InfoHub Logo

«باقىتتى بول!» – كەز كەلگەن ادامنىڭ ءوز جاقىنىنا ايتاتىن ەڭ ءبىتتى ءتاتتى تىلەگى. الايدا «باقىت» ءسوزىڭىز استارى مەن تۇپكى ماعىناسىن ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارىپ قولدانىپ ءجۇرمىز بە؟! باقىت دەگەن نە؟ باقىتقا جەتۋ ءۇشىن، باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟

باقىت كونسەپتىسى كوپتەگەن عىلىم سالالارىندا ىرگەلى كاتەگوريا بولىپ تابىلادى. ءتىپتى باقىت ماسەلەسىن قاراستىراتىن  ادەپتانۋدا فەليسيتولوگيا دەپ اتالاتىن عىلىمي باعىت قالىپتاسقان. تۇركىلىك جانە قازاق حالقىنىڭ دۇنيەتانىمىندا باقىت باقىت ۇعىمى ىرگەلى كونسەپتىلەر قاتارىنا جاتادى. تۇركىلىك دۇنيەتانىمداعى بۇل تۇسىنىكتىڭ ءبىر قىرىن ورتاعاسىرلىق ويشىل ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتتى بىلىككە» جازىلعان العىسوزىنەن كورۋگە بولادى.

كىتاپ اتىن «قۇدادعۋ بىلىك» قويدىم –

قۇتىن تۇتسىن وقۋشىم بىلىكتى ويدىڭ.

جازعان كىتاپ، سويلەگەن سوزدەرىممەن،

ەكى دۇنيەنى ۇستاۋدى كوزدەدىم مەن.

كورگەن ادام، قىزىعىن قوس جالعاننىڭ،

باقىتتى جان سوزىمدە جوق جالعاندىق.

ءجۇسىپ بالاساعۇن ءوزىنىڭ «قۇتتى بىلىك» شىعارماسىندا باقىت ۇعىمىن كىسىلىك جانە يسلام قاعيدالارى ارقىلى جەتكىزگەن. باقىت پەن قۇت-بەرەكەنىڭ ناعىز قاينار بۇلاعى قۇران كارىمدە شىنايى باقىتقا جەتۋدىڭ جولدارى بايان ەتىلگەندىگىن ايتا وتىرىپ، ەكى دۇنيەنى تەڭ ۇستاعان ادام ناعىز باقىتتى ادام دەگەن ويدى دايەكتەگەن. ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ ەڭبەگىندە باقىت ءسوزى مەن قۇت ءسوزى ماعىنالىق جاعىنان ۇشتاسىپ، ءبىرىنىڭ ورنىن ءبىرى الماستىرىپ كەلەدى:

اقىل – قولدار، ال بىلىمنەن قۇت تۋار،

بۇل جالعاننىڭ قۇلقىن ساعان ۇقتىرار.

XI عاسىردا تۇركى حالىقتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قازاق جازبا مادەنيەتىنىڭ جارقىن ۇلگىسى بولعان، ءتىل بىلىمىنە عانا ەمەس، وزگە عىلىمداردىڭ زەرتتەۋ نىسانىنا اينالعان ۇلى ويشىل، تاماشا ءتىل مامانى، ۇلى فيلولوگ – ماحمۇد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات-يت تۇرك» اتتى ەڭبەگىندە دە «باقىت» cءوزىنىڭ ورنىنا قۇت ءسوزى قولدانىلعان.

ءجۇسىپ بالاساعۇن «قۇتتى بىلىك» ەڭبەگىندە باقىت بەينەسىن ايتولدى ارقىلى كەيىپتەگەن. ايتولدى سابىرلى، جومارت جاندى، جۇعىمدى، زەرەك، اقىلدى، ويلى، كوركەم مىنەزدى، مايدا ءسوزدى، شىنشىل ءارى سەگىز قىرلى، ونەرلى ادام رەتىندە سيپاتتالعان. ول ادىلەت بەينەسى كۇنتولدى بەككە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن ارنايى ىزدەپ بارادى.

«بەك» دەگەن «قۇت»! جاقىن جۇرسە كىسى وعان،

بار تىلەگى قابىل بولىپ ءىسى وڭار!»

بۇل – كۇنتۋدى، تاراعان داڭقى جۇرتقا

باقىتتى جان، بالاعان جۇرتى قۇتقا.

بۇل جەردە ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ باستى يدەياسى باقىتتىڭ كۇنتۋدى سەكىلدى ادال، اقىلدى، دانا، ءبىلىمدى، ادىلەتتى، شىندىق پەن اقيقات جولىن قۋعان، كوڭىلى باي ادامدارعا قوناتىندىعىن دارىپتەۋ بولسا كەرەك.  جالپى بالاساعۇني ەڭبەگى قازىرگى تاڭدا دا ءوز وزەكتىلىگىن جويا قويماعان، سەبەبى شىعارمادا كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىككە قاجەتتى زاڭدىلىقتار مەن ەرەجەلەردى نەگىزگە الىنعان، ءومىردىڭ وزىندىك قاسيەتتەرى پاقىرلانىپ، پايىمدالعان. مىسالى، «قۇتتى بىلىكتە» كەز كەلگەن لاۋازىمداعى اداممەن قالاي دۇرىس قارىم قاتىناس جاساۋ كەرەكتىگى تۋرالى، ۇل-قىز، وتباسىنداعى تاربيە تۋرالى، قوناققا بارۋ ادەبى تۋرالى، جار تاڭداۋعا بايلانىستى كەڭەستەر، ت.ب. كوپتەگەن ومىرلىك ماسەلەلەر قاراستىرىلىپ وتكەن. تۇجىرىمداي كەلگەندە وسى زاڭدىلىقتاردىڭ بارلىعى دۇرىس ورىنداپ، دۇرىس ءومىر سۇرگەن ادامعا باقىتتىڭ كىلتى دەر ەدىك. تۇيىندەي كەلە باقىت دەگەن – ءوزىڭدى تانۋ، ءوزىڭدى تانۋ ءۇشىن ءبىلىمدى بولۋ، قورشاعان ورتامەن، اينالاڭداعىلارمەن ۇيلەسىمدىلىكتە بولۋ، ادال ءومىر ءسۇرۋ، ءوز جولىڭمەن ءجۇرۋ دەگەنگە سايىپ كەلەدى.

قازىرگى زاماندا ءاربىر ادامنىڭ ءوزىن-وزى تانۋى، ءوزىن-وزى تابۋى وتە از كەزدەسەدى. بۇگىندە ادامدار بىرەۋدىڭ تىقپالاعان پىكىرىمەن، بىرەۋ ايتقان ويمەن، اسىرەسە شەتەلدىك كوزقاراستارعا سۇيەنىپ، ءوز بولمىسىن جوعالتۋدا. ءتۇپ-تامىرى مەن تەگىن ەستەن شىعارىپ بوتەن ەلدىڭ قىزىعىن باقىتىم دەپ جۇرگەندەر قانشاما. ءاربىر ادام ءوز جولىمەن، بابالارى سالعان سارا جولىمەن ءجۇرىپ، شىققان تەگىن دارىپتەپ، ماقتان ەتسە، مادەنيەتى مەن مۇراسىنا سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراپ ونى دارىپتەسە، ءوزىن دە بولاشاق ۇرپاعىن دا ۇلكەن باقىتقا جەتەلەرى انىق. وزگە ەلدىڭ پسيحولوگ، ماتيۆاتور عالىمدارىن وقىپ وزدەرىنىڭ دىلىنە تىنىشتىق، جاندارىنا ساۋلىق ىزدەگەن ادامدار، X-XI عاسىردىڭ وزىندە كەرەمەت فيلوسوفيالىق تولعامدار مەن پسيحولوگيالىق قۇندى جادنامالار قالدىرىپ كەتكەن ءال-فارابي، قوجا احمەت ياساۋي، م.قاشقاري، يۋ. بالاساعۇني بابالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىنەن ودان دا كوپ قۇندى دۇنيەلەر تابارى ءشۇباسىز.

اۆتور: ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى بەكبول جاننۇر؛ جەتەكشىسى - ف.ع.ك.، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوسەنتى د.جاناتايەۆ

---