InfoHub Logo

قاراحان دەگەن ءقادىرلى حان بولىپتى. قىرىق ۋازىرىمەن ءبىر جەرگە سەيىلگە شىعىپتى. الگى سەيىلگە شىققاندا، قىرىق ءۋازىردىڭ قاسىندا قىرىق كىسى بار ەكەن. سەيىلگە شىعىپ جولدا كەلە جاتقاندا، قاراحاننىڭ قامشىسى ءتۇسىپ كەتەدى. سول ارادا كوپ كىسى – قىرىق ءۋازىر، قىرىق كىسى، تەگىسىمەن اتىنان تۇسە قالىپ، حاننىڭ قامشىسىن اپەرمەكشى بولادى. تيگەنى قامشىنى ۇستاپ، تيمەگەنى تەك ۇمتىلىپ، ءبارى دە حانعا قۇرمەت قىلادى. سول كەزدە قاراحان ات ۇستىندە تۇرىپ ويلاپ: «ياپىر-اۋ، ءبىر قامشى ءۇشىن قىرىق ءۋازىرىم مەن قىرىق كىسى بىردەي ءتۇسىپ، قۇرمەت ىستەگەندەي، مەن سونشا ءقادىرلىمىن بە؟ حالىق جاقسى قۇرمەتتەيدى ەكەن عوي»،— دەيدى. مەن بۇعان شۇكىرشىلىك قىلايىن، حالىقتىڭ ماعان ىستەگەن سول قۇرمەتىنە مەن ولارعا كوڭىل ءبولىپ، ءقارىپ-قاسىرلارعا بولىسايىن، جۇرت ايتا قالعانداي، ءبىر جومارتتىق ىستەيىن» دەگەن وي كوڭىلىنە كىردى.

         سودان حان قىرىق ءۋازىر، قىرىق جىگىتپەن كۇنى بويى اڭدا بولىپ، كەشكە جاقىن امان-ەسەن ۇيىنە كەلدى. ۇيىنە كەلىپ، جايلاسىپ وتىرعان سوڭ، حاننىڭ ۇيىنە ۇستىنە جامان كيىم كيگەن ءبىر قايىرشى ادام كىرىپ كەلەدى.

         كۇندىز اڭدا جۇرگەندە زور جومارتتىق ىستەيمىن دەپ حان وزىنە ۋادە قىلعان. ورنىنان تۇردى دا قايىرشىعا ءبىر ۇلكەن سىي تارتپاقشى بولدى. سوندا قايىرشى ايتتى:

         — سەن ماعان شىن نيەتىڭمەنەن سىي بەرەتىن بولساڭ، مەنىڭ كوڭىلىم نە تىلەسە، سەن سونى بەر، – دەدى. حان ايتتى: «ءتورت تۇلىگىمنەن، مۇلكىمنەن نە تىلەسەڭ، سونى بەردىم، قالاعانىڭدى ال»، – دەدى. «جوق، سەنىڭ ءتورت تۇلىگىڭنىڭ ماعان كەرەگى جوق. سەن بەرسەڭ، پاتشالىق ورنىڭدى بەر. مەنىڭ كوڭىلىم وسىنى سۇيەدى»، – دەدى قايىرشى. حان ايتتى: «ورنىمدى دا بەردىم»، – دەدى. قايىرشى ايتتى: «بەرسەڭ ءتۇس، ورنىڭا مەن وتىرايىن»، – دەدى. حان مۇنى دا جاقسىلىق كورىپ، ورنىنان ءتۇستى. باقسى ايتتى: «سەن مۇندا تۇرما، ءتورت تۇلىكتەن تاڭداعان اتىڭ مەن دۇنيە ال دا جايىڭا بار»، – دەدى.

         حان قايىرشىنىڭ ايتقانىن ىستەپ، جىلقىدان تاڭداپ ات الىپ، كەرەكتى بۇيىم الىپ، ءۇيىنىڭ ءىشىن ارباعا مىنگىزدى دە شاھاردان شىعىپ، ەكىنشى ءبىر شاھارعا جونەلدى. كەلە جاتىپ حاننىڭ ءۇي ءىشى ءبىر وزەن سۋعا كەزدەستى. وزەن سۋ تەرەڭ ەكەن، تۇگەل وتەيىن دەسە، تەگىسىمەن سۋعا كەتەمىز بە دەپ، جارىمداپ ءوتۋدى ويلادى. ەڭ الدىمەن ەكى بالاسى مەن قاتىندى وتكىزدى. ودان كەيىن قايىرا قالعان جۇككە جونەلدى. قاراحان جۇككە قاراي ءوتىپ كەلە جاتقاندا، قاتىن، بالالارىن ورنىنا تاستاپ، جاردى جاعالاپ ۇزاڭقىراپ كەتتى. سول كەزدە ەكى قاسقىر شاۋىپ كەلىپ، ەكى بالانى كوتەرىپ الىپ كەتتى. بالالاردى قاسقىردىڭ كوتەرىپ الىپ بارا جاتقانىن حان دا، قاتىن دا كورىپ تۇر. ءبىراق ولاردىڭ ءبىرى ار جاقتا، جاياۋ نە ىستەسىن، وزدەرىن-وزدەرى جۇباتتى. سودان كەيىن حان مەن قاتىن وزەندى جاعالاپ كەلىپ، ءبىر جەرگە كەلىپ جاتتى. سول ۋاقىتتا ولاردىڭ ۇستىنە ءبىر توپ كەرۋەن كوشىپ كەلدى. كەرۋەن كەلىپ قونعان سوڭ، ولاردىڭ ىشىندەگى كەيبىرەۋلەرى حان مەن قاتىنعا كەلىپ جولىقتى. حاننىڭ قاتىنى كوركەم سۇلۋ كىسى ەدى. كەرۋەننىڭ سال-سەرى جىگىتتەرى ونى كەرۋەن باسى حانزاداعا ايتىپ كەلدى. ولاردىڭ ايتۋى بويىنشا، كەرۋەن باسى وعان عاشىق بولدى. سودان كەيىن كەرۋەن باسشىسىن ءبىر قيال بيلەپ، قاتىندى كورۋ ءۇشىن ەكى جىگىتتى جۇمسادى.

         «بىزدە ءبىر ادام سىرقات ەدى، «قىرىقتىڭ ءبىرى - قىدىر» دەگەن ءسوز بار ەدى. جولاۋشى ايەل سونى كەلىپ كورىپ بەرسە ەكەن دەپ ايتىڭدار»، – دەدى.

         جىگىتتەر حاننىڭ ارباسىنا كەلىپ، كەرۋەن باسىنىڭ ءسوزىن قاتىنعا ايتقاندا، قاتىن «بارمايمىن» دەدى. جىگىتتەر ءوتىنىپ ءۇش رەت سۇرادى. قاتىن ۇشەۋىندە دە «بارمايمىن» دەپ جاۋاپ قايىردى. قاراحان ايتتى: «بۇلار دا جولاۋشى ادام عوي، بارىپ كەلە عوي»، – دەدى.

         قاتىن كەرۋەننىڭ شاتىرىنا كەلگەن سوڭ، باعاناعى كورمەي عاشىق بولعان كەرۋەن باسى قاتىندى كورىپ، ونىڭ كوركەم سۇلۋلىعىنا تاڭ قالادى. قاتىندى كۇيەۋىنە قايتارماي باۋىر باسىپ، شاتىرىن جيىپ، كوشە جونەلەدى. حان بۇعان دا ىشىنەن سابىرلىق قىلدى. سودان كەيىن قاتىندى الىپ كەرۋەن باسى جونەلىپ، قاراحان ءوز جايىنا كەتتى. قاراحان جۇرە-جۇرە تاعى ءبىر وزەنگە كەز كەلدى. بۇل سۋ دا تەرەڭ ەكەن. ءوتىپ كەلە جاتقاندا، اتى سۋعا كەتىپ، ءوزى عانا ءجۇزىپ شىقتى. سودان كيەيىن دەسە، كيىم جوق، ىشەيىن دەسە، اسى جوق، كەلە-كەلە جاتىپ شارشاپ، ءبىر سالىندىنىڭ اراسىنا كىرىپ جاتتى. بۇل جەرگە شاھار تاياۋ ەكەن. بۇل شاھاردىڭ حانى ءولىپ، يەسىز تۇر ەكەن.

         بۇرىنعى زاماندا حان ولگەندە، داۋلەت قۇسىن ۇشىرۋ ەلدىڭ سالتى ەكەن. بۇل شاھاردىڭ حالقى جينالىپ، داۋلەت قۇسىن ۇشىرىپتى. ۇشىرعان داۋلەت قۇسى ۇشىپ كەلىپ، باعاناعى سالىندىعا قونادى. ول جەردە قاراحاننان باسقا ەشكىم جوق. وسى سالىندىعا كەلىپ قونعاندا، ارتىنان ءۇش جىگىت قۇستى الىپ كەتتى. جىگىتتەردىڭ قولىنداعى قۇسى تالپىنىپ، سالىندىعا قاراي بەرەدى. قۇس تالپىنا بەرگەن سوڭ، قويا بەرىپ قاراسا، قۇس قايتادان بارىپ سالىندىعا قونادى. ول جەردە جىگىتتەردىڭ دىبىسىمەن قاراحان ويانادى. جىگىتتەر وعان تاڭ قالىپ، قۇستى الىپ، قاراحاندى ەرتىپ توپ باسىنا بارادى. بارعان جەردە جينالعان توپ قاراحاننىڭ جايىن، نەعىپ جۇرگەن ادام ەكەنىن سۇراپ تانىعان سوڭ، ونى اق كيىزگە وتىرعىزىپ، حان كوتەرىپ، شاھارعا حان سايلايدى. قاراحان بۇل شاھاردىڭ حانى بولىپ تۇردى. داۋلەت قۇسى باسىنا قونىپ، باقتىڭ سارايىنا كىرسە دە ويىنان قاتىن مەن بالا شىقپادى. ولاردى كوپ ويلادى. اقىرىندا حانىم مەن بالاسىن ىزدەۋگە كوپ كىسى ەرتىپ جولعا شىقتى. ايدان اي، جىلدان جىل ءوتتى. ەل-ەلدەن سۇراپ، حانىم مەن بالالاردى ىزدەدى. نەشە زامان جول ءجۇرىپ كەلە جاتقان ادام ءبىر ەلدە قايىر سۇراپ جۇرگەن ايەلىنە كەزدەستى. حانىم ۇستىندە كيىم، ىشەرگە اس جوق، تەك ەلدەن سۇراپ كۇنەلتىپ ءجۇر ەكەن. حانىن كورىپ قايتادان جاساعانداي بولدى. ەكەۋى ءبىرىن-بىرى قۇشىپ، ماۋقىن باستى. حان حانىمىنان بالالارىنان حابار بىلەر مە دەپ سۇرادى. حانىم بۇرىنعى ەسىتكەن بويىنشا بالالارىنىڭ قاي جەردە تۇرعانىن ايتتى. حان مەن حانىم كوپ نوكەرمەن بالالارىن ىزدەدى. ايدان اي ءوتىپ، كەلە-كەلە جاتىپ، ءبىر وزەن بويىندا قوي باعىپ جۇرگەن قويشىعا جولىقتى. قويشىدان ءجون سۇرادى. قويشى باعىپ جۇرگەن قوي قاي ەلدىڭ قويى ەكەنىن ايتتى. قويشى جاي قويشىداي ەمەس، ەتى ءتىرى بولعاندىقتان، ونىڭ كىم ەكەنىن سۇرادى. قويشى:

         — مەن قاراحان دەگەن كىسىنىڭ بالاسىمىن،– دەدى. ونى جاس كۇنىندە ءبورى الىپ قاشقان ەكەن. بورىدەن بۇل ەلدىڭ ءبىر بايى قۇتقارىپ الىپ، اسىراپ، ەندى قوي باقتىرىپ قويىپتى. ونىڭ قاسىندا ءىنىسى بار ەكەن. ءىنىسى – ول دا قوزى باعىپ ءجۇر ەكەن. بالالاردىڭ ەتىن بيت جەپ، اياعىن تاس قىرقىپ، ابدەن جۇدەگەن ەكەن. ولاردى ىزدەپ تاۋىپ يىسكەپ، ءبىر جاسادى. سودان بالالارىن جانىنا ەرتىپ ەلىنە قايتىپ، بۇرىنعى حاندىعىنا وتىرىپ، بارشا مۇرات باسىنا جەتتى.

---