InfoHub Logo

ءبىز بەتىنە تۇتاس جاپىراق پەن گۇلدىڭ سۋرەتى جانە ءار ءتۇرلى ويۋلار سالىنعان، ءوزى ابدەن قارايىپ كەتكەن باياعىنىڭ كادىمگى ەكى كەبەجەسىن كورىپ پە ەدىڭىز؟ ۇلكەن اجەدەن مۇراعا قالعان ءدال وسىنداي كەبەجە بولمەنىڭ ىشىندە تۇر. بەتى تولعان ورنەك راۋشان، قىزعالداق گۇلدەرىمەن، تاعى باسقا نەشە ءتۇرلى ويۋلارمەن بەزەندىرىلگەن. ارا-اراسىندا بۇتاق ءمۇيىزدى ەلىكتىڭ باسى كورىنەدى، ال ءدال ورتاسىنا تۇتاس ادام بەينەسى ويىپ سالىنعان. ءتىسى اقسيىپ، بەت-اۋزى تىجىرايعان ەرسى ءتۇرى كىسىنىڭ كۇلكىسىن كەلتىرەدى. توبەسىندە كىشكەنە ءمۇيىزى بار، ۇزىن ساقال، ەشكى اياق. بالالار ونى وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانت-ەشكىاياق دەيتىن. ايتىپ شىعۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. ال مۇنداي اتاقتى ەكىنىڭ ءبىرى الا بەرمەيدى، ەسەسىنە بۇل بەينەنى ويىپ سالۋ وڭايعا تۇسپەگەن. ءبىراق، ايتەۋىر، ويىپ سالعان. ەشكىاياقتىڭ ەكى كوزى اينا استىنداعى ستولدى، ال ونىڭ ۇستىندە فورفوردان جاسالعان اپ-ادەمى باقتاشى قىز تۇر. اياعىندا التىن جالاتقان كەبىس، ءسال شولاقتاۋ كويلەگىنە ال قىزىل راۋشان گۇلىن قاداعان، باسىندا التىن قالپاق، قولىندا باقتاشىنىڭ قۇرىعى. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي! ال قاسىندا كومىردەي قاپ-قارا پەش تازالاۋشى، ءبىراق ول دا فورفوردان جاسالعان جانە بارلىق فورفوردان جاسالعان شاعىن مۇسىندەر سەكىلدى، ول دا وزىنشە تاپ-تازا، سۇپ-سۇيكىمدى؛ الايدا پەش تازالاۋشى دەگەن اتى بولماسا، جاساعان ادام ودان ءدال وسى كۇيىندە حانزادا جاساۋىنا دا بولاتىن ەدى.

پەش تازالاۋشىنىڭ قولىندا باسپالداعى بار؛ ءجۇزى اقشىل، ال بەتىنىڭ ۇشى قىزداردىڭ بەتى سەكىلدى قىزعىلت، مۇنىسى، ارينە، دۇرىس ەمەس، بەتى قارا بولۋعا ءتيىس ەدى. ءوزى باقتاشى قىزدىڭ ءدال قاسىندا تۇر ەكەۋىن اۋەلدە سولاي قاتار قويعان بولاتىن، سول كۇيىندە بىرگە تۇرىپ قالا بەردى: تۇرىپ، تۇرىپ، اقىرى ۇيلەنىپ الدى؛ ەكەۋى دە جاس، ەكەۋى دە تالدىرماش، ەكەۋى دە فورفوردان جاسالعان، قىسقاسى، بىر-بىرىنە تەڭ ەدى.

ولاردىڭ قاستارىندا تاعى ءبىر قۋىرشاق تۇردى، بويى بۇلاردان ءۇش ەسەدەي ۇلكەن. ول ۇنەمى باسىن يزەپ تۇراتىن كارى جۇڭگو ەدى. ول دا فورفوردان جاسالعان جانە ءوزىن كىشكەنتاي باقتاشى قىزدىڭ اتاسىمىن دەپ اتايتىن، ءبىراق سونى دالەلدەپ شىعا الماعان بولۋى كەرەك. ول «نەمەرەسىنە» بيلىگىم جۇرەدى دەپ ەسەپتەيتىن، سول سەبەپتى باقتاشى قىزعا قۇدا تۇسكەن وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانت-ەشكىاياققا كەلىسىم بىلدىرگەندەي باسىن يزەيدى.

— مىناۋ دەگەن كۇيەۋىڭ بولادى ەندى! – دەدى قارت جۇڭگو باقتاشى قىزعا. مەنىڭ ويىمشا سول قىزىل اعاشتان جاسالعان! ول سەنى وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانتتىڭ ايەلى ەتىپ شىعارادى! ونىڭ قۇپيا جاشىكتەرىن بىلاي قويعاندا، تۇتاس ءبىر كەبەجە كۇمىسى بار!

— قاراڭعى كەبەجە ىشىنە مەنىڭ بارعىم كەلمەيدى! – دەدى باقتاشى قىز. ونىڭ ون ءبىر فورفور ايەلى بار كورىنەدى.

— ال سەن ون ەكىنشى ايەلى بولاسىڭ، – دەدى جۇڭگو.

تۇندە ەسكى كەبەجە سىقىرلاعان كەزدە، ءبىز سەندەردىڭ تويلارىڭدى جاسايمىز. جاساماسام، جۇڭگو بولماي كەتەيىن!

ول سونى ايتىپ باسىن يزەدى دە، دەرەۋ ۇيىقتاپ كەتتى. باقتاشى قىز كوزىنىڭ جاسىن توگىپ، ءوزىنىڭ سۇيىكتى سەرىگى پەش تازالاۋشىعا قارادى.

— بار تىلەگىم، – دەدى – قاشايىقشى باسىمىز اۋعان جاققا. مۇندا ەندى قالۋعا بولمايدى.

— سەنىڭ تىلەگىڭ مەن ءۇشىن زاڭ! – دەدى پەش تازالاۋشى. – كەرەك دەسەڭ ءقازىر كەتەيىك. سەنى اسىراۋعا مەنىڭ تابىسىم جەتەدى!

— تەك مىناۋ ستولدان ءبىر تۇسسەك ەكەن! – دەدى قىز. وسى جەردەن قارامىزدى باتىرمايىنشا مەنىڭ كوڭىلىم كونشىمەيدى.

پەش تازالاۋشى وعان باسۋ ايتىپ، ستولدان قالاي تۋسۋ كەرەك ەكەنىن، قاي جەرگە اياعىن قالاي سالۋ قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىردى. ونىڭ باسپالداعىنىڭ دا پايداسى از بولعان جوق؛ ايتەۋىر، امان-ەسەن وزدەرى جەرگە ءتۇستى. ءبىراق جەرگە ءتۇسىپ، ەسكى كەبەجەگە كوز جىبەرگەن كەزدە، ولار جوعارىدان قىم-قۋىت ابىر-سابىردى كوردى. ويۋلاپ سالىنعان ەلىكتەر بۇتاق ءمۇيىزدى باستارىن ولگەنشە سوزىپ، جان-جاقتارىنا قارايدى، ال وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانت-ەشكىاياق كوككە سەكىرىپ، كارى قىتايعا:

— قاشتى! قاشتى! – دەپ ايقايلايدى.

قاشقىندار قورقىپ كەتىپ، تەرەزەنىڭ الدىندا، ەدەندە تۇرعان كىشكەنە ساندىقشانىڭ ىشىنە زىپ بەردى.

ساندىقشانىڭ ىشىندە تولىق ەمەس ءۇش-تورت ويىن كارتاسى جانە ويىنشىق تەاترى بار ەكەن؛ تار ساندىقشانىڭ ءىشىن، ايتەۋىر، تىعىزداپ ورنالاستىرىپتى، ساحنادا ويىن كورسەتىلىپ جاتىر. قيىقتىڭ، تۇيەنىڭ، شىبىننىڭ، شىتىردىڭ جانە قارعانىڭ ماتكەلەرى قولدارىنداعى قىزعالداقتارىن جەلپىپ قويىپ، ەڭ الدىڭعى قاتاردا وتىر. ولاردىڭ ارتىندا بالتالار تۇرەگەپ تۇر جانە ءدال قارتاداعىداي ۇستىندە بىرەۋ، استىندا بىرەۋ ەكى-ەكىدەن باستارى بار. پەسا ايرىلىسۋعا ءماجبۇر بولعان ەكى عاشىقتىڭ قايعى-قاسىرەتى تۋرالى ەكەن. باقتاشى قىز ءوز باستارىنداعى وقيعانى كورىپ جىلاپ جىبەردى.

— جوق، مەن مىناعان شىداپ تۇرا المايمىن! – دەدى ول پەش تازالاۋشىعا. كەتەيىك بۇل جەردەن.

ولار ەدەنگە تۇسكەندە ويانىپ العان كارى جۇڭگو ىشىندەگى قورعاسىن شاريگى شىلدىرلاپ، ەكى جاققا كەزەك-كەزەك ىرعالىپ بۇلارعا قاراپ تۇر ەكەن.

— ويباي، كارى جۇڭگو قۋىپ كەلە جاتىر، – دەپ ايقاي سالعان باقتاشى قىز امالى قۇرىپ ءوزىنىڭ فورفور تىزەسىنە سىلق ەتىپ قۇلاي كەتتى.

— توقتا، ماعان ءبىر وي كەلدى! – دەدى پەش تازالاۋشى. كوردىڭ بە، اناۋ بۇرىشتا جۇپار ءيىستى شوپتەر مەن گۇلدەر سالىنعان ۇلكەن قۇتى تۇر! سوعان كىرىپ الايىق! گۇلدەردىڭ قاق ورتاسىندا جاتامىز، ال ەگەر كارى جۇڭگو كەلسە، كوزىنە تۇز شاشىپ جىبەرەمىز.

— جوق، بولمايدى! – دەدى باقتاشى قىز. – مەن بىلەمىن ولاردى. كارى جۇڭگو ءبىر كەزدە وسى قۇتىمەن نەكەگە وتىرعان، ونداي جاعدايدا ولار ءبىرىن-بىرى ساتپايدى! جوق، بىزگە دۇنيەنى كەزىپ، باس اۋعان جاققا قاڭعىپ كەتكەننەن باسقا ەشتەڭە قالعان جوق.

— قانداي قيىندىقتا دا مەنىمەن بىرگە بولۋعا شىدامىڭ جەتە مە؟ – دەپ سۇرادى پەش تازالاۋشى. – الەمنىڭ وسىنشا كەڭ ەكەنىن ەسكەردىڭ بە؟ جانە وسىدان كەيىن بىزگە قايتىپ ورالۋعا بولمايتىنىن ويلادىڭ با؟

— ءيا، ءيا، – دەدى باقتاشى قىز.

پەش تازالاۋشى قىزعا تەسىلە قاراپ تۇردى دا:

— مەنىڭ جۇرەر جولىم پەشتىڭ قۇبىرىمەن وتەدى، – دەدى. ماعان ەرىپ قۇبىردىڭ شىم-شىتىرىق قۋىستارىمەن بىرگە ورمەلەۋگە شىدامىڭ جەتەر مە ەكەن؟ وندا ءبىر كىرگەن سوڭ، نە ىستەۋ كەرەگىن جاقسى بىلەمىن! ءبىز ەشكىمنىڭ قولى جەتپەيتىن جەرگە كىرىپ الامىز! ەڭ جوعارىسىندا تەسىك بار، سول تەسىكتەن سىرتقا شىعۋعا بولادى!

ول باقتاشى قىزدى پەشتىڭ اۋزىنا الىپ كەلدى.

— قانداي قاپ-قارا! – دەدى قىز، ءبىراق سوندا دا مۇنىڭ سوڭىنان ەرىپ، پەشتىڭ تاستاي قاراڭعى قۇبىرىنىڭ ىشىنە ەندى.

— مىنەكي، قۇبىردىڭ ىشىنە دە كىردىك! – دەدى پەششى. – قاراشى، قاراشى! ءدال توبەمىزدە ءبىر جۇلدىز جارقىراپ تۇر!

شىنىندا دا، توبەدەن بۇلارعا جول كورسەتىپ، ءبىر جۇلدىز جارقىراپ تۇردى. ەندى ولار تەك ورمەلەي بەردى، ورمەلەي بەردى. بارعان سايىن ىلگەرى باسۋ قيامەت بولدى. ءبىراق پەششى باقتاشى قىزدى ۇنەمى دەمەپ، فورفور اياقتارىن قاي جەرگە تىرەپ، قالاي باسۋ كەرەك ەكەنىن كورسەتىپ وتىردى. اقىرى ەكەۋى قۇبىردىڭ ەرنەۋىنە شىعىپ وتىرىپ دەم الدى وزدەرى ابدەن قالجىراعان جانە قالجىرايتىن دا جوندەرى بار!

اسپاندا جاپىرلاعان جۇلدىزدار، ال جەردە جاپىرلاعان ۇيلەردىڭ توبەلەرى. مىناداي بيىكتەن توڭىرەكتىڭ ءبارى شەتسىز-شەكسىز كەڭىستىككە اينالدى. بەيشارا قىز الەم وسىنداي شەكسىز بولار دەپ ويلاماعان ەدى. ول پەششىنىڭ يىعىنا باسىن سۇيەدى دە، جىلاپ قويا بەردى؛ كوزىنەن اققان جاس كەۋدەسىنە قۇيىلىپ، بەلىندەگى التىن بوياۋدى جۋىپ كەتتى.

— جوق، مىناۋ شەكتەن تىس! – دەدى ول. – مەن بۇعان شىداي المايمىن. الەم وتە ۇلكەن. شىركىن-اي، اينا استىنداعى ستولعا قايتىپ بارار ما ەدى! قايتىپ بارمايىنشا كوڭىلىم كونشىر ەمەس! مەن سەنىڭ سوڭىڭنان ەرگەندە قايدا اپاراسىڭ دەگەم جوق، ەندى سەن مەنى شىن سۇيسەڭ، بۇرىنعى ورنىما قايتا اپار!

پەش تازالاۋشى ونى رايىنان قايتارماق بولىپ، كارى جۇڭگو مەن وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانت-ەشكىاياقتى ەسىنە سالىپ ەدى، ءبىراق ول ايتقانعا كونبەدى، تەك ەڭىرەگەن كۇيى سۇيىكتى سەرىگىن قۇشاقتاپ سۇيە بەردى. نە ىستەۋ كەرەك؟

بەكەر بولسا دا، كونۋگە تۋرا كەلدى.

ولار ەندى قۇبىردىڭ بويىمەن قايتا ءتۇستى؛ بۇل وڭاي بولعان جوق! قاراڭعى پەشتىڭ ىشىنە كەلگەن كەزدە ولار سىرتتا بولمە ىشىندە نە بولىپ جاتقانىن ەستۋ ءۇشىن، ەسىكتىڭ تۇسىنا كەلىپ، ءۇنسىز تىڭ تىڭدادى. بوتەن دىبىس بولماعان سوڭ، ولار سىرتقا شىقتى. اح! ەدەندە كارى قىتايدىڭ سىنىعى شاشىلىپ جاتىر؛ بۇلاردىڭ سوڭىنان قۋام دەپ، ستولدان قۇلاپ، ۇشكە ءبولىنىپتى؛ ارقاسى ومىرىلىپ ءبىر جاققا، باسى جۇلىنىپ ەكىنشى جاققا كەتكەن. وبەر-ۋنتەر-گەنەرال-ادميرال-سەرجانت-ەشكىاياك ەندى نە ىستەۋ كەرەك دەگەندەي ويعا باتىپ، بۇرىنعىشا ءوز ورنىندا تۇر.

— سۇمدىق-اي! – دەپ اھ ۇردى باقتاشى قىز. كارى اتاي بىت-شىت بولىپ سىنىپ قالىپتى، ءبىزدىڭ كىنامىز عوي ءبارى دە! اح، مەن بۇعان شىداي الماسپىن!

بايعۇس قىز كىپ-كىشكەنتاي ساۋساقتارىن سىندىرا ۋقالاپ، جانىن قويارعا جەر تاپپادى.

— جوندەۋگە بولادى مۇنى! – دەدى پەش تازالاۋشى. – قاتىرىپ جوندەۋگە بولادى! تەك ۋايىمداماشى! الدىمەن ارقاسىن جەلىمدەپ، سوسىن قاراقۇسىنان جاماۋمەن جاقسىلاپ شەگەندەپ تاستاعاننان كەيىن، قايتادان جاپ-جاڭا بولىپ شىعا كەلەدى، كورەرسىڭ، ءالى تالاي قورلىقتى كورسەتەدى بىزگە!

— راس پا؟ – دەدى باقتاشى قىز.

ەكەۋى ورمەلەپ ستولعا شىعىپ، بۇرىنعى ورىندارىنا قايتا تۇردى.

— قالاي جەردىڭ تۇبىنە كەتكەنبىز! – دەدى پەش تازالاۋشى. جان سالىپ كىرىسسەڭ بولدى ەكەن عوي!

— تەك اتايدى جوندەپ بەرسە ەكەن! – دەدى باقتاشى قىز. الدە ول وتە قىمباتقا تۇسە مە؟

اقىرى اتاسى دا جوندەلدى: سىنعان ارقاسىن جەلىمدەپ، موينىن جاماۋمەن جاقسىلاپ شەگەندەپ تاستاپ ەدى، جاپ-جاڭا بولىپ شىعا كەلدى، تەك بۇرىنعىشا باسىن يزەي المايدى.

— ءسىز ءوزىڭىز سىنعاننان بەرى تىم كوككە قاراپ مەنمەنسىپ كەتتىڭىز عوي، – دەدى وعان وبەر-ۋنتەر-گەنەرالادميرال-سەرجانت-ەشكىاياق. مەنىمشە، بۇل ارادا مەنمەنسي قوياتىنداي تۇك تە جوق! ال ەندى ماعان باقتاشى قىزدى بەرە مە، جوق پا؟

پەش تازالاۋشى مەن باقتاشى قىز كارى قىتايعا جالبارىنا قارادى، ويتكەنى ول باسىن يزەپ قويا ما دەپ قورىقتى، ءبىراق باسىن يزەي المادى جانە باسىن يزەي المايتىنىن مويىنداعىسى دا كەلمەدى، جۇرتتىڭ بارىنە جەلكەمدە جاماۋىم بار ەدى دەپ جاتۋ كىمگە جاقسى دەيسىڭ! ءسويتىپ، قوس جۇباي بۇرىنعىشا بىرىمەن-بىرى قاتار تۇرىپ قالا بەردى. اتايدىڭ جەلكەسىندەگى جاماۋعا توبا قىلىپ، باقتاشى قىز بەن پەش تازالاۋشى قاشان سىنىپ قالعانعا دەيىن، ءبىرىن-بىرى ءسۇيىپ ءوتتى.

اۋدارعان ت. ابدىكوۆ

---