باق-تىڭ مونوپوليالانۋى مەن شوعىرلانۋىنىڭ اقپارات اعىمىنا تيگىزەر اسەرى
قازىرگى تاڭدا كوپشىلىك مەملەكەتتەردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن مونوپوليالاندىرۋ مەن شوعىرلاندىرۋ ءىسى بەلەڭ الىپ جاتىر. باق-تىڭ مونوپوليالانۋىن ەكى جاقتى قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشى، ول ب ا ق پەن كوممۋنيكاسيالىق قۇرالدارىنىڭ ءوزارا شوعىرلانۋى مەن مونوپوليالانۋى، ەكىنشىسى، مونوپوليالىق توپتاردىڭ ءوز يەلىكتەرىندەگى اقپارات قۇرالدارىنا ىقپال ەتۋى. ال باق-قا يەلىك ەتۋ قالاي جۇزەگە اسادى؟
بۇل سۇراققا باسپا ءسوز زەرتتەۋشىسى زەمليانوۆا ءوزىنىڭ «زارۋبەجنايا كوممۋنيكاتيۆيستيكا ۆ پرەددۆەريي ينفورماسيوننوگو وبششەستۆا» ەڭبەگىندە جاۋاپ بەرەدى. ول باق-قا يەلىك ەتۋدى بەسكە ءبولىپ قاراستىرادى: ءبىرىنشىسى، تىزبەك - ءبىر نىسانعا عانا قارايتىن گازەت-جۋرنالداردىڭ تىزبەگى. مىسالعا، گاننەت كومپانياسى 80 كۇندەلىكتى گازەتكە يەلىك
ەتەدى، ەكىنشىسى، جەلى - راديو حابار تاراتۋ جەلىلەرىنە يەلىك ەتەتىن ءبىر نەمەسە بىرنەشە توپتاسقان نىساندار. بۇعان «ەي-بي-سي»، «ەن-بي-سي»، «سي-بي-ەس»، «فوكس» سىندى اقش-تىڭ ءىرى جەلىلەرىنىڭ حابار تاراتۋ كومپانياسىن جاتقىزۋعا بولادى، ءۇشىنشىسى، باق-قا گيبريدتىك يەلىك - ماسس-مەديا تۇرلەرىنىڭ، ياعني گازەت، جۋرنال، تەلەستانسيا، كينوستۋديا سىندى اقپارات تاراتۋ قۇرالدارىنىڭ ءبىر ادام قولىندا شوعىرلانۋى. ماسەلەن، اۋستراليالىق مەدياماگنات رۋپەرت مەردوكتىڭ يەلىگىندە گازەت تە، جۋرنال دا، كينوستۋديا مەن تەلەستانسيا دا، باسپا ءۇيى دە بار، ءتورتىنشىسى، كونگلومەراتتار - ماسس-مەديانىڭ ءتۇرلى سالالارىنا عانا ەمەس، سونداي- اق ونى دايىنداۋداعى، وندىرۋدەگى كاسىپ ورىندارعا يەلىك ەتۋى، ءتورتىنشىسى، ۆەرتيكالدى ينتەگراسيا - مەديابيزنەستىڭ بارلىق سالاسىنا ىقپال ەتۋگە ۇمتىلۋ.
«كىم اقپاراتتى يەمدەنسە، سول الەمدى باسقارادى»،- دەمەكشى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ لەزدە مونوپوليالانۋى، بەلگىلى توپتاردىڭ يەلىگىنە ءوتۋى دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردى الاڭداتپاي قويمادى. سەبەبى باق-تىڭ ءبىر نەمەسە بىرنەشە توپتىڭ يەلىگىندە بولۋى ونىڭ، البەتتە، ءسوز بوستاندىعىنىڭ شەكتەلۋىنە، ءبىر جاقتى پوزيسيانىڭ ۇستالۋىنا اكەپ سوقتىرادى. ال بۇل ارەكەتتەردىڭ سالدارى، قوعامعا ۇلكەن ءقاۋىپ ءتوندىرىپ، قارا حالىق مۇددەسىنىڭ ەلەۋسىز قالۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. سوندىقتان وسىنداي جاعدايلاردى تۋدىرماۋ ءۇشىن اقپارات قۇرالدارى بەيتاراپ باعىتتى ۇستانىپ، باردى بار، جوقتى جوق دەپ ايتا دا، كورسەتە دە الاتىن اقيقاتتىڭ جارشىسى بولۋى ءتيىس.
وسىنداي قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان دا ءتۇرلى شارالار، شەكتەۋلەر قولدانىلدى.
ۇكىمەت باق-تىڭ كونسەنتراسياسىن رەتتەۋدە پاسە قابىلداعان «ادام قۇقىعى مەن ب ا ق جونىندەگى دەكلاراسياداعى» شەكتەۋلەردى نەگىزگە الىپ جۇمىس ىستەيدى. دەكلاراسيادا وسى ماسەلەگە بايلانىستى «باق-تىڭ تاۋەلسىزدىگىنە نۇسقان كەلمەۋ ءۇشىن مونوپوليا تاراپىنان بولاتىن ءقاۋىپ- قاتەردەن قورعانۋ كەرەك»، - دەگەن باپتار بار.
ب ا ق سالاسىن مونوپوليالاندىرۋ ءىسىن شەكتەۋدە ءار ەل ءوز ەرەجەلىن قولدانعانىمەن، رەتتەۋدىڭ بارىنە ورتاق تومەندەگىدەي ەكونوميكالىق قاعيداتتارى بار:اكسيونەرلىك كاپيتالداعى ۇلەستى شەكتەۋ، باق-تىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل دەگەنىمىز جىلدىق قارجىلىق ەسەپتەردىڭ، اكسيونەرلەردىڭ ءتىزىمىن، اكسيالاردىڭ كىمگە، قايدا ساتىلىپ جاتقاندىعى جونىندە اقپاراتتاردى بەرۋ دەگەن ءسوز، مەرزىمدى باسىلىمدارى كونسەنتراسيالاۋدى شەكتەۋ، ءار باسىلىمنىڭ شىققان تيراجىنا قاراي جۇرگىزىلەدى جانە شەتەل كومپانيالارنىڭ تيگىزەر ۇلەسىن شەكتەۋ.
«جۋرناليستيكا - ءتورتىنشى بيلىك»، ءھام اقپارات - ءدال قازىرگى XXI عاسىردا ءوز مەجەسىنەن اسىپ ءتۇسىپ، حالىقتىڭ ءومىر بولشەگىنە، تۇرمىس - تىرشىلىگىنە ەتەنە كىرگەن بولشەگى بولىپ سانالادى. كۇندەلىكتى وقيعا، تاپا تال تۇستە بولعان جاعدايلار، ءىس - شارا، قايعىلى، قۋانىشتى، اتويلى كۇندەردىڭ حابارلانىپ، ەل - جۇرتقا جەتكىزىلۋى - داستۇرگە اينالىپ كەتكەندەي. باق- تىڭ سەنزۋرا شەڭبەرىنەن شىعىپ، بەلگىلى ءبىر شەكتى دارەجەدە اقيقات اقپارات تاراتۋى، بەيتاراپ باعىتتا بولۋى، قازىرگى اقپارات قۇرالىنا قويىلاتىن ەڭ باستى تالاپ دەپ بىلەمىن.
ورىنداعان: كاناتوۆا د. ب.، 2 كۋرس ستۋدەنتى
جەتەكشىلەرى: مايكوتوۆا ع. ت. ، ف.ع.ك.، دوسەنت ءالىم ءا.ا. اعا وقىتۋشى
You Might Also Like
-
شاقىرىم — ۇزىندىق ولشەمى. شاقىرىم ورتا ازيا مەن قازاقستاندا، سونداي-اق ءبىرقاتار شىعىس ەلدەرىندە دە كەڭ تاراعان. قازاقتا شاقىرىم ولشەمىنە داۋىس جەتەر جەردەگى قاشىقتىق الىنعان. بۇل ناقتىلى ءبىر ...
-
قادىرعالي جالايىر (XVI-XVII عاسىردىڭ باسى) — اسا كورنەكتى ورتا عاسىر تاريحشىسى.ول بي جانە اسا ءبىلىمدى كىسى بولعان. شىعىس تاريحىن جانە مۇسىلمان مادەنيەتىنىڭ تاريحىن جەتىك مەڭگەرگەن. اراب، پارس...
