سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 اي بۇرىن)
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ زەيىنىن دامىتۋدا پسيحولوگيالىق تاپسىرمالاردىڭ ماڭىزى
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ زەيىنىن دامىتۋدا پسيحولوگيالىق تاپسىرمالاردىڭ ماڭىزى

قازىرگى كەزدەگى مەكتەپ عىلىم نەگىزدەرى بويىنشا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، وقۋشىلاردى كرەاتيۆتى ويلاۋعا، ىزدەنىمپازدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، ءار وقۋشىعا ءوزىن كورسەتۋگە جانە ءوز ويىن دالەلدەۋگە مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك. ءبىلىمنىڭ باستى ماقساتى بالانىڭ اقىلدىلىعى مەن ينتەللەكتۋالدى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا داعدىلاندىرۋى بولىپ تابىلادى. بۇل تۇرعىدا وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن دامىتۋ ماڭىزدى ورىنعا شىعادى. سەبەبى، بالانىڭ زەيىنى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە داميتىن بولسا وقۋشىلاردىڭ ساباق ۇلگەرىم دەڭگەيى جوعارىلاپ، جەتىستىكتەرگە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

زەيىندى پسيحولوگيالىق فەنومەن رەتىندە ءحىح ع. اياعىندا حح ع. باسىندا ءبىر توپ زەرتتەۋشىلەر قاراستىردى. ۆ. ۆ. پەتۋحوۆ، ل. م. ۆەككەر، ت. ريبو، ن. ن. لانگە، ا. ا. ۋحتومسكيي، س. ل. رۋبينشتەين، ج. ايماۋىتوۆ، م. جۇمابايەۆ، ت. تاجىبايەۆ، ق. جارىقبايەۆ ت. ب. ءوز ەڭبەكتەرىندە زەيىنگە ءار ءتۇرلى سيپاتتامالار بەردى. ءداستۇر بويىنشا، زەيىن ءدال سول ساتتە قانداي ءبىر وبەكتىگە، بەينەگە، وقيعاعا ادام ساناسىنىڭ باعىتتالۋى جانە شوعىرلانۋى رەتىندە سيپاتتالادى.

زەيىن دەگەنىمىز – ادام ساناسىنىڭ بەلگىلى ءبىر زاتقا باعىتتالا تۇراقتالۋىن كورسەتەتىن قۇبىلىستى ايتادى. دالىرەك ايتقاندا، زەيىن دەگەنىمىز اينالاداعى وبەكتىلەردىڭ ىشىنەن كەرەكتىسىن ءبولىپ الىپ، سوعان پسيحيكالىق ارەكەتىمىزدى تۇراقتاتا الۋ. مىسالى، وقۋشى ماتەماتيكالىق ەسەپتەر شىعارىپ وتىر. ول بۇعان سونشاما ۇڭىلگەن، مۇنىسى پسيحيكالىق كەيپىمەن جاقسى كورىنەدى. وقۋشى ەسەپتىڭ شىعارۋ جوسپارىن ويلايدى، ونى بىرىنەن كەيىن ەكىنشىسىن شىعارادى. ەسەپ شىعارىپ بولىپ، ازعانتاي ۇزىلىستەن كەيىن تاريحتى، ودان سوڭ باسقا ساباقتى قاراۋعا كوشەدى. وسى كورىنىستەردىڭ بارىنەن دە بالا ارەكەتتىڭ ءاربىر تۇرىنە ءوز زەيىنىن ۇيىمداستىرىپ، باسقا وبەكتىگە باعىت الىپ جانە سوندا ازدى – كوپتى تۇراقتاپ وتىرعانىن كورۋگە بولادى.

ادامعا ءتان ارەكەتتىڭ كەز - كەلگەن تۇرىندە زەيىن ورىن الماسا، ونىڭ ناتيجەلى بولۋى قيىن. ورىس پەداگوگيكاسىنىڭ اتاسى ك. د. ۋشينسكيي زەيىننىڭ ماڭىزىن بىلايشا كورسەتكەن ەدى. «زەيىن ادام ساناسىنىڭ قورىتىلىپ وتەتىن بارلىق ويدى اڭعارتاتىن، ادام ساناسىنىڭ جالعىز عانا ەسىگى بولىپ تابىلادى، دەمەك، بۇل ەسىككە ءىلىمنىڭ بىردە - ءبىر ءسوزى سوقپاي وتە المايدى، ەگەر دە ول سوقپاي وتسە، وندا بالانىڭ ساناسىندا ەشتەڭە دە قالمايدى».

باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ زەيىن ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ونى تاربيەلەۋدىڭ كەيبىر جولدارىن كورسەتۋگە بولادى. زەيىندى دامىتۋدا، ءارى وتىلەتىن ساباقتىڭ جەمىستى بولۋىنا سىرتقى جاعدايدىڭ اتقاراتىن ماڭىزى زور. زەيىندى دامىتۋدىڭ جولى – جاتتىعۋ جانە بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداتۋ. ك. د. ۋشينسكيي: «بالاعا وقۋدى قىزىقتى ەتە ءبىلۋ كەرەك جانە سونىمەن قاتار ولاردى قىزىقتىرا قويمايتىن تاپسىرمالاردى دا بۇلجىتپاي ورىنداۋدى تالاپ ەتۋ كەرەك» دەگەن. بۇكىل سىنىپقا، نە جەكە وقۋشىعا بەرىلەتىن تاپسىرمالار ءدال، انىق، قىسقا بولىپ كەلسىن. زەيىندى دامىتۋدا سىرتقى جاعدايدىڭ ماڭىزىن ەسكەرۋ دۇرىس. شۋ، بالانىڭ ساباعىنا قاتىسى جوق راديو، قاجەتسىز اڭگىمەلەر ت. ب. بولماۋى كەرەك. جارىق، تازا اۋا قاجەت.

ساباق باستالار الدىندا وتىلەتىن تاقىرىپتىڭ ماقساتىن ايتقان پايدالى. بالالار وزدەرىنىڭ مىندەتتەرىن ءتۇسىنىپ، نەمەن اينالىساتىنىن ءبىلىپ وتىرۋ كەرەك. بۇل ىسكە جۇمىلدىرۋ بولادى، زەيىندى شوعىرلاندىرۋعا كومەكتەسەدى. ماتەريالدىڭ وقۋداعى، ومىردەگى ماڭىزدىلىعىن ايتقان ءجون. ىرىقتى زەيىن وسىلاي قالىپتاسادى. ىرىقسىز زەيىندى ىرىقتىعا اۋدارۋ ءۇشىن: جارقىن، ەموسياعا تولى، ناقتىلى دەرەكتەر مەن مىسالدارعا قۇرىلعان ءمۇعالىمنىڭ قىزىقتى اڭگىمەسى، كورنەكتى قۇرالدار، يلليۋستراسيالار قاجەت. بالانى ءوزىن - ءوزى قاداعالاي بىلۋىنە ۇيرەتكەن ءجون. ادىستەر:
ا. ءمۇعالىم كۋبيكتى قولىنا الىپ (5 كۋبيك الىپ ستول ۇستىنە قويامىن، تاعى 4 كۋبيك قوسامىن. سوندا قاعاز استىندا نەشە كۋبيك جاتىر؟) بالا كۋبيكتى كوردى جانە ويىنا ەلەستەتتى. بۇل كورنەكىلىك – زەيىندى تاربيەلەۋ ءادىسىنىڭ ءبىرى؛
ءا. ماتەريالدى جەتكىزۋ – ءدارىس، ءوزارا اڭگىمە، سۇراق قويۋ، جاۋاپ بەرگىزۋ، ديالوگ تۇرىندە بولۋى دۇرىس؛
ب. 2 - 3مينۋتتىق، سەرگىتۋ دەنە شىنىقتىرۋ، سەرگىتۋ مينۋتى زەيىندى ءوز قالپىنا كەلتىرۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى؛
ۆ. وقۋدى بەلسەندىرە ءتۇسۋ ءادىسى: سۇراقتى جالپى قويۋ، ورىندالعان تاپسىرمانى ۇجىمدىق تۇردە تەكسەرۋ؛
گ. وقىعانىن ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور، سوندىقتان ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما بالالاردىڭ كۇشىنە سايكەس كەلۋى ءتيىس؛
د. بالا مىنەزىنىڭ جانە ەركىنىڭ ىرىقتى زەيىندى تاربيەلەۋگە اسەرى مول. ەرىك پەن مىنەز ءارقاشاندا زەيىنگە ۇشتاسىپ وتىرۋى كەرەك؛
ە. ءمۇعالىمنىڭ جەكە باسىنىڭ زەيىندىلىگىنىڭ ماڭىزى زور.

ءمۇعالىم ىسكە ىنتاسىز، ەنجار، ۇقىپسىز كىرىسسە، بەرگەن ساباعىنان دا ءجوندى ناتيجە شىعارا المايتىن بولادى. ى. التىنسارين: «ەگەر بالالار بىردەمەنى تۇسىنبەيتىن بولسا، وندا وقىتۋشى ولاردى كىنالاۋعا ءتيىس ەمەس، ولاردى تۇسىندىرە الماي وتىرعان ءوزىن كىنالاۋعا ءتيىس» دەگەن.
بالاعا اسەر ەتەرلىك پسيحولوگيالىق تاكتىنى مەڭگەرۋ مەن ءوز ماماندىعىنا جەتىك بولۋ زەيىندى تاربيەلەۋگە قاتىسى بار فاكتورلار. ءمۇعالىم داۋسىنىڭ مانەرلى كەلۋىنىڭ دە زەيىن تاربيەلەۋگە تيگىزەتىن اسەرى زور. ءمۇعالىم ءسوزى انىق، ءارى قۇلاققا جاعىمدى سىڭعىرلاپ تۇرۋى قاجەت. سىنىپتى مەڭگەرە الۋى قاجەت، كەيدە ءازىل – وسپاق، كۇلدىرگى قالجىڭدار دا كەرەك.

پسيحولوگتاردىڭ زەرتتەۋلەرى ەرىكتى زەيىننىڭ دامۋى العاشقى جىلدارى بۇل پروسەستى ساۋاتتى باعىتتاپ وتىرۋعا بايلانىستى ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل كەزدە بالالاردىڭ بەلگىلى ءبىر ماقساتتا جۇمىس ىستەي الۋ مۇمكىندىگىنىڭ دامۋى ۇلكەن ماعىناعا يە. العاشقىدا بالانىڭ الدىنا ماقساتتى ۇلكەندەر قويادى جانە وسى ماقساتقا جەتۋىنە كومەكتەسەدى. بالالاردىڭ ەرىكتى زەيىنىنىڭ دامۋى ۇلكەندەر قويعان ماقساتقا جەتۋدەن باستاپ، ءوزىنىڭ الدىنا ماقسات قويۋ مەن ونى ىسكە اسىرۋىن قاداعالاپ وتىرۋ باعىتىنا بايلانىستى. ەرىكسىز زەيىننىڭ فيزيولوگيالىق نەگىزى بولىپ نىسانالى رەفلەكس بولىپ تابىلادى. زەيىننىڭ بۇل فورماسى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردا ۇيرەتۋدىڭ العاشقى ساتىسىندا كەزدەسەدى. بۇل جاستا بالا جاڭا جانە جارقىراعان نارسەلەرگە قىزىققىش كەلەدى. بالا ءانى ءوز دەڭگەيىن باسقارا المايدى، سوندىقتان دا سىرتقى اسەرلەردەن شىعا المايدى. بالا بەلگىسىز، تۇسىنىكسىز نارسەگە زەيىنىن اۋدارا المايدى، ولاردىڭ زەيىنى اۋىتقىپ، باسقا نارسەگە الاڭداپ كەتەدى. تۇسىنىكسىز، بەلگىسىز نارسەلەرگە بالانىڭ زەيىنىن اۋدارۋعا ۇيرەتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار ەرىكتى زەيىنىن دامىتۋ كەرەك.

اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانى،
شۇبارقۇدىق كەنتى6 №1 شۇبارقۇدىق مەكتەپ – گيمنازياسى
پەداگوگ - پسيحولوگ: ءىلياس ازىرگۇل نۇرسۇلتان قىزى

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما