InfoHub Logo

قازىرگى قوعام دامۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بالالاردى تۇگەلدەي كوركەم ادەبيەت وقۋعا داعدىلاندىرۋ بولىپ تابىلادى. بالا تۇلعاسىنىڭ رۋحاني سەزىمى مەن ساپالارىن قالىپتاستىرۋ جانە جۇزەگە اسىرۋدىڭ كوپشىلىك قولداعان كۇمانسىز قۇرالى ̶ ولاردىڭ كوركەم ادەبيەتتى ىشتەي وقۋعا، كىتاپ مازمۇنى جونىندە ويلانۋعا داعدىلاندىرۋ. 

وسىعان وراي، وقۋشىنىڭ وقىرماندىق ارەكەتىن ماقسات كوزدەي وتىرىپ ۇيىمداستىرۋ مەكتەپتىڭ، ناقتىراق ايتقاندا، باستاۋىش ساتىداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتى بولۋى ءتيىس.
باستاۋىش سىنىپ وقۋشى تۇلعاسى ول وقىعان كىتاپتاردىڭ اسەرىنەن قالىپتاسادى، ويتكەنى ادەبيەت ارقىلى ۇرپاقتان - ۇرپاققا رۋحاني - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار تاسىمالدانادى. وقىرماندىق ارەكەت اقىل - وي مەن جۇرەكتىڭ قىزمەتىن، شىدامدىلىقتى تالاپ ەتەتىن بالا مەن كىتاپ اراسىنداعى ديالوگتى ورناتۋشى ءرولىن اتقارادى. س. مارشاكتىڭ پىكىرىنشە، باستاۋىش سىنىپتىڭ ادەبيەتتىك وقۋ ساباقتارىنىڭ نەگىزگى مىندەتى كىشى جاستاعى وقۋشى تۇلعاسىنان «تالانتتى وقىرمان» قالىپتاستىرۋ. 

ال ز. ۆ. تۋموۆا «كىتاپ تۇلعا قالىپتاستىرادى، ونى دامىتا تۇسەدى، ال بۇل ادەبيەتتىڭ جەتەكشى يدەياسى» دەپ جازعان. وقىرماندىق قىزىعۋشىلىق بالانى قولىنا كىتاپ الىپ، ونداعى جازىلعاندى وقىپ، ودان جاعىمدى سەزىمگە بولەنىپ، ءلاززات الۋى جانە وقىلعان مازمۇننان العان اسەرىن جەتكىزە الۋى ءتيىس بولاتىنداي قوزعاۋشى كۇش بولىپ تابىلادى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقىرماندىق قىزىعۋشىلىعىنىڭ دامۋ دارەجەسىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە عالىمدار تومەندەگىدەي ءۇش كاتەگوريانى انىقتاعان: — ەنجار دامۋ (ءبىلىم الۋشى قولىنا كىتاپ الىپ، ونداعى سۋرەتتەردى بەي - جاي، ماقسات قويماستان كورەدى، قىزىعۋشىلىعى، بەلسەندىلىك بولمايدى، وقىعانىنان العان اسەرى ەش بايقالمايدى)؛ — بەلسەندى دامۋ (ءبىلىم الۋشى وقۋعا ۇمتىلادى، ءبىراق ەش ماقسات كوزدەمەيدى، كەيدە ءوز اسەرىن كورنەكى تۇردە كورسەتەدى)؛ — ماقسات كوزدەۋ (ءبىلىم الۋشى ۇنەمى كىتاپ وقۋعا ۇمىتىلىسىن بىلدىرەدى، سۋرەتتەردى قارايدى، وزبەتىنشە وقۋعا تىرىسادى). 

باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ وقىرماندىق قىزىعۋشىلىعى — بۇل فەنومەن، ول وقۋشىنىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىمەن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىمەن بايلانىستى بولادى جانە سەزىمگە باي بولۋى مەن شىعارماعا قاتىستى العاندا وزىندىك وقۋعا دەگەن كوزقاراسىمەن، وقىرماندىق ارەكەتتى جۇزەگە اسىرۋعا ىشكى موتيۆاسيانىڭ تۇراقتى بولۋىمەن سيپاتتالادى. بۇگىنگى كۇنى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقىرماندىق قىزىعۋشىلىعىن ءتيىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتۇرلى پەداگوگيكالىق قۇرالدار قولدانۋدا. 
بارلىعى دا ءمۇعالىمنىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن قابىلەتىنە، ونىڭ تاجىريبەسى مەن قۇزىرەتتىلىگىنە، سونداي - اق ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى. ادەبيەتتەردە بەرىلگەن باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقىرماندىق قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ بىرنەشە قۇرالىن قاراستىرايىق. مىسالى، ە. پ. كليموۆانىڭ ەڭبەگىندە وقۋشىنىڭ سانالى تۇردە كىتاپ وقۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتۇرلى تاپسىرمالاردى قولدانۋ قاجەتتىگىن ايتقان.

ولار: سوزبەن لەكسيكالىق جۇمىس جۇرگىزىلەتىن تاپسىرمالار. بۇل تاپسىرمالار ءسوزدىڭ ماعىناسىن بارىنشا كەڭ، وڭتايلى تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وقىلعان ءماتىننىڭ مازمۇنىن، جانرلىق ەرەكشەلىكتەرىن، سەزىمدىك سيپاتتاماسىن بولجاي الۋ بىلىگىن قالىپتاستىراتىن ماعىنانى تانۋعا باعىتتالعان تاسىلدەر قولدانىلاتىن تاپسىرمالار. شىعارمانى سانالى قابىلداي وتىرىپ، وڭدەۋگە، تاراتۋعا باعىتتالعان ادىستەمەلىك تاسىلدەردى قامتيتىن تاپسىرمالار. ي. گ. جۋكوۆا ءوز زەرتتەۋىندە باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقىرماندىق قىزىعۋشىلىعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن تومەندەگىدەي پەداگوگيكالىق قۇرالدار ءتيىمدى ەكەنىن ايتادى: سۋرەت، مۋزىكامەن سۇيەمەلدەنەتىن كىرىكتىرىلگەن ساباقتار وتكىزۋ؛ ەرتەگىگە نەگىزدەلگەن ماتىندەردى قامتيتىن جاتتىعۋلار قولدانۋ؛ ادەبيەت كەيىپكەرلەرىن قولدانا وتىرىپ، ويىن، توپتىق، جۇپتىق جۇمىستار، ديالوگتار ۇيىمداستىرۋ؛ شىعارما جازۋ. 

اتالعان قۇرالدار ادەبيەتتىك وقۋ ساباقتارىندا ءتيىمدى. ال سىنىپتان تىس جۇمىستار رەتىندە كىتاپتىڭ قۇندىلىعىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىنداعى اڭگىمەلەسۋ، دوڭگەلەك ۇستەل، كىتاپحاناعا ساياحات ساباعىن، اقىن - جازۋشىلارمەن كەزدەسۋ، «بەلسەندى وقىرمان» سايىسىن ت. ب. شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ءتيىمدى بولماق. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسىنىڭ وقۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن، وقىرماندىق قىزىعۋشىلىق قالىپتاستىراتىن قاي ءادىستى الىپ قاراساق تا، بارلىعىن دۇرىس ۇيىمداستىرا الۋ، ماقساتقا قول جەتكىزۋ ۇستازدىڭ پەداگوگيكالىق شەبەرلىگىنە بايلانىستى.