InfoHub Logo

ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرى

بالتاباي جان جالعاسپاي ۇلى

ح.دوسپانوۆا اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ 5 «ا» سىنىپ وقۋشىسى

جەتەكشىسى، تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى، پەداگوگ-مودەراتور بايماعامبەتوۆ ەرلان رۋسلان ۇلى

اباي قۇنانباي ۇلى – ۇلى اقىن،ويشىل، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحىندا ۇلكەن ءىز قالدىرعان ادام. شىن ەسىمى يبراھيم. ول 1845 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ونى ءسوز ونەرىنە ەرتە باۋلىعان ادام – اجەسى زەرە. اباي اجەسىن قاتتى جاقسى كورەتىن، سەبەبى اجەسى ەرتەگىمەن اڭگىمەنى قىزىقتى ەتىپ ايتاتىن بولعان. اباي 175- كە جۋىق ولەننىڭ اۆتورى. سونىمەن قاتار ورىستىڭ ۇلى اقىندارىنىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. ول اۋىلدا مولدادان حات تانىپ، ون جاسىندا سەمەيدەگى احمەت ريزا مەدرەسەسىنە وقۋعا تۇسەدى. اكەسى قۇنانباي ءوز زامانىندا ەل باسقارعان ادام بولدى. ول ەل بيلەۋ ىسىنە بالالارىنىڭ ىشىندە ابايدى باۋلىپ، ارالاستىردى. سوندىقتان، ابايدى وقۋدان ەرتە شىعارىپ الدى. اكە – شەشەسىنىڭ  قاسىندا جۇرسە دە اباي وقۋدان قول ۇزبەدى، قولى بوساعان ۋاقىتتا قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن وزگە ەلدەردىڭ تىلدەرىن ۇيرەنگەن. سونىڭ ارقاسىندا دۇنيە تانىمىن كەڭىتىپ، ءبىلىمىن شىڭداي بەرەدى. ول اۋقاتتى وتباسىنان شىقسادا حالقىنا ۇنەمى جاقىن بولدى. اقىننىڭ شىعارماشىلىقپەن ەركىن ارالاسۋى 1860 جىلدار بولدى.  ايتا كەتكەندەي، اباي تۋعان حالقىن جاقسى كوردى، تۋعان حالقى دا ابايدى قاتتى قۇرمەتتەپ، ومىرلىك ماعىناسى زور ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ ەستەرىندە ساقتاپ جۇرەتىن بولعان. ابايدىڭ ولەڭدەرى حالىقتى ونەرگە، بىلىمگە، عىلىمعا شاقىرادى، ءارى جانعا جايلى، جۇرەككە جىلى تيەتىن ماحاببات ولەڭدەرى بولىپ كەلەدى. سوندىقتان اباي ولەڭدەرى 21 عاسىرداعى “قازاق قوعامىنىڭ ايناسى” دەپ تە اتالادى. 

اباي ءۇش ايەل العان. بايبىشەسى ءدىلدادان – اقىلباي، اكىمباي، ماعاۋيا، رايحان، ءابدى-راحمان، كۇلبادان؛ ەكىنشى ايەلىنەن تۇراعىل، ىزكايىل،مەكايىل، بارلىعى 7 ۇل، 3 قىز سۇيگەن. ابايدىڭ ءۇمىت كۇتكەن بالالارى: ءابدىراحمان، ماعاۋيا، تۇراعىل، مەكايىل، اكەلەرىنىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ، حالىق اراسىنا تاراتقان، ءانشى، دومبىراشى بولعان.

ونىڭ “ساپ،ساپ كوڭىلىم”، “جاقسىلىققا”، “كەڭ جايلاۋ” اتتى ولەڭدەرى 1870-80 جىلدارى ارالىعىندا جازىلعان. ونىڭ شىعارمالارى ءۇش جۇيەمەن تارايدى: 1) ءوز جانىنان شىعارعان ءتول ولەڭدەرى؛ 2) ابايدىڭ قارا سوزدەرى؛ 3) ءوز تىلدەردەن اۋدارعان ولەڭدەرى.

اباي 1904 جىلى تۋعان جەرىندە قايتىس بولدى. سۇيەگى جيدەباي دەگەن جەرگە قويىلدى.  اباي ەسىمىن ەسكە قالدىرۋ ماقساتىندا كوپ دەگەن شارالار جۇزەگە استى. ەڭ الدىمەن جيدەبايدا ابايعا ارنالعان مۇراجاي سالىندى.

---