باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ اراسىنا قويىلاتىن سىزىقشا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ اراسىنا قويىلاتىن سىزىقشا
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ اراسىنا قويىلاتىن سىزىقشانىڭ جاسالۋ جولدارىن تۇسىندىرەمىن؛
ءا) ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ بالالاردى تاپقىرلىق، جىلدامدىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرىپ، شەشەندىك ونەرگە باۋلۋ؛
ب) ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى ساۋاتتىلىققا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن.
III ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار
قويامىن
IY. جاڭا ساباقتى
باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ قاي ءسوز تابىنان بولعانىنا قاراي جانە ينتوناسيا ارقىلى بايلانىسۋىنا قاراي مىنا جاعدايلاردا باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى:
1. باستاۋىش تا، بايانداۋىش تا اتاۋ تۇلعالى زات ەسىم بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى. استىق – ءبىزدىڭ بايلىعىمىز.(«تەربەلەدى تىڭ دالا».) كۇدىرەنوۆ ايتىم – اعا شوپان. ەرلىك – بۇگىنگى ءومىر تالابى. («دالا داۋىلپازدارى»)
2. باستاۋىش سىلتەۋ ەسىمدىگىنەن نەمەسە جىكتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ءىىى جاعىنان بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى. بۇل – ۇلكەن قۋانىش ول – ءقازىر زۆەنو باستىعى.
3. باستاۋىش زاتتانعان سىن ەسىمنەن، سان ەسىمنەن جانە ەسىمشەدەن بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى. قىزداردىڭ ۇلكەنى – مايرا، كىشىسى – سايرا. ءۇش – تاق سان. ۇزىن بەلدىڭ بويىندا بيىك تاۋداي مۇنارتقان – قاراعاندى.
4. باستاۋىش تۇيىق ەتىستىكتەن (دارا يا كۇردەلى) بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا نەمەسە كەرىسىنشە، باستاۋىش زات ەسىم، بايانداۋىش تۇيىق ەتىستىكتەن بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى. مەنىڭ ۇمتىلعان تىلەگىم – قالايدا پايدالى ادام بولىپ شىعۋ. قوي باعۋ – قيىن كاسىپ.
5. باستاۋىش تا، بايانداۋىش تا سان ەسىم بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى: بەس جەردە بەس – جيىرما بەس.
6. سىلتەۋ ەسىمدىگى مەن جىكتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ءىىى جاعىنان بولعان باستاۋىشتى، سونداي - اق زات ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمشەدەن بولعان باستاۋىشتاردى كورشىلەس تۇرعان زات ەسىمنەن بولعان سويلەم مۇشەسىنىڭ انىقتاۋىشى دەپ شاتاستىرماس ءۇشىن، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى: بۇل – جازۋشىنىڭ بايقاعىشتىعىن كورسەتەدى. جاقسى – ىسىمەن جاقسى. كورمەس – تۇيەنى دە كورمەس.
7. سان ەسىمنەن بولعان باستاۋىشتى كۇردەلى سان ەسىمنەن بولعان مۇشەدەن اجىراتۋ ءۇشىن، سوڭىنان سىزىقشا قويىلادى. ءجۇز – جيىرما بەسكە بولىنەدى. ءجۇز جيىرما – بەسكە بولىنەدى
جاتتىعۋمەن جۇمىس:
41 - جاتتىعۋ.
كوشىرىپ جازىڭدار دا، باستاۋىشتان كەيىن ءتيىستى جەرىنە سىزىقشا قويىڭدار.
سەلو ۇلكەن. بۇل – مارقاكول اۋدانىنىڭ ورتالىعى. التاي جايىلىمدارى بيىل ەرەكشە. ەڭ باعالىسى – قىزىل بالىق.
تاقتامەن جۇمىس: تاقتاعا بىرنەشە سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك، مورفولوگيالىق تالاداۋ جۇرگىزەدى.
42 - جاتتىعۋ.
سويلەم تۇرىنە قاراي تالداپ، باستاۋىشتان كەيىن قويىلعان سىزىقشانىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرۋ.
43 - جاتتىعۋ.
كوشىرىپ جازىپ، سويلەم مۇشەسىنە تالداۋ جاساۋ.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
1. تۇرلاۋلى مۇشە دەگەنىمىز نە؟
2. باستاۋىش دەگەنىمىز نە؟
3. بايانداۋىش دەگەنىمىز نە؟
4. مىسال كەلتىر؟
5. سويلەم قۇرا؟
ۇيگە تاپسىرما: 44 - جاتتىعۋ.
ولەڭنەن جاسىرىن تۇرعان باستاۋىشتى بايانداۋىش ارقىلى تاۋىپ جازۋ.
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ اراسىنا قويىلاتىن سىزىقشانىڭ جاسالۋ جولدارىن تۇسىندىرەمىن؛
ءا) ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ بالالاردى تاپقىرلىق، جىلدامدىق، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، سويلەۋ ءتىلىن جەتىلدىرىپ، شەشەندىك ونەرگە باۋلۋ؛
ب) ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردى ساۋاتتىلىققا باۋلۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن.
III ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ
وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار
قويامىن
IY. جاڭا ساباقتى
باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ قاي ءسوز تابىنان بولعانىنا قاراي جانە ينتوناسيا ارقىلى بايلانىسۋىنا قاراي مىنا جاعدايلاردا باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى:
1. باستاۋىش تا، بايانداۋىش تا اتاۋ تۇلعالى زات ەسىم بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى. استىق – ءبىزدىڭ بايلىعىمىز.(«تەربەلەدى تىڭ دالا».) كۇدىرەنوۆ ايتىم – اعا شوپان. ەرلىك – بۇگىنگى ءومىر تالابى. («دالا داۋىلپازدارى»)
2. باستاۋىش سىلتەۋ ەسىمدىگىنەن نەمەسە جىكتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ءىىى جاعىنان بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى. بۇل – ۇلكەن قۋانىش ول – ءقازىر زۆەنو باستىعى.
3. باستاۋىش زاتتانعان سىن ەسىمنەن، سان ەسىمنەن جانە ەسىمشەدەن بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى. قىزداردىڭ ۇلكەنى – مايرا، كىشىسى – سايرا. ءۇش – تاق سان. ۇزىن بەلدىڭ بويىندا بيىك تاۋداي مۇنارتقان – قاراعاندى.
4. باستاۋىش تۇيىق ەتىستىكتەن (دارا يا كۇردەلى) بولىپ، بايانداۋىش زات ەسىمنەن بولسا نەمەسە كەرىسىنشە، باستاۋىش زات ەسىم، بايانداۋىش تۇيىق ەتىستىكتەن بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى. مەنىڭ ۇمتىلعان تىلەگىم – قالايدا پايدالى ادام بولىپ شىعۋ. قوي باعۋ – قيىن كاسىپ.
5. باستاۋىش تا، بايانداۋىش تا سان ەسىم بولسا، ارالارىنا سىزىقشا قويىلادى: بەس جەردە بەس – جيىرما بەس.
6. سىلتەۋ ەسىمدىگى مەن جىكتەۋ ەسىمدىگىنىڭ ءىىى جاعىنان بولعان باستاۋىشتى، سونداي - اق زات ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمشەدەن بولعان باستاۋىشتاردى كورشىلەس تۇرعان زات ەسىمنەن بولعان سويلەم مۇشەسىنىڭ انىقتاۋىشى دەپ شاتاستىرماس ءۇشىن، باستاۋىشتان كەيىن سىزىقشا قويىلادى: بۇل – جازۋشىنىڭ بايقاعىشتىعىن كورسەتەدى. جاقسى – ىسىمەن جاقسى. كورمەس – تۇيەنى دە كورمەس.
7. سان ەسىمنەن بولعان باستاۋىشتى كۇردەلى سان ەسىمنەن بولعان مۇشەدەن اجىراتۋ ءۇشىن، سوڭىنان سىزىقشا قويىلادى. ءجۇز – جيىرما بەسكە بولىنەدى. ءجۇز جيىرما – بەسكە بولىنەدى
جاتتىعۋمەن جۇمىس:
41 - جاتتىعۋ.
كوشىرىپ جازىڭدار دا، باستاۋىشتان كەيىن ءتيىستى جەرىنە سىزىقشا قويىڭدار.
سەلو ۇلكەن. بۇل – مارقاكول اۋدانىنىڭ ورتالىعى. التاي جايىلىمدارى بيىل ەرەكشە. ەڭ باعالىسى – قىزىل بالىق.
تاقتامەن جۇمىس: تاقتاعا بىرنەشە سويلەمدەرگە سينتاكسيستىك، مورفولوگيالىق تالاداۋ جۇرگىزەدى.
42 - جاتتىعۋ.
سويلەم تۇرىنە قاراي تالداپ، باستاۋىشتان كەيىن قويىلعان سىزىقشانىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرۋ.
43 - جاتتىعۋ.
كوشىرىپ جازىپ، سويلەم مۇشەسىنە تالداۋ جاساۋ.
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
1. تۇرلاۋلى مۇشە دەگەنىمىز نە؟
2. باستاۋىش دەگەنىمىز نە؟
3. بايانداۋىش دەگەنىمىز نە؟
4. مىسال كەلتىر؟
5. سويلەم قۇرا؟
ۇيگە تاپسىرما: 44 - جاتتىعۋ.
ولەڭنەن جاسىرىن تۇرعان باستاۋىشتى بايانداۋىش ارقىلى تاۋىپ جازۋ.
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
You Might Also Like
-
بايانداما تاقىرىبى: ساباقتا لوگيكالىق ەسەپتەردى قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
