قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىنىڭ ءبىرى - دومبىرا
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىنىڭ ءبىرى - دومبىرا
ماقساتى: قازاقتىڭ ۇمىت بولىپ بارا جاتقان كونە اسپاپتارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ، وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سوزدىك قورىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. ۇلتتىق، ادەت – عۇرىپتاردى ساقتاۋ، ونەر يەلەرىن قۇرمەتتەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ۇلتتىق اسپاپتار، سۋرەتتەر، دومبىرا، قوبىز، شەشەندىك سوزدەر، ىلىنگەن پلاكاتتار، شيىرما كىتاپشالار.
قازاقتىڭ اۋەندىك اسپاپتارى حالىق اراسىنا ەرتەدەن كەڭ تاراعان. ولار عاسىرلار بويى ۇرپاقتان – ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان مادەني مۇرا. قازاقتىڭ اۋەندەرىنىڭ وزىنە ءتان ءۇنى، ورىنداۋشىلىق ءداستۇرى بار. حالىق ءوز ومىرىندە بولعان وقيعالار مەن تىرشىلىك تىنىسىنا، تابيعات سۇلۋلىعىنا تەبىرەنە، كوڭىلىنەن جارىپ شىققان ءتول تۋىندىلارىن سازدى اسپاپتار ارقىلى بەرگەن.
ءان مەن كۇي – حالىق ءۇنى.
كۇي – قازاق حالقىنىڭ اسپاپتا ورىندايتىن مۋزىكاسى. كۇيدىڭ ءان سياقتى ءسوزى بولماعانىمەن، بەلگىلى ءبىر تاقىرىبى، مازمۇنى بار. سوندىقتان كۇيدى تىڭدار الدىندا ونىڭ مازمۇنىنا زەيىن سالىپ تىڭداۋ قاجەت. دومبىرانى قارۋ ەتكەن اقىن، ءانشى، كۇيشىلەر ادىلەتسىزدىككە قارسى شىقتى. وعان كوپتەگەن اندەرىمەن كۇيلەرىن ورىندادى. ءوزىمىزدىڭ ورال وبلىسى وردا اۋدانىندا تۋعان ماحامبەت وتەمىس ۇلى - ول اقىن، ءانشى، كۇيشى ورىنداۋشى بولعان. سونىمەن قاتار حالىق كورەسىن باسقارعان جاتاي تايمان ۇلىنىڭ، ەلدەن الىستا جۇرگەندە ساعىنىپ شىعارعان «قايران نارىن» كۇيى بار. سونىمەن قاتار قۇرمانعازى اتامىز جانە دينا نۇرپەيىسوۆا اجەمىز وتە اسقان كۇيشى بولعان. دومبىرانى سويلەتە بىلگەن ناعىز شەبەر كىسىلەر «دومبىرانىڭ پايدا بولۋى تۋرالى اڭىز» وقۋ. «دومبىرادا كىشكەنە تەسىك قالاي پايدا بولعان؟» ايتۋ.
اڭىزعا سەنسەك، اۋەلدە دومبىرا بەس شەكتى بولىپتى. حانعا بالاسىنىڭ قازاسىن ەستىرۋ كەزىندە حان بۇيرىعىمەن دومبىرانىڭ كومەيىنە قورعاسىن قۇيىلدى. سودان بەرى ەكى شەكتى جانە ءۇن شىعاراتىن كىشكەنە تەسىك پايدا بولدى. قانى بار قازاقتىڭ ءۇيىنىڭ تورىندە اتامۇرا دومبىرانىڭ ءىلۋلى تۇرۋى تەگىن ەمەس. اتا - بابالارىمىز دومبىرانى جاي بۇيىم ەمەس، باعا جەتپەس بايلىقتىڭ باس دەپ بىلگەن. سىرىن دا، جىرىن دا، مۇڭىن دا دومبىراعا سالعان...
كيىز ءۇيدىڭ بوساعا جاعىندا قول اياعى بايلاۋلى ءبىر الىپ دەنەلى جىگىت جاتىر. ول الاۋلاعان ورتاداعى وتتان كوز المايدى. وتتى اينالا وتىرعان تۇرىكپەن جىگىتتەرىنىڭ اڭگىمەسىنە دە قۇلاق تۇرەدى. بۇلار ەل قورعاپ جۇرگەن باتىرلار ەمەس، جوعالعان مالىن ىزدەپ جۇرگەن جالعىز اتتى جولاۋشىنى ۇرى دەپ ۇستاپ العاندارىنا ءماز. ماڭعىستاۋ دەپ اتالاتىن جارتىلاي تۇبەكتى، تۇرىكپەندەر مەن اداي دەپ اتالاتىن قازاق تايپاسى قاتار جايلايتىن. جايىلىمى مول، سۋلى جەرلەر ءۇشىن تالاي سوعىس، قاقتىعىس بولىپ تۇرادى ەكەن. ەكى ورتادا مال ۇرلىعى دا بولىپ تۇرىپتى. ءسويتىپ قازاق جىگىت مال ىزدەگەن ۇرى دەپ بايلاپ تاستاعان ەكەن. تۇرىكپەن دۋتارىن الىپ بۇراۋىن كەلتىرىپ شولىپ-شولىپ جىبەرىپ، زارلى، ەكپىندى كۇيلەرىن ورىندايدى. ول سول كەزدە بايلاۋدا جاتقان جىگىتتىڭ قورجىنىنان ورالعان دومبىرانى الىپ، تارتقىزادى. قولى بوساعان جىگىت، قولىن ىسقىلاپ – ىسقىلاپ ءبىراز ۇندەمەي وتىرىپ، بۇرىن ەستىمەگەن كۇيدى تارتىپ جىبەرەدى. «ادامدار! ازىراق اقىلعا كەلىڭدەر، ءبىر – بىرىڭمەن قيانات جاساماڭدار. قۇداي بەرگەن ءومىرىن ءوزى الادى. سول ومىردە تاتۋ بولۋ كەرەك»قيانات جاساماڭدار دەگەن وي دومبىرا پەرنەسى ارقىلى اعىپ تۇرادى. اسىرەسە ورتادا وتىرعان قارت كۇرسىنىپ «بوستىڭدار مىنا جىگىتتى دەيدى. ءبىرجولا بوساتىڭدار! اتىڭ كىم دەپ سۇرايدى. ول ابىل دەپ ايتادى. بۇل ادام تەگىنە ادام ەمەس. بۇل كۇيدىڭ اتى قالاي دەپ سۇرايدى. جوق. «ەندەشە مۇنى ابىلدىڭ كۇيى دەپ اتايىن دەيدى. ءوز جىگىتىنە ايتادى. مىنا كۇيدى ۇيرەنىپ الىپ بۇكىل تۇرىكپەنگە تارت تىڭداسىن دەدى. ارادا قاقتىعىس بولا قالاتىن بولسا وسى كۇيدى تارتىپ داۋدى باسىپ وتىرعان. مىنە كوردىڭدەر مە دومبىرا تىلىمەن نەشە ءتۇرلى داۋ – جانجالدى، قايعىنى، قۋانىشتى حاباردى ادامدار وسىلاي ەستىرتىپ، ايتىپ وتىرعان. دومبىرانى ادام تىلىندەي سويلەتە بىلگەن ەكەن.
ماقساتى: قازاقتىڭ ۇمىت بولىپ بارا جاتقان كونە اسپاپتارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ، وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سوزدىك قورىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ. ۇلتتىق، ادەت – عۇرىپتاردى ساقتاۋ، ونەر يەلەرىن قۇرمەتتەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ۇلتتىق اسپاپتار، سۋرەتتەر، دومبىرا، قوبىز، شەشەندىك سوزدەر، ىلىنگەن پلاكاتتار، شيىرما كىتاپشالار.
قازاقتىڭ اۋەندىك اسپاپتارى حالىق اراسىنا ەرتەدەن كەڭ تاراعان. ولار عاسىرلار بويى ۇرپاقتان – ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان مادەني مۇرا. قازاقتىڭ اۋەندەرىنىڭ وزىنە ءتان ءۇنى، ورىنداۋشىلىق ءداستۇرى بار. حالىق ءوز ومىرىندە بولعان وقيعالار مەن تىرشىلىك تىنىسىنا، تابيعات سۇلۋلىعىنا تەبىرەنە، كوڭىلىنەن جارىپ شىققان ءتول تۋىندىلارىن سازدى اسپاپتار ارقىلى بەرگەن.
ءان مەن كۇي – حالىق ءۇنى.
كۇي – قازاق حالقىنىڭ اسپاپتا ورىندايتىن مۋزىكاسى. كۇيدىڭ ءان سياقتى ءسوزى بولماعانىمەن، بەلگىلى ءبىر تاقىرىبى، مازمۇنى بار. سوندىقتان كۇيدى تىڭدار الدىندا ونىڭ مازمۇنىنا زەيىن سالىپ تىڭداۋ قاجەت. دومبىرانى قارۋ ەتكەن اقىن، ءانشى، كۇيشىلەر ادىلەتسىزدىككە قارسى شىقتى. وعان كوپتەگەن اندەرىمەن كۇيلەرىن ورىندادى. ءوزىمىزدىڭ ورال وبلىسى وردا اۋدانىندا تۋعان ماحامبەت وتەمىس ۇلى - ول اقىن، ءانشى، كۇيشى ورىنداۋشى بولعان. سونىمەن قاتار حالىق كورەسىن باسقارعان جاتاي تايمان ۇلىنىڭ، ەلدەن الىستا جۇرگەندە ساعىنىپ شىعارعان «قايران نارىن» كۇيى بار. سونىمەن قاتار قۇرمانعازى اتامىز جانە دينا نۇرپەيىسوۆا اجەمىز وتە اسقان كۇيشى بولعان. دومبىرانى سويلەتە بىلگەن ناعىز شەبەر كىسىلەر «دومبىرانىڭ پايدا بولۋى تۋرالى اڭىز» وقۋ. «دومبىرادا كىشكەنە تەسىك قالاي پايدا بولعان؟» ايتۋ.
اڭىزعا سەنسەك، اۋەلدە دومبىرا بەس شەكتى بولىپتى. حانعا بالاسىنىڭ قازاسىن ەستىرۋ كەزىندە حان بۇيرىعىمەن دومبىرانىڭ كومەيىنە قورعاسىن قۇيىلدى. سودان بەرى ەكى شەكتى جانە ءۇن شىعاراتىن كىشكەنە تەسىك پايدا بولدى. قانى بار قازاقتىڭ ءۇيىنىڭ تورىندە اتامۇرا دومبىرانىڭ ءىلۋلى تۇرۋى تەگىن ەمەس. اتا - بابالارىمىز دومبىرانى جاي بۇيىم ەمەس، باعا جەتپەس بايلىقتىڭ باس دەپ بىلگەن. سىرىن دا، جىرىن دا، مۇڭىن دا دومبىراعا سالعان...
كيىز ءۇيدىڭ بوساعا جاعىندا قول اياعى بايلاۋلى ءبىر الىپ دەنەلى جىگىت جاتىر. ول الاۋلاعان ورتاداعى وتتان كوز المايدى. وتتى اينالا وتىرعان تۇرىكپەن جىگىتتەرىنىڭ اڭگىمەسىنە دە قۇلاق تۇرەدى. بۇلار ەل قورعاپ جۇرگەن باتىرلار ەمەس، جوعالعان مالىن ىزدەپ جۇرگەن جالعىز اتتى جولاۋشىنى ۇرى دەپ ۇستاپ العاندارىنا ءماز. ماڭعىستاۋ دەپ اتالاتىن جارتىلاي تۇبەكتى، تۇرىكپەندەر مەن اداي دەپ اتالاتىن قازاق تايپاسى قاتار جايلايتىن. جايىلىمى مول، سۋلى جەرلەر ءۇشىن تالاي سوعىس، قاقتىعىس بولىپ تۇرادى ەكەن. ەكى ورتادا مال ۇرلىعى دا بولىپ تۇرىپتى. ءسويتىپ قازاق جىگىت مال ىزدەگەن ۇرى دەپ بايلاپ تاستاعان ەكەن. تۇرىكپەن دۋتارىن الىپ بۇراۋىن كەلتىرىپ شولىپ-شولىپ جىبەرىپ، زارلى، ەكپىندى كۇيلەرىن ورىندايدى. ول سول كەزدە بايلاۋدا جاتقان جىگىتتىڭ قورجىنىنان ورالعان دومبىرانى الىپ، تارتقىزادى. قولى بوساعان جىگىت، قولىن ىسقىلاپ – ىسقىلاپ ءبىراز ۇندەمەي وتىرىپ، بۇرىن ەستىمەگەن كۇيدى تارتىپ جىبەرەدى. «ادامدار! ازىراق اقىلعا كەلىڭدەر، ءبىر – بىرىڭمەن قيانات جاساماڭدار. قۇداي بەرگەن ءومىرىن ءوزى الادى. سول ومىردە تاتۋ بولۋ كەرەك»قيانات جاساماڭدار دەگەن وي دومبىرا پەرنەسى ارقىلى اعىپ تۇرادى. اسىرەسە ورتادا وتىرعان قارت كۇرسىنىپ «بوستىڭدار مىنا جىگىتتى دەيدى. ءبىرجولا بوساتىڭدار! اتىڭ كىم دەپ سۇرايدى. ول ابىل دەپ ايتادى. بۇل ادام تەگىنە ادام ەمەس. بۇل كۇيدىڭ اتى قالاي دەپ سۇرايدى. جوق. «ەندەشە مۇنى ابىلدىڭ كۇيى دەپ اتايىن دەيدى. ءوز جىگىتىنە ايتادى. مىنا كۇيدى ۇيرەنىپ الىپ بۇكىل تۇرىكپەنگە تارت تىڭداسىن دەدى. ارادا قاقتىعىس بولا قالاتىن بولسا وسى كۇيدى تارتىپ داۋدى باسىپ وتىرعان. مىنە كوردىڭدەر مە دومبىرا تىلىمەن نەشە ءتۇرلى داۋ – جانجالدى، قايعىنى، قۋانىشتى حاباردى ادامدار وسىلاي ەستىرتىپ، ايتىپ وتىرعان. دومبىرانى ادام تىلىندەي سويلەتە بىلگەن ەكەن.
You Might Also Like
-
قازىرگى قوعام دامۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى بالالاردى تۇگەلدەي كوركەم ادەبيەت وقۋعا داعدىلاندىرۋ بولىپ تابىلادى. بالا تۇلعاسىنىڭ رۋحاني سەزىمى مەن ساپالارىن قالىپتاستىرۋ جانە جۇزەگە اسىرۋدىڭ ك...
-
ۇزاق مەرزىمدى جوسپار ءبولىمى:مەكتەپكۇنى:ءمۇعالىمنىڭ اتى - ءجونى:سىنىپ: قاتىسقاندار سانى:قاتىسپاعاندار سانى: ساباق تاقىرىبىقازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىوسى ساباقتا قول جەتكىزىلەتىن وقۋماقساتتارى (وقۋباعدارل...
