن شەكاراسى تۋرالى مالىمەت بەرۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ ءوز وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، تۋعان
جەرگە دەگەن ماقتانىشىن وياتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلاردىڭ العان ءبىلىمىن پراكتيكا جۇزىندە قولدانا بىلۋگە
ۇيرەتۋ، تىرەك سىزبانى وقي الۋ جانە ءوز نۇسقالارىن قۇراستىرۋعا ۇيرەتۋ.
ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: تىرەك سىزبا.
كورنەكىلىگى: دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساياسي كارتاسى، قازاقستاننىڭ فيزيكالىق جانە اكىمشىلىك - تەرريتوريالىق كارتاسى.
تسو: مۋلتيمەديالىق پروەكتور.
قازاقستان اۋماعى 2724،9 مىڭ كم2-گە تەڭ. جەرىنىڭ كولەمى جاعىنان قازاقستان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى. رەسەي، كانادا، جۇڭگو، اقش، برازيليا، اۆستراليا، ءۇندىستان جانە ارگەنتينادان كەيىن 9-ورىن الادى. ءبىزدىڭ ەلىمىز فرانسيادان 5 ەسە، يتاليادان 9 ەسە، انگليادان 11 ەسە ۇلكەن. مىسالى، رەسپۋبليكا جەرىنە ۇلىبريتانيا، فرانسيا، يسپانيا، گەرمانيا، اۆستريا، نيدەرلاندى جانە جاپونيا مەملەكەتتەرى سىيىپ كەتەر ەدى. قازاقستان ەۋرازيا ماتەريگىنىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان، ەكى دۇنيە بولىگىن قامتيدى.
كىشى باتىس ايماعى ەۋروپادا، ال كولەمدى شىعىس ايماعى ازيادا جاتىر. جايىق وزەنىنىڭ ەكى جاعىندا ورنالاسقان اتىراۋ قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ەۋروپا مەن ازياعا كۇندە ساياحات جاساۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. مۇنداي مۇمكىندىك، سونىمەن قاتار رەسەيدە دە بار. فيزيكالىق - گەوگرافيالىق جاعدايى تۇرعىسىنان، قازاقستان تىنىق مۇحيتى پەن اتلانت مۇحيتىنان، سونداي-اق ءۇندى مۇحيتى مەن سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتىنان بىردەي دەرلىك قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ونىڭ مۇحيتتاردان شالعاي جاتۋى ءارى اۋماعىنىڭ ۇلكەندىگى كليماتىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن قالىپتاستىرادى. قازاقستان باتىسىندا - ەدىلدىڭ تومەنگى اعىسىنان، شىعىسىندا - التاي تاۋلارىنىڭ ەتەگىنە دەيىن 3000كم-گە، سولتۇستىكتەگى - باتىس ءسىبىر جازىعىنان، وڭتۇستىكتەگى قىزىلقۇم ءشولى مەن تيان-شان تاۋ جۇيەسىنە دەيىن 1650كم-گە سوزىلىپ جاتىر. ءسويتىپ، رەسپۋبليكانىڭ گەوگرافيالىق ورنى ونىڭ تابيعات جاعدايلارىن انىقتايدى.
قازاقستان قوڭىرجاي بەلدەۋدىڭ ورتا جانە وڭتۇستىك ەندىكتەرىندە ورنالاسقان. ءدال سول ەندىكتەردەگى شىعىس ەۋروپا قوڭىرجاي كونتينەنتتىك كليماتىمەن، ال باتىس ەۋروپا سۋبتروپيكتىك كليماتىمەن ەرەكشەلەنسە، قازاقستان شۇعىل كونتينەنتتىك كليماتىمەن كوزگە تۇسەدى. قازاقستان اۋماعى تابيعاتىنىڭ ءبىر شەتىنەن، ەكىنشى شەتىنەن ايىرماشىلىعى ۇلكەن. مىسالى، وڭتۇستىكتەگى تاۋ ەتەكتەرىندە شيە مەن ورىك گۇل اتقان كەزدە، رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىندە ءالى سۋىق، قارلى بوران سوعىپ تۇرادى. قازاقستان جەرىندە قاتاڭ ءسىبىر مەن كاپىرىق ورتا ازيا توعىسىپ جاتقانداي. گەوگرافيالىق ورنىنا قاراي رەسپۋبليكا جەرىندە ورماندى دالا، شولەيت جانە ءشول زونالارى قالىپتاسقان. رەسپۋبليكانىڭ باتىس شەتى (46°30' ش.ب.) ەلتون جانە باسقۇنشاق كولدەرى ماڭىنا، ال شىعىس نۇكتەسى (87°20' ش.ب.) بۇقتىرما وزەنىنىڭ باستاۋىنا ساي كەلەدى. ەندىك بويىمەن باتىستان شىعىسقا قاراي، ماتەريك ىشىنە ەنگەن سايىن، كليماتتىڭ كونتينەنتتىگى ارتا تۇسەدى.
قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسى مەن شىعىس تاۋلى وڭىرلەرىندە لاندشافتتاردىڭ كۇردەلەنە تۇسەتىن الۋان ءتۇرلى بيىكتىك زونالارى بايقالادى. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنىنا بايلانىستى بارلىق وڭىرلەرىندە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنىڭ اۋىسۋى ايقىن بايقالادى. قازاقستان كاسپيي تەڭىزى ارقىلى ازەربايجان، يران ەلدەرىنە، ەدىل وزەنى جانە ەدىل - دون كانالى ارقىلى ازوۆ جانە قارا تەڭىزدەرگە شىعا الادى. ەلىمىزدىڭ كوپ بولىگى جازىق، ءۇستىرتتى بولىپ كەلەدى. ول الۋان ءتۇرلى شارۋاشىلىق جۇمىستارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى
شەكاراسى
قازاقستان شەكاراسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 13394 كم، تەڭىزبەن (كاسپيي) 2000كم-دەن استام. قازاقستان باتىستا، سولتۇستىك-باتىستا جانە سولتۇستىكتە 7591 كم رەسەيمەن شەكتەسەدى. رەسپۋبليكانىڭ التايدان تيان-شانعا (ءحانتاڭىرى ماسسيۆىنە) دەيىنگى 1782كم-گە سوزىلىپ جاتقان شىعىس شەكاراسى جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىمەن اراداعى مەملەكەتتىك شەكاراعا ساي كەلەدى. ال وڭتۇستىگىندە تاۋەلسىز دوس مەملەكەتتەر: تۇرىكمەنستانمەن - 426 كم، وزبەكستانمەن - 2354 كم جانە قىرعىزستانمەن - 1241 كم شەكتەسەدى. رەسپۋبليكانىڭ شەكاراسى باتىسىندا - كاسپيي ماڭى ويپاتى مەن جالپى سىرت قىراتىنىڭ ءبىراز جەرىن، سولتۇستىگىندە باتىس ءسىبىر جازىعىنىڭ وڭتۇستىگىن؛ وڭتۇستىگىندە تۇران ويپاتىن، ال شىعىسى مەن وڭتۇستىك-شىعىسىندا التايدىڭ باتىس بولىگىنىڭ، ساۋىر، تارباعاتاي جوتالارىنىڭ، جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋىنىڭ نەگىزگى بولىگىن جانە تيان-شانننىڭ سولتۇستىك جوتالارىن باسىپ وتەدى.
ۇيگە تاپسىرما .§3 وقۋعا. قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك - تەرريتوريالىق قۇرىلىمىن كەسكىن كارتاعا تولتىرۋ
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جاڭقۇلوۆ مەيرامبەك شاراپات ۇلى
8 كلاسس
قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنى مەن شەكاراسى
ماقساتى:
ا) قازاقستاننىڭ دۇنيە ءجۇزى جانە ەۆرازيا ماتەريگىندەگى ورنى مەن شەكاراسى تۋرالى مالىمەت بەرۋ.
ب) وقۋشىلاردىڭ ءوز وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، تۋعان
جەرگە دەگەن ماقتانىشىن وياتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلاردىڭ العان ءبىلىمىن پراكتيكا جۇزىندە قولدانا بىلۋگە
ۇيرەتۋ، تىرەك سىزبانى وقي الۋ جانە ءوز نۇسقالارىن قۇراستىرۋعا ۇيرەتۋ.
ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ءادىسى: تىرەك سىزبا.
كورنەكىلىگى: دۇنيە ءجۇزىنىڭ ساياسي كارتاسى، قازاقستاننىڭ فيزيكالىق جانە اكىمشىلىك - تەرريتوريالىق كارتاسى.
تسو: مۋلتيمەديالىق پروەكتور.
قازاقستان اۋماعى 2724،9 مىڭ كم2-گە تەڭ. جەرىنىڭ كولەمى جاعىنان قازاقستان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى. رەسەي، كانادا، جۇڭگو، اقش، برازيليا، اۆستراليا، ءۇندىستان جانە ارگەنتينادان كەيىن 9-ورىن الادى. ءبىزدىڭ ەلىمىز فرانسيادان 5 ەسە، يتاليادان 9 ەسە، انگليادان 11 ەسە ۇلكەن. مىسالى، رەسپۋبليكا جەرىنە ۇلىبريتانيا، فرانسيا، يسپانيا، گەرمانيا، اۆستريا، نيدەرلاندى جانە جاپونيا مەملەكەتتەرى سىيىپ كەتەر ەدى. قازاقستان ەۋرازيا ماتەريگىنىڭ ورتالىعىندا ورنالاسقان، ەكى دۇنيە بولىگىن قامتيدى.
كىشى باتىس ايماعى ەۋروپادا، ال كولەمدى شىعىس ايماعى ازيادا جاتىر. جايىق وزەنىنىڭ ەكى جاعىندا ورنالاسقان اتىراۋ قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ەۋروپا مەن ازياعا كۇندە ساياحات جاساۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. مۇنداي مۇمكىندىك، سونىمەن قاتار رەسەيدە دە بار. فيزيكالىق - گەوگرافيالىق جاعدايى تۇرعىسىنان، قازاقستان تىنىق مۇحيتى پەن اتلانت مۇحيتىنان، سونداي-اق ءۇندى مۇحيتى مەن سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتىنان بىردەي دەرلىك قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ونىڭ مۇحيتتاردان شالعاي جاتۋى ءارى اۋماعىنىڭ ۇلكەندىگى كليماتىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن قالىپتاستىرادى. قازاقستان باتىسىندا - ەدىلدىڭ تومەنگى اعىسىنان، شىعىسىندا - التاي تاۋلارىنىڭ ەتەگىنە دەيىن 3000كم-گە، سولتۇستىكتەگى - باتىس ءسىبىر جازىعىنان، وڭتۇستىكتەگى قىزىلقۇم ءشولى مەن تيان-شان تاۋ جۇيەسىنە دەيىن 1650كم-گە سوزىلىپ جاتىر. ءسويتىپ، رەسپۋبليكانىڭ گەوگرافيالىق ورنى ونىڭ تابيعات جاعدايلارىن انىقتايدى.
قازاقستان قوڭىرجاي بەلدەۋدىڭ ورتا جانە وڭتۇستىك ەندىكتەرىندە ورنالاسقان. ءدال سول ەندىكتەردەگى شىعىس ەۋروپا قوڭىرجاي كونتينەنتتىك كليماتىمەن، ال باتىس ەۋروپا سۋبتروپيكتىك كليماتىمەن ەرەكشەلەنسە، قازاقستان شۇعىل كونتينەنتتىك كليماتىمەن كوزگە تۇسەدى. قازاقستان اۋماعى تابيعاتىنىڭ ءبىر شەتىنەن، ەكىنشى شەتىنەن ايىرماشىلىعى ۇلكەن. مىسالى، وڭتۇستىكتەگى تاۋ ەتەكتەرىندە شيە مەن ورىك گۇل اتقان كەزدە، رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگىندە ءالى سۋىق، قارلى بوران سوعىپ تۇرادى. قازاقستان جەرىندە قاتاڭ ءسىبىر مەن كاپىرىق ورتا ازيا توعىسىپ جاتقانداي. گەوگرافيالىق ورنىنا قاراي رەسپۋبليكا جەرىندە ورماندى دالا، شولەيت جانە ءشول زونالارى قالىپتاسقان. رەسپۋبليكانىڭ باتىس شەتى (46°30' ش.ب.) ەلتون جانە باسقۇنشاق كولدەرى ماڭىنا، ال شىعىس نۇكتەسى (87°20' ش.ب.) بۇقتىرما وزەنىنىڭ باستاۋىنا ساي كەلەدى. ەندىك بويىمەن باتىستان شىعىسقا قاراي، ماتەريك ىشىنە ەنگەن سايىن، كليماتتىڭ كونتينەنتتىگى ارتا تۇسەدى.
قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسى مەن شىعىس تاۋلى وڭىرلەرىندە لاندشافتتاردىڭ كۇردەلەنە تۇسەتىن الۋان ءتۇرلى بيىكتىك زونالارى بايقالادى. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنىنا بايلانىستى بارلىق وڭىرلەرىندە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنىڭ اۋىسۋى ايقىن بايقالادى. قازاقستان كاسپيي تەڭىزى ارقىلى ازەربايجان، يران ەلدەرىنە، ەدىل وزەنى جانە ەدىل - دون كانالى ارقىلى ازوۆ جانە قارا تەڭىزدەرگە شىعا الادى. ەلىمىزدىڭ كوپ بولىگى جازىق، ءۇستىرتتى بولىپ كەلەدى. ول الۋان ءتۇرلى شارۋاشىلىق جۇمىستارىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى
شەكاراسى
قازاقستان شەكاراسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 13394 كم، تەڭىزبەن (كاسپيي) 2000كم-دەن استام. قازاقستان باتىستا، سولتۇستىك-باتىستا جانە سولتۇستىكتە 7591 كم رەسەيمەن شەكتەسەدى. رەسپۋبليكانىڭ التايدان تيان-شانعا (ءحانتاڭىرى ماسسيۆىنە) دەيىنگى 1782كم-گە سوزىلىپ جاتقان شىعىس شەكاراسى جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىمەن اراداعى مەملەكەتتىك شەكاراعا ساي كەلەدى. ال وڭتۇستىگىندە تاۋەلسىز دوس مەملەكەتتەر: تۇرىكمەنستانمەن - 426 كم، وزبەكستانمەن - 2354 كم جانە قىرعىزستانمەن - 1241 كم شەكتەسەدى. رەسپۋبليكانىڭ شەكاراسى باتىسىندا - كاسپيي ماڭى ويپاتى مەن جالپى سىرت قىراتىنىڭ ءبىراز جەرىن، سولتۇستىگىندە باتىس ءسىبىر جازىعىنىڭ وڭتۇستىگىن؛ وڭتۇستىگىندە تۇران ويپاتىن، ال شىعىسى مەن وڭتۇستىك-شىعىسىندا التايدىڭ باتىس بولىگىنىڭ، ساۋىر، تارباعاتاي جوتالارىنىڭ، جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋىنىڭ نەگىزگى بولىگىن جانە تيان-شانننىڭ سولتۇستىك جوتالارىن باسىپ وتەدى.
ۇيگە تاپسىرما .§3 وقۋعا. قازاقستاننىڭ اكىمشىلىك - تەرريتوريالىق قۇرىلىمىن كەسكىن كارتاعا تولتىرۋ
You Might Also Like
-
كىم قايدا قاشان (ينتەللەكتۋالدى-تانىمدىق ويىنى)
