باتىر، ۇستاز، عالىم - شاعيلا قۇسانوۆا
9 مامىر 1945 جىل. ۇلى جەڭىس كۇنى! بيىل بەلگىلى تاريحي وقيعاعا 75 جىل. بۇگىنگى ۇرپاق ماڭگىلىك ەستە ساقتايتىن اتا-اجەلەرەمىزدىڭ ەرلىگى، باتىرلىگى، جىگەرلىگى، وتانعا دەگەن پاتريوتتىق سەزىمى مەن تاربيەسىنىڭ ارقاسىندا جەتكەن جەڭىس!
1939-1945 جىلداردا الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياسىندا بولعان، ۇلى وتان سوعىسى دا ايەل قاۋىمىن جىگەرلى، قايراتتى بولۋعا تالاپ ەتتى. فاشيزم ەل باسىنا توڭگەندە، وتاندى قورعاۋعا ەرلەرمەن بىرگە، قىزدار دا ءوز ەرىكتەرىمەن مايدانعا اتتانىپ، بۇكىل الەمگە ەرلىگىن پاش ەتتى. بۇل باتىر-قىزدار: ءاليا مولداعۇلوۆا، مانشۇك مامەتوۆا، حيۋاز دوسپانوۆا، ءراپيا ماقاشيەۆا، راحيما ەرەجەپوۆا، انتونينا كاتكوۆا، ەكاتەرينا يسەنالييەۆا، الەكساندرا سۋحورۋكوۆا، شاگيلا كۋسانوۆا، اننا سميرنوۆا، پولينا بوياركينا، حاليدا مامانوۆا جانە تاعى باسقالاردىڭ وتانعا دەگەن ماحابباتى حالقىمىزدىڭ جادىندا ماڭگى قالماق.
جەڭىستى جاقىنداتۋدا، تىلدا اپا-انالارىمىز تەر توگىپ، ءبارى دە مايدان ءۇشىن قىزمەت ەتتى. ەرلەر اتقاراتىن بارلىق اۋىر جۇمىس ايەلدەردىڭ باسىنا ءتۇستى. كۇنى بويى ەگىس دالاسىندا، زاۋىتتاردا جۇمىس ىستەسە، تۇنىمەن شامنىڭ جارىعىمەن مايدانداعى ەرلەرىنە جىلى كيىمدەر توقىدى. تىلداعى ازاماتشالارى قاتارىندا: شاحتادا ەڭبەك ەتكەن – جەكەن مۇكانوۆا، كۇلەي قۇلشانوۆا، جايلاۋدا مال باققان – بالىم ءپىرىموۆا، زاعي اباكوۆا، بالىق-كونسەرۆا كومبيناتىندا بالىق كەسۋشى بولعان – ايناش بايجىگىتوۆا، اتاقتى مۇنايشى – اننا مەلنيكوۆا، ەلگە تانىلعان قۇرلىسشىلار – اقسۇلۋ وتەنقالييەۆا، ساليما ءالىنوۆا جانە باسقادا كوپتەگەن ايەلدەر بولدى.
مىسالى، ءبىز ءوزىمىز جاقسى بىلگەن، بىرگە ەڭبەك ەتكەن، قۇرمەتتەپ سىيلاعان ۇستازىمىز – شاعيلا اكىمباي قىزى قۇسانوۆا تۋرالى ءسوز ايتساق. ول 1932 جىلى 14 ءساۋىر كۇنى بوزانباي اۋىلى ۇلان اۋدانى، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. كوپبالالى وتباسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەزىنەن 1932 جىلى گولوششەكيننىڭ ساياساتى (1925-1933 جج.) كەسىرىنەن بالالار ۇيىندە تاربيە الۋعا ءماجبۇر بولدى. جوعارى سىنىپتاردا، وقۋدان تىس ۋاقىتتا ءارتۇرلى جۇمىستار جاساپ، قاراجات جيناپ، 1940 جىلى س.م. كيروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنە، تاريح جانە فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە كەلىپ تۇسەدى. ۇلى وتان سوعىسى باستالىسىمەن، 1941 جىلى 18 جاستاعى اپامىز ءوز ەركىمەن مايدانعا اتتانادى.
تاشكەنتتەگى ەكى ايلىق راديستەر كۋرسىن بىتىرە سالا، 1941 جىلى جەلتوقسان ايىندا دەسانتتىق اسكەر قۇرامىندا كەرچ قالاسىن ازات ەتۋ وپەراسياسىنا قاتىسادى. 1942 جىلى مامىر ايىنان باستاپ ش. اكىمباي قىزى 14-گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسى، ياعني توپبۇزار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا بولىپ، دون مايدانى، ستالينگراد، حاركوۆ تۇبىندەگى شايقاسى، ۋكراينا، مولداۆيا جەرلەرىن ازات ەتۋگە، ۆيسلا ساندومير پلاسدارمىن الۋعا رۋمىنيا، چەحوسلوۆاكيا، پولشا جانە فاشيستىك گەرمانيانىڭ ءوز تەرريتورياسىن ازات ەتۋگە قاتىسادى. وسى ەرلىكتەرى ءۇشىن باتىر ۇستازىمىزدى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، قازاق ۇلتىنىڭ ماقتانىشى باۋىرزجان مومىش ۇلى وتە قاتتى سىيلاپ ءوتتى. ال حالىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ «مايداندا باتىر، ەڭبەكتە ەر» دەگەن ەڭبەگىن ش. اكىمبايقىزىنا ارناعان. سوعىس اياقتالعان سوڭ شاعيلا اكىمباي قىزى ۋنيۆەرسيتتەگى وقۋىن ودان ءارى جالعاستىرادى. سولاي 1949 جىلى تاريح فاكۋلتەتىن ويداعىداي ءتامامداپ، اسپيرانتۋراعا تۇسەدى. ال 1952 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ ۋنيۆەرسيتەت قابىرعالارىندا پەداگوگتىق قىزمەت اتقاردى.
ۇستازىمىز عىلىمي سالادا «قوعامدىق ۇيىمدار»، «كاسىپوداق ۇيىمى»، «ايەلدەر ۇيىمى»، «قازاقستانداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىس»، «ابايدىڭ ءپالساپالىق كوزقاراسى»، «الاش ارداگەرلەرى» تاعى باسقا تاقىرىپتارعا ەڭبەكتەرى جارىق كوردى. سونداي-اق قازاق سسر «ءبىلىم» جۋرنالىندا، «جەتىسۋ»، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىندە، «قازاق تاريحى» جۋرنالىندا، قازمۇۋ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ) حابارشىسىنىڭ تاريح سەرياسىندا، قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ «حابارشى» جيناعىندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ينفورماسيالىق ينستيتۋتىندا ماقالالار مەن جالپى قوعامدىق ۇيىمدار جانە الاش قوزعالىسى جونىندە ءىرى-ىرى ەڭبەكتەرى جاريالاندى.
قۇرمەتتى اپايىمىز 1963 جىلى كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىن، ال 1978 جىلى دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىن ءساتتى قورعاپ شىقتى. ول، ءبىزدىڭ ەسىمىمىزدە ۇلاعاتتى ۇستاز، عالىم عانا ەمەس، ءوزىنىڭ ءومىر جولىندا ابىرويلى ۇيىمداستىرۋشى، بەلسەندى قوعام قايراتكەر رەتىندە دە قالدى.
1980-1990 جىلدارى ارالىعىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقاردى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى پەداگوگيكالىق ەڭبەگىنىڭ قۇرمەتىنە 1986 جىلى شاعيلا اكىمباي قىزى ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
قۇرمەتتى سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى، تاريحشى-عالىم ۇستازىمىز ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىعىمەن، كىشىپەيىلدىلىگىمەن جۇزدەگەن، مىڭداعان شاكىرتتەرىنىڭ سۇيىكتى تالىمگەرىنە اينالدى. ونىڭ جەتەكشىلىگىمەن 30-دان استام اسپيرانت، 7 عىلىم دوكتورى دايىندالىپ شىقتى. عىلىم جولىندا 6 مونوگرافيا، 100-دەن استام عىلىمي ماقالالار جاريالاندى. ۇلى وتان سوعىسىنداعى ەرلىكتەرى مەن عىلىم جولىنداعى جەتەكشىلەرى ءۇشىن شاعيلا قۇسانوۆا 25 رەت ءتۇرلى مەملەكەتتىك سىيلاقتارىمەن ماراپاتتالدى. ونىڭ ىشىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جانە شەت ەلدەر دە بار: چەحوسلوۆاكيا، ۋكراينا، روسسيا. ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە – قۇرمەت جانە پاراسات وردەندەرىمەن مارپاتتالىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارى مەكتەبىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى جانە كسرو مەن قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇزدىگى اتاندى. ۇستازىمىز جىگەرلى، كوڭىلدى، باقىتتى انا بولدى، باسقالارعا ءوزىنىڭ ءوپتيميزمىن تاراتىپ، ورتاق وتانىمىز، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا دەگەن ماحابباتىن جەتكىزە الدى. قۇرمەتتى شاعيلا اكىمبايقىزىن ماڭگىلىك ەسىمىزدە ساقتايمىز!
احمەتجانوۆا اجار. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ.
تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى
You Might Also Like
-
ول – قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، عالىم، ۇلتتىق اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، “حالىقتار دوستىعى”، “قۇرمەت” وردەندەرىنىڭ يەگەرى...
-
ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ يننوۆاسيالىق ورتالىعى «قاشىقتان وقىتۋ جاعدايىنداعى ءوزىن-وزى تانۋ ءمۇعالىمىنىڭ جۇمىسى» تاقىرىبىندا وبلىستىق سەمينارىن ۇيىمداستىردى. ءىس-شاراعا ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدا...
