قۇستار – كوكتەم جارشىسى!
اتىراۋ وبلىسى، يندەر اۋدانى، ەلتاي اۋىلى
بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى نۇرجانوۆا ايدانا ايشۋاق قىزى
تاقىرىبى: «قۇستار – كوكتەم جارشىسى!»
ماقساتى:
ا) قۇستار، سونىڭ ىشىندە جىل قۇستارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قۇستاردىڭ تىرشىلىگى تۋرالى بايانداۋ.
ءا) قۇستار تۋرالى جۇمباقتار شەشۋ ارقىلى قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، قۇستار باعىنا ساياحاتتاۋدى تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن تاماشالاي وتىرىپ قۇستاردى قورعاۋعا دەگەن سەزىمىن ارتتىرۋعا جەتەلەۋ.
ب) وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ، ياعني قۇستاردى قورعاۋعا، ولارعا تيىسپەۋگە، ۇيا جاساپ قارسى الۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: سايىس - ويىن
ءادىس - تاسىلدەرى: ماقال - ماتەلدەردى جاتقا ايتۋ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، بۋكلەتتەر «قۇستار – كوكتەم جارشىسى!»، ناقىل سوزدەر.
كورىنىس: م. ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىنان ءۇزىندى
جۇرگىزۋشى:
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە اتا - انالار! قادىرمەندى قوناقتار! حوش كەلدىڭىزدەر! سىزدەردى كوڭىلدەرىڭىزگە جىلى شۋاق ۇيالاتار كوكتەم مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز! سىزدەردى قۇستار مەرەكەسىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان «قۇستار - كوكتەم جارشىسى!» اتتى تاربيەلىك شارانى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر! تابيعاتتا دا ادام ومىرىندە دە قۇستاردىڭ ءمانى وتە زور. قۇستار اۋەزدى اسەم سايراعىشتىعىمەن، سىمباتتى دا سۇلۋ، الۋان ءتۇرلى سىرتقى كورىنىسىمەن ورمانداردى، ساياباقتاردى، شالعىنداردى جانە تابيعاتتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ارقىلى ادامداردى ەستەتيكالىق ءلاززاتقا بولەيدى.
قۇستار، قۇستار كەلەدى
جەردى شۋعا بولەدى
كوكتەم كەلدى دەپ بىزگە
جاقسى حابار بەرەدى.
بي: «كوكتەم ءۆالسى»
ورىندايتىن: «نۇر» بيشىلەر توبى
1. تانىستىرۋ. ءار توپ باسشىسى ءوز توپتارىن تانىستىرادى.
2.«قۇستار سايرايدى» ايدارى. بۇل ويىننىڭ شارتى بويىنشا جاسىرىلعان قۇستاردىڭ داۋىسىن قانداي قۇستىڭ داۋىسى ەكەنىن تاۋىپ، سول قۇسقا سيپاتتاما بەرۋ.
3.«تاپقىر بولساڭ، تاۋىپ كور» ماقال - ماتەلدەر سايىسى. ءۇي تاپسىرماسى.
4.«سەن قۇستاردى بىلەسىڭ بە؟» جۇمباقتار سايىسى.
5.«قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز» كورىنىس. قۇستارعا قامقور بولۋ، ايالاۋ، قورعاۋ ماقساتىندا قويىلعان قويىلىمعا ءار توپ ءوز ويلارىن ايتۋ.
6. «كىم جىلدام؟» ويىنى. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر قۇستىڭ سۋرەتى بەرىلەدى، سول سۋرەتتى جىلدامدىقتارىن، شاپشاڭدىقتارىن بايقاتا وتىرىپ، قيىلعان قۇس بەينەسىن قۇراستىرۋ.
7. قورىتىندى.
بۇل سايىستا «قارلىعاش» توبى مەن «كوگەرشىن» توبى جارىسقالى وتىر. «قارلىعاش» توبى: اقنۇر، بەكارىس، باقبەرگەن، مارتا، ارۋجان، دانيار، مادەنيەت، ەراسىل.
«كوگەرشىن» توبى: گۇلدەن، تۇرلىحان، اسىلاي، التىنبەك، ارۋجان، گۇلدانا، گۇلبارشىن، ديانا.
ولاي بولسا ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولايىق!
م. سيرانوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: ۇمبەتوۆا قۇرالاي، تۇرىمبەتوۆا جاپىراق.
تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: سۇيىنىشقالييەۆا جەڭىسگۇل، بەكسۇلتانوۆا جانار.
ءجۇرۋ بارىسى:
I. تانىستىرۋ.
قارلىعاش - ادامنىڭ دوسى، جاناشىرى، قاي كەزدە دە قامقور بوپ جۇرەتىن ادال قۇس. ونى «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر» دەگەن ەرتەگىدەن ۇعىنۋعا بولادى. قارلىعاش وتە پايدالى قۇس. قازاق بالاسى قارلىعاشتىڭ ۇياسىن بۇزبايدى. قارلىعاش قۇسىنا ءان شىعارماعان، ولەڭ جازباعان اقىن كەمدە كەم. قارلىعاش ادەمىلىكتىڭ دە سيمۆولى. «قاسىڭ بار قاناتىنداي قارلىعاشتىڭ، بولسايشى ءبارى سەندەي قارىنداستىڭ» دەگەن قارا ولەڭ - سونىڭ دالەلى. قارلىعاش ادامعا ەڭ جاقىن، كيەلى قۇس بولىپ تابىلادى. سوندىقتان توبىمىزدىڭ اتىن قارلىعاش دەپ اتادىق.
كوگەرشىن: دانا قازاق اققۋدى - ماحابباتتىڭ، قارلىعاشتى - مەيىرىمنىڭ، بۇركىتتى – ەرجۇرەكتىكتىڭ نىشانى رەتىندە قاراعان. وسىنداي قۇستاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى، تانىمال ءاننىڭ قاھارمانى - كوگەرشىن قۇسى. كوگەرشىن – بەيبىتشىلىكتىڭ بەلگىسى، ول جەر بەتىنە تىنىشتىق پەن بەرەكە اكەلەتىن قۇس دەپ سانالادى. قازاق حالقى كوگەرشىندى قاستەرلەيدى.
بەيبىتشىلىك قۇسى كوگەرشىن
جەر بەتىندە بەيبىت ەڭبەك، كوگەرسىن
اسپان تۇنىق، شات كوڭىلدى بولايىق
اق نيەتتى، ادال جاندار كوبەيسىن – دەگەن ماقساتتا ءبىز كوگەرشىندى الىپ وتىرمىز.
II. جۇرگىزۋشى:
ويانىپ بار تابيعات ۇيقىسىنان
جادىراپ قۇتىلعانداي قۇس قامىنان
كوكتەمدى شۋعا بولەپ، انگە وراعان
تىڭدايمىز الۋان سىر جىل قۇسىنان دەي وتىرىپ، «قۇستار سايرايدى» ايدارىنا كەزەك بەرەمىز. وقۋشىلارعا قۇستاردىڭ داۋىسى جاسىرىلدى. ونى وقۋشىلار تاۋىپ، سول قۇسقا سيپاتتاما بەردى.
«قارلىعاش» توبى:
اققۋ - سۇلۋ ءارى كيەلى قۇس. اققۋدى اتپايدى. اققۋ جالعىز جۇرمەيدى، جالعىز وسپەيدى. سىڭارىنان ايىرىلعان اققۋ دا اسپانداپ بارىپ، قۇلاپ ولەدى. اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەشۋاقىتتا وق اتپايدى.
بۇلبۇل - ءانشى قۇس. بۇلبۇلدىڭ داۋىسى ادامدى جاقسى اسەرگە بولەيدى. بۇلبۇل ءار ءتۇرلى جاندىكتەرمەن قورەكتەنىپ، ورمان شارۋاشىلىعىنا كوپ پايدا كەلتىرەدى. بۇلبۇل – جىل قۇسى. ءساۋىردىڭ اياعى مەن مامىردىڭ باسىندا ۇيالاۋعا ۇشىپ كەلەدى.
«كوگەرشىن» توبى:
بۇركىت - كيەلى، قاستەرلى قۇس. بۇركىتتى ەجەلدەن «قاسيەتتى قۇس» دەپ قاستەرلەپ، «دالا سەرمەڭدەسى»، «كوك ءتاڭىرىسى»، «اسپان پەرىسى»، «قاناتتىلار حانى» دەپ قۇرمەت تۇتتى. بۇركىتتىڭ قانات، قۇيرىق قاۋىرسىنىن، باس تەرىسىن، تۇياعىن، اياعىن الىپ ءۇيدىڭ تورىنە ءتۇس كيىزگە، جاس بالانىڭ بەسىگىنىڭ باسىنا ءىلىپ قويادى. مۇنىڭ سەبەبى، قاسيەتتى قۇس ادامدى پالە - جالادان، كوز - سۇقتان، قاتەردەن ساقتايدى، بالانى شوشىنۋدان قورعايدى دەيدى. بۇركىت ابدەن قارتايعان كەزدە ءوزىن - ءوزى اسپاننان تاستاپ ولتىرەدى ەكەن.
كوكەك – جىل قۇسى. جىلى جاقتان ءساۋىر ايىندا ۇشىپ كەلەدى. بۇل ايدا قار كەتىپ، كۇن جىلىنىپ، كوكەك شاقىرا باستايدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى كۇنتىزبەسىندەگى ءساۋىر ايىنىڭ كوكەك دەپ تە اتالۋى وسىعان بايلانىستى. كوكەك جۇمىرتقا باسپايدى. ولار ءوز جۇمىرتقاسىن باسقا قۇستىڭ ۇياسىنا اپارىپ سالادى. كوكەكتى حالقىمىز اتى جوق قۇس دەپ تە اتايدى، ويتكەنى ول ءوز اتىن ءوزى شاقىرادى.
بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى نۇرجانوۆا ايدانا ايشۋاق قىزى
تاقىرىبى: «قۇستار – كوكتەم جارشىسى!»
ماقساتى:
ا) قۇستار، سونىڭ ىشىندە جىل قۇستارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، قۇستاردىڭ تىرشىلىگى تۋرالى بايانداۋ.
ءا) قۇستار تۋرالى جۇمباقتار شەشۋ ارقىلى قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، قۇستار باعىنا ساياحاتتاۋدى تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ كومەگىمەن تاماشالاي وتىرىپ قۇستاردى قورعاۋعا دەگەن سەزىمىن ارتتىرۋعا جەتەلەۋ.
ب) وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ، ياعني قۇستاردى قورعاۋعا، ولارعا تيىسپەۋگە، ۇيا جاساپ قارسى الۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: سايىس - ويىن
ءادىس - تاسىلدەرى: ماقال - ماتەلدەردى جاتقا ايتۋ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، بۋكلەتتەر «قۇستار – كوكتەم جارشىسى!»، ناقىل سوزدەر.
كورىنىس: م. ماقاتايەۆ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىنان ءۇزىندى
جۇرگىزۋشى:
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار جانە اتا - انالار! قادىرمەندى قوناقتار! حوش كەلدىڭىزدەر! سىزدەردى كوڭىلدەرىڭىزگە جىلى شۋاق ۇيالاتار كوكتەم مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىز! سىزدەردى قۇستار مەرەكەسىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان «قۇستار - كوكتەم جارشىسى!» اتتى تاربيەلىك شارانى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر! تابيعاتتا دا ادام ومىرىندە دە قۇستاردىڭ ءمانى وتە زور. قۇستار اۋەزدى اسەم سايراعىشتىعىمەن، سىمباتتى دا سۇلۋ، الۋان ءتۇرلى سىرتقى كورىنىسىمەن ورمانداردى، ساياباقتاردى، شالعىنداردى جانە تابيعاتتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ارقىلى ادامداردى ەستەتيكالىق ءلاززاتقا بولەيدى.
قۇستار، قۇستار كەلەدى
جەردى شۋعا بولەدى
كوكتەم كەلدى دەپ بىزگە
جاقسى حابار بەرەدى.
بي: «كوكتەم ءۆالسى»
ورىندايتىن: «نۇر» بيشىلەر توبى
سايىس باعدارلاماسى:
1. تانىستىرۋ. ءار توپ باسشىسى ءوز توپتارىن تانىستىرادى.
2.«قۇستار سايرايدى» ايدارى. بۇل ويىننىڭ شارتى بويىنشا جاسىرىلعان قۇستاردىڭ داۋىسىن قانداي قۇستىڭ داۋىسى ەكەنىن تاۋىپ، سول قۇسقا سيپاتتاما بەرۋ.
3.«تاپقىر بولساڭ، تاۋىپ كور» ماقال - ماتەلدەر سايىسى. ءۇي تاپسىرماسى.
4.«سەن قۇستاردى بىلەسىڭ بە؟» جۇمباقتار سايىسى.
5.«قۇستار – ءبىزدىڭ دوسىمىز» كورىنىس. قۇستارعا قامقور بولۋ، ايالاۋ، قورعاۋ ماقساتىندا قويىلعان قويىلىمعا ءار توپ ءوز ويلارىن ايتۋ.
6. «كىم جىلدام؟» ويىنى. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر قۇستىڭ سۋرەتى بەرىلەدى، سول سۋرەتتى جىلدامدىقتارىن، شاپشاڭدىقتارىن بايقاتا وتىرىپ، قيىلعان قۇس بەينەسىن قۇراستىرۋ.
7. قورىتىندى.
بۇل سايىستا «قارلىعاش» توبى مەن «كوگەرشىن» توبى جارىسقالى وتىر. «قارلىعاش» توبى: اقنۇر، بەكارىس، باقبەرگەن، مارتا، ارۋجان، دانيار، مادەنيەت، ەراسىل.
«كوگەرشىن» توبى: گۇلدەن، تۇرلىحان، اسىلاي، التىنبەك، ارۋجان، گۇلدانا، گۇلبارشىن، ديانا.
ولاي بولسا ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولايىق!
م. سيرانوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: ۇمبەتوۆا قۇرالاي، تۇرىمبەتوۆا جاپىراق.
تاربيە ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى: سۇيىنىشقالييەۆا جەڭىسگۇل، بەكسۇلتانوۆا جانار.
ءجۇرۋ بارىسى:
I. تانىستىرۋ.
قارلىعاش - ادامنىڭ دوسى، جاناشىرى، قاي كەزدە دە قامقور بوپ جۇرەتىن ادال قۇس. ونى «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر» دەگەن ەرتەگىدەن ۇعىنۋعا بولادى. قارلىعاش وتە پايدالى قۇس. قازاق بالاسى قارلىعاشتىڭ ۇياسىن بۇزبايدى. قارلىعاش قۇسىنا ءان شىعارماعان، ولەڭ جازباعان اقىن كەمدە كەم. قارلىعاش ادەمىلىكتىڭ دە سيمۆولى. «قاسىڭ بار قاناتىنداي قارلىعاشتىڭ، بولسايشى ءبارى سەندەي قارىنداستىڭ» دەگەن قارا ولەڭ - سونىڭ دالەلى. قارلىعاش ادامعا ەڭ جاقىن، كيەلى قۇس بولىپ تابىلادى. سوندىقتان توبىمىزدىڭ اتىن قارلىعاش دەپ اتادىق.
كوگەرشىن: دانا قازاق اققۋدى - ماحابباتتىڭ، قارلىعاشتى - مەيىرىمنىڭ، بۇركىتتى – ەرجۇرەكتىكتىڭ نىشانى رەتىندە قاراعان. وسىنداي قۇستاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى، تانىمال ءاننىڭ قاھارمانى - كوگەرشىن قۇسى. كوگەرشىن – بەيبىتشىلىكتىڭ بەلگىسى، ول جەر بەتىنە تىنىشتىق پەن بەرەكە اكەلەتىن قۇس دەپ سانالادى. قازاق حالقى كوگەرشىندى قاستەرلەيدى.
بەيبىتشىلىك قۇسى كوگەرشىن
جەر بەتىندە بەيبىت ەڭبەك، كوگەرسىن
اسپان تۇنىق، شات كوڭىلدى بولايىق
اق نيەتتى، ادال جاندار كوبەيسىن – دەگەن ماقساتتا ءبىز كوگەرشىندى الىپ وتىرمىز.
II. جۇرگىزۋشى:
ويانىپ بار تابيعات ۇيقىسىنان
جادىراپ قۇتىلعانداي قۇس قامىنان
كوكتەمدى شۋعا بولەپ، انگە وراعان
تىڭدايمىز الۋان سىر جىل قۇسىنان دەي وتىرىپ، «قۇستار سايرايدى» ايدارىنا كەزەك بەرەمىز. وقۋشىلارعا قۇستاردىڭ داۋىسى جاسىرىلدى. ونى وقۋشىلار تاۋىپ، سول قۇسقا سيپاتتاما بەردى.
«قارلىعاش» توبى:
اققۋ - سۇلۋ ءارى كيەلى قۇس. اققۋدى اتپايدى. اققۋ جالعىز جۇرمەيدى، جالعىز وسپەيدى. سىڭارىنان ايىرىلعان اققۋ دا اسپانداپ بارىپ، قۇلاپ ولەدى. اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەشۋاقىتتا وق اتپايدى.
بۇلبۇل - ءانشى قۇس. بۇلبۇلدىڭ داۋىسى ادامدى جاقسى اسەرگە بولەيدى. بۇلبۇل ءار ءتۇرلى جاندىكتەرمەن قورەكتەنىپ، ورمان شارۋاشىلىعىنا كوپ پايدا كەلتىرەدى. بۇلبۇل – جىل قۇسى. ءساۋىردىڭ اياعى مەن مامىردىڭ باسىندا ۇيالاۋعا ۇشىپ كەلەدى.
«كوگەرشىن» توبى:
بۇركىت - كيەلى، قاستەرلى قۇس. بۇركىتتى ەجەلدەن «قاسيەتتى قۇس» دەپ قاستەرلەپ، «دالا سەرمەڭدەسى»، «كوك ءتاڭىرىسى»، «اسپان پەرىسى»، «قاناتتىلار حانى» دەپ قۇرمەت تۇتتى. بۇركىتتىڭ قانات، قۇيرىق قاۋىرسىنىن، باس تەرىسىن، تۇياعىن، اياعىن الىپ ءۇيدىڭ تورىنە ءتۇس كيىزگە، جاس بالانىڭ بەسىگىنىڭ باسىنا ءىلىپ قويادى. مۇنىڭ سەبەبى، قاسيەتتى قۇس ادامدى پالە - جالادان، كوز - سۇقتان، قاتەردەن ساقتايدى، بالانى شوشىنۋدان قورعايدى دەيدى. بۇركىت ابدەن قارتايعان كەزدە ءوزىن - ءوزى اسپاننان تاستاپ ولتىرەدى ەكەن.
كوكەك – جىل قۇسى. جىلى جاقتان ءساۋىر ايىندا ۇشىپ كەلەدى. بۇل ايدا قار كەتىپ، كۇن جىلىنىپ، كوكەك شاقىرا باستايدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى كۇنتىزبەسىندەگى ءساۋىر ايىنىڭ كوكەك دەپ تە اتالۋى وسىعان بايلانىستى. كوكەك جۇمىرتقا باسپايدى. ولار ءوز جۇمىرتقاسىن باسقا قۇستىڭ ۇياسىنا اپارىپ سالادى. كوكەكتى حالقىمىز اتى جوق قۇس دەپ تە اتايدى، ويتكەنى ول ءوز اتىن ءوزى شاقىرادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قوستاناي وبلىسى، امانكەلدى اۋدانى،
