بالانىڭ زەرەكتىگىن شىڭداۋ
جاس وسپىرىمدەردەگى وي-سانا، زەرەكتىك دەڭگەيىنىڭ دامۋى اتا-انالاردى دا، مۇعالىمدەردى دە قىزىقتىراتىن تاقىرىپ. بالانىڭ زەرەكتىگىنىڭ جەتىلۋىندە گەنەتيكالىق قۇرىلىم باسىم ءرول ويناسا دا، نەگىزىندە قورشاعان ورتانىڭ، ياعني جەتىلىپ جاتقان ورتاعا بايلانىستى فاكتورلاردىڭ دا بالانىڭ جەتىلۋىنە اسەرى مول. ءبىر ءسابي ميىندا شامامەن 180 ميلليارد جاسۋشامەن دۇنيەگە كەلەدى. بۇل جاسۋشالار بىر-بىرىمەن نەيروندار (جۇيكە جاسۋشالارى) ارقىلى بايلانىسادى. ءبىر جۇيكە جاسۋشاسى اينالاسىنداعى جاسۋشالارمەن قانشالىقتى كوپ بايلانىس قۇرا السا، ياعني سيناپس قۇرا السا زەرەكتىك جەتىلۋى سونشالىقتى بەلسەندى بولادى. اكە-شەشەنىڭ گەنى ارقىلى سابيدە قالىپتاساتىن بايلانىس سانى شامامەن 50 ميلليوندى قۇرايدى. بۇل بايلانىس مولشەرى قورشاعان ورتانىڭ بولىمدى اسەرى ارقىلى تريلليوندارعا دەيىن بارا الادى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا بالاعا اينالاسىنداعى اسەرلەر تۇرعىسىنان قانشالىقتى باي، جان-جاقتى ورتا بەرىلسە، ونىڭ ميىنداعى سيناپس مولشەرى سونشالىقتى كوپ بولادى. كەرىسىنشە ەگەر ۇستەم زەرەكتىكپەن دۇنيەگە كەلگەن بالا اينالاسىنداعى شارتتارعا بايلانىستى قاجەتتى ورتا بەرىلمەسە، زەرەكتىك قابىلەتىن قاجەتتى دەڭگەيگە كوتەرە المايدى.
مي فۋنكسيالارىنا قاتىستى جاسالعان زەرتتەۋلەر زەرەكتىك دەڭگەيىنىڭ 85%-ى ون جاسقا دەيىن تولىعاتىنىن كورسەتۋدە. ياعني 4-10 جاس ارالىعىنداعى مەرزىم ميدا قۇرىلاتىن بايلانىستار مەن زەرەكتىك قابىلەتىن شىڭداۋ، جەتىلدىرۋ تۇرعىسىنان ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
وسى تۇرعىدا مەكتەپكە دەيىنگى جانە باستاۋىش سىنىپ شاعىنداعى بالالاردىڭ زەرەكتىگىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن اتا-انا رەتىندە نە ىستەي الاتىنىمىزدى بىلاي تىزبەكتەۋگە بولادى:
● سالاۋاتتى قورەكتەنۋىن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك. بالالىق شاقتا ميدىڭ جەتىلۋى الىنعان ازىق مولشەرى مەن قۇنارلىعىنا تىعىز بايلانىستى. بەلگىلى مينەرالدار مەن پروتەين تۇرعىسىنان جەتكىلىكتى ازىقتانۋ ميدىڭ دامۋى ءۇشىن وتە پايدالى.
● كۇندەلىكتى وقيعالار، زاتتار، ادامدار تۋرالى بالاڭىزبەن سويلەسىڭىز. بالامەن ءجيى سويلەسۋىڭىز زەيىندىك دامۋىنا بولىمدى تۇردە اسەر ەتىپ، ءسوز قورىنىڭ كوبەيۋىن قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار وعان سۇراق قويىپ، جاۋاپ بەرۋىنە مەرزىم بەرىڭىز. ءبىراق سۇراقتىڭ جاۋابى «ءيا» نەمەسە «جوق» بولاتىنداي ەمەس، ويلانۋعا يتەرمەلەيتىندەي بولۋى ءتيىس.
● كىتاپ وقۋ - بالانىڭ زەرەكتىگىن جەتىلدىرۋدە وتە ماڭىزدى. كىتاپ وقىعاندا ميدىڭ وڭ جانە سول جارتى شارلارى ءبىر مەزەتتە جۇمىس ىستەيدى جانە ميدا جاڭا سيناپستار قالىپتاسادى. سونداي-اق كىتاپ وقۋ ءسوز قورىنىڭ بايي تۇسۋىنە، الەۋمەتتىك زەيىننىڭ قولدانىلۋى، ماسەلەلەرگە التەرناتيۆتى شەشىم تابۋ جانە ونىمدىلىكتىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپال ەتەدى. سوندىقتان مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدەردە بالاعا كۇندە جۇيەلى تۇردە جوعارى داۋىسپەن كىتاپ وقۋ جاقسى بولادى. وقىلاتىن دۇنيەنىڭ بالالار كىتابى بولۋى شارت ەمەس. ءبىر گازەت نەمەسە جۋرنال بەتىندەگى بالانىڭ جاسىنا ساي جازۋلاردى دا داۋىستاپ وقىپ، ولاردىڭ زەيىنىنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتە الامىز.
● بالالىق شاقتا ويىن ويناۋ زەرەكتىكتى دامىتاتىن ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى. ويىن ويناۋ ارقىلى بالالار ىزدەنۋ، زاتتاردى تانۋ جانە ماسەلەلەردى شەشۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرەدى. ءپىشىن، ءتۇس، كولەم، سالماق، ولشەم، ساناۋ، ۋاقىت، مەكەن جانە قاشىقتىق سەكىلدى ءبىرشاما تۇسىنىكتەردى ويىن بارىسىندا ۇيرەنەدى. وسى سەبەپتى اتا-انا رەتىندە ۇيرەنۋگە بەيىم تۇرعان بالاعا لايىقتى ويىندىق ورتا قامتاماسىز ەتە الۋىمىز قاجەت.
● وينايتىن ويىنشىق پەن قۇرىلعىلارى بالانىڭ وي-ساناسىن جەتىلدىرەتىن بولۋىنا دەن قويۋىمىز قاجەت. مۇنداي ويىنشىقتار ءار ءتۇرلى زەيىندىك امالدار قاجەت ەتەتىندىكتەن اقىلدى شىنىقتىرادى. ماسەلەن بالاعا ويىنشىق الاردا ۇل بولسا كولىك، قىز بولسا قۋىرشاق سەكىلدى ستاندارت ويىنشىقتاردىڭ ورنىنا، زەرەكتىگىن جەتىلدىرەتىن ويىنشىقتاردى الساق بولادى. وسىلايشا بالانىڭ زەيىنىن دامىتۋعا قولداۋ كورسەتكەن بولامىز.
● بالالاردىڭ شاتتانا وينايتىن پازل، كونسترۋكتور، جۇمباق شەشۋ، شاشكا، شاحمات، سۋدوكۋ، سۋرەتتىڭ ۇقساسىن تابۋ، سۋرەتتەگى ايىرماشىلىقتاردى تابۋ جانە جاسىرىلعان ءسوزدى تابۋ سەكىلدى بەلسەندىلىكتەر ولاردىڭ زەرەكتىگىن دامىتۋعا ۇلەس قوسۋ جولدارىنىڭ ءبىرى.
● بالانىڭ تەلەديدار كورۋ داعدىسىن جاسىنا ساي بولاتىنداي رەتتەپ تاربيەلىك ءماندى باعدارلامالاردى تاماشالاۋىنا رۇقسات بەرۋگە بولادى.
● جۇيەلى تۇردە سپورتپەن شۇعىلدانۋ ادام دەنەسىن فيزيكالىق تۇرعىدا جەتىلدىرۋمەن قاتار ميدىڭ جەتىلۋى مەن ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە دە بولىمدى اسەر ەتەدى. بالالىق شاقتا زاتتاردى قاعىپ الىپ لاقتىرۋ، ەڭبەكتەۋ، ءجۇرۋ، جۇگىرۋ، سەكىرۋ سەكىلدى ارەكەتتەر بالالاردى فيزيكالىق تۇرعىدا شىنىقتىرادى جانە وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن نىعايتۋىنا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار سپورتتىق ارەكەتتەر بالانىڭ كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى يەمدەنۋىنە، جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەنۋىنە جانە مىنەز-قۇلىق تاربيەسىنە وڭ ىقپال ەتەتىنى كوپتەگەن دەرەككوزدەردە وتەدى.
● بالانى الەۋمەتتەندىرەتىن ورتالارعا اپارىپ ونىڭ باسقا ادامدارمەن بايلانىس قۇرۋىن قامتاماسىز ەتە الامىز. ونىمەن بىرگە دۇكەنگە، ساۋدا-ساتتىققا جانە ويىن پاركتەرىنە بارۋ سەكىلدى كۇندەلىكتى قاراپايىم امالدار بالانىڭ الەۋمەتتىك ەسكەرتۋلەر الۋىنا جانە الەۋمەتتىك قابىلەتتەرىنىڭ جەتىلۋىنە ىقپال ەتەدى.
You Might Also Like
-
ۇكىمەتتىڭ بۇگىنگى وتىرىسىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋدى باعدارلاماسىنىڭ جارتىجىلدىق جۇمىسى قارالدى.
-
قارا ۇرت ونى ابدەن تۇسىنەدى. ءبىراق كوپتەن كورىسپەگەندىكتەن مىنانىڭ قالايشا ورالدىرىپ جۇرگەنىن ەستىمەك ەدى. وزىنىكىنە ۇقساي ما، جوق پا؟ سونى بايقاماق. سوندىقتان:
