InfoHub Logo

باياعى ەرتە زاماندا كەمپىر مەن شال ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ ءبىر قىزى بار ەكەن. شال بالىق اۋلاپ، كەمپىر اۋ جاماپ، كۇندەرىن كورىپتى. ءبىر كۇنى بالىق اۋلاپ وتىرعان شال اعىپ كەلە جاتقان ءبىر ساندىقتى كورەدى. ساندىقتى سۋدان شىعارىپ، ۇيىنە اپارادى. كەمپىر مەن قىزى ەكەۋى جابىلىپ، ساندىقتى اشا المايدى. وسى كەزدە كومەككە شال كەلىپ، زورعا دەگەندە ساندىقتىڭ اۋزىن بۇزادى. قاراسا، ىشىندە جەتى بۇكتەلىپ، ايداھار جاتىر ەكەن. ول باسىن كوتەرىپ:

         — سەن ماعان جاقسىلىق جاسادىڭ. مەن ءبىر عاسىر بويى وسى ساندىقتىڭ ىشىندە كەپتەلىپ جاتتىم، سەندەر مەنى بوساتتىڭدار، سول زامانداعى ءبىر سيقىرشى ماعان وشىگىپ، ايلاسىن اسىرىپ، وسى ساندىققا سالىپ، اۋزىن مىقتاپ قۇلىپتاپ تاستادى. ساندىقتىڭ ءىشى تىم تار بولعاندىقتان، بويىمداعى بار قاسيەتتەن، كۇشتەن ايىرىلدىم. كۇن كوزىن كورمەگەندىكتەن، سوقىر بولا جازدادىم. ەندى بولماعاندا، اشتان دا ولەر ەدىم، – دەپ، ۇشەۋىنە دە تيىسپەيدى، كەرىسىنشە:

         — وسى جاقسىلىعىڭ ءۇشىن مەن سەنى بالىعى كوپ جەرگە الىپ بارايىن، سول جاققا كوش، – دەيدى دە ءوزى بويىن جازىپ، تىنىعىپ العان سوڭ، ولاردى ەرتىپ بالىعى مول جايلى جەرگە كوشىرىپ اپارماق بولادى.

         كەمپىر مەن شال:

         — جارايدى، كوشەلىك، – دەپ كەلىسەدى.

         بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ، ءسال دە بولسا، كۇش جيناعان ايداھار ارقاسىنا ۇشەۋىن وتىرعىزىپ، ولاردىڭ جۇكتەرىن ارتىپ، ايتقان جەرىنە جەتكىزەدى. كەمپىر مەن شال ايداھار كورسەتكەن جەرگە ءۇيىن تىگەدى، قىزدارى ولارعا تاماق ازىرلەيدى. ءبارى بىرگە وتىرىپ، جاڭا قونىستا تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ، ايداھار ولارمەن قوشتاسىپ، ءوز مەكەنىنە ۇشىپ كەتەدى. ەندى شال بالىق اۋلاۋعا سۋدىڭ جاعاسىنا بارادى.

         سالدەن كەيىن قارماعىنا ءبىر ۇلكەن بالىق تۇسەدى. بالىقتىڭ ۇلكەندىگى سونداي، شالدىڭ ونى تارتىپ شىعارۋعا ءالى كەلمەيدى.

كۇشى جەتپەگەن سوڭ، كومەككە كەمپىرى مەن قىزىن شاقىرادى. ۇشەۋى جابىلىپ ءجۇرىپ، زورعا دەگەندە سول بالىقتى سىرتقا الىپ شىعادى. شال وسىلاي تاعى ەكى بالىق اۋلاپتى. ەندى ول وسى ۇلكەن ءۇش بالىقتى الىپ، سول جەردەگى حاننىڭ ۇيىنە بارادى. حان بالىقتاردى كورىپ، ولاردىڭ ۇلكەندىگىنە تاڭ قالادى. شالعا ءۇش تاباق التىن بەرىپ، عاجايىپ بالىقتاردى ساتىپ الادى. حاننىڭ سىيلىعىنا رازى بولعان شال ۇيىنە ورالادى. حان بولسا، كەشكە بالىق جەگىسى كەلىپ، اسپازشىسىنا بالىقتىڭ بىرەۋىن قاقتاتىپ اكەلۋىن بۇيىرادى. اسپازشى بالىقتى الىپ تازالاي باستاعانى سول ەدى، كەنەت بالىققا ءتىل ءبىتىپ:

         — مەنى جەمە، ۇلكەن قاتەلىك جاسايسىڭ، – دەيدى دە جوق بولىپ كەتەدى.

         اسپازشى بولعان وقيعانى حانعا كەلىپ ايتادى. سونان سوڭ حان تاعى بىرەۋىن پىسىرتپەك بولادى. ول دا كۇل بولىپ كەتەدى. سوڭعى بالىقپەن دە وسىنداي وقيعا بولادى. «بۇل نەتكەن عاجايىپ» دەگەن ويمەن حان بالىقتاردى اكەلىپ بەرگەن شالدىڭ ۇيىنە كەلىپ، ودان بالىقتى قاي جەردەن اۋلاعانىن سۇراپ بىلەدى. ەندى حان قىلىشىن الىپ، سول جەرگە بارادى. سۋدى جاعالاپ كەلە جاتىپ، باسى – باس، ارتى – تاس ءبىر ادامدى كەزدەستىرەدى. حان:

         — سەن كىم بولاسىڭ؟ نە قىلىپ وتىرعان ادامسىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.

         باسى - باس، ارتى - تاس كىسى:

         — سۇراپ نە قىلاسىڭ، تەز ارادا بۇل جەردەن كەت، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.

         — نەگە كەتۋىم كەرەك؟ – دەيدى تۇككە تۇسىنبەگەن حان.

         — بۇل - ۇزاق وقيعا، جازىقسىز سەن دە ءبىر پالەگە دۋشار بولارسىڭ، ءقازىر ايەلىم كەلىپ قالادى، كەت، – دەيدى.

حان: «ايت، ايت!» دەپ قويماعان سوڭ، باسى – باس، ارتى - تاس كىسى:

         — مەن ءوزىم ءۇش رۋلى ەلىم بار، سونى بيلەپ تۇراتىن حان ەدىم. ءبىر كۇنى ەل ارالاپ، ۇيگە كەلسەم، مالايلارىم جىلاپ وتىر.

         — اۋ، نەگە جىلايسىڭدار؟ – دەپ سۇرادىم. ولار:

         — ويباي، ءسىزدىڭ بايبىشەڭىز وسىنداعى ءبىر سيقىرشى داۋمەن تامىر بولىپ، سيقىر وقۋىن ۇيرەنىپ الدى. ەندى سىزدەن قۇتىلۋدىڭ امالىن ويلاستىرۋدا. ءبىر كۇنى ءسىزدى ولتىرەدى عوي دەپ، سوعان جىلاپ وتىرمىز، – دەدى.

         — تۇندە ءسىز ۇيىقتاپ جاتقاندا، بايلاۋلى تۇرعان تۇلپاردىڭ بىرەۋىن ءمىنىپ، مىنا جولمەن بارىپ، مىنا جولمەن كەلەدى.

         — وسى ايتقاندارىڭدى دالەلدەي الاسىڭدار ما؟ – دەگەن ەدىم:

         — كۇندە كەشكە جاقىن كەتەدى. بۇگىن دە بارادى، – دەپ مالايلارىم ءسوزىن جالعاستىردى.

         بۇل اڭگىمەنى ەستىگەن سوڭ، مەن ايەلىمدى تۇندە اڭدىدىم. ول كەتكەن سوڭ، كيىنىپ، ارتىنشا شىقتىم. بارسام، ايەلىم قايتىپ كەتىپتى. سول جەردە مالايلارىم ايتقان ءداۋدى كەزدەستىردىم. اشۋمەن بارىپ ونى قىلىشپەن سالىپ قالىپ، ءولتىردىم. ۇيگە قايتىپ كەلىپ، ورنىما جاتتىم. ەرتەڭىنە تۇرسام، ايەلىم جىلاپ وتىر ەكەن.

         — نەگە جىلايسىڭ؟ بوستان-بوسقا ادام جىلاي ما؟ – دەگەنىم سول ەدى، ايەلىم ءبىر تاباق سۋدى شاشىپ جىبەردى. وسىدان كەيىن ءوزىڭ كورىپ تۇرعان باسى — باس، ارتى — تاس ادامعا اينالدىم. مۇنىسىمەن قويماي، ەلىمدى ءۇش ايىر سۋ قىلىپ، حالقىمدى بالىق قىلىپ جىبەردى. ءوزى كۇنىگە مىنا جولمەن ولگەن داۋگە بارىپ، مىنا جولمەن قايتادى. ونىڭ سۇيەگىن قۇشاقتاپ جىلايدى. كەلىپ مەنى ۇرىپ كەتەدى، – دەپ ءسوزىن ءبىتىردى.

         اڭگىمەنى تىڭداعان حان:

         — قانە، سول جولمەن مەن دە بارىپ كورەيىن، – دەپ، ءداۋدىڭ سۇيەگى جاتقان جەرگە كەلەدى.

         كەلىپ قاراسا، راسىندا دا، ءداۋدىڭ سۇيەكتەرى جاتىر ەكەن. ەندى حان باسى — باس، ارتى — تاس ادامعا كومەكتەسكىسى كەلەدى. وسى ويمەن ءداۋدىڭ سۇيەكتەرىن قۇرتىپ، ورنىنا جاتادى. بىرنەشە ۋاقىتتان سوڭ، وسى اراعا تاسقا اينالعان حاننىڭ ايەلى كەلەدى. ءبىراق ءداۋدىڭ ورنىندا باسقا ادامنىڭ جاتقانىن بايقامايدى. ايەل كەلە ءداۋدى قۇشاقتاي:

         — ويباي، سەن تىرىلەر كۇن بار ما ەكەن؟ – دەپ ەڭىرەپ جىلايدى.

         وسى كەزدە حان قوزعالىپ:

         — مەن «بايىڭدى باسىن – باس، ارتىن – تاس قىل» دەپ پە ەدىم. بار، ورنىنا كەلتىر، –دەپ زىركىلدەيدى.

         بۇنى كۇتپەگەن ايەل ساسىپ قالادى. سول كەزدە حان ورنىنان تۇرىپ، ايەلدى كۇيەۋىنىڭ قاسىنا ەرتىپ بارادى. ايەل تاعى ءبىر تاباق سۋدى شاشىپ جىبەرەدى. وسى كەزدە ءبارى بۇرىنعى قالپىنا قايتا ورالادى. ايەل ءداۋدىڭ سيقىرىنان ارىلادى. حان تاعىنا ءمىنىپ، باياعى حانمەن دوس بولىپ، مۇراتىنا جەتەدى. وسىنىڭ بارىنە سەبەپكەر بولعان شال مەن كەمپىردىڭ قىزىن باسقا حاننىڭ ۇلىنا قوسىپ، ۇلكەن توي جاساپ بەرگەن ەكەن دەيدى.

---