InfoHub Logo

بالامالى ەنەرگيا — بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل

ماقساتى: عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن بايانداي وتىرىپ وقۋشىلاردى وتان سۇيگىشتىككە باۋلۋ. فيزيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
«جۇرەكتەن شىققان جىلى ءسوز» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 - جىلدىق مەرەكسىنە بايلانىستى وقۋشىلاردىڭ تىلەكتەرى.

كىرىسپە ءسوز
ەنەرگيا (گر. energeءىa – اسەر، ارەكەت) – ماتەريا قوزعالىسىنىڭ ءارتۇرلى فورماسىنىڭ جالپى ولشەۋىشى. ماتەريا قوزعالىسىنىڭ ءارتۇرلى فورمالارى ءبىر - بىرىنە اينالىپ (تۇرلەنىپ) وتىرادى. 19 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە وسى قوزعالىستىڭ بارلىق فورمالارى ءبىر - بىرىنە بەلگىلى ءبىر ساندىق مولشەردە عانا ايتىلاتىندىعى انىقتالدى؛ وسى “ەنەرگيا” ۇعىمىن ەنگىزۋگە، ياعني قوزعالىستىڭ ءارتۇرلى فيزيكالىق فورمالارىن ءبىرىڭعاي ولشەۋىشپەن ولشەۋگە مۇمكىندىك بەردى. “ ەنەرگيا” ۇعىمى ساقتالۋ زاڭىنا باعىنادى
ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى — ەنەرگەتيكانىڭ باستى قۇراستىرۋشىسى.
بۇل سالا كەز كەلگەن ەلدىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونونوميكالىق دامۋىنىڭ ماڭىزدى بولىگى، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ باسقا تاسىمالداۋشىلارىنان كورى ءبىرقاتار ەرەكشەلىكتەرى بار: ۇلكەن قاشىقتىققا تاراتۋدىڭ، تۇتىنۋشىلار اراسىندا ۇلەستىرۋدىڭ جانە ەنەرگيانىڭ باسقا تۇرلەرىنە (مەحانيكالىق، جىلۋلىق، حيميالىق، جارىقتىق جانە باسقا دا…) تۇرلەندىرۋدىڭ سالىستىرمالى جەڭىلدىگى.
ەلەكترلىك ەنەرگيانىڭ ماڭىزدى وزگەشىلىگى — ونى ءبىر ۋاقىتتا ءوندىرىپ، سول ۋاقىتتا تۇتىنۋعا بولاتى
وقۋشىلارعا بەرىلگەن تاقىرىپتار:
1. ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ جەتكىزۋ جولدارى.
2. كۇن ساۋلەسى - بولاشاقتىڭ سارقىلماس ەنەرگياسى
3. جەل ەنەرگياسى – قۇندىلىعى ەرەكشە بىزگە تابيعاتتىڭ
بەرگەن سىيى.
4. بيوگازەنەرگياسى ەنەرگيانىڭ ەڭ ارزان ءتۇرى
5. اقتوبە وبلىسى بويىنشا بالامالىق ەنەرگيانى قولدانۋى تۋرالى مالىمەتتەر.
بۇگىنگى تاڭدا نە كورىپ ءجۇرمىز؟

ءبىز نەنى قالاي؟
ەلباسى «قازاقستان - 2050» ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىندا:
«ءبىز ەنەرگيانىڭ بالامالى تۇرلەرىن ءوندىرۋدى دامىتۋعا، كۇن مەن جەلدىڭ ەنەرگياسىن پايدالاناتىن تەحنولوگيالاردى بەلسەندى ەنگىزۋگە ءتيىسپىز»، ەدى.
«كۇن ساۋلەسى - بولاشاقتىڭ سارقىلماس ەنەرگياسى»
كۇن باتارەيالارى – كۇن ەنەرگياسىن تىكەلەي ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالدىراتىن جارتىلاي وتكىزگىش قۇرىلعى. قازىرگى ۋاقىتتا كوبىنەسە فوتوەلەكترلىك تۇرلەندىرگىش كەڭىنەن قولدانىلادى. فوتوەلەكترلىك تۇرلەندىرگىشتە ەنەرگيانىڭ ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اۋىسۋى بىرتەكتى ەمەس جارتىلاي وتكىزگىش قۇرىلعىلاردا كۇن ساۋلەسىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولاتىن فوتوۆولتتىق اسەرگە نەگىزدەلگەن. تۇرلەندىرۋدىڭ تيىمدىلىگى جارتىلاي وتكىزگىش ەلەمەنتتىڭ ەلەكتروفيزيكالىق سيپاتتاماسىنا، تۇرلەندىرگىشتىڭ وپتيكالىق قاسيەتتەرىنە بايلانىستى. كۇن باتارەياسى، فوتوەلەكترلىك گەنەراتور — كۇن ساۋلەسىنىڭ ەنەرگياسىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالدىراتىن شالا وتكىزگىشتى فوتوەلەكترلىك تۇرلەندىرگىشتەن (فەت) تۇراتىن توك كوزى. كوپتەگەن تىزبەكتەي - پاراللەل قوسىلعان فەت - تەر كۇن باتارەياسىن قاجەتتى كەرنەۋ جانە توك كۇشىمەن قامتاماسىز ەتەدى. جەكە فەت - ءتىڭ ەلەكتر قوزعاۋشى كۇشى 0. 5 — 0. 55 ۆ جانە ول ونىڭ اۋدانىنا تاۋەلدى ەمەس؛ 1 سم2 اۋدانعا كەلەتىن قىسقا ءتۇيىقتالۋ توگىنىڭ شاماسى 35 — 40 ما. كۇن باتارەياسىنداعى توك شاماسى ونىڭ جارىقتانۋ جاعدايىنا بايلانىستى، كۇن ساۋلەلەرى كۇن باتارەياسى بەتىنە پەرپەنديكۋليار تۇسكەندە ول ەڭ ۇلكەن مانىنە (ماكسيمۋمىنا) جەتەدى. قازىرگى كۇن باتارەياسىنىڭ پاك 8 - 10%، ولاي بولسا 1 م2 اۋدانعا (عارىش اپپاراتىنىڭ كۇننەن قاشىقتىعى 150 ملن. بولعان كەزدە) كەلەتىن قۋات ~130 ۆت - قا تەڭ. تەمپەراتۋرا جوعارىلاعان سايىن (25oس - دەن جوعارى) فەت - تەگى كەرنەۋدىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى كۇن باتارەياسىنىڭ پاك كەميدى. كۇن باتارەياسىنىڭ جيىنتىق قۋاتى ونداعان ءتىپتى جۇزدەگەن كۆت - قا جەتەدى. كۇن باتارەياسى عارىش كەمەلەرى مەن اپپاراتتارىندا ەنەرگيامەن جابدىقتاۋ جۇيەسىندەگى نەگىزگى ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ كوزى رەتىندە قولدانىلادى. كۇن باتارەياسى سونداي - اق، تۇرمىس پەن تەحنيكادا قولدانىلاتىن كوپتەگەن بۇيىمداردى (كالكۋلياتور، قول ساعاتى، ت. ب.) توكپەن قورەكتەندىرۋ كوزى بولىپ تابىلادى.
جارتى عاسىردان ارتىق ۋاقىتتا عالىمدار كۇن ەنەرگياسىن الۋ جانە پايدالانۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن ىزدەستىردى. كۇن تەحنولوگيالارىن 4 توپقا بولۋگە بولادى: اكتيۆتى، ءپاسسيۆتى، تۋرا جانە تۋرا ەمەس(جاناما).
اكتيۆتى – تۇرلەندىرگىشتەرمەن بىرگە ەلەكتروموتورلار، ءار ءتۇرلى مەحانيزمدەر قولدانىلادى. كۇن ەنەرگياسى جارىقتاندىرۋدا، ۆەنتيلياسيادا، ىستىق سۋمەن جابدىقتاۋدا قولدانىلادى.
ءپاسسيۆتى – اكتيۆتىدەن جۇيە كونتۋرىندا مەحانيزمدەردىڭ بولماۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
تۋرا – كۇن ەنەرگياسىن تۇرلەندىرەتىن ءبىر دەڭگەيلىك جۇيەلەر.
جاناما – قاجەتتى ەنەرگيا ءتۇرىن الۋ ءۇشىن كوپ دەڭگەيلىك تۇرلەنۋلەر مەن ترانسفورماسيالاۋ جۇيەلەرى.