InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا ءبىر پاتشا بار ەكەن، ول پاتشانىڭ ءبىر جاقسى ءۋازىرى بولىپتى. سول ءۋازىر تاعدىر جەتىپ ءولىپتى. ولگەن ءۋازىردىڭ ءبىر جاقسى بالاسى قالىپتى. بالانى پاتشا شاقىرىپ الىپ:

         — سەن ماعان اكەڭنىڭ ورنىنا قىزمەت قىلىپ، ءۋازىر بولۋعا جارايمىسىڭ؟ – دەپتى. بالا تۇرىپ سوندا:

         — ءسىز ۋازىرلىككە ۇناتساڭىز، جارار ەدىم، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

پاتشا ونى قابىل كورىپ، ۋازىرلىككە الادى. بالا پاتشاعا كۇنىنە توقسان ۇيرەك اتىپ بەرىپ قىزمەت ەتەدى جانە قانداي قىزمەتكە بۇيىرسا دا اكەسىنەن ارتىعىراق ەتىپ ورىنداپ، پاتشاعا جاعىمدى بولادى.

كۇندەردە ءبىر كۇن بالا كول جاعالاپ، ۇيرەك اتىپ كەلە جاتىپ، توقسان ءتۇرلى بەدەرلەنگەن ءجۇنى بار ءبىر ۇيرەكتى اتايىن دەپ، مىلتىعىن كوتەرگەندە، ۇيرەك سويلەپ قويا بەرەدى:

         — ەي، ءۋازىر، مەنى اتپاڭىز. مەن قيىر پاتشانىڭ قىزى ەدىم. وسى كولگە شومىلىپ جۇرگەندە، ەكى اپامنان اداسىپ قالىپ، سونان بەرى جالعىز ءجۇرمىن. ەگەر اتپاساڭ، سەنىڭ سۇيىكتى قالىڭدىعىڭ بولايىن، – دەپ جالىنىپتى.

         جىگىت:

         — قىز سۋرەتىنە كىرسەڭ، اتپايمىن، – دەپتى.

         ۇيرەك سۇلۋ قىز سۋرەتىنە كىرىپ، سۋ جاعاسىنان شىعىپ، بالاعا ءتيىپ، ەكەۋى ءبىر ءۇي سالىپ، مەكەن ەتىپ جاتىپتى.

         بالا پاتشاعا بارماي كەتكەن سوڭ، پاتشا باسقا ەكى ۋازىرىنە ىزدەتەدى. ەكى ءۋازىر ىزدەپ، داريا جاعاسىنداعى ۇيگە كەلىپ قاراسا، ۇيدە ءۋازىر وتىر، قاسىندا ءبىر التىن ساندىق جاتىر ەكەن. بۇلاردىڭ ىزدەپ كەلگەنىن ءبىلىپ، التىن ساندىق بولىپ جاتقان ءۋازىر بالانىڭ كەلىنشەگى، پەرى قىزى، ەكەن.

         ەكى ءۋازىر پاتشاعا بارىپ:

         — ءۋازىرىڭىز سىزدىكىنەن جاقسىراق ءبىر التىن ساندىق قۇشاقتاپ جاتىر، – دەيدى.

         پاتشا:

         — ونى الىپ كەل! – دەپ جارلىق بەرەدى. قىز كۇيەۋىنە:

         — سەنى پاتشا شاقىرتۋى مۇمكىن. «نەشە كۇندەي اۋىرىپ جاتقانىمدا، كوڭىلىمدى سۇراۋعا ءبىر كىسى جىبەرمەدىڭىز، تىم بولماسا، جولداس اقىم ءۇشىن، ءوزىڭىز كەلىپ، ءحالىمدى بىلمەدىڭىز!» – دەپ وكپە ايت، – دەيدى.

         ەكى ءۋازىر كەلىپ، بالانى پاتشاعا الىپ بارادى. پاتشا بالادان ونىڭ نەگە كەلمەگەنىن سۇرايدى. بالا تۇرىپ:

         — نەشە كۇندەي اۋىرىپ جاتقانىمدا، كوڭىلىمدى ءبىر سۇراتپاعانىڭىزعا وكپەلەدىم، – دەيدى.

         — مەنەن دە جاقسى التىن تاپقانىڭدى ءبىلدىم. پالەن شاھاردا توقسان ءتۇرلى بەدەرلەنگەن ءجۇنى بار ءبىر بۇركىت بار، ءبىر جۇمانىڭ ىشىندە سول بۇركىتتى الىپ كەل. ەگەر دە الىپ كەلمەسەڭ، باسىڭدى الام! – دەيدى پاتشا.

         ءۋازىر بالا ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، ۋاقيعانى ايەلىنە ايتادى. ايەلى ءبىر ورامالعا ۇشكىرىپ قويادى، ورامال بۇركىت بولادى. ءۋازىر ونى پاتشاعا الىپ بارادى.

         پاتشا ءامىر ەتەدى:

         — پالەن شاھاردا ءجۇنى توقسان ءتۇرلى قۇبىلعان ءبىر ايۋ بار، ءبىر جۇمادان قالدىرماي سونى الىپ كەل. ايتىلعان كۇننەن قالساڭ، باسىڭدى الامىن! – دەيدى.

         بالا ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، ۋاقيعانى ايەلىنە بايان ەتەدى. ايەلى دۇعا وقىپ، ورامالدى ايۋ قىلىپ بەرەدى. ايتىلعان كۇنىندە ايۋدى پاتشاعا الىپ بارادى. پاتشا ۇندەمەستەن ايۋدى الىپ قالادى دا ۋازىرلەرىن شاقىرىپ الىپ:

         — بارسا كەلمەسكە ەكى جول بار ەدى، ءۋازىرىمدى جازاسى ءۇشىن سوعان جىبەرىپ ەدىم، ول تاپسىرعان جۇمىسىمنىڭ ءبارىن دە ورىنداپ كەلدى. ال، ەندى سەندەر ءبىر جول تابىڭدار، سوعان جۇمسايىن. ەگەر دە تاپسىرعان نارسەنى الىپ كەلمەسە، باسىن الامىن، كەلمەي قاشىپ كەتسە، ونان ارمەن كەتسىن. ەگەر دە مەن جۇمسايتىن بارسا كەلمەس جولدى تابا الماساڭدار، سەندەردىڭ باستارىڭدى الامىن! – دەپتى.

         ۋازىرلەر پاتشادان قىسىلىپ، ەكەۋى ەكى ەتەك التىن الىپ، شاھاردى ارالاپ قىدىرىپ: «بارسا كەلمەس جولدى بىلەتىن كىسى بولسا، وسى التىندى بەرەمىز»، – دەپ جار سالادى. ەشكىم بىلمەي، ساسىپ تۇرعان كەزدە ءبىر سوقىر كىسى:

         — بارسا كەلمەس جول - «وندا بار دا مۇندا اكەل» دەگەن جول، سونان قيىنى جوق، – دەيدى.

         ەكى ءۋازىر پاتشاعا كەلىپ:

         — بارسا كەلمەس جولى - «وندا بار دا مۇندا اكەل» دەگەن جەر، – دەيدى.

         پاتشا ءۋازىر بالانى شاقىرىپ الىپ:

         — «وندا بار دا مۇندا اكەل» دەگەن جەردى تاۋىپ كەل. ءبىر جىلعا شەيىن كەلمەسەڭ، باسىڭدى الامىن! – دەيدى.

         ءۋازىر ۇيىنە كەلىپ، پاتشانىڭ جارلىعىن ايەلىنە ايتادى. ايەلى:

         — قانداي زالىم پاتشا ەدى؟ – دەيدى دە ايەلى كۇيەۋىنە ءمان-جايدى تۇسىندىرەدى. «وندا بار دا مۇندا اكەل» ادامزات جەرىنەن تابىلمايدى. مۇنان بىلاي پەرى شاھارىن ارالايسىڭ. ساعان مىنا ءبىر ورامالدى بەرەمىن. كىسى ۇيىنە قونعاندا، كىسى ورامالىنا قولىڭدى، ءجۇزىڭدى سۇرتپە، وسى ورامالعا ءسۇرت. ءوزىڭ كەلگەنشە، وسى ۇيدە پەش بولىپ تۇرامىن. ولسەڭ، ورامال ءوزىمدى تابادى، سودان بىلەمىن، – دەپ كۇيەۋىمەن قوشتاسىپ قالا بەرەدى.

         ءۋازىر جۇرە-جۇرە ءبىر شاھارعا جەتەدى. شاھاردا ەشبىر جان كورىنبەيدى، تەك ايقاي-ۇيقاي داۋىس ەستىلەدى. داۋىستىڭ قايدان شىققانىن ءۋازىر بىلمەيدى. كوشەدە جۇگىرىپ بارا جاتقان بىرەۋدى ەتىگىمەن قاعىپ قالعان ەكەن، ول تالىپ قالىپتى. بارلىق پەرىلەر ونىڭ باسىنا جيىلىپ، كىتاپقا قاراسىپ: «ادامزاتتىڭ سالقىنى تيگەن ەكەن»، – دەپتى دە بۇعىپ جاتقان ءۋازىردى تاۋىپ، پاتشاسىنا الىپ بارادى. پەرى پاتشاسى ونان جاۋاپ سۇرايدى.

         — ءاز پاتشامنىڭ امىرىمەن، «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» ىزدەپ جۇرگەن بەيشارامىن، – دەيدى.

         پەرى پاتشاسى قىزمەتكەرلەرىنە:

         — بالانى تاماققا تويعىزىپ بوساتىپ قويا بەرىڭدەر، – دەپتى.

         سول كەزدە پاتشانىڭ حانىمى ءۋازىر بالانىڭ بەتىن ءسۇرتىپ وتىرعان ورامالىن كورىپ، قايدان العانىن سۇرايدى. ءۋازىردىڭ وزىمدىكى دەگەنىنە بولماي، شىنىن ايتپاسا باسىن الماقشى بولادى. ءۋازىر قورىققانىنان:

         — ايەلىمنىڭ ورامالى ەدى، – دەپ شىنىن ايتادى. سوندا پەرى پاتشاسىنىڭ حانىمى:

         — اھ، داريعا، كولدە ويناپ جۇرگەندە، كىشى ءسىڭىلىم جوعالعان ەدى، سونىڭ ورامالى ەكەن عوي. جۇمىسىڭدى ايت، – دەيدى.

         —«وندا بار دا مۇندا اكەلدى» ىزدەپ ءجۇرمىن، – دەيدى بالا.

         —باباڭ كەلسىن، ول بىلەر، وسى شاھاردا بولسا، الىپ بەرەرمىن، جوق بولسا ىزدەتەمىن، – دەيدى.

         ءبىراق، «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» بالا بۇل شاھاردان تابا الماي، بالا كەتە بەرەدى.

         ول جۇرە-جۇرە ءبىر شاھارعا كەلەدى. بۇل شاھاردا جان جوق. كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان ءبىر بالانى قاعىپ جىبەرگەن ەكەن، پەرىلەر جيىلىپ كەتىپتى دە ءۋازىردى ۇستاپ، پاتشاعا اپارىپتى.

         — نە ىزدەپ جۇرگەن ادامسىڭ؟ – دەپتى پاتشا.

         — ءوز پاتشامنىڭ امىرىمەن، «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» ىزدەپ جۇرگەن بەيشارامىن، – دەيدى.

         پاتشا ونى ءوزىنىڭ ۇيىنە قوناق بولۋعا جىبەرەدى. ول پاتشانىڭ ۇيىنە كەلىپ، تاماق ءىشىپ وتىرعان كەزدە، ءجۇزىن ورامالىمەن سۇرتكەن ەكەن، پاتشانىڭ حانىمى:

         — مىناۋ ورامال مەنىڭ ءسىڭىلىمنىڭ ورامالى عوي، قايدان الدىڭ؟ – دەپتى.  

         ءۋازىر بالا شىنىن ايتىپتى.

         — توماركولدە شومىلىپ جۇرگەندە، اداسىپ كەتكەن مەنىڭ كىشى ءسىڭىلىمنىڭ ورامالى، جۇمىسىڭدى ايت، – دەيدى حانىم.

         ءۋازىر:

         — ىزدەگەنىم، «وندا بار دا مۇندا اكەل» ەدى، – دەپتى.

         — حان باباڭ كەلسىن، بار بولسا، الىپ بەرەدى، جوق بولسا، الدىرىپ بەرەدى، – دەيدى حانىم.

         پەرى پاتشاسى كەلىپ، بارشا ۋاقيعانى سۇراپ بىلەدى دە:

         — «وندا بار دا مۇندا اكەلدىنى» بىلەتىندەرىڭ بار ما؟ – دەپ، ەلىنە جار سالادى.

         سوندا قۇدىق ىشىندە جاتقان ءبىر باقا:

         — مەن بىلەمىن، التىن بەرسەڭ، ايتامىن، – دەپتى. پاتشا قۇدىقتاعى باقاعا التىن توگىپ بەرگەن ەكەن، ول:

         — شەبەرلەرگە گاۋھاردان، ىنجۋدەن، مەرۋەرتتەن كەمە جاسات، سول كەمەمەن بارىپ اكەلەمىز، – دەپتى.

         پاتشا ايتقانىن ازىرلەگەننەن كەيىن، باقا ۋازىرمەن ەكەۋى كەمەگە ءمىنىپ، ساپارعا جونەلىپتى. بىرنەشە كۇندەر وتكەندە باقا: «كوزىڭە نە كورىنەدى؟» – دەپ سۇرايدى.

         — داريانىڭ ار جاعىندا ءبىر قالىڭ ەل كورىنەدى، – دەپتى ءۋازىر.

         — ول كورىنگەن ەل - ۇلكەن زور پاتشالى ەل. پاتشاسى - تۋعالى ۇيىنە كىسى جىبەرمەگەن، ەشكىممەن سويلەسپەگەن ادام. كەمەدەن تۇسكەن بەتىڭدە پاتشانىڭ سارايىنا بار. جات جۇرتتان كەلگەن ادام ەكەنىڭدى بىلسە، پاتشانىڭ ءوزى شىعار. سەن وعان سالەم بەر، ول قارسى الار. «وندا بار دا مۇندا اكەل» دەر. ءبىر ساماۋرىن شاي، ءبىر تاباق ەت الىپ، ءبىر جىگىت جەتىپ كەلەر. ءبىر شىنى اياق شاي ءىشىپ، ەكىنشى اياق شايىڭدى سول جىگىتكە بەر. ەگەر دە ول جىگىت بەرگەن شايىڭدى ىشسە، - جولىڭنىڭ بولعانى، ىشپەسە - ولگەنىڭ، – دەيدى دە باقا دارياعا ءتۇسىپ كەتەدى.

         ءۋازىر پاتشانىڭ سارايىنا كەلگەن ەكەن، پاتشا ءوزى شىعىپ قارسى الدى دا كىرگىزەدى. پاتشا:

         — «وندا بار دا مۇندا اكەل» دەگەن ەكەن، ءبىر ساماۋرىن شاي، ءبىر تاباق ەت الىپ، ءبىر جىگىت جەتىپ كەلەدى.

         ءۋازىر ءبىر شىنى اياق شاي ىشەدى، ەكىنشى شىنى اياق شايدى الگى جىگىتكە بەرەدى. جىگىت شايدى الىپ ىشكەن كەزدە، پاتشا وتىرىپ:

         — ءاي، «وندا بار دا مۇندا اكەل». بۇل پاتشاسىنان قىسىم كورىپ شىققان جىگىت ەكەن. سەن وعان باراسىڭ، – دەپتى.

         «وندا بار دا مۇندا اكەل» ويلانباستان:

         — تاقسىرىم! سىزگە تۋعاننان بەرى قىزمەت ەتىپ ەدىم، ەشكىمگە ءبىر شىنى اياق شاي تۇگىل، ءبىر شىنى اياق سۋ بەرمەيتىن ەدىڭ، مەن بۇل جىگىتكە بارامىن. بۇل ءبىر شىنى اياقتى ءوزى ءىشتى دە ەكىنشىسىن ماعان بەردى، قۇرمەتتى بىردەي ىستەدى. بۇل تەگىن ادام بولماۋى كەرەك، – دەپ، ءۋازىردى كەمەسىنە مىنگىزىپ قويا بەرىپ، ءوزى سوڭىنان بارماقشى بولىپتى.

         ءۋازىر داريانىڭ ورتاسىنا بارعان كەزدە، ارتىنان جاڭاعى جىگىت قۋىپ جەتىپتى. ەكەۋى كەلە جاتسا، الدىڭعى جاقتان قالىڭ كەمە كورىنەدى.

         سوندا جىگىت ۋازىرگە:

         — مىناۋ توعىز مىڭ كەمە - ءبىزدى تاماشاعا قورشاپ كەلە جاتقان كەرۋەن. توعىز مىڭ كەمەنىڭ ءارقايسىسىندا مىڭنان كىسى بار. سولاردى ءبىز قوناق قىلايىق. ەگەر كەرۋەن باسى مەنى سات دەسە، الدىڭعى كەمەدەگى كوك ساندىققا سات تا جۇرە بەر. ءوزىڭ شاھارعا بارعانشا، مەن دە بارارمىن. ءبىراق، سول ساندىقتى اشپاعايسىڭ، – دەيدى.

         ەكەۋى توعىز مىڭ كەمەدەگى بارلىق ادامدى ءبىر ساماۋرىن شاي، ءبىر تاباق ەتپەن كوناق ەتتى. كەرۋەن باسى ۋازىرگە:

         — مىنا جىگىتىڭدى ساتامىسىڭ؟ – دەپتى.

         — ساتامىن.

         — نە سۇرايسىڭ؟

         — الدىڭعى كەمەدەگى ساندىقتى سۇرايمىن.

         كەرۋەن باسى ۇندەمەي جۇرە بەرگەن ەكەن، قاسىنداعى جولداستارى:

         — باياعىدان بەرى كوك ساندىقتىڭ قىزىعىن كوردىك قوي، ەندى مىنا جىگىتتىڭ دە قىزىعىن كورەيىك! – دەپ شۋلاپتى.

         اقىرىندا ولار كوك ساندىقتى بەرىپ، «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» الىپ جونەلەدى. ءۋازىر كەلە-كەلە داريادان شىعادى.

         مىنەرگە اتى جوق، كيەرگە كيىمى جوق، ىشەرگە تاماعى جوق، ءبارى بىتكەن، سونداي اۋىر حالدە وتىرعان كەزدە، «وندا بار دا مۇندا اكەل» جەتىپ كەلىپتى. ەكەۋى تاماقتانىپ، تىڭايعاننان كەيىن ءۋازىر:

         — مىنا كوك ساندىقتا نە كەرەمەت بار؟ اۋزىن اششى، – دەيدى.

جىگىت ساندىقتىڭ كىلتىن ءبىر بۇراعاندا، جاڭبىر جاۋادى، ەكىنشى بۇراعاندا، قار جاۋادى، ءۇشىنشى بۇراعاندا، داۋىل بولىپ، كۇننىڭ كوزى اشىلادى. تاعى ءبىر بۇراعاندا، قالىڭ اسكەر «جاۋ قايدالاپ» كۇي تارتىپ، بارابان قاعىپ شىعا كەلەدى.

         جىگىت: «جاۋ جوق، جاتىڭدار!» – دەگەن ەكەن، قايتادان ساندىققا كىرىپ كەتىپتى.

         ەندى ءبىر بۇراعان ەكەن، باياعى داريانىڭ جاعاسىنداعى ۇيىنە كەلىپتى. ءۋازىردىڭ ايەلى الدىنان شىعىپ، قۇشاقتاي الادى. تاڭ اتقان سوڭ قاراسا، «وندا بار دا ءمۇندا اكەل» قانشا تاماشا سارايلار تۇرعىزىپ قويىپتى. پاتشا جارقىراعان سارايلاردى كورىپ: «نە عاجاپ ەكەن، ءبىلىپ كەلىڭدەر»، – دەپ، ەكى ءۋازىرىن جىبەرىپتى.

         ۋازىرلەر بارعان ەكەن:

         — پاتشا ءوزى كەلسىن، وزىنە قاراعان بارلىق جۇرتىن جيىپ كەلىپ، تاماشا كورسىن، – دەپتى سارايداعىلار.

         پاتشا بۇل سوزىنە قاھار قىلا الماي، جۇرتىن جيىپ بارادى. پاتشانى بيىك مۇناراعا وتىرعىزادى دا كەلگەن حالىققا ەكەۋ ارادان ءبىر ساماۋرىن شاي، ءبىر تاباق ەت بەرەدى، ءبىر كىسىدەي كۇتەدى دە پاتشاعا بارلىق كەرەمەتتەرىن كورسەتىپ بولعاننان كەيىن، «وندا بار دا مۇندا اكەل» كوك ساندىقتى اشىن جىبەرىپ، قوناقتىڭ ءبارىن قىرعىزىپ تاستاپتى.

         — جاۋ جوق، جاتىڭدار! – دەگەن سوڭ، اسكەرلەر قايتا ساندىققا كىرەدى دە قىرىلعان بارشا قوناقتار قايتا ءتىرىلىپ كەتەدى.

         بارشاسىن بيىك مۇنارادان كورىپ وتىرعان پاتشا قورىققانىنان ۇندەمەي، ۇيىنە قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، ەلىن جيناپ:

         — سىزدەر «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» ماعان الىپ بەرىڭدەر. ەگەر الىپ بەرە الماساڭدار، مەن پاتشا بولمايمىن، – دەيدى.

         حالقى كەڭىنەن كەڭەسەدى: «الىن بەرەمىز دەسەك، ماناعىداي قىرعىن كورەمىز، الىپ بەرمەسەك، پاتشامىز بىزگە قاھار قىلار. ودان دا وسى پاتشانى ءولتىرىپ، سول ءۋازىردى پاتشا قويايىق»، – دەگەن اقىلعا كەلەدى دە پاتشاسىن ءولتىرىپ، ءۋازىردى پاتشا سايلاپ، «وندا بار دا مۇندا اكەلدى» ءۋازىر ەتىپ قويادى.

---