بايىرعى قاشىقتىق ولشەمدەرى
شاقىرىم — ۇزىندىق ولشەمى. شاقىرىم ورتا ازيا مەن قازاقستاندا، سونداي-اق ءبىرقاتار شىعىس ەلدەرىندە دە كەڭ تاراعان. قازاقتا شاقىرىم ولشەمىنە داۋىس جەتەر جەردەگى قاشىقتىق الىنعان. بۇل ناقتىلى ءبىر مانگە يە بولماعان. باسقا حالىقتار اراسىندا شاقىرىم ىسپەتتەس ولشەمدەر ءجيى كەزدەسەدى. شاقىرىم اراب ەلدەرىندە پايدالانىلعان فارساح نەمەسە پارسانگ (شامامەن 6 كم)، سونداي-اق رەسەيدە قولدانىلعان ۆەرستا (1،0668 كم) تەكتەس ولشەمدەر قاتارىنا جاتادى. شاقىرىم قازىرگى كەزدە مىڭ مەتردى (1 كم) قۇرايدى.
قۇرىق بويى — حالىقتىق ولشەم. بۇل ولشەم قۇرىقتىڭ ۇزىندىعىنداي عانا جەر دەگەندى، ياعني شامامەن 4-5 مەتردى بىلدىرەدى.
شىدەر بويى — جىلقىنىڭ الدىڭعى وڭ اياعى مەن ارتقى سول اياعىنىڭ اراسى.
تۇساۋ بويى — جىلقىنىڭ الدىڭعى ەكى اياعىنىڭ اراسى.
قادام — ادامنىڭ ادىمىمەن ولشەنەتىن ۇزىندىق؛ قۇرىلىس، سۋارۋ جۇمىستارىندا، سپورت ويىندارىندا، اسكەري جاتتىعۋلاردا، ت.ب. قولدانىلعان ۇزىندىق ولشەمى. كوپتەگەن مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ءبىر قادام شامامەن 60 - 70 سم-گە تەڭ.
ارشىن— شامامەن 90-100 سانتيمەترگە دەيىنگى ۇزىندىق ولشەمى.
كەز — بايىرعى ۇزىندىق ولشەمى. پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا شىنتاقتىڭ ۇزىندىعى دەگەندى بىلدىرەدى. ول 62 سم-گە تەڭ. بۇل ولشەم بىرلىگى ءار ەلدە، ءار زاماندا تۇرلىشە ولشەندى، 50 سم-دەن 95 سم-گە دەيىن بولۋى دا مۇمكىن. كەز ولشەۋىشى مەترلىك جۇيە ەنگەنگە دەيىنگى رەسەيدە قولدانىلىپ كەلگەن ارشىنعا تەڭ. ورتالىق ازيا مەن قازاقستاندا، نەگىزىنەن، ساۋدا-ساتتىق جۇمىسىندا قولدانىلعان. «كەزدەمە» اتاۋى دا وسى «كەز» ۇعىمىنان شىققان.
ورتالىق ازيادا «كەز» ولشەم بىرلىگىنىڭ ءۇش ءتۇرى بولدى:
1) قولدىڭ ۇزىندىعىمەن ولشەنەتىن كەز سوزىلعان قولدىڭ بارماعىنىڭ ۇشىنان يىققا دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. ونىڭ بارماقتىڭ ۇشىنان كەۋدەنىڭ ورتاسىنا دەيىن نەمەسە يىققا دەيىن ولشەنەتىن تۇرلەرى بار. ونى قازاقشا «ساي كەز» دەپ اتايدى؛
2) ەلىمەن ولشەنەتىن كەز، ياعني ءبىر كەز 24 ەلىگە تەڭ؛
3) تۇتاممەن ولشەنەتىن كەز. XIX عاسىردا تۇركىستان ايماعىندا كەز ولشەمى 68،58 - 88،9 سم ارالىعىندا بولدى.
قۇلاش — ۇزىندىقتى بىلدىرەتىن ولشەم بىرلىگى. يىق دەڭگەيىندە كەرە سوزىلعان ەكى قولدىڭ ۇشىنىڭ اراسىن قۇلاش دەگەن. ول 165 - 175 سم-گە تەڭ.
سۇيەم — باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتىڭ ارالىعىمەن ولشەنەتىن ولشەم. سۇيەم 18 سم-گە شامالاس.
قارىس سۇيەم — بارماق پەن ورتان قولدىڭ ارالىعى. قارىس سۇيەم 20 سم-گە شامالاس.
قارىس —باس بارماق پەن شىناشاقتىڭ ارالىعىمەن ولشەنەتىن ۇزىندىق ولشەمى. قارىس 19 سم-گە شامالاس.
تۇتام — بەس ساۋساقپەن تۇتقانداعى (قىسقانداعى) كولەمگە شامالاس، 4-5 ەلىگە تەڭ ۇزىندىق ولشەمى. شامامەن 8-9 سم. كەلتە نەمەسە قىپ-قىسقان ءار سەنى ءبىر تۇتامدەگەن.
سىنىق سۇيەم — باس بارماق پەن بۇگىلگەن سۇق ساۋساقتىڭ ارالىعىمەن ولشەنەتىن ولشەم. سىنىق سۇيەم — ءبىر سۇيەمنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى، ياعني شامامەن 14 سم.
ەلى — ساۋساقتىڭ ەنى. شامامەن 2 - 2،5 سم. قازاق حالقى ەلىنى جىلقى مالدارىنىڭ سوعىمعا سويىلعانداعى قابىرعاعا جيناعان مايىنىڭ قالىڭدىعىن ولشەۋدە كەڭ قولدانعان.
تۇستىك جەر — ات جۇرىسىمەن، شامامەن، 4-5 ساعاتتىق جەر.
ساسكەلىك جەر — ساسكەگە دەيىن جەتەتىن جەر. كورشى اۋىلداردىڭ ەكى اراسى بىرىنە-بىرى جاقىن بولسا، جاقسى اتقا ساسكەلىك جەر بولادى.
ايلىق جەر — ات جۇرىسىمەن، شامامەن، 28 - 30 كۇندىك جەر.
كۇندىك جەر — ات جۇرىسىمەن، شامامەن، 8-10 ساعاتتىق جەر.
ورتا كوش جەر — 90 شاقىرىم بولاتىن ارالىق.
كۇزگى كوش جەر — 25 - 26 شاقىرىم جەر.
قوزىكوش جەر — 14 - 15 شاقىرىمداي بولاتىن ارالىق، ياعني كوش كەزىندە قوزىلار ىلەسە الاتىنداي جەرگە دەيىن جەتىپ، ايالداما جاساعان.
You Might Also Like
-
جامبىل وبلىسى رىسقۇلوۆ اۋدانى قۇلان اۋىلىنىڭ ماڭىندا ورتاعاسىرلىق قۇلان قالاسىنىڭ ورنى ساقتالعان. قۇلان قالاسى تۋرالى VII عاسىرداعى جۇڭگو، اراب جازبا دەرەكتەرىندە ايتىلادى. قۇلان قالاسىندا كوپتەگەن...
-
قازىرگى تاڭدا كوپشىلىك مەملەكەتتەردە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن مونوپوليالاندىرۋ مەن شوعىرلاندىرۋ ءىسى بەلەڭ الىپ جاتىر. باق-تىڭ مونوپوليالانۋىن ەكى جاقتى قاراستىرۋعا بولادى. ءبىرىنشى، ول ب ا ق پەن ك...
